Notka biograficzna

August Comte (1798-1857). Urodził się na południu Francji w Montpellier, nauki zdobywał w Paryżu w nowo powstałej Szkole Politechnicznej. Ciekawostką jest fakt, iż to pierwszy w dziejach filozof z wykształceniem technicznym. W wielkim skrócie: dawał lekcje matematyki, wykładał na prywatnych kursach filozofii i astronomii, był wykładowcą akademickim, repetytorem, następnie egzaminatorem, jednak nie zdobył większej pozycji akademickiej. Comte przez pewien okres w swoim życiu „leczył się na nerwy”. W wyniku różnic poglądowych z urzędowymi przedstawicielami nauki stracił zajmowane stanowisko na Politechnice. Odtąd żył dzięki subwencji przyjaciół i uczniów. Był pozytywistą, twórcą socjologii, głosicielem „religii ludzkości”.

W swoich głównych dziełach: Kurs filozofii pozytywnej, opisał podstawy swojego systemu, którego dążeniem było dokonanie reformy wszystkich sfer ludzkiego życia.

Pozytywizm

Powstał w 1830 roku, twórcą nowego kierunku był August Comte.

Cechy pozytywizmu:

• Wzorcem wiedzy przez ponad 200 lat była matematyka, natomiast pozytywizm Comte'a za wzór wiedzy uważa nauki przyrodnicze;

• Nauki badają całość obszaru rzeczywistości, dlatego filozofia jest odrębna. Określa co jest, a nie to co jest wiedzą naukową.

• Rozpatruje zjawiska jako podległe niezmiennym prawom naturalnym;

• Prawa należy odkryć i zredukować do możliwie najmniejszego obszaru.

• Odrzuca dociekanie przyczyny, gdyż jest pozbawione sensu i oddałoby trudności.

• Ważne są tylko okoliczności w jakich zjawiska te powstają;

• Zjawiska są powiązane jedne z drugimi

Można wyróżnić 4 reguły pozytywizmu:

1. FENOMENALIZM - jest to wszelkie odwoływanie się do istoty, zajmuje się zjawiskami, które formułują i wyjaśniają. Poza zjawiskami nie ma nic.

2. NOMINALIZM - wywodzi się od sporów, że nie istnieje coś takiego jak człowiek, nazwa człowiek wywodzi się tylko od konkretnych ludzi. Nauka posługuje się ogólnymi terminami do konkretnych zjednoczonych zjawisk.

3. Oceny i normy nie mają wartości poznawczej - są one wyłącznie subiektywnych stanów.

4. Metoda zdobywania wiedzy jest zasadnicza - jedyna taka jak w naukach przyrodniczych, w których badane są takie same obiekty.

Tezy określające tę filozofię to:

• Filozofia zajmuje się badaniem nauki;

• Klasyfikacja i systematyzacja nauk - Comte zebrał wyniki i usystematyzował je;

• Uznanie socjologii jako nauki uprawianej w duchu filozofii, gdzie występuje podział na : statystykę społeczną i dynamikę społeczną;

Filozofia pozytywna

Nauka Comte'a mocno trzymała się rzeczywistości, unikając tego, czego nie da się udowodnić rozumowo. Można było już to zauważyć we wczesnych wykładach prowadzonych w gronie wybitnych matematyków i przyrodników. Dowodził, iż „badania niebios nie prowadzą do głoszenia chwały Boga, lecz potwierdzają nauki i prawa Newtona. Porządek we wszechświecie również nie tłumaczy się poprzez tajemnicze dzieło Bożej ręki, przez jego nadprzyrodzoną, niezbadaną wolę, ale daje się wyjaśnić za pomocą praw przyrodniczych” (Estera Lasocińska „Filozofia pozytywizmu”, s.10-11). Istotny wpływ na jego późniejsze poglądy miały bliskie stosunki z hrabią Saint-Simonem, który głosił pogląd, iż przemysł i nauka to najlepsza droga do szczęścia ludzkości. Comte miał jednak swoje zdanie na ten temat. Uważał, iż nauka wymaga gruntownych reform ponieważ panuje w niej chaos, tzw. „anarchia umysłowa”, w której dominują filozofia teologiczna oraz metafizyczna. Pierwsza z nich wprowadza pojęcia istot duchowych, nadziemskich, których tajemnicza wola kieruje losami świata. Druga natomiast zajmuje się nieprecyzyjnym i zupełnie abstrakcyjnym pojęciem - Absolutu, niemożliwym poznaniu ludzkiemu. „Ani teologia, ani metafizyka nie są w stanie go wytłumaczyć, bo przedmiot ich dociekań jest mglisty, niejasny, a przez to, zdaniem Comte'a, niepoznawalny” (Estera Lasocińska „Filozofia pozytywizmu”, s.11). Comte krytykował wartości powszechnie uznawane w różnych kręgach naukowego świata. Nie poprzestał jednak tylko na krytyce, lecz na miejsce negowanych poglądów wprowadzał nowe, jego zdaniem, pozytywne idee. Nazwał swoją filozofię „pozytywną”, której przedmiotem nauki są pozytywne fakty. Opierała się ona w głównej mierze na naukach przyrodniczych i ścisłym, rozumowaniu matematycznym. Posiadała jasno sprecyzowane cele:

• dotyczy przedmiotów rzeczywistych, tzw. faktów zewnętrznych;

• rozważa tematy pożyteczne, aby ulepszać życie, a nie koncentrować się na zaspakajaniu niejasnych i nikomu niepotrzebnych pasji poznawczych;

• odnosi się do przedmiotów , o których można uzyskać wiedzę pewną; zajmuje się tylko tym, co da się wyjaśnić w sposób precyzyjny i niepodważalny, a nie oparty na domysłach i przeczuciach;

• zajmuje się tematyką ścisłą unikając mglistej;

• pracuje pozytywnie, nie ograniczając się tylko do negatywnej krytyki.

Pozytywizm Comte'a charakteryzował się „przyjęciem za przedmiot naukowego poznania jedynie faktów zewnętrznych (fakty fizyczne, ciało) i odrzucenie faktów wewnętrznych, psychicznych. Podstawowym argumentem uczonego było to, że nie można jednocześnie być podmiotem i przedmiotem badania, co ma miejsce w naukach psychologicznych” (Estera Lasocińska „Filozofia pozytywizmu”, s.11). Zdaniem Comte'a człowiek nie posiada wiedzy o faktach psychicznych.

Rozwój ludzkości

Zdaniem Comte'a ludzkość stopniowo dojrzewała i ewoluowała, aby w końcowym stadium osiągnąć wiedzę pozytywną. Wierzył w postęp ludzkości. Rozwój ten składał się z trzech faz:

• fazy teologicznej: odwołuje się do duchów, człowiek kierował się emocjami;

• fazy metafizycznej: odwołuje się do abstrakcyjnych pojęć, człowiek kierował się intelektem;

• fazy pozytywnej: to czas, gdy wszelkie twierdzenia i wszelka wiedza opiera się na faktach.

Rysunek 1 Fazy rozwojowe nauki

F I K C J A

Źródło 1. W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii. Tom III - Filozofia XIX wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007.

Tak więc człowiek, aby móc osiągnąć najwyższą i ostateczną fazę rozwoju - fazę pozytywną opartą na faktach i wolną od duchów i abstrakcji - musiał przejść przez wcześniejsze fazy: mitologii i metafizyki.

Zadania nauki pozytywnej - stwierdzanie i przewidywanie faktów

W filozofii Comte'a słowo „pozytywny” to znaczy „faktyczny”, dotyczący faktów”. Nauka pozytywna skupia się, więc na poszukiwaniu faktów, materiałów, które dostarcza jej zewnętrzny, obserwowany świat. Następnie bada go i opracowuje stałe związki, jakie zachodzą między faktami: inaczej mówiąc ustala prawa. „Na podstawie znajomości praw rządzących faktami nauka może przewidywać dalsze fakty. Savoir pour prevoir afin de pouvoir - zdobywać wiedzę, żeby móc przewidywać; to była formuła Comte'a. Przy czym przewidywanie rozumiał szeroko: jako ustalanie faktów nie tylko przyszłych, ale także nieznanych obecnych, a nawet przyszłych. Prawdziwa nauka buduje tedy na doświadczeniach. Nie składa się jednakże z samych doświadczeń. Przeciwnie, dąży do tego by stały się zbędne”. Wprowadza w ich miejsce rozumowanie.

Klasyfikacja nauk

Zdaniem Comte'a zjawiska naturalne dzielą się na następujące klasy:

• ciała martwe, które nie zależą od zjawisk ożywionych;

• zjawiska zorganizowane, ożywione; bardziej skomplikowane i szczegółowe; zależą od ciał martwych, w pierwszej kolejności badamy ciała martwe, a na ich podstawie badamy zjawiska zorganizowane.

Należy ustalić ogólne prawa fizyki nieorganicznej, a dopiero potem studiować fizykę organiczną, która na niej się opiera, z niej czerpie.

Fizyka nieorganiczna rozpatrywana jest wg porządku ogólności i zależności zjawisk; dzielimy ją na:

• fizykę niebieską, czyli astronomię o charakterze geometrycznym i mechanicznym;

• fizykę ziemską.

Najpierw badamy fizykę niebieską, która służy za podstawę rozumowania fizyki ziemskiej.

Z kolei fizyka ziemska dzieli się na:

• fizykę i chemię; należy znać fizykę, aby zbadać chemię; chemia jest bardziej złożona; zjawiska chemiczna są zależne od zjawisk fizycznych, ale same nie mają na nie żadnego wpływu.

Fizyka organiczna tworzy dwie kategorie:

• zjawiska odnoszące się do jednostek,

• zjawiska odnoszące się do gatunku; zjawiska te są bardziej złożone, szczegółowe i specyficzne; są zależne od zjawisk pierwszych, ale jednocześnie nie wywierają na nie żadnego wpływu.

Fizyka organiczna dzieli się na dwa wielkie działy:

• fizjologia właściwa,

• fizjologia społeczna, oparta na fizjologii.

Prawa fizjologiczne wpływają na jednostkę, a dalej poszczególne jednostki wzajemnie oddziaływają na siebie; wpływ każdego pokolenia wywieranego na następne pokolenie. Badania w związku z tym należy rozpocząć od dokładnych badań jednostki. Fizyka społeczna zatem powinna być oparta na obserwacjach bezpośrednich uwzględniając jednoczesnie związek wewnętrzny z fizyką właściwą.

Comte proponuje następujący podział nauk:

Tabela 1 Podział nauk wg Comte'a - tabela własna

N A U K I

abstrakcyjne	konkretne
obejmują ogólne prawa rządzące elementarnymi faktami przyrody; zajmują się procesami kształtującymi rzeczy;	obejmują konkretne zespoły, w jakich fakty te występują w doświadczeniu; zajmują się samymi rzeczami;

Źródło 2. W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii. Tom III - Filozofia XIX wieku; Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007.

Zdaniem Comte'a nauki konkretne nie są jeszcze wykształcone, będą się one dopiero rozwijać na podstawie abstrakcyjnych, od których zależą.

Klasyfikacja podejmowana była na podstawie mniejszych lub większych uogólnień. Zaliczył do niej sześć nauk:

1. matematyka (nauka ogólna, o wszystkich ciałach);

2. astronomia (mechanika niebios, czyli nauka o ruchu wszelkich ciał);

3. fizyka (nauka mniej ogólna, stosowana do ciał ziemskich);

4. chemia (nauka mniej ogólna, stosowana do ciał ziemskich);

5. biologia (nauka jeszcze mniej ogólna, stosowana do ciał żywych);

6. socjologia (nauka jeszcze mniej ogólna, abstrakcyjna, nauka o człowieku);

W tej klasyfikacji wszystkie nauki ułożone były według ogólności — ale też i według złożoności: ogólność nauk jest bowiem odwrotnie proporcjonalna do ich złożoności. Matematyka, najogólniejsza, obejmuje najprostsze fakty ===> socjologia najmniej ogólna, obejmuje najbardziej złożone fakty. Nauki w tej klasyfikacji ułożone są także w taki sposób, iż wzajemnie od siebie zależą: mechanika składa się z praw matematycznych, fizyka - z mechanicznych, chemia - z fizycznych, biologia - z chemicznych, socjologia składa się z wszystkich tych praw.

Rysunek 2. Teoria nauki wg Comte'a.

Źródło 3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Auguste_Comte

Za czasów Comte'a pięć pierwszych nauk było znanych i uformowanych, natomiast socjologia istnieje dzięki Comte'owi, który zajął się jej rozbudową. Zauważył i wprowadził w życie przekonanie, iż metody badań przyrody można wykorzystać do badań świata ludzkiego, oraz, iż zewnętrze fakty przyrody odpowiadają zewnętrznym faktom ludzkim. Określone prawą rządzą zarówno w świecie grup ludzkich jak i w świecie przyrody i nadają się doskonale do przeprowadzania badań. Z tą tylko różnicą, iż w świecie zwierzęcym nie można przeprowadzić badań nad cywilizacją. Tak, więc przedmiotem badań socjologii jest człowiek jako istota społeczna. To także badanie cywilizacji i próba określania praw rządzących wszelkimi zjawiskami społecznymi. „Prawa te wydają się równie fundamentalne, jak prawo ciążenia, które stało się podwaliną nowożytnej fizyki. Dlatego Comte nazwał socjologię również fizyką społeczną” (Estera Lasocińska „Filozofia pozytywizmu”, s.13).

Zadanie filozofii

W klasyfikacji nauk Come nie wyróżnił filozofii. Nauka ta w jego przekonaniu przestała spełniać swoją dotychczasową funkcję, ponieważ skończyła się jej rola odrębnej dyscypliny mającej swój przedmiot badań. Filozofia po prostu nie ma się czym zajmować. „Comte jednak nie odrzucił zupełnie dotychczasowej królowej nauk, ale wyznaczył jej inne zadanie. Filozofia miała odgrywać służebną rolę względem nauki, miała być czymś na kształt encyklopedii: jej zadaniem stało się zbieranie i magazynowanie dorobku nauk szczegółowych, czyli fizyki, biologii, chemii, socjologii itd. Nie była jednak tylko samą encyklopedią, bo to nie miałoby żadnego sensu. Jej zadaniem było usystematyzowanie wyników badań tych nauk, stworzenie syntezy i wyciągnięcie ogólnych wniosków. W ten sposób filozofia stawała się węzłem łączącym nauki. Jednocześnie miała pełnić inną ważną funkcję - budowania i jednoczenia nowego, „pozytywnego” społeczeństwa, które miało w niej mieć coś na kształt swojej „pozytywnej” religii” (Estera Lasocińska „Filozofia pozytywizmu”, s.13).

Polityka pozytywna

Głównym celem Comte'a było znalezienie doskonałego ustroju dla ludzkości, w czym niezwykle pomocna była mu filozofia pozytywna. Tak oto pisał: „Najdoskonalszym zadaniem ludzkości winno być ciągłe doskonalenie natury ludzkiej, zarówno indywidualnej, jak zbiorowej (...) w granicach zakreślonych przez prawa rządzące realnym światem”. Hasło, które mu przyświecało brzmiało: Vivre pour, autrui co znaczy żyć dla innych. W zamierzeniu chodziło oto, aby silne jednostki poświęcały się dla słabszych, a z drugiej strony, aby słabsze czciły silniejszych. Ta filozofia praktyczna miała pewne podobieństwa z nauką chrześcijańską, choć podstawy miała zupełnie inne. Ludzkość była dla niej celem ostatecznym - taką myśl przewodnią Comte sformułował i umieścił na czele etyki i polityki. Za swój największy wkład w pozytywizm uważał własne rozszerzenie go na sprawy praktyczne, na politykę. Uważał, iż tylko filozofia może rozwiązać trudności polityczne, pod warunkiem, iż ruch polityczny zostanie przekształcony w filozoficzny. Ludzkość, porządek i postęp - to główne hasła filozofii pozytywnej Comte'a.

LITERATURA:

• B. Skarga, Comte. WP, Warszawa 1977.

• W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii. Tom III - Filozofia XIX wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007.

• www.stentor.pl/files/produkty/pliki/131_fragment.pdf.

W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii. Tom III - Filozofia XIX wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007.

www.stentor.pl/files/produkty/pliki/131_fragment.pdf.

www.stentor.pl/files/produkty/pliki/131_fragment.pdf.

W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii. Tom III - Filozofia XIX wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007.

B. Skarga, Comte. WP, Warszawa 1977.

www.stentor.pl/files/produkty/pliki/131_fragment.pdf.

www.stentor.pl/files/produkty/pliki/131_fragment.pdf.

W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii. Tom III - Filozofia XIX wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2007.

Program filozofii, klasyfikacja nauk i ich pojmowanie w filozofii Comte'a

tworzona przez emocje

tworzona przez intelekt

MITOLOGIA

METAFIZYKA

NAUKA POZYTYWNA

---