1.Koncepcje etyczne na przestrzeni wieków.
V w.p.n.e. - pierwsze teorie etyczne
IV w.p.n.e. - Sokrates, Platon, Arystoteles
Sokrates : nazywany ojcem etyki; przedmiotem etytki jest powinność moralna ludzkiego działania. Utożsamia się z tym co jest człowiekowi należne ze względu na jego godność. Każdy człowiek powinien kierować się głosem sumienia. Do utworzenia systemu etyki prowadzi analiza sprawności moralnych, tj. cnót. Sokrates zastanawiał się czym jest ludzkie szczęście - najwyższa wartość moralna. Osiąga się je dzięki cnocie. Cnota utożsamiana jest ze szczęściem. Cnota jest wiedzą, więc można się jej nauczyć
Intelektualizm moralny - wystarczy wiedzieć by być cnotliwym; utożsamianie wiedzy z cnotą
Sokrates wprowadził szereg nowych pojęć : enkrateia (panowanie nad sobą, nad zwierzęcą naturą w stanie przyjemności i bólu), krateia, autarkia (autonomia cnoty i człowieka cnotliwego; człowiek jeżeli zapanuje nad sobą stanie się autonomiczny)
-> musi uniezależnić się od wpływów zew., musi kierować się rozumem aby osiągnąć autarkie;
-> powinien tylko kierować się rozumem; jest to przydatne do zdobycia wiedzy oraz do panowania nad sobą
Platon : utożsamiał etykę z teorią szczęścia; Eudajmonizm - teoria szczęścia; zapoczątkował spór o to co stanowi istotę szczęścia i co jest celem działania. Uważał, że ostatecznym celem człowieka jest szczęście - dobro najwyższe. Połączenie dobra, piękna i prawdy - platońska triada. Szczęście zapewnia kontakt intelektualny z innymi. Twierdził, że mędrzec może jako władca uszczęśliwić ludzi.
Arystoteles : wyodrębnił etykę jako osobną dyscyplinę z filozofii praktycznej. Naszą ludzką moralność i powinność postępowania moralnego wyznacza nasz stosunek do najwyższego dobra. Istotą najwyższego dobra określił na podstawie działania ludzkiego, w którym osiągnięcie dobra jest koniecznym warunkiem działania. Nasza wola skierowana jest ku dobru, które stanowi cel naszego działania. Moralne działanie powinno prowadzić do :
- samo urzeczywistnienia się człowieka
- realizowania możliwości ludzkiej natury
- najdoskonalszego aktu poznania; poznanie Boga
Celem człowieka jest to aby nasz ludzki rozum mógł doprowadzić nas do poznania najdoskonalszego dobra jakim jest Bóg.
Eudajmonizm perfekcjonistyczny
Życie moralne zgodne z sumieniem prowadzi do dobra najwyższego. Samourzeczywistnienie się człowieka jest powiązane z dobrem wspólnym. Dobry człowiek jest dobrą jednostką i dobrym członkiem swojej rodziny oraz społeczeństwa. Żeby być dobrym obywatelem trzeba być przede wszystkim dobrym człowiekiem.
Szkoły filozoficzno - moralne :
- szkoła stoików - każda cnota, sprawność moralna jest sama w sobie dobra; osiągnięcie najwyższego dobra stanowi szczęście; cnota jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia szczęścia
- szkoła epikurejska - hedonistyczny sposób patrzenia na życie - kierowanie się w życiu przyjemnościami; przyjemności wyższe i niższe
Etyka chrześcijańska wypływała z nauczania chrześcijańskiego
Średniowiecze - nauczanie oparte o księgi Nowego i starego Testamentu; okres patrystyczny - refleksje nad godnością osoby ludzkiej, nad człowiekiem; rozwój myśli etycznej opierał się na godności w świetle rozumu w dziele odkupienia.
Teorie osoby ludzkiej :
- wschód : mówiono, że osoba ludzka to substancja, którą cechuje samoistność (hypokeimenon)
- zachód : mówiono, że samoistność to nic innego jak subsistentia
Wszyscy zgadzali się, że osoba ludzka jest najwyższą formą bytu
Boecjusz - właściwa definicja osoby : osoba jest racjonalnej natury substancją indywidualną
Personalizm - prąd umysłowy, który kładzie nacisk na godność osoby ludzkiej, która jest gardzona; na rozwój personalizmu wpłynął rozwój etyki oraz teologii moralnej; stawia na wrodzoną godność ludzką
Św. Tomasz, św. Augustyn - własny system etyki w oparciu o koncepcje metafizyki; św. Tomasz odwoływał się do przygodności bytu -> człowiek może być lub może go nie być; fakt istnienia osoby ma swoje źródło w akcie miłości stwórczej; Bóg poznaje człowieka i go miłuje; człowiek żyje z miłości i ku miłości.
Współcześni filozofowie odwołują się do realistycznej koncepcji człowieka, realistycznej koncepcji wychowania.
Etyka społeczna - widoczna od czasów renesansu; stawia na jednostkę, która działa w społeczeństwie
Thomas Hobbes - etyka stanowi rodzaj rozsądnej umowy społecznej; oparł on swoją etykę na fizykalnej koncepcji człowieka jako rozsądnego egoisty, który dąży do zachowania własnego bytu - rodzi to wrogość „człowiek człowiekowi wilkiem”; wrogość rodzi się z dysproporcji pomiędzy liczbą ludzi i potrzeb a możliwością ich zaspokojenia (jeden człowiek ma wiele potrzeb); przyjęcie norm moralnych jest warunkiem ludzkiego przetrwania.
Okres nowożytny (wpływ Kartezjusza) - koncepcja Pascala i Spinozy
Pascal popadł w sceptycyzm. Twierdził, że wiedza racjonalna nie jest wystarczająca aby osiągnąć najwyższy cel (szczęście, zbawienie). Twierdził, że człowiek stoi przed koniecznością wyboru dwóch dróg : dobra materialne, dobra moralne. Dobra duchowe mają wyższą wartość, przyczyniają się do osiągnięcia szczęścia
Zakład Pascala - żyj tak jakby Bóg był, bo jeśli okaże się, że go nie ma to nic nie stracisz. Jeżeli będziesz żył tak jakby go nie było, możesz wiele stracić.
Spinoza - przedstawiciel kartezjańskiego racjonalizmu. Twierdził, że zasady etyczne wynikają z metafizyki (ontologii) oraz z teorii poznania (epistemologii). Zasady etyczne mogą wynikać z zasad matematycznych. Działanie moralne jest zdeterminowane przez rozumność natury ludzkiej. Najwyższym dobrem człowieka jest poznanie Boga w akcie intuicji intelektualnej.
Oświecenie - racjonalizm; pochwała rozumu, nauki, człowieka; szczęście jest zależne od pracy człowieka; działalność encyklopedystów; człowiek ważny jako jednostka walczy o przetrwanie; równość, braterstwo, wolność - każdy człowiek jest równy - hasła ewolucjonistyczne; obrona praw człowieka, ochrona człowieka; etyka społeczna, rozwój konstytucjonalizmu, ochrona człowieka.
Oświecenie angielskie
- wolność, równość, swoboda sumienia, wyznania
- etyka użyteczna dla społeczeństwa - John Locke - łączność wychowania intelektualnego z moralnym. Wykształcenie i wychowanie dżentelmena.
Etyka Kanta - powiązał koncepcję etyki z autonomią podmiotu. W ogólnej teorii moralności Kant wyróżnił : etykę właściwą (naukę o cnocie), naukę o prawie (bada zasady wolności człowieka a także zasady społeczne. Popadł w pewien formalizm. W swojej etyce wprowadził kategoryczny liberatyw moralny. Uważał, że postępowanie człowieka powinno kształtować się w oparciu o kształtowaniu wolności. Wprowadził postulat uznania za normę moralną tylko takie reguły działania, które człowiek uważa za regułę zobowiązującą wszystkich ludzi do podobnego działania. Stawiał na osobę ludzką oraz na jej godność - personalizm.
2.Egzystencjalizm
Powstał w XIX wieku Jego twórcą był Solon Kirkegard. Nadał on egzystencji ludzkiej inne znaczenie, postawił człowieka w centrum zainteresowań. Jego egzystencje upatrywał w duchu i uważał, że jego życie owiane jest tajemnicą. Sądy egzystencjalne stanowią styk człowieka z ze światem. Życie człowieka to walka o byt, która przybiera formę napięcia.
Dwa nurty egzystencjalizmu:
Ateistyczno- agonistyczny- odrzuca istnienie Boga albo wątpi w jego istnienie.
Teistyczny- uwzględnia istnienie Boga w ludzkiej egzystencji
Egzystencjalizm skupia się na osobie człowieka, ale nie uznaje jego ducha. Ludzki byt jest zagadką, dlatego człowiek żyje ku śmierci, a jego życie jest pełne leku, trwogi i rozpaczy. Człowiek powinien więc szukać drogi wybawienia, by dojść do prawdziwej egzystencji.
Haideger- twierdził, że Bóg umarł a człowiek zagubił swoją świadomość- alienacja [ nie jest osobowy na tle swojego zagubienia]. Dopiero w sytuacji zagrożenia zastanawia się nad sensem swojego istnienia- pogłębia się jego samotność. Wg Haidegera lęk egzystencjalny jest wynikiem wyrzucenia człowieka w świat bytów, które powodują zagrożenie i uświadomienie człowiekowi, że jego życie to szczelina między ic ościami życia i śmierci. Haideger uważa, że taka nicość jest pozytywna, bo człowiek zmierza przecież do śmierci. W człowieku istnieje taki element, który wyznacza jego kres i chociaż próbuje uciec do śmierci to ciągle o niej myśli. Człowiek powinien przyjąć właściwą pozycję wobec śmierci, tzn. uświadomić sobie, że jest ona możliwa. Tak więc lekowi przed śmiercią powinno towarzyszyć przygotowanie radosna świadomość ku śmierci.
Sartre- twierdził, że życie człowieka jest nicością, a człowiek powinien pogodzić się z własnym losem. Zwraca uwagę na ludzką pustkę i osamotnienie w uczuciach [ jeśli czł. Obdarza kogoś uczuciem, to oznacza, że je uprzedmiotowia].
G. Marcel- należał do nurtu egzystencjalizmu teistycznego, czyli życia człowieka do kogoś. Człowieka to konkretne ja które nie utożsami się z własnym ciałem. Słowo byt w filozofii Marcela ma znaczenie czasownikowe, to znaczy, że człowiek istnieje bytuje, żyje dla kogoś. Świadome ludzkie istnienie wyraża się w aktach wolności i świadomości. Marcele opiera się na akcie intencjalności i świadomości. Na co dzień człowiek zdany jest na swoje ciało i swoją cielesność ale ona mu się wymyka. Połączenie teorii człowieka z teorią osoby ludzkiej. W drugiej z tych teorii osoba nie jest czymś odrębnym, nie jest ona atrybutem człowieka. Osoba ludzka realizuje się w akcie. Może się cofać, upadać lub realizować się. W otwarciu na innych potwierdza swoją wolność . Wg Marcela osoba ludzka ma dwie postacie”; być i mieć. Być jest postawą otwartą na doskonałość. Postawa posiadania czegoś jest postawą zamkniętą. Człowiek pragnący posiadania czegoś ukazuje swoje przywiązanie do rzeczy. O wartości człowieka stanowi jego wnętrze- jeśli będzie znał swoją wewnętrzność, będzie przybierał postawę autentyczną. Człowiek otwarty czuje potrzebę dawania świadectwa o istnieniu siebie. Dzięki wierze i nadziei może otworzyć się na innych. Nadzieja rozumiana jest jako okazja do spotkania czegoś, zaufania człowiekowi.
Dialektyka miłości- to co człowiek może dać drugiemu człowiekowi, a poprzez to pogłębiamy relację, dialog poprzez otwarcie się na innych. Dając drugiemu coś z siebie, pozwalamy by drugi człowiek zmienił coś w nas.
3.Personalizm-
Koncepcja filozoficzna, której początki można odnaleźć w starożytności, m. in. u sofistów, rozwinięta przez Św. Augustyna w średniowieczu. W centrum personalizmu znajduje się osoba: byt natury ludzkiej obdarzony świadomością, twórczy i odpowiedzialny moralnie. Personalizm Fitchego polega na tym, że za twórczy początek bytu uznaje on jaźń. Jaźń bowiem nie tylko poznaje coś, co i tak bez niej istnieje, lecz tworzy i ustanawia rzeczywistość. Przedmiot wywodzi się z jaźni tak samo jak podmiot. Nosicielem jaźni jest także człowiek.
Realizm epistemologiczny- pogląd zgodnie z którym przedmioty dane w doświadczeniu istnieją niezależnie od podmiotu poznania.
Realizm atomistyczny- pogląd według którego istnieją tylko poszczególne, jednostkowe byty, które ludzie mają tendencję łączyć w pewne wspólne pojęcia, a następnie przypisywać tym pojęciom istnienie realne, zapominając, że są to wytworzone przez nich samych konstrukcje.
Współczesny personalizm tomistyczny- nawiązuje do klasycznej koncepcji osoby ludzkiej wg Boecjusza. Przybiera różne postacie i różnie jest interpretowany. Może to być interpretacja zachowawcza lub tomizm egzystencjalny ( Gilson, Kropiec]. Współczesny tomizm jest nie tylko personalistyczny ale także realistyczny. Rozpatruje osobę ludzką z punktu widzenia danej rzeczywistości. Chodzi przede wszystkim o analizę osoby ludzkiej, którą rozpatruję się od stwierdzenia w sądzie egzystencjalnym. Inną cechą personalizmu tomistycznego jest zainteresowanie Bogiem. Nie można udowodnić Boga bez konkretnej rzeczywistości. Tomizm uczy, że z pragnień można wyprowadzić inne pragnienia, a z pojęć inne pojęcia. Do Boga prowadzi droga przez byty rzeczywiste. Współcześni tomiści uważają, że byty mają złożoną strukturę [ człowiek= dusza+ciało]. W ramach tomizmu uprawiana była etyka realistyczna - odnosząca się do danej rzeczywistości.
Pluralizm Tomistyczny- uczy, że rzeczywistość składa się z wielu bytów, realnie od siebie różnych, chociaż powiązanych przez rozliczne stosunki. Wszystko co rzeczywiste jest zawsze i bez wyjątku jednostkowe, konkretne a nic ogólne. Wszystkie byty skończone, poza jednym Bogiem, złożone jest z czynników realnie od siebie różnych, których wzajemny stosunek zmierza do aktu możności. Te byty złożone są z istoty, czyli z tego czym ten byt jest i dlaczego istnieje.
4.Współczesne koncepcje rozwoju świata
O początkach świata mówią różne koncepcje. Koncepcje filozoficzne - nikt nie może dokładnie określić ile ziemia ma lat i kiedy dokładnie powstała.
Współcześni filozofowie przyrody współpracują z fizykami, biologami. 1967 - astronomiczna konferencja - rozszyfrowano wyniki prac obserwacyjnych, które wskazały na pozostałość pierwotnego bytu; początek świata powiązano z wybuchem atomu.
Okazało się, że przestrzeń kosmiczna wypełniona jest równomiernie promieniowaniem radiowym. Nazwano je promieniowaniem pierwotnej racy, pierwotnego tła. Promieniowanie to ma temp. 3 stopni K. Problem powstawania pierwiastków pozostaje nadal otwarty. Współczesna nauka coraz wyraźniej wskazuje na pewien wyróżniany punkt w dziejach świata. W pobliżu tego punktu cała materia wszechświata była zbita na niewielkim obszarze. Musiał to być początek obecnego porządku kosmicznego. Można to traktować jako stworzenie. Sam akt tego stworzenia jako wyjątkowe zdarzenie jest całkowicie poza obrębem nauk przyrodniczych. Uczeni mówią, że początek świata to
tzw. chwila „O”.
E.L.Mascall twierdził i przyjmował chwilę „O” w którym umieszcza się powstanie świata. Nie ma świadków tego zdarzenia. Można powiedzieć, że ludzie żyją tyle. Ile żyją od punktu „O”.
W kosmologii przyrodniczej przyjmuje się, że wszechświat ma ok. 10-15 miliardów lat.
Filozofowie przyrody rozwijali koncepcję (hipotezę) pierwotnego atomu. J.Lemaitne sądzi, iż cała materia była zjednoczona w jednym jądrze atomowym i z niego rozwinął się świat. Z procesem ekspansji i stygnięcia wszechświata wiąże się proces rozpraszania energii, degradacji energii.
Czas i przestrzeń.
Nawiązanie do poglądów I. Newtona - uważał on, że absolutny, matematyczny czas sam przez się, z własnej natury płynie jednostajnie bez względu na cokolwiek zewnętrznego. Czas ten nazywa się trwaniem.
Absolutna przestrzeń w swej istocie, bez odniesienia do czegokolwiek zewnętrznego pozostaje zawsze taka sama i nieruchoma. Czas i przestrzeń są bytami absolutnymi. Rozciągają się w nieskończoność, mogą istnieć bez rzeczy i zdarzeń.
Leibniz - przestrzeń i czas to kategorie względne; początek współistnienia rzeczy; wszechświat możemy traktować jako ogromny zbiór zdarzeń i rzeczy - ten zbiór jest uporządkowany.
Newton - Bóg stworzył świat w czasie i przestrzeni; przed tym stworzeniem była pusta przestrzeń i pusty czas. W pewnym czasie i miejscach przestrzeni Bóg stworzył cząstki materialne.
Leibniz - czas i przestrzeń są relacjami, które porządkują zdarzenia a przed stworzeniem świata nie było ani czasu ani przestrzeni. Bóg stworzył świat i z czasem i z przestrzenią.
Przedstawiciele materializmu dialektycznego mówią, że istnieje stworzenie z niczego - zasada zachowania mas. Materializm dialektyczny - pytali o absolutny początek wszechświata, o przyczynę sprawczą nicości.
Filozofowie przyrody zastanawiają się nad początkiem świata i udzielają odpowiedzi.
K. Ajdukiewicz - mało wiemy o tym czym jest materia; materia zmaterializowała się, rozpłynęła się w abstrakcjach.
Zastanawiają się nad energią i ilością masy. Zasada zachowania głosi, że we wszystkich fizycznych procesach łączna ilość masy i energii nie uległa zmianie.
W przyrodzie nie ma układów zamkniętych, izolowanych.
W późniejszej fizyce zasada zachowania mas i energii jest tylko jedną z wielu zasad zachowania. Znane są : zasada zachowania prądu, moment pędu, zachowania warunku. Każdej zasadzie zachowania odpowiada jakaś symetria. Zachowanie energii wiąże się z pewną symetrią czasu.
Niektórzy naukowcy uważają, że Bóg jest związany z prawami fizyki w akcie stworzenia. Jest to błędne, ponieważ Boga nie krępowało żadne prawo, on te prawa stworzył.
Naukowcy : ich argumenty potwierdzają przypuszczenie, że wszechświat rozpoczął się nieskończoną ilość czasu temu. Sam moment stworzenia, osobliwość pozostaje poza zasięgiem znanych nam praw fizyki - Hawking, Ellise.
Gamoff - można wykazać jak stary jest wszechświat, który wypełniony jest promieniowaniem.
Przyjmuje się też, że świat został stworzony w osobliwości, która odznaczała się nieskończoną temperatura i gęstością.
Zagadnienia początku nie da się badań na gruncie rzeczy doświadczalnych. Uczeni są zmuszeni posiłkować się badaniami teologów i filozofów.
Hawking i Ellise udowodnili stwierdzenie o istnieniu osobliwości. Twierdzili, że wszechświat zaczął się skończony czas temu. Aktualny punkt stworzenia, osobliwość, pozostaje na zewnątrz zakresu stosowalności praw fizyki.
Wszystkie znane nam modele kosmosu są osobliwe, ponieważ historie cząstek materialnych i promieni świetlnych przedłużane wstecz, ukrywają się w danym momencie.
„Wielkim wybuchem” rozpoczyna się proces rozszerzenia wszechświata. Osobliwość jest stanem gęstości świata, nieskończoną gęstością materii punktu wyjścia historii wszechświata. W niej załamują się wszelkie prawa przyrody, ukrywają się historie atomów i cząstek.
W związku z osiągnięciami nauki odżyły spory światopoglądowe.
Zwolennicy interpretacji jednorazowego stworzenia utożsamiają początkową osobliwość w kosmologii z momentem stworzenia świata z nicości przez Boga.
Zwolennicy materializmu twierdzą, że osobliwość nie jest prawdziwym początkiem ale jest chwilą wyróżnioną , przed którą świat istniał ale nie możemy powiedzieć jak istniał.
Istota sporów pomiędzy kreacjonizmem (stworzeniem) a materializmem (powstaniem) leży nie w takiej, czy innej interpretacji początkowej osobliwości ale polega na przypisaniu materii cech absolutnych. Znajdują się całkowicie poza kompetencjami jakiejkolwiek nauki empirycznej.
5.Prawa przyrody w świetle współczesnej koncepcji przyrody
Światem rządzą 4 siły : grawitacja, elektromagnetyzm, oddziaływanie słabe i oddziaływanie silne wewnątrz atomu. Filozofowie przyjmują, że w pierwotnym wybuchu świat miał 11 wymiarów, potem z racji oziębienia stracił je, obecnie posiada 3 lub 4.
Fizycy podejmują próbę połączenia tych sił w jedną siłę. Odkryto prawo symetrii. Prawo przyrody jest to zdanie ogólne otrzymane ze zdań spostrzeżeniowych drogą indukcji, ujmujące stałą relację między zjawiskami.
Zasada zachowania masy jest prawem w najogólniejszym znaczeniu. W węższym znaczeniu prawo to wszelkie związki faktyczne, np. 2 naboje różnoimiennie przyciągają się. W sensie ścisłym prawo oznacza stałą relację między zjawiskami, mierzalnymi wielkościami.
Sformułowanie prawa przyrodniczego zakłada :
- ustalenie faktu (wydzielenie zjawiska i uproszczenie go)
- obserwację (planowane spostrzeganie bez wpływu na przebieg zjawiska)
- eksperyment (wywołanie zjawiska w określonych warunkach w celu dokonania obserwacji)
Matematyczny związek między różnymi wielkościami jest funkcją czasu, to pozwala przewidzieć przyszłe zdarzenia.
W prawie przyrodniczym występuje przyczynowość formalna (nie sprawcza). Przyczynowość formalna to zasada wewnętrzna, która wyjaśnia, że coś jest takim a nie innym.
Kolejne cechy prawa przyrodniczego : prowizoryczność, przybliżoność, schematyczność
- przybliżone są liczby, które otrzymaliśmy z pomiaru, dlatego też prawa otrzymane na tych liczbach są przybliżone
- schematyczność praw, ponieważ właściwości fizyczne są schematyczne; fizyczna definicja barwy jest opisem czynności dokonywania pomiaru długości fal
- prawo jest schematem zbliżonym do rzeczywistości, nie jest jednak jej odbiciem; relacja jaka łączy prawa własności jest wykluczenie innych właściwości
Prawo dynamiczne dotyczy procesów koniecznych, np. przypływu cieczy z wyższego poziomu na niższy, zasada zachowania masy, prawdopodobieństwo.
Prawa statystyczne wyrażają prawdopodobieństwo jakiegoś zdarzenia w danych warunkach. Prawdopodobieństwo to granica, do której zdąża względna częstość (to stosunek przypadków pomyślanych do ogólnej liczby przypadków, które zaszły w czasie doświadczenia, gdy liczba zdarzeń dąży do nieskończoności)
Przykładem prawa statystycznego jest prawo rozpadu promieniotwórczego, ustala ono zależność ilości substancji ulegającej rozpadowi w określonym czasie od rozpadu 1 atomu.
Prawo przyrody jako stały i określony sposób działania ciał materialnych, np. te same przyczyny mogą wywołać te same skutki (w takich samych warunkach) - deferminizm.
Rozpatrując zjawisko prawa przyrodniczego możemy mówić o koncepcjach prawa przyrodniczego :
- koncepcja prawa immanentnego - prawo, które zajmuje się wyrażeniem jednakowości wzajemnych stosunków między rzeczami lub właściwościami, które wchodzą ze sobą w związki samorzutne. Porządek w przyrodzie jest skutkiem wspólnych właściwości ciał. Jeżeli znamy cechy przedmiotów, to znamy prawa nimi rządzące.
Filozofowie mają zastrzeżenia do indukcji (uogólniania), ponieważ rzeczy ulegają zmianie, więc i prawa także.
- koncepcja prawa narzuconego - występuje wtedy kiedy prawo to z zewnątrz narzucony sposób zachowania się rzeczy. W społeczeństwie prawa narzuca prawodawca. W przyrodzie prawa narzuca istota pozaświatowa (I. Newton)
- koncepcja pozytywistyczna prawa przyrodniczego - wg. pozytywistów prawo jest raportem o faktach, opisem faktów, jednakowością zaobserwowanych cech, zdarzeń. Pozytywizm poprzestaje na dokonywaniu obserwacji i eksperymentu, pozostaje w jawnej sprzeczności z historycznym rozwojem przyrodoznawstwa, które formułuje uogólnienia i hipotezy. Pozytywizm stawiał także na filozofię poznania.
- konwencjonalna koncepcja prawa przyrody - koncepcję tę reprezentują Ajdukiewicz, Poicare, Eddington - opowiadali się oni za konwencjonalnością prawa. Prawo to konwencja, wynik umowy. Umiarkowana wersja konwencjonalizmu. Hipotezy są konwencjami; stanowią kwestionariusze, z którymi zmierzamy do przyrody. Teorie nie są odwzorowaniem rzeczywistości, lecz stanowią instrument jej tłumaczenia.
6.Filozofia rozwoju, filozofia ewolucji
Istnieją różne koncepcje rozwoju natury biologicznej i filozoficznej, różne koncepcje rozwoju świata ożywionego i nieożywionego. Naukowcy próbują tłumaczyć początki rozwoju świata, które miały swoje korzenie w filozofii przyrody.
Poglądy ewolucyjne wykształciły ewolucjonizm realistyczny- ma on swoje źródło w realistycznej arystotelesowsko- tomistycznej i platońsko - augustowskiej interpretacji filozoficznej.
Ewolucjonizm realistyczny- opiera interpretację faktu rozwoju w duchu momentu idealistycznego. Mówi że stawianie się dokonuje się przez triade [ tezę, antytezę i syntezę].
Ewolucjonizm pozytywistyczny- wyjaśnia on kierunkowość rozwoju poprzez odwołanie się do idei przypadku i zasady konieczności rozwoju życia i finalizmu [ J. Rostand, P. Teichard de Chardin].
Ewolucjonizm materialistyczny- sprowadza całą rzeczywistość do jednej prazasady arche. Ten rodzaj ewolucjonizmu zakłada mechanistyczna i dialektyczną koncepcję rozwoju życia.
Poglądy P. Teicharda de Chardin ;
Twierdził, że świat jest gigantyczny dlatego, pojmował go jako gigantyczny proces rozwoju historycznego. Głosił istnienie 3 sfer świata:
Materia- geosfera, kosmogeneza,
Życie- biosfera, biogeneza
Myśl- noosfera, noogeneza
Sferą świata odpowiada geneza. Rozwój to potęgowanie się świadomości i wzrost relacji miedzy bytami i ich częściami. Te poglądy doprowadziły do próby budowania nowej sfery naukowej- fenomenologii.
Pochodzenie człowieka w myśli współczesnej ewolucji:
Teoria przyrodnicza pojmowana jest jako układ sformułowań praw przyrody, definicji, zadań hipotez i innych dziedzin wszechwiedzy. Jest słuszna gdyż można ją zweryfikować. Pochodzenie człowieka można wyjaśnić z punktu widzenia antropologii a w antropologii filozoficznej określa się jako „Humani Genesisi” . Ludzkie ciało pochodzi z istniejącej już żywej materii. Teoria ewolucji wiąże się z teologią i wiarą W myśl tego można mówić, że dusze ludzkie są tożsame w czasie przed narodzeniem [ teoria animacji bezpośredniej] i po narodzeniu [ animacja sukcesywna] Te teorie pojawiły się u Tomasza z Akiwniu, Teresy Igresiw.
Filozofia próbuje wyjaśnić po co człowiek istnieje. Różne teorie ewolucji wpływają na teorie o człowieku. Wielkość tych teorii zależy od różnych mechanizmów przyrodniczego rozwoju człowieka i stworzenia jednej syntetycznej teorii ewolucji. Według współczesnej filozofii człowiek jest jedynym stworzeniem na ziemi, które Bóg chciał dla samego siebie. Oznacza to, że jednostka ludzka nie może być podporządkowana gatunkowi ani społeczeństwu jako narzędzie. O szczególnej pozycji człowieka decyduje jego inteligencja. Człowiek w jakiś sposób jest duchem i tworzy świat duchowy. Relacja miedzy człowiekiem a przedmiotem jego poznania przypomina relację miedzy fizykiem a jego doświadczeniem. To nawiązanie do myśli Tomasza z Akwiniu.
Nauki doświadczalne budują i opisują różne przejawy życia człowieka w wymiarze historycznym, umieszczając je na skali czasowej. Godzina „O” To moment powstania życia na ziemi. Godzina O- 18 Brak informacji paleontologicznej. Godzina 18 jest godziną od której pozostaje 6 godzin do północy i w ciągu tych godzin można śledzić ewolucję roślin i zwierząt a o 23 ewolucję ssaków. Według tej skali czasowej człowiek pojawił się na minutę przed północą a na 1/ 4 minuty do północy powstały wszystkie kultury. Tylko człowiek jest zdolny do tworzenia kultury. Moment przejścia do sfery duchowej nie jest obserwowalny
Problemy ewolucyjne:
a] monogenizm- pochodzenie od jednej pary
b] pochodzenie od wielu par
c] monofiletyzm- pochodzenie od jednego pnia
polifiletyzm- pochodzenie od wielu pni
Do sfery analizy i refleksji metafizycznej należy doświadczenie poznania metafizycznego, samoświadomości, zdolności do refleksji, sumienia, wolności, przeżyć estetycznych i religijnych. Teologia odkrywa sens ostateczny tych wymienionych doświadczeń, odczytuje też zamysł twórczy, wg którego skonstruowane jest życie ludzkie.
7.Postmodernizm. Antropologia postmodernistyczna
Nie jest to kierunek filozoficzny - jest to ideologia - zespół twierdzeń, dociekań. Zajmuje się człowiekiem; stawia jego i jego życie społeczne w centrum zainteresowań.
Eklektyzm - zbiór różnych poglądów.
- łączą teorię o człowieku z teorią o moralności. Postulują wyzwolenie życia społecznego, moralnego od etyki
- zaprzeczają możliwości poznania prawdy, odrzuca prawdę
- zachęcają do wyzwolenia się od poczucia odpowiedzialności za swoje czyny
- ideologia ta odrzuca autorytety moralne
Czerpią oni z różnych źródeł i często zmieniają swoje poglądy.
Przedstawiciele : Z. Bauman
Postmodernizm nie tylko zajmuje się teorią człowieka ale także ludzkim bytem. Podkreślają absurdalność bytu ludzkiego. Bauman podkreśla tezę, że istnienie człowieka jest czystym przypadkiem. Egzystencja ludzka jest bezsensowna i bezsilna. Każdy z nas wpatruje się w otchłań naszego istnienia. Otchłań ta jest bezsensowna i chaotyczna.
Nie istnieje egzystencjalny fundament, czyli podstawa powszechności u źródeł buty ludzkiego. Byt ludzki nie ma struktury antycznej. U człowieka nie dostrzega się struktury, która byłaby odpowiedzialna za istnienie. U człowieka dostrzega się funkcjonowanie właściwości. Są to takie właściwości jak : wolność, rozumność, emocjonalność. Człowiek jako byt absurdalny i pozbawiony struktury nie ma immanentnej celowości.
Postmodernistyczną koncepcję człowieka inspirują tezy :
- nie ma bytu ludzkiego i stałych właściwościach ponieważ baza daje nadbudowę a każda zmiana bazy powoduje zmianę nadbudowy. Baza materialna, gospodarcza określa duchowość człowieka
- ludzki byt nie posiada wewnętrznej celowości
- konkretny człowiek jest istotą, której właściwości określają stosunki społeczne; o właściwościach człowieka decydują relacje społeczne
- wolność człowieka jest historycznie uwarunkowaną relacją społeczną
- etyka normatywna jest jedną z technik wzmacniania władzy, którą posiada klasa panująca
Innym elementem postmodernizmu jest poszukiwanie prawdy. Postmoderniści kwestionowali istnienie prawdy, która jest wynikiem wysiłków intelektualnych człowieka.
Wg postmodernistów prawda jest wyrażona za pomocą relacji społecznych i ma aspekt hierarchicznej struktury społecznej. Jej idea jest potrzebna do zdobycia władzy. W imię przekazywania prawdy można innych pouczać, wskazywać swoją wyższość.
Każda rzecz istnieje między dwoma intelektami absolutu. Wszystko co jest bytem jest przeniknięte myślą konstytuującego w istnieniu absolutu. Wszystkie rzeczy mają swoją prawdę ale także dobroć, prawo, porządek, które należy szanować.
Rzeczywistość realnie istniejąca jest przyporządkowana rozumowi i przez to jest racjonalna. Daje się poznać bo każda rzecz powołana do istnienia realizuje w sobie określoną prawdę.
Prawda jest następstwem istnienia rzeczy. Ta sama prawda oznacza prawdę bytowania i poznawania.
W kwestii osądów moralnych postmodernizm przyjmuje ideę ślepej woli od Szopenhauera. Ślepa wola to irracjonalna siła pozbawiona jakiegokolwiek celu. Mocą tej ślepej woli człowiek rozpoznaje zło i dobro a osąd ten ma charakter autorelatywny. Czyny moralne nie mogą podlegać weryfikacji.
Decyzje ludzkie zależą od następujących czynników :
- determinację czyli nacisk społeczno - ekonomiczny
- mniejszy wpływ ma ślepa wola, jej irracjonalny dynamizm; ślepa wola przyjmuje bezwzględne okoliczności historyczne i daje poczucie odpowiedzialności za innego
- ludzkie wybory determinują wymogi ekonomiczne, np. walka o byt wśród ludzi - jest na podobieństwo walki wśród zwierząt
Stosunek do religii :
Alan Bloom - twierdził, że niezmienna prawda nie istnieje. Należy przyjąć pewnik, że nikt nie ma racji poza tymi, którzy głoszą, że racji nikt nie ma.
Istnieje znak równości pomiędzy wszystkimi religiami, wyznaniami i sektami. Jeżeli ktoś wierzy w prawdę absolutną i niezmienną to powinien być nazywany szaleńcem. Gdy ludzie wypowiadają różne poglądy, są to poglądy równe sobie.
Kłamstwo - kłamią prawie wszyscy; tam gdzie ludzie żyją w nieprawdzie łatwiej żyje się kłamcom; odwagi wymaga mówienie prawdy.
Stosunek do wolności :
Człowiek nie ma takiej właściwości jak wolność; nie ma zdolności posiadania siebie.
Wolność oznacza prawo do działania, wg własnej odpowiedzialności bez potrzeby uzasadnienia swoich wyborów. Człowiek odrzuca pęd ku nieograniczonej wolności. Idea wolności jest konieczna w kapitalistycznych strukturach społecznych. Wszystko rządzi się regułami zysku i wolnego nieograniczonego wyboru. Wolność to zrozumienie konieczności historycznej.
Izajasz Berlin - najgroźniejsze dla wolności są wartości moralne ponieważ zasady moralne i przykazania ograniczają ludzką wolność
John Rowls - nie istnieją żadne pewniki i absoluty; absolutna jest tylko wolność, ubóstwienie wolności; nie wiemy czym jest prawda i czym jest dobro; należy wyzwolić człowieka ze zniewoleń moralnych i religijnych przez głoszenie : antykoncepcji, aborcji, homoseksualizmu, rewolucji seksualnej, inżynierii genetycznej.
Postmoderniści twierdzili, że duchowni ograniczają wolność przez głoszenie dekalogu, sprawiedliwości Bożej i prawie naturalnym.
Postmodernizm - zespół poglądów, eg których organizuje się życie społeczne.
Antropologia - filozofia człowieka
Wyzwolenie życia moralnego od etyki; zaprzeczanie możliwości poznania prawdy. Wyzwolenie się od poczucia odpowiedzialności za własne czyny.
Człowiek jest pozbawiony struktury. Koncepcja człowieka :
- nie ma bytu ludzkiego o stałych właściwościach
- ludzki byt nie ma wewnętrznej celowości
- wolność jest historycznie uwarunkowaną relacją społeczną.
Otwarte społeczeństwo - trzeba otworzyć się na wszystkie ideologie i style życia. Największym niebezpieczeństwem są Ci, którzy poszukują prawdy i uznają istnienie prawdy absolutnej - kłóci się to z teoriami Arystotelesa, że wszyscy chcą poznać prawdę.
Świat w przeszłości był szalony, byli w nim ludzie, którzy wierzyli, że znają niezmienne prawdy, a ich przekonania były źródłem zła - prowadziły do wojen, niewolnictwa, prześladowań, rasizmu, xenofobii.
Postmoderniści mówią, że aby wyzbyć się zła należy przyjąć, że nikt nie ma racji poza tymi którzy głoszą, że racji nikt nie ma - wprowadza to bałagan społeczny.
Należy przestać spierać się o to kto ma rację bo te spory prowadzą do wiecznych konfliktów.
Przedmiotem badań stała się także kwestia poprawności politycznej - demagogiczna ideologia, która odrzuca prawno naturalne.
Autorem nazwy poprawność polityczna jest amerykański Indianin Franz Boas. Polityczna poprawność atakuje kościół, chce zastąpić etos chrześcijański. Lata 60-te a amerykańskiego pragmatyzmu i darwinizmu społecznego. Przeniesiono prawo walki o byt ze świata zwierząt. Głosi dogma o względności prawdy oznacza to nihilizm. Jeśli ktoś mówił o absolutnej prawdzie powinien być piętnowany jako zwolennik fanatyzmu, zabobonu, ksenofobii oraz jako podżegacz do nienawiści i wojny.
Największym zagrożeniem dla otwartego społeczeństwa sterowanego przez liberalną demokrację jest ten kto uznaje istnienie absolutnej prawdy.
W związku z teorią poprawności politycznej i otwartego społeczeństwa powstały koncepcje rodziny społecznej.
Obserwuje się przejawy w edukacji liberalnej. Edukacja liberalna ma na celu :
- uczyć, że wszystkie kultury i obyczaje są jednakowo wartościowe
- wyrabiać w ludziach wartość cnoty otwartości na innych, na wszystko
- sprawność otwartości na niszczenie człowieka racjonalnego, niszczenie modelu człowieka odróżniającego dobro od zła, prawdę od fałszu, niszczenie modelu człowieka oddanego własnej rodzinie, uczciwego, kochającego ojczyznę.
Edukacja liberalna polecała następujące sposoby działania :
- eliminacja wartości osadzonych w ludzkiej naturze
John Rawls twierdził, że w życiu społecznym musi zapanować priorytet wolności. Dzięki temu zapanuje totalitaryzm bezideowości. Najgroźniejsze dla wolności są wartości moralne, ponieważ zawężają możliwości działania człowieka. Głoszą przekonanie, że żaden naród i żadna jednostka nie może uważać się za wyżej rozwiniętą od innych nawet jeśli tak jest. Wszyscy są wobec prawa równi.
Sposoby realizowania otwartego społeczeństwa :
- społeczeństwo otwarte może być przez zdławienie ludzkiego rozumu zastąpiona rządzą i pasją
- zdyskredytowanie religii chrześcijańskiej i dotychczasowej kultury opartej na religii rzymskiej
- eliminowanie z życia publicznego, zepchnięcie do sprawy prywatnej kultu religijnego, symboli religijnych
Totalitaryzm bezideowości :
- hołdowanie instynktom i hedonizmowi głoszonym przez media
- rodzice powinni mówić dzieciom, że chcą ich szczęścia i spełnienia marzeń; ale było to związane z życiem intymnym i seksualnym
- rodziny powinny odmawiać człowiekowi prawa do ochrony życia od poczęcia do śmierci
- rodziny powinny odrzucić chrześcijańską postawę cnót, a więc wiary, nadziei, miłości a także sprawiedliwości, męstwa
- rodziny miały wychowywać dzieci na ludzi pragmatycznych, którzy maja na uwadze swoją korzyść
W odpowiedzi na działania postmodernistów należy połączyć wartości naturalne i nadnaturalne. Uszanować prawa dziedziczenia biologicznego z prawidłowościami dziedziczenia socjologicznego.
Należy przeciwstawiać się teorii postmodernistycznej w wychowaniu. Należy umożliwić dziecku rozpoznanie swojej godności osobistej. Należy zapoznać dziecko z dziedzictwem kultury, historią rodziny i narodu, a także dawać im dobry przykład w każdej dziedzinie życia.
Relacje między rozumem a władzą :
- marksizm, pozytywizm, scjentyzm - zaufanie do nauki - odrzucały one religię objawioną; nie jest prawdą, że wszystko może być ujęte tym samym typem poznania
- człowiek nie powinien bać się Boga bez śmierci, bez sakramentów
- kryzys wiary i Boga ale nie zapominają, że kryzys wiary towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia - nie istnieją żadne prawa rządzące religią, które pozwalałyby przewidzieć jej przyszłość
- odrzucali relacje między wiarą a rozumem
- nie ma Boga absolutnie transcendentnego, działa w człowieku niezależnie od kościoła; wszyscy są w Bogu i poruszają się w nim
- politeizm - jest wielu Bogów
- Bóg nie wpływa na losy świata
- wiara w horoskopy, w New age - zaciera różnice między twórcą a stworzeniem, między dobrem a złem; koncentruje się na przepowiadaniu przyszłości na podstawie gwiazd
- traktowanie obrazu Boga jako nieosobowej rzeczywistości, tchnienia, nieosobowej energii
- niemożność ujęcia Boga w jakichkolwiek zmysłowych czy intelektualnych wyobrażeniach - negatywna teologia
- oddzielenie sacrum od profanum
Doktryna pozytywizmu prawnego - nie liczy się prawo naturalne. Odrzucenie ładu moralnego.
8.Strukturalizm
Strukturalizm - nowe spojrzenie na człowieka, język - postrzeganie świata z perspektywy struktury. Struktura jest to konkretny system relacji pomiędzy częściami jakiejś całości. Struktura to inaczej budowa.
Struktura może być także na płaszczyźnie abstrakcyjnej - oznacza plan, z którego budowana jest rzeczywista całość. Treścią tego pojęcia jest regularna organizacja, ład, porządek. Struktura nie może być dziełem przypadku. Jest to także system transformacji. Inaczej gra znaków -> prawa systemu. Przedmiotem badań jest model charakteryzujący się odniesieniami i różnicami jakie zachodzą pomiędzy elementami. Struktura społeczna to nie rzeczywistość ale budowane na jej podstawie modele.
Strukturalizm bada człowieka, jego obyczaje i język. Elementy te były poddawane prawu struktury.
- Ferdinand de Saussure - strukturalizm w językoznawstwie - interesował się językiem, mniej stawiał na sementykę, ewolucję języka - traktował język jako strukturę; jako system powiązany przez relację. Nie interesowało go znaczenie słów. Sensem słowa nie jest odniesienie się do przedmiotu ale relacja między słowami w języku.
Język to przede wszystkim narzędzie porozumiewania się i wymiany informacji. Jest to struktura od samego początku.
Język jako struktura to także swoista rzeczywistość obiektywna, która rozwija się, wg swoich określonych praw; narzuca się podmiotowi. Rzeczywistość tworzy się niezależnie od świadomości jednostek.
Język jest także odrębnym światem ale jest to świat rzeczywisty i urzeczowiony. Język jest przedmiotami. Kształtuje on ludzką myśl. Prawa języka jawią się jako coś obiektywnego, co można poddać analizie jak w naukach przyrodniczych.
Strukturalizm miał zastosowanie w badaniu języka. Miał zastosowanie w rozszyfrowywaniu pism.
- Claude Levi - Strausse - zaczął zajmować się obyczajami człowieka ujętymi w struktury. Relacje jakie wiążą pokrewieństwa ludów są analogiczne do stosunków jakie zachodzą w języku. Obserwował życie ludów plemion. Relacje, stosunki pomiędzy ludami różnych plemion tworzą strukturę. Punktem zwrotnym w relacjach jest zakaz kazirodztwa. Wymiana kobiet jak i wymiana języka jest porównywalna. Język i kobieta służyły wzajemnemu relacjom.
Strukturaliści stworzyli nowe podstawy antropologii filozoficznej.
Claude Levi - Strausse - nowa wizja człowieka : „Smutek tropików”, „Rasa i historia”, „Totemizm”, „Antropologia strukturalna”
Twierdził on, że należy uporządkować zbiór różnych struktur w jeden ogólny ład. Zbudować ogólne modele, reintegrować kulturę i naturę, a życie zamienić w ogół uwarunkowań fizyko - chemicznych.
Nowa metafizyka człowieka - odwołanie się do tradycji. Nasze ludzkie zachowanie jest świadome, a twórczość społeczna i historyczna to tylko pozory, pod którymi kryje się powszechność praw nieświadomych, które nie zależą od człowieka.
Działalność podmiotu ludzkiego jest pozorna. Całe życie kulturalne jest przejawem praw nienaruszalnych.
Różne formy życia społecznego posiadają tą samą naturę. Jest to system określonych zachowań, z których każdy jest projekcją powszechnych praw rządzących uświadomiona aktywnością umysłu.
Świadome zachowania człowieka to pozory praw nieświadomych.
Traktowanie człowieka przedmiotowo - urzeczowienie człowieka - „Smutek tropików”
Claude Levi-Strausse - człowiek i ludzkość uwikłane są w system reguł nienałożonych przez wolę stwórcy ani przez rozum, wyobraźnię geniuszy, przez władców, siłę mas ale przede wszystkim przez nadrzędne ślepe mechanizmy, które wykrywamy. O przyczynach tych ślepych sił możemy powiedzieć tyle co o przyczynach grawitacji i innych zjawiskach w świecie fizycznym.
Należy zerwać z rzeczywistościami i taką oczywistością jak „ludzkie JA”. Ludzki duch też jest rzeczą. Należy usunąć człowieka z nauki.
Wszelką kulturę należy sprowadzić do biologii, fizyki i chemii.
Strausse buduje jedyny rodzaj materializmu współczesnego, a jego filozofia, która obejmuje antropologię filozoficzną jest filozofią rygorystycznie ateistyczną.
Kościół ostrzega przed strukturalizmem, przed takim traktowaniem człowieka.
Stwierdzenie istnienia struktur w jakimś rejonie świata ludzkiego nie musi prowadzić do urzeczowienia człowieka. Trzeba tylko przyjmować niektóre tezy strukturalizmu.
Strukturaliści radzili aby wniknąć w mechanizmy strukturalne przejawiające się w języku, w systemach pokrewieństwa, w organizacji społecznej. Twierdzili, że metoda strukturalistyczna posiada granice stosowalności. Poza tą metodą istnieje cała reszta.
Ograniczenia met. strukturalistycznej -nie można badać człowieka pod względem całości, pod względem historycznym.
Wśród zdarzeń jednorazowych znajdują się fakty o największym znaczeniu dla sensu ludzkiego życia. Nie można w całości ująć świata ludzkiego.
Na polu nauki, techniki i sztuki ludzie nie są posłuszni.
Strukturalista stawia sobie pytania : jaka jest rzeczywistość, jakie są obyczaje, dlaczego ludzie żyją tak jak żyją. Nie odpowiada na pytanie dlaczego ludzie chcą żyć tak a nie inaczej.
Strukturaliści mówią o wielkim niezadowoleniu rzeczywistości. Marzą oni o nowej, lepszej przyszłości. Ludzie, którzy żyją obecnie są zdolni do przekonania o swojej wyższości. Ludzie są nowatorami, wywołują rewolucję. Ludzi nie obchodzą same fakty.
9.Pozytywizm logiczny
Inaczej neopozytywizm- zaczął się w Austrii, gdy działało koło wiedeńskie [ 3 faza pozytywizmu] Odrzuca metafizykę, skupia się na teorii poznania, filozofii języka. Z czasem sprowadzono filozofię nie tylko do samej istoty języka ale do jej semantyki- czyli znaczenia tego języka. Pozytwizm logiczny chciał zerwać z metafizyką, opierał całą wiedze na danych empirycznych i odrzucał wszystko co znajduje oparcie w faktach. Stara się opisać wiedze jezykiem matematyczno - logicznym, sprowadzić wszystkie nauki do fizyki lub przynajmniej zastosować w nich techniki badawcze i opisu matematycznego wzięte z fizyki- dotyczy to nawet takich nauk jak psychologia i ekonomia.
10.Współczesne koncepcje wolności człowieka
Problematyka ta występowała już od starożytności. Współczesna koncepcja filozofii i etyki nawiązują do tej koncepcji.
Wolność jest właściwością ducha - od starożytności. Kiedy zaczęło kształtować się chrześcijaństwo, zaczęto zwracać uwagę na godność i wolność człowieka. W Afryce i na Wschodzie nie ma tego. Koncepcja wolności nadal istnieje.
Arystoteles i Stoicy jako pierwsi wypowiedzieli się na temat wolności człowieka. Człowiek jest wolny z pochodzenia, kultury, filozof owości.
Chrześcijańska koncepcja osoby ludzkiej : człowiek powołany do wolności jako dziecko Boga,
Z czasem zaczęto zwracać większą uwagę na wolność człowieka. Jaen Paul Sarnta? - człowiek zdolny jest do bunty. Stale musi wybierać, gdyż skazany jest na wolność. Nigdy nie dowiemy się czy wybór jest słuszny. Twierdzili, że nawet człowiek wrzucony do pieca żywcem jest wolny i może się z tym godzić lub nie.
Obecnie nurt postmodernizmu twierdzi, że nie ma wolności posiadania samego siebie. W postmodernizmie - robienie tego co się podoba. Absolutnie jest tylko wolność.
Pojęcie wolności : wolny jest ten kto posiada wyłączną przyczynę swoich czynów. Wolne są tylko te akty, które nie mają przyczyny.
Tomasz z Akwinu : wolność to możliwość wyboru. Wolność decyzji - można coś przyjąć lub odrzucić. Od władzy poznawczej pochodzi rada, która pomaga człowiekowi dokonać właściwego wyboru. Właściwym przedmiotem wyboru jest to, co odnosi się do celu. Ten przedmiot ujęty jako taki odgrywa rolę dobra, które nazywamy dobrem użytecznym. Dobro jest przedmiotem pożądanym, stąd wybór jest kwestią poznania i pożądania. Wiadomo, że człowiek wybiera dobro, a nie zło, które jest wynikiem braku dobra, nie ma pozytywnej natury, nie jest bytem. Dobro i byt się utożsamiają. Wolność zależy od wyboru dóbr i wartości.
Według koncepcji Arystotelowsko - tomistycznej - im więcej w nas dobroci, tym więcej w nas dobroci.. Poziom wolności może rosnąć i maleć, poziom wolności jest proporcjonalny do rozpiętości wachlarza, możliwości wyboru.
J. Maritein - mówił, że istnieje królestwo konieczności, królestwo natury i królestwo wolności. Pojęcie wolności uwzględnia tylko jedni i to mniej ważne i istotne znaczenie, które temu przysługuje zgodnie z myślą tradycji. Można mówić o wolności rozładowania i pełni naszego ludzkiego działania.
Koncepcja rozładowania - pełnia życia, oznacza pełnię życia umysłowego. To doskonałe rozwinięcie wszystkich funkcji intelektualnych, wybór, dobro.
Posiadanie prawdy i dobra stanowi istotę wolności w rozkwicie wolności i mądrości.
Uznanie pojęcia wolności rozładowania wymaga dokonania wielu zmian w tym, co stało się w myśli filozoficznej i religijnej. Rozumienie wolności, odróżnienie wolności od przymusu. Człowiek jest naprawdę wolny, jeżeli może rozwijać swe zdolności naturalne i nadnaturalne. Człowiek ma prawo podejmować wybory i decyzje. Człowiek kształci się przez całe życie.
Człowiek jako osoba powinien zapewnić sobie możliwości wyboru, ponieważ stając się wolnym od przymusu i w ramach może wznieść się na wyższy stopień rozwoju, autonomii stając się wolnym od winy.
Na koncepcję wolności człowieka wywarły wpływ osiągnięcia naukowe (biologia, chemia). Zaczęto wiązać wolność człowieka z koncepcją biologiczną. Rozwój i regres człowieka jest zawsze rezultatem długiego łańcucha wyborów.
Wyraża się tą prawdę stwierdzeniem, że człowiek zawsze myśli o przyszłości ponieważ dokonuje wyborów. Można to stwierdzić na podstawie koncepcji biologiczno - fizycznej, że jako ludzie jesteśmy związani i zależni od kodu DNA, ale nie nasze wybory, które zależne są od natury człowieka. Często wybory w życiu człowieka dokonywane były pod wpływem innych osób lub zaistniałej sytuacji. Wolność jest darem, który należy wykorzystać żeby rozwinąć swe człowieczeństwo.
W XIX wieku zaczęto doszukiwać się relacji pomiędzy determinizmem, interdeterminizmem a ludzkim życiem. Pojęcie determinizmu wiąże się z pojęciem konieczności. Pojęcie interdeterminizmu wiąże się z pojęciem wolności.
Determinizm odrzuca wolną wolę, człowiek zdolny jest do działania pod wpływem innych czynników. Działania tych mechanizmów związane są z twierdzeniami Newtona.
Dziś filozofowie twierdzą, że nie ma ścisłego determinizmu w działaniach ludzkich, ponieważ w działaniach bytu w kosmosie stwierdza się interdeterminizm (wolna wola). Jeden z przedstawicieli filozoficznej nauki twierdzi, że nie można wyznaczyć pędu.
Erich Fromm : z pojęciem wolności wiąże się pojęcie autonomii. Pełna wolność autonomii utożsamiamy z możliwie najdoskonalszym stopniem wolności. Ma wymiar w pełni humanistyczny.
Erich Fromm zauważył, że egzystencja ludzka i wolność są od początku nierozłączne. Autor ten używa terminu wolności ale nie w znaczeniu pozytywnym. Mówiąc o wolności od to mamy do czynienia z ucieczką człowieka przed sobą samym i relacjami z innymi, prowadzi to do destrukcji. Mieści się to w wolności od czegoś.
J. Maritein : mówił, że wolność występuje tylko w świecie ludzkim, ponieważ odnosi się tylko do człowieka. Bez wyborów nie ma odpowiedzialności. Wolna wola jest też kluczem do rozważania problemu zła, jeżeli ludzkie działanie nie byłoby wolne, to nie mogłoby być rozumiane jako dobre.
Wolność wyboru dóbr ma swoje granice oddolne i odgórne . Maritein też twierdzi, że w korzeniach wolności jest ludzki rozum, ponieważ myśl ta wypływa z nawiązania do tomizmu.
Wybór wśród różnych ewentualnych możliwości jest możliwy do wyboru jeżeli człowiek posiada rozum. Kto nie ma rozumu, nie jest człowiekiem.
Personaliści analizują relacje pomiędzy aktami intelektualnymi i wolnej woli. Obecnie w oparciu o analizy personalistyczne tworzy się współczesne schematy współdziałania rozumu i woli.
Drugą koncepcją wolności wiążą się granice innego wyboru i ograniczeń ludzkich. Stawiali na to egzystencjaliści. Twierdzili, że wolność nie jest ograniczona prawem i nie ma nad sobą żadnej wyższej wartości.
Również przedstawiciele skrajnego liberalizmu twierdzili, że człowiek jest absolutnie wolny. Jeżeli człowiek jest istotą materialną to traci swoją wolność pod wpływem czynników cielesnych. Jeżeli człowiek coś ogranicza to wpłynie to na zahamowanie wyborów.
Możliwość wybierania jako przejaw ducha, obok nas w świecie widzimy wiele przyczyn, które działają z przymusu.
Ograniczenia oddolne - czynniki materialne mogą paraliżować nasze życie. Czynniki odgórne - wolność wyboru maleje w miarę jak wzrasta w nas prawdziwa wiedza i pożądanie umysłowe.
Postmoderniści głoszą, że człowiek jest absolutnie wolny. Pozostają w sprzeczności z doświadczeniem ludzkiego życia, które mówi nam, że każde użycie wolnej woli przyczynia się do wzrastania w społeczeństwie, do zapanowania nad popędami. Nie jest wolny ten, kto używa wolności, po to by handlować narkotykami (ogranicza innych). Według, tych którzy twierdzą, że wolność nie jest związana z prawem - człowiek umieszczany jest pomiędzy dobrem a złem (wszystko jest dozwolone).
11.Fenomenologia
Etyka Schelera opiera się na wartościach, są one realnym(materialnym)fundamentem na którym możemy się oprzeć w naszym życiu. Stąd tytuł jego głównego dzieła. Scheler skrytykował formalizm Kanta w etyce, czyli budowanie jej na imperatywach i poczuciu obowiązku, jako nadmiernie restryktywnej, subiektywnej, nie dającej pewności co do konkretnych decyzji. Oparcie się na wartościach daje większą pewność i łatwość w posługiwaniu się nimi, o ile trafnie się je rozpoznaje. Stąd rola uczuć i intuicyjnego wglądu w istotę wartości oraz rola osoby jako podmiotu poznającego i działającego.
Scheler wyróżnia w człowieku sferę organiczną i duchową. Ta pierwsza wspólna jest człowiekowi i zwierzętom. Również psychikę choć opartą na instynktach posiadają, zdaniem Schelera, zwierzęta. Występował on jednak przeciwko teorii ewolucyjnej, gdyż człowiek nie jest rezultatem dobrego przystosowania się do warunków otoczenia. Wręcz przeciwnie, w porównaniu do zwierząt jest tworem ułomnym fizycznie np. pozbawionym pazurów, futra, znaczącej siły. Nie jest też wytworem własnej pracy (homo faber). Tym co różni nas od zwierząt jest sfera duchowa, którą Scheler nazwał osobą.
Osoba nie istnieje substancjalnie czyli jak rzecz. Istnieje jak proces aktów świadomości. "Osoba jest konkretną, nawet istotową jednością bytową aktów różnorodzajowej istoty...", aktów czucia, myślenia, woli, miłowania. Aby człowieka określić jako osobę musi on spełnić trzy warunki. Musi posiadać pełnię władz umysłowych(rozumianą niedokładnie tak jak w psychiatrii).Osoba musi być pełnoletnia, chodzi o ujmowanie czynów i myśli jako autentycznie własne, a nie sugerowane przez otoczenie. Po trzecie musi panować nad własnym ciałem. Poznanie osoby jest utrudnione, ponieważ w przeciwieństwie do "ja" psychofizycznego osoba nie poddaje się uprzedmiotowieniu. Ponieważ jest procesem aktów świadomościowych nie można jej badać jak statyczny przedmiot. Nie można uchwycić procesu. Każde zatrzymanie procesu powoduje jego uprzedmiotowienie. Poznanie jest o tyle możliwe, że doświadczamy siebie od wewnątrz. Inne osoby doświadczamy przez współprzeżywanie ich aktów. Scheler wyróżnia w osobie sferę intymną dostępną tylko danej osobie oraz sferę społeczną, której akty mogą być komunikowalne. Ponadto Scheler zastanawiał się nad związkiem między osobą a sferą witalną człowieka, czyli związkiem między duchem a pędem życiowym. W ostatniej fazie twórczości Scheler doszedł do wniosku, że bezsilny duch czerpie energię ze sfery witalnej.
12.Współdziałanie jako problem etyczny.
Współdziałanie to udział kilku osób w dokonywaniu tego samego czynu moralnego. Może być ono w tym samym lub różnym stopniu.
Współdziałanie może być formalne - występuje wtedy jeśli udzielający pomocy w dokonywaniu czyny zgadza się na nią. Zgoda na ten czyn może być jawna lub pośrednia.
Zgoda jest jawna przy współdziałaniu moralnym czynnym ze współdziałaniem fizycznym lub bez niego.
Kto nakazuje, doradza, wyraża na ten czyn zgodę czyli współdziała moralnie czynnie z drugą osobą.
Współdziałanie może być także materialne - wtedy gdy sprawca drugorzędny ani jawnie, ani pośrednio nie zezwala na czyn zły równego sprawcy a mimo to pomaga mu. Znajduje się w takim położeniu, że i tak pomaga sprawcy. Dzieje się tak kiedy we współdziałaniu fizycznym przez zaniechanie, we współdziałaniu fizycznym czynnym i bezpośrednim, gdy czynność nie jest zła dla współdziałającego.
Współdziałanie moralne przez zaniechanie występuje wtedy gdy współdziała w złym czynie innej osoby, ten kto nie zabrania, nie odrzuca, nie odradza, nie gani co do wykonywania danego czynu, choć może to uczynić.
Fizycznie przez zaniechanie współdziała ten, kto powstrzymuje się od czynności uniemożliwiającej lub utrudniającej działanie innej osoby.
Fizycznie, czynnie i bezpośrednio ale w sposób wyłącznie materialny współdziała ten, który pomaga głównemu sprawcy w czynności złej dla tamtego.
Fizycznie czynnie i pośrednio działa ten, kto wykonuje czynność równą od czynu złego sprawcy głównego.
Czyn drugorzędny za którego pośrednictwem współdziała się w złym czynie sprawcy głównego, może być sam w sobie zły.
Czyn drugorzędny może być sam w sobie dobry lub obojętny.
Zasady współdziałania moralnego :
- formalne współdziałanie w złym czynie drugiej osoby jest zawsze zabronione; kto dokonuje czynu wewnętrznie złego, chce zła
- współdziałanie materialne zasadniczo jest niedozwolone; może być moralnie dopuszczane pod dwoma warunkami : wtedy kiedy czynność sama w sobie nie jest zła; wtedy kiedy istnieje dostateczna racja, poważny powód.
Zasady szczegółowe :
- nie powinno się nigdy rozkazywać, doradzać lub zezwalać na czyn zły
- nie wolno pomagać głównemu sprawcy w dokonywaniu samego złego czynu, nawet wtedy gdy nie jest zły dla współdziałającego
- nie wolno współdziałać w złym czynie sprawcy głównego przez dokonywanie czynności innej ale równie w sobie złej
- nie wolno pomagać sprawcy w złym czynie jeśli ten czym nie jest z konieczności zły dla współdziałającego
Klasyczna definicja osoby :
- interpretacja zachowawcza
- tomizm asymilujący otwarty na nowe osiągnięcia - klasyczna forma tomizmu otwarta na nowe osiągnięcia
- tomizm egzystencjalny
- E.Gilson, M.A. Krąpiec - interpretacja tomizmu - tomizm + egzystencjalizm
Współczesny tomizm jest nie tylko personalistyczny ale także realistyczny. Rozpatruje osobę ludzką z punktu widzenia danej rzeczywistości, która rozpoczyna się od stwierdzenia na podstawie sądu egzystencjalnego.
Dla tomizmu współczesnego ważny jest także pluralizm. Nie wolno sprowadzać rzeczywistości do jednej prazasady : ARCHE. Istnieje wiele bytów, które mają złożona strukturę.
Inną cechą personalizmu tomistycznego jest także zainteresowanie Bogiem. Bez oparcia o konkretną rzeczywistość nie można udowodnić istnienia Boga.
Tomizm uczy, że sprawniej możemy prowadzić inne pragnienia, a z pojęć inne pojęcia. Do Boga prowadzi jedynie droga przez byt rzeczywisty. Byt ma strukturę złożoną, więc człowiek jest złożony.
W ramach tomizmu uprawiana była etyka realistyczna - odnosi się do danej rzeczywistości. Dobra etyki są zrodzone w skutek zetknięcia się z rzeczywistością z realnym światem bytów i dóbr.
Każda odmiana personalizmu przyjmuje, że człowiek ma pewne właściwości, atrybuty.
Współcześnie są różne odmiany personalizmu : tomistyczny (Jacques Maritain), egzystencjalny - stawia na istnienie człowieka.