REALIZM CZTERY ETAPY EMANACJI (RODZAJE RZECZYWISTOŚCJ). Według Enugeny świat nie tylko wyemanował z Boga, ale tez do Niego powróci (pogląd wspólny stoikom i Pilonowi), Natomiast cztery rodzaje rzeczywistości to:

a) Natura tworząca, a nie stworzona. (Bóg).

b) Natura tworząca, a stworzona (idee wyłonione z Boga przez które Bóg daje się poznać - Syn Boży - Logos).

c) Natura stworzona i nietworząca (świat - zrealizowanie idei).

d) Natura nie stworzona i nie tworząca (Bóg jako kres wszechświata, ten sam co na początku). Eriueena uznawał realizm pojęciowy (rzeczy powstają l prototypów, czyli jednostki powstają z gatunków. Gatunki są wcześniejsze od jednostek). Jednostka materialna nie jest samoistnym bytem, lecz tylko przemijającym przejawem. Materia bowiem daje się rozłożyć na czynniki, które nie są materialne (immaterializm). Choć za światem materialnym przemawiają zmysły, to jednak rozum mówi, że jest nicością, a rzeczywiste są tylko ogólne idee. Idee partycypują w Bogu, który daje im istnienie, one zaś dają istnienie rzeczom. Istnieje naprawdę tylko Bóg, a świat jest tylko Jego objawieniem. Tak więc świat jest tylko symbolem rzeczywistości a nic rzeczywistością.

materializm - świat jest doskonały, ma budowę je jednolitą, bo cały jest materialny a zarazem ożywiony.

Racjonalizm - wszystko jest w ruchu a przyczyną tego jest pneuma .im nich większy tym pneuma jest doskonalsza Pncuma działa celowo, prowadzi rozwój w określonym kierunku . Ta celowość to naturalna własność materii .Pneuma posiada wszystkie własności Platońskiej i Arystotelowskicj duszy. Pneuma to logos. jest nie tylko fatum ale i opatrznością. Rozum przenika świat i rządzi nim. Myśl ludzka podlega tym samym prawom co cala przyroda.

METAFIZYKA: Z arystotelesowskiego zainteresowania światem Awicenna przesunął akcent na Boga i Jego stosunek do ś-wiata. Świat jest dziełem Bożej myśli (bardziej niż woli); jest on stworzony z materii a nie z niczego (ex nihilo). Do tych poglądów perypatetyckich dołączył wątki neoplatońskie:

świat powstawał stopniowo - najpierw powstał intelekt, później inteligencje niższe i najniższe, na końcu zaś przedmioty materialne (w myśl emanacji). Wiedza Boża dotyczy jedynie gatunków (ogółów), nie ma za swój przedmiot rzeczy jednostkowych.

TEORIA POZNANIA: Przyjmował nieśmiertelność rozumu. Bierny zaliczał do indywidualnych władz człowieka. czynny istnieje poza duszami, jeden dla wszystkich ludzi. Wieczność rozumu biernego zapewnia nieśmiertelność duszy. Natomiast do poznania prawdy zdolny jest rozum czynny.

ROZUMIENIE UNIWTERSALIÓW: W kwestii sporu o uniwersalia był przekonany, że istnieją one: „przedrzeczami" (ante rc^jako wzory w umyśle Boga, „w rzeczach" (in rebus) jako ich istota oraz „po rzeczach" (post res) jako efekty abstrahowania - ogólność tego typu jest wytworem umysłu a jeśli tak to rzeczy same w sobie nie są ani ogólne ani jednostkowe - mają one jakąś trzecią naturę.

Determinizm - pogląd , uznający zasadę prawidłowości przyczynowego uwarunkowania wszystkich zjawisk ( przyrody , rozwoju społeczeństw, ludzkiego działania) przyjmujący istnienie zależności między nami.

Indeterminizm - pogląd nie uznający prawidłowości (przyczynowego uwarunkowania) wszelkich zjawisk

Przedmiot i podstawowe kategorie metafizyki

Metafizyka (ontologia) - nauka o bycie jako takim, zdobywanie prawdy dla wiedzy, „bada byt jako taki i przysługujące mu atrybuty", „ bada to co jest i jego atrybuty istotne", „wiedza o bycie". Rozważa same tylko powszechne własności bytu, a więc realne rzeczy, ma ustalić ich powszechne własności i składniki. Teza wyjściowa - byt to substancja, czyli ogół rzeczy (względem Platona zejście z nieba na ziemię). Badać - zdobywać wiedzę ogólna o rzeczach pierwsze zasady, które można odnieść do gatunków, np. krzesła). Coraz szersze badania (krzesła, zbiór krzeseł, meble, drewniane rzeczy itp.). Badamy zasadę rzeczy (istnienie, budowę, ruch). Rzeczywistość - granica pytania - Absolut.

4 zasady (przyczyny):

1) materia (to, z czego zbudowane są rzeczy), 2) forma (to, dzięki czemu rzeczy są takimi, a nie innymi rzeczami), 3) przyczyna sprawcza (dlaczego powstała dana rzecz, rzeczywistość rzeczy jest uporządkowana), 4) cel (każda rzecz Aa swój cel, swoje dobro do którego zmierza w sposób celowy, uporządkowany).

Żadna z rzeczy nie mogła samoistnie poruszyć się, musi być pierwszy poruszyciel. Rzeczy skończone - Absolut nieskończony, Rzeczy materialne - Absolut duchowy, Rzeczy niedoskonałe - Absolut doskonały. Absolut - nie stwarza, jest przyczyną i celem świata, pierwszym poruszycielem, jest obojętny na świat, zajmuje się samym sobą (samokontemplacja ). Świat dąży do Absolutu (zasada nieruchomej atrakcji). Dualizm (rzeczy i Absolut)

Filozofia nauki jest pewnego rodzaju refleksją nad nauką, nad jej naturą. Sam przedmiot tej refleksji nie jest rozumiany jednoznacznie. Istnieje wiele znaczeń terminu nauka. Najwłaściwsze z nich-w jednym rozumieniu uważa się naukę za spełniający wymogi rzetelnej wiedzy system sądów (ogół takich sądów lub dowolną ich dziedzinę), innym razem za naukę pojmuję się metodycznie prowadzoną działalność badawczą. Nauka jako system sądów jest wytworem nauki pojmowanej jako działalność badawcza.

Poznanie naukowe wyrasta z poznania potocznego, jest jego kontynuacją. Jednocześnie jest jego zaprzeczeniem. Wiedzę potoczną charakteryzuje słabe usystematyzowanie, apologetyczność, mała samokontrola, niski poziom uteoretycznienia, niezdolność dostarczania na większą skalę wyjaśnień, mała moc prognostyczna, ponadto niewielka ogólność, niewielka ścisłość, niewielka zawartość informacyjna, a także słabe uzasadnienie i niski stopień prawdziwości. Natomiast wiedza naukowa jest bardziej systematycznym, krytycznym, teoretycznym rodzajem poznania. Ponadto więcej wyjaśnia i pozwala przewidywać. Cechuje ją też większa ogólność, ścisłość, zawartość informacyjna, pewność i prawdziwość.

Klasyfikacja nauk:

1. uniwersalna dziesiętna (Dewey) - 0 to dzieło treści ogólnej, 1 filozofia, 2 religia, 3 nauki społeczne, 4 językoznawstwo i filologia, 5 matematyka i przyrodoznawstwo, 6 nauki stosowane, medycyna i technika, 7 sztuka, fotografia, teatr i sport, 8 beletrystyka i literaturoznawstwo, 9 krajoznawstwo, geografia, historia, biografie. Każdy z działów może być dalej dzielony na mniejsze.

2. Obiegowa - wszystkie nauki można podzielić na dwie grupy: pierwszą stanowią logika z matematyką, a drugą wszystkie inne nauki. Trzy powody decydują o podziale nauk na dwie grupy. Po 1) inny jest sposób uzasadniania twierdzeń pierwotnych, czyli twierdzeń nie wywnioskowanych z innych twierdzeń; po 2) inny jest sposób uzasadniania twierdzeń pochodnych, czyli twierdzeń wywnioskowanych z innych twierdzeń; po 3) inny jest przedmiot logiki i matematyki, a inny pozostałych nauk.

3. Nauki realne - wśród nich wyróżniamy nauki przyrodnicze i humanistyczne. Czynnikiem decydującym o podziale nauk realnych na nauki przyrodnicze i humanistyczne jest przedmiot. Nauki przyrodnicze badają przyrodę i jej wytwory (fizyka, chemia, biologia), a humanistyczne (historia, socjologia) człowieka, jego działania i wytwory.
   - nauki nomotetyczne (nomologiczne) - formułują prawa; i idiograficzne - opisują jednostkowe niepowtarzalne fakty. Wg Windelbanda nauki przyrodnicze są naukami nomotetycznymi a humanistyczne-idiograficznymi.

4. Ci, którzy uważają, że w ogóle nie ma nauki idiograficznych (M. Weber) dzielą nauki realne na nomotetyczne i typologiczne (przede wszystkim nauki humanistyczne). Nauki typologiczne dążą do ustalania typów idealnych.

5. Nauki teoretyczne i praktyczne, stosowane, technologie (medycyna, nauki rolnicze, technologie). Nauki teoretyczne wyjaśniają, tworząc do realizacji tego zadania teorie. Natomiast nauki praktyczne dążą do zmiany rzeczywistości, a więc do celowego wytworzenia warunków, w których realizują się prawidłowości o konsekwencjach ocenianych jako pożądane, oraz nie mają szans realizowania się prawidłowości, których konsekwencje uznaje się za negatywne.

pojęcie weryfikowalności. W myśl poglądów pozytywistycznych wiedza sensowna jest to ta część wypowiedzi ludzkich, która znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Punktem wyjścia dla wiedzy jest doświadczenie, gołe fakty, na podstawie których należy zbudować teorię wyjaśniającą ich pochodzenie lub systematyzującą ich kształt, po czym teoria ta podlega weryfikacji doświadczalnej. W myśl poglądów pozytywistów weryfikacja polega na przeprowadzaniu i systematyzacji doświadczeń potwierdzających teorię. Wypowiedź sensowna powinna tym samym znajdować potwierdzenie w faktach, mówić wyłącznie o faktach lub być wydedukowana z faktów za pomocą zasad logicznych i ostatecznie zostać potwierdzona w doświadczeniu aby móc być uznaną za prawdziwą. Nie powinna natomiast zajmować się abstrakcyjnymi bytami teoretycznymi (porównaj kopenhaska interpretacja mechaniki kwantowej).

Problem demarkacji i falsyfikacji
Główny ciężar krytyki pozytywizmu przez Poppera szedł jednak w kierunku określonego przez pozytywizm kryterium demarkacyjnego sensowności wypowiedzi czyli weryfikowalności. Popper zauważył po pierwsze, że mogą istnieć wypowiedzi sensowne, które wcale nie podlegają analizie doświadczalnej. W wielkiej dyskusji prowadzonej przeciwko Wittgensteinowi dowodził, że istnieją prawdziwe problemy filozoficzne a nie jedynie zagadki językowe, jak sądził ten ostatni filozof. W szczególności Popper wyraził pogląd, że niemożliwe jest metodologicznie jasne określenie wiedzy sensownej od niesensownej. W miejsce kategorycznej klasyfikacji proponowanej przez pozytywistów zaproponował własną, polegającą na innym przeprowadzeniu linii demarkacyjnej i osłabieniu kryteriów podziału. Mianowicie, jako podstawowe, zaproponował rozróżnienie na linii wypowiedź naukowa - wypowiedź nienaukowa, które odbywa się bez wartościowania na temat sensowności a tym bardziej prawdziwości wypowiedzi. Ponadto zauważył, że niezależnie od liczby potwierdzających teorie danych doświadczalnych, nie jest możliwe określenie "prawdopodobieństwa" prawdziwości teorii, gdyż nie ma możliwości zdefiniowania odpowiedniej przestrzeni probabilistycznej, a zatem koncepcja pozytywistów jest sama w sobie skażona abstrakcjami, niemożliwymi do realizacji w sposób ścisły i nie znajdującymi pokrycia w doświadczeniu.

Jako kryterium demarkacyjne w swoim nowym podziale wiedzy Popper zaproponował stosowanie pojęcia falsyfikowalności. Miało ono w zamyśle filozofa odpowiadać obserwacji, że jakkolwiek żadne doświadczenie nie może wykazać prawdziwości teorii, to istnieją doświadczenia, które mogą wykazać jej fałszywość. Według Poppera wiedza naukowa to taka, która dopuszcza (czysto formalnie) falsyfikację, czyli jest niejako ze swojej konstrukcji gotowa do wskazania doświadczenia, które mogłoby teorię obalić. Ważne przy tym, że nie musi być to doświadczenie możliwe do realizacji efektywnie w aktualnej sytuacji technicznej czy organizacyjnej. Zdaniem Poppera dużo bardziej istotna jest sama chęć wskazana takiego zjawiska czy obserwacji. W swojej krytyce takich poglądów jak marksizm, poglądy psychologiczne Freuda czy astrologia, Popper osądza te poglądy jako nienaukowe nie dlatego, że jak zdaniem pozytywistów nie są one zgodne z doświadczeniem, albo używają abstrakcyjnych terminów i błędów logicznych. Popper ocenia je jako nienaukowe, gdyż są niepodatne na falsyfikację. Nie podają one doświadczeń, które można przeprowadzić aby je obalić.

Spirytualizm - w filozofii (metafizyce) jeden z kierunków monizmu zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (dusze). Tym samym spirytualizm przeciwstawia się wszelkim kierunkom materializmu. W historii filozofii pojawiają się dwie odmiany spirytualizmu.
Odmiany spirytualizmu
Spirytualizm idealistyczny - reprezentowany jest przez Berkeleya. Zakłada on, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe. Ciała są zaś układami wrażeń wytwarzanymi przez podmiot poznający a więc nie istnieją jako substancja (pogląd ten jest charakterystyczny również dla idealizmu immanentnego w epistemologii (teorii poznania).
Spirytualizm realistyczny - zakłada, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe i nie ma innych substancji. Ciała istnieją rzeczywiście, lecz są tylko odmianą substancji duchowych. Pewną koncepcją bazującą na tym założeniu jest monadologia Leibniza. Leibniz zakłada, że ostatecznym budulcem świata są monady czyli dusze. Monady dzieli on na:
a) posiadające świadome życie psychiczne, czyli dusze,
b) posiadające nieświadome życie psychiczne, czyli ciała.

Empiryzm - filozofia zakładająca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.
Empiryzm stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym, który zakłada, że źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce zmysłowe mają znaczenie drugorzędne.
Można wyróżnić empiryzm metodologiczny, który zakłada nieistnienie sądów syntetycznych a priori i empiryzm genetyczny, który głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (tabula rasa `nie zapisana tablica`), dopiero doświadczenie bezpośrednio lub pośrednio powoduje zapełnienie tej pustki sądami. Skrajną postacią empiryzmu genetycznego jest sensualizm, który głosi, że nie ma niczego w umyśle, czego nie było wpierw w zmysłach. Poglądem przeciwstawnym do empiryzmu genetycznego jest natywizm.Kumulatywizm-w odróżnieniu od filozofii czy sztuki, gdzie mają miejsce ciągłe zmiany koncepcji, rozwój nauki ma charakter ciągły i kumulatywny. Gdy nowe koncepcje są przedstawiane środowisku naturalnemu poddawane są kontroli. Jeśli zostały przez społeczność uczonych zaakceptowane, to pozostają w nauce na stałe. Nie ma mowy o jakiejś radykalnej zmianie teorii. Uznawano co najwyżej istnienie jednej tylko rewolucji, która oznaczała zerwanie więzi z przednaukową wizją postaci nauki. Kuhn sądził, że mamy na przemian okresy nauki normalnej i okresy rewolucji. Gdy mamy do czynienia z nauką normalną, nauka rozwija się rewolucyjnie, to znaczy na zasadzie kumulacji.

Antykumulatywizm-chodzi o to, że teorie przedzielone rewolucją są według tego stanowiska niewspółmierne, a to oznacza, że nie ma żadnej więzi łączącej teorię nową z teorią sprzed rewolucji. Wiele czynników powoduje tę niewspółmierność. Następuje zmiana znaczenia terminów przyjętych z teorii wcześniejszej, pojawiają się zupełnie nowe pojęcia i w inny sposób postrzega się te same fakty.

---