POWIĄZANIA MIĘDZY FILOZOFIĄ A POGLĄDAMI PEDAGOGICZNYMI W PRZESZŁOŚCI
Starożytność
W zakresie celów wychowania pedagogika starożytna sformułowała ideał człowieka o wszechstronnie rozwiniętej osobowości . Był on wprawdzie zubożony o pracę fizyczną jako czynnik wychowawczy , ale takie poglądy wynikały z ideologii ustroju niewolniczego , zasadzającej się na pogardzie do pracy fizycznej . Z ogólnej koncepcji wszechstronnie rozwiniętej osobowości można wyodrębnić dwie linie albo dwa cele szczegółowe , które dały początek kierunkom rozwoju pedagogiki europejskiej . Te kierunki to : sokratejska koncepcja kształcenia osobowości i platońskie szkolnictwo przygotowujące do życia .
W starożytności dano początek dydaktyce i teorii wychowania . Dokonano próby oparcia wychowania na rodzącej się psychologii , a nawet medycynie .
W psychologii dziecka dostrzeżono rolę wychowawczą jego podstawowych potrzeb , wyodrębniono okresy rozwojowe , sformułowano drogi i etapy poznawania rzeczywistości , zapoczątkowano refleksję nad metodyką nauczania poszczególnych przedmiotów .
Grecko-rzymska myśl pedagogiczna wynikała z praktyki , intuicji i ogólnych założeń filozofii . Nie dysponowała własnymi badaniami empirycznymi , ani naukami pomocniczymi , bo takich nie było .
Średniowiecze
W XI w. zaczął się formować nowy nurt filozoficzny , zwany scholastyką, który stał się dominujący w filozofii europejskiej aż po wiek XV . Scholastyka była filozofią zajmującą się dogmatami wiary . Wychodząc od prawd wiary przyjętych z góry , jako nie podlegające wątpieniu , starała się je uzasadnić rozumowo , wytłumaczyć i systematyzować . Tak zwana metoda scholastyczna dochodzenia do określonych wniosków i twierdzeń drogą operacji logiczno - językowych , bez konfrontacji rezultatów z rzeczywistością poznawaną doświadczalnie , upowszechniła się również w innych dziedzinach nauki i myśli średniowiecznej .
Wśród części ówczesnych filozofów pojawiła się tendencja do swobodnego myślenia i poszukiwań naukowych . Ich narzędziem i bronią stała się dialektyka . W średniowieczu terminem tym określano czysto rozumowe poszukiwanie prawdy , a w znaczeniu szerszym logikę . Dialektycy wywołali słynny średniowieczny spór o uniwersalia , czyli powszechniki . Toczył się on o to , z czego składa się rzeczywistość - czy tylko z przedmiotów jednostkowych i konkretnych , czy także i z ogólnych , abstrakcyjnych .
W VI w. powstał ramowy program kształcenia na poziomie średnim (program siedmiu sztuk wyzwolonych) i różnie modyfikowany przetrwał aż do wieku XVIII . Łączył on wiedzę „pogańską” z zasadami i potrzebami chrześcijaństwa .
Odrodzenie
Humanizm - (humanus - ludzki) - prąd umysłowy i kulturalny okresu Odrodzenia przeciwstawiający teocentrycznej kulturze średniowiecznej zainteresowanie człowiekiem , akcentujący możliwości ludzkiego rozumu. Wskrzesił starożytność grecką , przyczynił się do niebywałego rozkwitu sztuki i literatury , spowodował rozwój przyrodoznawstwa , położył podwaliny pod nowoczesny , świecki pogląd na świat . Humanizm nie miał charakteru antykościelnego , duchowieństwo często było odbiorcą i głównym mecenasem kultury renesansowej .
Reformacja - ruch religijny , zapoczątkowany w 1517 r. przez Marcina Lutra , który wyrósł z haseł i ogólnych tendencji do laicyzacji , nie mający jednak charakteru antyreligijnego . Wszystkie klasy społeczne , które poparły reformację , wystąpiły przeciwko Kościołowi jako instytucji politycznej , potędze ekonomicznej .
W epoce tej dokonują się następujące przemiany :
przeciwstawienie się średniowiecznemu systemowi wychowania
walka ze scholastycznym charakterem nauki i religijno-kościelnym charakterem wychowania
humanizm miał charakter społecznie ograniczony , obejmował dwory książęce i zamożną burżuazję
dwory i klasy zamożne organizowały u siebie wychowanie w nowym duchu , poszukując humanistów na nauczycieli
nowy program kształcenia umysłowego kładł nacisk na wszechstronny rozwój umysłu , a przede wszystkim zdolności wrodzonych
kształcenie szkolne jest świeckie , kultem otacza się języki starożytne (czysta łacina Cycerona , Horacego) wykształcenie językowe w ogóle
duży nacisk kładziono na wychowanie fizyczne , dbałość o wygląd zewnętrzny
w dziedzinie wychowania moralnego odrodziły się zasady starożytne : dyscyplina kija ustępuje łagodności i wyrozumiałości dla dziecka , pedagodzy domagają się życzliwego traktowania dziecka , pogody i wesołości, oddziaływania na ambicję i honor młodzieży przez pochwały i nagrody , wzajemne współzawodnictwo
Oświecenie
Czasy nowożytne kształtują się w drugiej połowie XVII w. i w XVIII w. Był to okres wzmożonej walki z ustrojem feudalnym oraz kształtowania się i wzrastania gospodarki kapitalistycznej .
Ideologia Oświecenia była sumą doświadczeń walki politycznej z feudalizmem , walki ideologicznej z Kościołem i tradycją kultury antycznej i wreszcie zespoleniem dróg poznania rzeczywistości poprzez zmysły , doświadczenia i rozum , które to stanowisko reprezentowali Franciszek Bacon , Kartezjusz i John Locke .
Franciszek Bacon
Filozofia Franciszka Bacona (Anglia , XVI/XVII w.) została zapłodniona współczesnymi mu wynalazkami technicznymi , które zasadniczo zmieniały postawę człowieka w stosunku do świata i własnego życia . Wynalazki umożliwiały mu korzystanie z sił przyrody , a tym samym zmuszały go do jej poznawania . Bacon rozumiał , że poznawanie to , jeśli ma być skuteczne i służyć człowiekowi , musi być systematyczne i oparte na empirycznych badaniach przyrody .
Kartezjusz
Kartezjusz (Francja , XVII w.) był nie tylko filozofem - teoretykiem , ale również badaczem , któremu nauka zawdzięcza niemało w zakresie przyrodniczych dyscyplin naukowych . Odznaczył się przede wszystkim w dziedzinie geometrii analitycznej i algebry . Od niego pochodzą teoretyczne podstawy nowożytnej optyki i teorii zjawisk meteorologicznych .
Kartezjusz wysuwał na pierwszy plan dobrą metodę , tj. taką , która gwarantuje pozytywne rezultaty pracy szkolnej , pamiętając jednak o dostosowaniu odpowiedniej metody do etapu rozwoju , potrzeb i zainteresowań każdego ucznia z osobna. Obowiązkiem szkoły wg niego jest przede wszystkim rozwijanie samodzielnego myślenia uczniów . Zdolności umysłowe oraz inteligencja są dane przez naturę każdemu człowiekowi , każde więc dziecko nadaje się do kształcenia , a wyniki pracy nauczyciela zależą od metod , których szkoła używa .
John Locke
Filozofia Johna Locke'a (Anglia , XVII w.) przyjmowała za cel swych dociekań zbadanie źródła , pewności i granic ludzkiego poznania oraz podstaw i stopni wierzeń , mniemań i przeświadczeń . Pragnął on rozważyć zdolności poznawcze człowieka w zastosowaniu do przedmiotów , z którymi mają do czynienia , wyjaśnić metodą historyczną , jakimi drogami umysł ludzki dochodzi do tego , że zdobywa pojęcia o rzeczach i ustalić kryteria pewności ludzkiego poznania .
W dziele Myśli o wychowaniu (1693) John Locke zawarł zasadnicze tezy swojej teorii wychowania i nauczania . Teoria wychowania jest budowana w oparciu o własne doświadczenia i wnikliwe badanie psychiki dziecka i jego rozwoju . Dzieło powstało dzięki krytycznemu stosunkowi do swych własnych przeżyć w latach szkolnych oraz dzięki bacznej obserwacji studentów i wychowanków . Myśli o wychowaniu nierozerwalnie łączą ze sobą zagadnienia trzech dziedzin wychowania : moralnego , fizycznego i umysłowego .
Odrzucił całkowicie teorię wrodzonych idei . Twierdził , że , duszę i umysł dziecka można kształtować dowolnie w procesie wychowania , ponieważ umysł człowieka to „tabula rasa” w chwili narodzin .
Domagał się całkowitej wolności sumienia i występował ostro przeciwko wszelkim próbom narzucania siłą jakichkolwiek poglądów czy wierzeń religijnych .
Dążył do powiązania pracy pedagogicznej z potrzebami życia . Powtarzał , że wiedza oderwana od życia , wpajana chłopcom przy pomocy kija i metody pamięciowej , nie przynosi żadnego pożytku .
Jan Amos Komeński
Najwybitniejszym przedstawicielem dążeń i marzeń pedagogicznych okresu Oświecenia był Jan Amos Komeński (Czechy, XVII w.) . Założenia Wielkiej dydaktyki Komeńskiego :
wychowanie i nauczanie należy zaczynać niemal tuż po urodzeniu dziecka ;
szkoła musi uczyć jednocześnie rzeczy i języka ;
dzieci najpierw muszą dokładnie zrozumieć zagadnienie , a dopiero mogą uczyć się jego definicji czy związanej z nim reguły ;
metoda stopniowania - nauczanie powinno przechodzić powoli z jednego stopnia na drugi ;
zasada poglądowości - „Wszystko poglądowo , najpierw rzecz , a potem słowo .” - młodzież powinna badać rzeczy przy pomocy wszystkich zmysłów , nauki o rzeczach nie wolno prowadzić metodą werbalną ;
zrozumienie i utrwalenie w pamięci każdej lekcji powinno odbywać się na zasadzie przekazywania jej innym , np. opowiadania rodzicom czy uczenia innego kolegi ;
dydaktyka winna opierać się na znajomości rozwoju umysłowego dzieci , stosowaniu poglądowości , unikaniu przymusu i kar fizycznych , zachęcaniu dziecka do nauki przez opieranie się na jego własnych zainteresowaniach .