WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA
Wydatki budżetu Państwa dzieli się dzieli się zgodnie z art. 69 ustawy o finansach publicznych, w sposób następujący :
1 ) wydatki bieżące
2) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa, obejmujące w szczególności wydatki z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami
3 ) wydatki majątkowe
Taki podział wyłącza z wydatków bieżących wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa, podczas gdy w literaturze finansowej według kryterium przeznaczenia wydatki dzielimy na:
1 ) bieżące
2 ) majątkowe
Taki podział wskazuje na stopień zaangażowania państwa w działalności inwestycyjną. Natomiast podział wydatków zastosowany w ustawie, jak można przypuszczać, ma na celu wskazanie także na wydatki, które nie służą realizacji celów i zadań publicznych.
Wydatki bieżące obejmują :
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
dotacje
wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane,
inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, obejmujące wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę,
zakupy towarów i usług,
inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań.
Wydatki majątkowe obejmują :
wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego,
wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Przytoczony tu katalog wydatków budżetowych ma przede wszystkim precyzyjnie określić, które wydatki publiczne można finansować z budżetu państwa.
W teorii finansów wydatki budżetowe dzieli się według kryterium funkcji na :
wydatki klasyczne, tj. tradycyjne tradycyjnie finansowane przez państwo wydatki na obronę narodową, na bezpieczeństwo wewnętrzne, administrację publiczną,
wydatki socjalne, tj. emerytalne, rentowe, alimentacyjne
wydatki ekonomiczne, tj. wszelkie formy dotacji do gospodarki
Według kryterium związku z ostatecznym wykorzystaniem PKB wydatki budżetowe dzielimy na :
realne ( nabywcze ), tj. wydatki, które bezpośrednio przekładają się na konsumpcję,
transferową , tj. wydatki, które dopiero w kolejnym etapie mogą skutkować kreacją popytu, np. wynagrodzenia
Z punktu widzenia elastyczności kształtowania wydatków dzielimy je na :
stałe ( sztywne ); są to wydatki, które można zmienić tylko zmieniając, odpowiednie ustawy i renegocjując umowy,
zmienne; wielkość tych wydatków jest wynikiem woli politycznej parlamentu.
Podział według kryterium szczebla wydatkowania pokazuje na stopień decentralizacji finansów publicznych. Dzielimy te wydatki na :
1 ) centralne
2 ) regionalne
Według kryterium formy wydatki publiczne dzielimy na :
1 ) wydatki budżetowe
2 ) wydatki funduszowe
3 ) wydatki pozabudżetowe
Dotacje i subwencje
W świetle art. 69 ust. 4 ustawy o finansach publicznych dotacjami są, podlegające szczególnym zasadom rozliczenia, wydatki budżetu państwa przeznaczone na :
dotacje celowe, tj. przede wszystkim dotacje dla jednostek samorządowych, zadań innych jednostek określonych ustawą, zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom, do kosztów realizacji określonych inwestycji,
dotacje podmiotowe, adresowane do określonego podmiotu np. przedsiębiorstwa,
dotacje przedmiotowe, czyli dopłaty do kreślonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych, np. do podręczników,
dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie,
pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych
Dotacje podmiotowe mogą być przyznane pod warunkiem, że podmiot dotowany zostanie wskazany w ustawie budżetowej. Jeśli nie jest to możliwe w chwili konstruowania ustawy budżetowej. Jeśli nie jest to możliwe w chwili konstruowania ustawy budżetowej, konieczne jest przedstawienie co najmniej grupy jednostek i łącznej kwoty dotacji.
Wówczas jednak dysponent części budżetu państwa musi podać do publicznej wiadomości w drodze obwieszczenia, wykaz jednostek wraz z kwotami dotacji przyznanych poszczególnym jednostkom. Podmioty, którym będzie udzielane wsparcie budżetowe, nie są zatem anonimowe, co ułatwi zapewne właściwym organom rządowym wdrażanie postanowień ustawy o pomocy publicznej.
Dotacje przedmiotowe mogą być udzielane wówczas, gdy zostaną odpowiednio skalkulowane według stawek jednostkowych. Udziela się ich dla przedsiębiorstw wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług, niezależnie od tego, czy należą do sektora państwowego czy też prywatnego. Jak już wspomniano, mogą je wykonywać także zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i różne podmioty wykonujące zadania na rzecz rolnictwa. Każdorazowo kwoty i przedmiot dotacji określa ustawa budżetowa. Minister finansów ma natomiast obowiązek ustalenia określonych w ustawie stawek dotacji przedmiotowych oraz szczegółowych zasad i trybu udzielania, a także rozliczania tych dotacji.
Stawki dotacji do podręczników szkolnych i akademickich, przedsięwzięć rolniczych ustalają w ramach postanowień ustawy budżetowej odpowiedni ministrowie w porozumieniu z ministrem finansów.
Subwencje nie zostały zdefiniowane w ustawie o finansach publicznych, jednakże z treści ustawy wynika że jest to kategoria oznaczająca wyłącznie środki przekazywane dla jednostek samorządowych ( art.. 69 ust. 2 pkt. 1 ustawy ). Tym różnią się one od innych wydatków budżetowych ( również dotacji),że zapisane w budżecie stanowią podstawę roszczeń wobec państwa ( art. 27 ust. 2 ustawy ). Inaczej mówiąc, muszą być przekazywane jednostkom samorządowym, niezależnie od tego, czy do budżetu wpłynęły zaplanowane dochody.
Subwencje mają więc priorytet przed wydatkami bieżącymi i dotacjami.
Wydatki majątkowe
W art.. 69 ustawy o finansach publicznych wydatki majątkowe określono jako te, które obejmują :
Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki kapitałowe 1999 r. stanowiły ułamek wydatków majątkowych,
Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Największa część środków na inwestycje jest kierowana do jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i innych państwowych jednostek organizacyjnych.
Zgodnie z zasadą równoprawności sektorów: publicznego i prywatnego, dotacje na inwestycje mogą otrzymywać także jednostki nie zaliczane do sektora finansów publicznych, jeśli postanowi o tym ustawa budżetowa lub inna ustawa.
Dotacje na inwestycje mogą zatem otrzymywać przedsiębiorcy. Dotyczy to inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej oraz ochrony środowiska, mających szczególne znaczenie dla gospodarki narodowej. Łączna kwota dotacji na te inwestycje, przyznanych w kolejnych latach, nie może być wyższa niż 50 % planowanej wartości kosztorysowej inwestycji, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.
W art. 77 ustawy o finansach publicznych postanawia się, że zwiększenie w okresie realizacji inwestycji jej planowanej wartości kosztorysowej, wynikające z ;
zwiększenia zakresu rzeczowego inwestycji
zmian w dokumentacji projektowej
wydłużenia okresu realizacji inwestycji
nie stanowi podstawy do zwiększenia łącznej kwoty dotacji celowej.
Inwestycje wieloletnie - finansowane lub dofinansowane z budżetu państwa, tj. te których okres realizacji przekracza rok budżetowy, a wartość kosztorysowa jest wyższa od kwoty określonej przez ministra finansów w odpowiednim rozporządzeniu - muszą być ujmowane w specjalnym wykazie, stanowiącym załącznik do ustawy budżetowej. W wykazie tym określa się :
nazwę i lokalizację inwestycji,
nazwę inwestora,
planowane efekty rzeczowe inwestycji,
termin jej rozpoczęcia i zakończenia,
planowaną wartość kosztorysową inwestycji,
źródła finansowania inwestycji w podziale na nakłady finansowane z budżetu państwa i nakłady finansowane ze środków własnych inwestora, kredytu lub pożyczki objętej poręczeniem lub gwarancją skarbu państwa, innych źródeł ( w tym dotacje od jednostek samorządu terytorialnego i funduszy celowych)
W wydatkowaniu środków publicznych stosowane są także inne obiektywne ( zobiektywizowane ) kryteria. Do przykładowych obiektywnych ( zobiektywizowanych ) mierników należą :
liczba ludności, jej struktura według płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, gęstość zaludnienia itd.
Stan środowiska naturalnego wyrażający się w parametrach czystości powietrza, wód, jakości gleby, ukształtowania terenu, klimatu itp.
Stan infrastruktury gospodarczej społecznej, czyli np. sieć dróg, liczba mieszkań, szkół, szpitali, placówek kulturalnych,
stan rozwoju gospodarczego, wyrażający się w poziomie i zmianach w produkcji, usługach, stopie bezrobocia itd.
Przedstawione przykłady zobiektywizowanych kryteriów muszą być wyrażone w wielkościach porównywalnych ( względnych ). Przy podejmowaniu decyzji odnośnie do poszczególnych kryteriów. Tak więc w procesie kształtowania stosowanie wyspecjalizowanych kryteriów. Tak więc w procesie kształtowania wydatków na np. ochronę zdrowia trzeba wykorzystać szereg szczegółowych mierników, które mogą być podstawą określenia wewnętrznej struktury wydatków na ten cel. Rolę taka mogą spełniać np. takie mierniki jak:
- przeciętne trwanie życia,
zapadalność na pewne choroby,
umieralność niemowląt,
liczba łóżek szpitalnych na określoną liczbę mieszkańców,
liczba lekarzy na określoną liczbę mieszkańców,
liczba wyspecjalizowanego sprzętu medycznego na określoną liczbę mieszkańców
W przypadku wydatków publicznych na wytwarzanie określonych usług ( edukacja, ochrona zdrowia, kultura ) zastosowanie metody kształtowania ich na podstawie potrzeb, której odmianą jest metoda popytowa, może pozostawać w kolizji z istniejącą bazą wytwarzania usług. W związku z tym jako sposób kształtowania wydatków publicznych można zastosować metodę podażową.
Obowiązki Dysponentów budżetowych
Ustawa budżetowa jest dokumentem zbyt ogólnym, by dysponenci budżetowi mogli na jej podstawie prowadzić gospodarkę finansową. Na podstawie ustawy budżetowej każdy dysponent budżetowy opracowuje układ wykonawczy budżetu. Od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci budżetowi mają 21 dni na przedstawienie ministrowi finansów szczegółowego planu dochodów i wydatków danej części budżetowej. Układ wykonawczy każdej części budżetowej opracowuje się w podziale na działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji dochodów i wydatków.
W tym samym terminie dysponenci części budżetowych przekazują jednostkom podległym informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków.
Muszą też poinformować podległe i nadzorowane jednostki o harmonogramie dochodów i wydatków opracowanym przez ministra finansów, w porozumieniu z dysponentami budżetowymi ( art. 29 ustawy ).
Poszczególni dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych w tym celu, nie rzadziej niż raz na kwartał dokonują okresowych ocen:
przebiegu wykonania zadań oraz dochodów i wydatków przez podległe im jednostki organizacyjne,
wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa,
realizacji zadań finansowanych z budżetu państwa - oraz podejmują, w razie potrzeby, działania zmierzające do prawidłowego wykonania budżetu.
Ustalono, że przedmiotem ocen jest w szczególności :
prawidłowość i terminowość pobierania dochodów,
zgodność wydatków z planowanym przeznaczeniem,
prawidłowość wykorzystania środków finansowych, w tym zakres zrealizowanych zadań,
wysokość i terminy przekazania dotacji,
prawidłowość wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa, pod względem zgodności z przeznaczeniem oraz wysokości wykorzystanej dotacji i stopniem realizacji zadań przewidzianych do sfinansowania dotacją z budżetu państwa.
Ustawa o finansach publicznych ( art.. 92 ) zobowiązuje podmioty wykonujące budżet do przestrzegania następujących zasad:
1 ) Zasada pełnej realizacji zadań, w terminach określonych przepisami i opracowanym harmonogramem.
Zadanie ustalone w budżecie nie może więc być wykonane tylko częściowo, a gdy uzasadnione jest również, by było ono wykonane w określonym czasie, także ten warunek musi być spełniony. Np. zadanie zlecone przez dysponenta budżetowego stowarzyszeniu, polegające na zorganizowaniu kolonii polonijnych, mogłoby być uznane za nie wykonane, jeśli uczestnikami kolonii nie były dzieci polonii lub gdyby nie zorganizowano tych kolonii do końca wakacji, albo gdyby było zorganizowane tylko w części tj. uczestniczyło w nich o połowę mniej dzieci niż ustalono to w odpowiedniej umowie. Wówczas środki przekazane na dany cel muszą być z powrotem zwrócone do budżetu - w całości lub częściowo. Nie mogą one być wykorzystane na inny cel, ani też przetrzymane do następnego lata.
2 ) ustalenie pobieranie i odprowadzenie dochodów budżetowych na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów.
Postanowienie to jak można przypuszczać, dotyczy przede wszystkim poszczególnych służb skarbowych, które przy zastosowaniu prawa podatkowego dbają o terminowe i poprawne rozliczenia podatników z budżetem. Dotyczy to także innych podmiotów budżetowych, które mają obowiązek dokonania wpłat do budżetu z tytułu : dywidend, zysku z NBP z ceł, dochodów jednostek budżetowych i innych.
Zasada dokonywania wydatków budżetowych wyłącznie w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonywanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny.
Na przykład, jeśli dysponent budżetowy ma w planie ustalone wydatki w dziedzinie kultury fizycznej i sportu w określonej wysokości, nie może on ani grosza z tych pieniędzy przeznaczyć na wydatki finansowe z działu administracji urzędu. Może natomiast w ramach tego działu zmniejszyć środki przyznane stowarzyszeniom kultury fizycznej, a zwiększyć instytucjom kultury fizycznej, ( ale też w ograniczonym zakresie). Wydatkowanie środków budżetowych niezgodnie z przeznaczeniem wynika z planu finansowego lub innego dokumentu, np. umowy publicznoprawnej. Nie trzeba dodawać, że artykulacja postanowienia o konieczności dokonywania tych wydatków w sposób celowy i oszczędny jest przydatna organom kontroli budżetowej, które mają podstawę do dokonywania analizy wydatków właśnie z punktu widzenia tak sformułowanej zasady.
4) Wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi, mogą być dokonywane po uzyskaniu tych środków.
Jest to zasada, która, jak można przypuszczać, powinna chronić wydatki sektora publicznego przed ewentualnością kredytowania z tych potencjalnych przyszłych wydatków finansowych ze środków zagranicznych.
Zasada zlecania zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych.
Jest to zasada, która zobowiązuje wykonawców budżetu do wydatkowania środków publicznych wyłącznie z godnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych i po dokonaniu uprzedniej dokładnej analizy rynku dóbr i usług. Na przykład, gdy do budowy domów dla powodzian zgłosi się kilka firm, z których każda próbuje przedstawić najbardziej atrakcyjny ( często najtańszy ) sposób realizacji tej inwestycji, dysponent budżetowy jest zobowiązany do wybrania nie tylko najtańszej oferty, ale także gwarantującej odpowiednią jakość usług. Realizacji tej zasady dobrze służą przepisy ustawy o zamówieniach publicznych. Ma ona chronić skarb państwa także przed nieracjonalnymi zakupami dóbr i usług.
Nieprzestrzeganie postanowień tej ustawy może przejawiać się na wiele sposobów. Najbardziej powszechnym przypadkiem naruszania przepisów ustawy o zamówieniach publicznych jest niestosowanie przewidzianego ustawą trybu postępowania przy udzielaniu zamówień publicznych. W przypadku takiego naruszenia dyscypliny budżetowej często trudne jest obliczenie wielkości powstałej szkody. Jeśli wydatek był planowany w danym roku budżetowym, wynik finansowy kontroli powinien wskazywać na kwotę oszczędności, która powstałaby, gdyby zastosowano tryb zlecania zadania, przewidziany ustawą o zamówieniach publicznych. Albo jeśli jednostka budżetowa zaplanowała i zakupiła komputery nieprzestrzegając obowiązkowego trybu postępowania, nie można uznać za kwotę szkody całości wydatków poniesionych na zakup komputerów, lecz tylko różnicę pomiędzy tą kwotą ,a kwota najatrakcyjniejszej oferty zawarcia transakcji w danym okresie i miejscu.
Zasada dokonywania wydatków na obsługę długu skarbu państwa - przed innymi wydatkami budżetu państwa
Jest to postanowienie, które ma zapobiegać w razie niedostatecznej płynności środków budżetowych, odwlekaniu płatności związanych z obsługą długu, w celu zrealizowania wydatków bieżących. Tym przepisem prawnym pierwszeństwo nadaje się wydatkom na obsługę długu, które to wydatki w razie nieterminowych płatności są dla budżetu bardziej kosztowne w związku z narastającymi odsetkami.
Zasada pokrywania z budżetu wydatków nieprzewidzianych, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych, bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one refundowane w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji budżetowej lub rezerw.
Jest to sytuacja, w której dysponent budżetowy musi wywiązać się z obowiązania, lecz nie przewidział w planie takiego wydatku. By nie narazić budżetu na płacenie karnych odsetek, powinien on wówczas zmniejszyć wydatki w innych podziałkach klasyfikacji budżetowej lub sfinansować ten wydatek z rezerwy.
Zasada przenoszenia wydatków budżetowych w budżecie państwa tylko na zasadach zawartych w art. 96 ustawy
Zgodnie z postanowieniem ustawy, dysponent budżetowy naruszałby dyscyplinę budżetową, gdyby w swojej części zmniejszyłby np. wydatki na leśnictwo i o tę sama kwotę powiększył wydatki na gospodarkę komunalną.
Byłoby to złamanie zakazu przenoszenia wydatków między działami klasyfikacji budżetowej.
Dotacje celowe przyznane jednostkom samorządu terytorialnego na realizacje zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami. Niewykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części w jakiej zadanie nie zostało wykonane.
Blokowanie planowanych wydatków budżetowych
W przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej może być podjęta decyzja o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych. Blokowanie takie oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymywanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzje o blokowaniu planowanych wydatków podejmuje Minister Finansów, dysponenci części budżetowych, a w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej - Rada Ministrów w drodze rozporządzenia ( por. art. 100 i 101 u.f.p. ). Wydaje się, że ministrowie i wojewodowie nie działają w sprawie blokowania w formie decyzji ( w rozumieniu kpa ), lecz w formie zarządzenia lub rozporządzenia.
Wygasanie
wydatków budżetowych
Zasadą ogólną dotyczącą wykonywania budżetu i odzwierciedlającą mechanizm funkcjonowania budżetu jest zasada, że nie zrealizowane kwoty budżetów wygasają z upływem roku budżetowego ( art. 102 u.f.p. ) .Wygasanie nie zrealizowanych kwot wydatków oznacza wygaśnięcie uprawnień danej jednostki do dokonania wydatku w wysokości nie zrealizowanej kwoty z chwilą upływu roku budżetowego. Wygasanie wydatków z końcem roku wskazuje na roczny charakter ustawy budżetowej i uchwał budżetowych. Są to akty, które obowiązują i są wykonywane przez rok. Po upływie roku budżetowego podstawą gospodarki finansowej są zaś postanowienia nowego budżetu, odnoszące się do następnego roku budżetowego. Zasad wygasania ma jednak wyjątki. Dotyczą one wydatków których źródłem finansowania są środki zagraniczne. Ponadto, nie później niż do 15 grudnia roku budżetowego Rada Ministrów może ustalić, po uzyskaniu w tej sprawie opinii komisji sejmowej właściwiej do spraw budżetu, wykaz wydatków, które nie wygasają z upływem roku. Mogą to być zwłaszcza wydatki inwestycyjne. Łącznie z wykazem wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego Rada Ministrów ustala ostateczny plan finansowy tych wydatków, a także określa ostateczny termin ich dokonania.
Dysponenci środków budżetu państwa rachunki bankowe budżetu państwa
Główną pozycję zajmują dysponenci części budżetowych tj. ministrowie czy wojewodowie. Mogą oni ustanowić dysponentów wydatków budżetowych niższego stopnia, którymi będą podległe im organizacyjnie państwowe jednostki budżetowe. Środki budżetowe, kierowane na realizację wydatków przekazywane są dysponentom niższego stopnia przez dysponenta wyższego stopnia. Są one przekazywane z rachunków bankowych jednym dysponentów na rachunki bankowe innych.
Dysponenci główni ( dysponenci części budżetowych) otrzymują zaś środki z centralnego bieżącego rachunku budżetu państwa. Rachunek ten jest głównym elementem sytemu rachunków bankowych budżetu państwa. Rachunkiem tym zarządza Minister Finansów. Jest on prowadzony przez Narodowy Bank Polski.
Według art. 190 u.p.f. dla obsługi budżetu państwa są prowadzone następujące rachunki bankowe:
1 ) centralny rachunek bieżący budżetu państwa,
2) rachunek bieżący środków pochodzących za źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi,
rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, z wyodrębnieniem subkont dla dochodów i wydatków,
rachunki bieżące urzędów skarbowych dla gromadzenia dochodów budżetowych,
rachunki bieżące państwowych funduszy celowych,
rachunki bieżące gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych,
rachunki pomocnicze.
WYDATKI AUTONOMICZNE §
1. Dotacje i subwencje
1.1. Dotacje dla podmiotów gospodarczych ( w ) 51
1.2. Dotacje dla przedsiębiorstw gospodarki komunalnej i spółdzielni mieszkaniowych ( W) 55
1.3.Dotacje dla państwowych jednostek organizacyjnych szkół wyższych ( W,T ) 48
1.4. Dotacje dla państwowych funduszy celowych ( T ) 47
1.5.Dotacje dla Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego48
1.6. Dotacje dla gospodarki pozabudżetowej ( T ) 47
1.7. Dotacje na zadania państwowe realizowane przez jednostki niepaństwowe ( W) 46
1.8. Dopłaty kredytowe ( w ) 61
1.9. Dotacje celowe dla gmin ( T ) 49,50,88,89,94
1.10. Pozostałe dotacje (w ) 48
1.11. Subwencje dla gmin (T ) 90
2.Świadczenia pieniężne na rzecz osób fizycznych
Świadczenia społeczne ( W) 22
Stypendia (W) 23,24
Refundacja leków (W) 33
Inne świadczenia (W) 21,25
Wydatki bieżące jednostek budżetowych
Wynagrodzenia (W) 11,12,13,14,15,17
Pochodne wynagrodzeń(T) 41,42
Odpisy na fundusze świadczeń socjalnych( W) 43
Podatki i opłaty na rzecz budżetu państwa (T) 66
Podatki i opłaty na rzecz budżetów gmin ( T) 67
Zakupy towarów i usług (W) 28,29,31-38
Składki do organizacji międzynarodowych(W) 69
Utrzymywanie placówek zagranicznych (W) 45
Pozostałe wydatki (W ) 40,44,65,81,83,84
Wydatki majątkowe
4.1.Wydatki na inwestycje jednostek i zakładów budżetowych (W) 72
4.2. Dotacje inwestycyjne dla innych jednostek organizacyjnych ( W) 73
4.3. Dotacje inwestycyjne dla podmiotów gospodarczych (W) 74
4.4. Dotacje inwestycyjne dla gmin (T) 85,86,92,93
4.5. Wydatki kapitałowe (W) 78
4.6. Rezerwy inwestycyjne (W) 80
Rozliczenia z bankami
Premie gwarancyjne (W) 61
II. OBSŁUGA DŁUGU PUBLICZNEGO
Obsługa długu publicznego
Obsługa Długu Krajowego ( o ) 61,68,75,79
Obsługa długu zagranicznego (O) 63,64
Jednocześnie Prawo budżetowe dopuszcza wyodrębnienie części budżetowej odpowiadających konkretnym rodzajom wydatków. Na tej zasadzie utworzono kilka części budżetowych, których dysponentem jest Minister finansów są to części :
41- obsługa długu zagranicznego,
44-obsługa długu krajowego,
81- rezerwy ogólne ( rezerwa Rady Ministrów )
82-subwencje ogólne dla gmin,
83- rezerwy celowe.
KLASYFIKACJA PRZYCHODÓW I ROZCHODÓW ZWIĄZANYCH Z FINANSOWANIEM DEFICYTU BUDŻETOWEGO
Klasyfikacja przychodów i rozchodów związanych z finansowaniem deficytu budżetowego opiera się na następujących regułach:
wszystkie operacje ( przychody i rozchody) związane z finansowaniem deficytu (zaciąganie i spłata publicznego, udzielanie pożyczek ze środków publicznych i spłata tych pożyczek, wykorzystanie nadwyżek z ubiegłych lat itp.) zaliczane są do odrębnego działu, oznaczonego symbolem „00”
rozdziały działu o odpowiadają różnym rodzajom długu publicznego lub różnym typom operacji finansowych
symbol paragrafu wykorzystywany jest do odróżnienia przychodów ( paragraf 01 ) od rozchodów ( paragraf 02 ).
Formy organizacyjno- prawne gospodarki budżetowej
Formy organizacyjno- prawne gospodarki budżetowej określa Ustawa o finansach publicznych jako :
- jednostki budżetowe (Państwowe oraz samorządu terytorialnego, tj. wojewódzkie, powiatowe i gminne),
zakłady budżetowe (państwowe oraz samorządu terytorialnego);
środki specjalne jednostek budżetowych,
fundusze celowe.
Najbardziej typową forma organizacyjną dal państwowych i samorządowych instytucji sektora publicznego są jednostki budżetowe. Tworzy się je w takich dziedzinach, w których wydatki są niewspółmierne do realizowanych dochodów, a zadania swe wykonują w zdecydowanej większości na zasadach nie komercyjnych.
Jednostki organizacyjne działające na tych zasadach pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio budżetu państwa albo samorządu terytorialnego. Taka metodę rozliczani z budżetem określa się jako budżetowanie brutto. Podstawę gospodarki finansowej jednostki finansowej stanowi plan finansowy ustalany przez kierownika jednostki na podstawie parametrów otrzymanych od nadrzędnych dysponentów środków budżetowych.
Zakłady budżetowe są to jednostki, które nie posiadają osobowości prawnej, ale korzystają z samodzielności organizacyjnej oraz samodzielności finansowej.
Państwowe zakłady budżetowe są tworzone, łączone i likwidowane na mocy decyzji ministrów i kierowników urzędów centralnych lub wojewodów. Samorządowe zakłady budżetowe natomiast są powoływane wyłącznie przez organy stanowiące samorządu terytorialnego.
Państwowe zakłady budżetowe tworzy się w takich dziedzinach, jak np. :
ośrodki szkolenia i dokształcania kadr urzędów administracji państwowej,
ośrodki wczasowe i wczasowo-szkoleniowe,
zakłady działające przy Ministerstwie Obrony Narodowej
ośrodki sportu i rekreacji
domy pracy twórczej
Gospodarstwa pomocnicze tworzone i likwidowane są na takich samych zasadach, jak zakłady budżetowe. Różnią się od nich jednak tym, że zakład budżetowy jest jednostką samodzielną, natomiast gospodarstwo pomocnicze funkcjonuje jako wyodrębniona część jednostki budżetowej. Gospodarstwo pomocnicze, podobnie jak zakład budżetowy może natomiast finansować swe wydatki z własnych dochodów oraz korzystać z dotacji budżetowych.
Do budżetu gospodarstwa pomocnicze wpłacają natomiast nie nadwyżkę środków obrotowych ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego (tak jak czynią to zakłady budżetowe), lecz połowę osiągniętego zysku. Dopuszczalne są zmiany w planie finansowym w ciągu roku, lecz ich wprowadzenie uwarunkowane jest nie zmniejszaniem wpłat do budżetu, ani nie zwiększaniem dotacji z budżetu.
W formie gospodarstw pomocniczych prowadzone są między innymi :
zakłady obsługi ministerstw i centralnych urzędów administracji państwowej,
hotele pracownicze,
ośrodki wypoczynkowe i wypoczynkowo-szkoleniowe
zakłady usługowo-szkoleniowe przy urzędach skarbowych,
warsztaty szkolne,
gospodarstwa pomocnicze przy parkach narodowych
Gospodarkę finansową prowadzą one na podstawie planu finansowego, w którym określa się w szczególności :
przychody własne,
wydatki na wynagrodzenie i składniki naliczane od wynagrodzeń,
wydatki inwestycyjne,
rozliczenia z budżetu, tzn. wpłata do budżetu,
dotacje z budżetu.
W planie finansowym zakładu budżetowego, w przeciwieństwie do planu finansowego jednostki budżetowej, mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani konieczności zwiększenia dotacji z budżetu. Nie mają one, podobnie jak jednostki budżetowe, osobowości prawnej. Korzystają jedynie z samodzielności i organizacyjnej oraz ograniczonej samodzielności ekonomicznej. Ograniczona samodzielność ekonomiczna polega m.in. na tym ,że środki finansowe nie wykorzystane poprzez zakłady w danym roku nie wygasają i mogą być wykorzystane w roku następnym.
Środki specjalne mają wyłącznie postać wyodrębnionego rachunku środków pieniężnych, w celu prowadzenia określonego przez jednostkę budżetową rodzaju jej działalności.
Dochodami środków specjalnych mogą być w szczególności :
opłaty za czynności egzekucyjne komorników sądowych, urzędów skarbowych,
wpływy należności budżetowych w wyniku działalności izb, urzędów skarbowych i urzędów celnych,
wpływy z odpłatności za produkty i usługi,
wpływy określone na podstawie odrębnych ustaw oraz uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
pieniężne spadki, zapisy i darowizny na rzecz jednostki budżetowej,
odszkodowania i wpłaty za utracone lub uszkodzone mienie oddane w zarząd lub użytkowa
nie zapasów mobilizacyjnych.
Środki specjalne prowadzą swoja gospodarkę ma podstawie planu finansowego, w którym wyodrębnia się w szczególności ;
wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń,
wydatki inwestycyjne.
Najczęściej działają one przy :
-Ministerstwie Finansów, Głównym Urzędzie Ceł, Urzędzie Kultury i Turystyki, Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji,
- Zarząd dróg,
- placówkach oświatowych,
jednostki ochrony ( opieki ) zdrowia,
Kolejną formą organizacyjno prawną finansów publicznych są publiczne fundusze celowe. Fundusze celowe stanowią „,małe” budżety z własnymi dochodami i wydatkami, których zadaniem jest finansowanie określonych zadań. Stąd też nazywa się je często para budżetami.
W ustawie budżetowej na roku 2002 ujętych było 13 państwowych funduszy celowych :
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
Fundusz Emerytalno-rentowy,
Fundusz Prewencji i Rehabilitacji,
Fundusz Administracyjny,
Fundusz Pracy,
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
Państwowy Fundusz Kombatantów,
Fundusz Alimentacyjny,
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,
Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,
Fundusz Promocji Twórczości.
Funkcje funduszy celowych
Analiza przesłanki tworzenia funduszy celowych oraz posługiwania się nimi w praktyce można sformułować następujące ich funkcje :
funkcja alokacji środków publicznych,
funkcja redystrybucji dochodów w gospodarce i społeczeństwie,
funkcja mobilizacji środków publicznych,
funkcja racjonalizacji wydatków publicznych.
W ostatnich latach wzrosła zarówno liczba funduszy, jak i wielkość środków publicznych pozostających w ich gestii. Wydatki funduszy celowych stanowią prawie 40 % wydatków publicznych. Z tego 25 % pokrywane jest dotacjami z budżetu państwa. Około 90 % wydatków realizują dwa fundusze : FUS i KRUS. One także wykorzystują prawie 95 % dotacji budżetowych do funduszy celowych.
Od 1999 r. w Polsce wszedł w życie zreformowany system ubezpieczeń społecznych. Nowy system zawiera w sobie elementy systemu repartycyjnego i kapitałowego oraz opiera się na trzech filarach :
filar pierwszy - zreformowany Zakład Ubezpieczeń Społecznych
filar drugi - kapitałowe fundusze emerytalne,
filar trzeci - prywatne fundusze emerytalne gromadzące dodatkowe oszczędności,
Pierwszy filar nowego systemu zachowuje charakter repartycyjny, a więc składki są na bieżąco wypłacane obecnym emerytom. Do ZUS wpływa składka równa 45 % „uskładkowionej” płacy, ale odprowadzana jest tylko do wysokości 30 przeciętnych wynagrodzeń. Jest ona rejestrowana na indywidualnym koncie każdego ubezpieczonego.
Dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, będących państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Przychodami FUS są :
wpływy własne ze składek na ubezpieczenie społeczne,
dotacja z budżetu państwa na sfinansowanie wpłat świadczeń zleconych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.
Dotacja wynikająca z ustawowo zapisanych gwarancji państwa dotyczących wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
W wyniku reformy składka została podzielona na dwie części : płacona przez pracownika i pracodawcę oraz między cztery rodzaje funduszy celowych :
fundusz emerytalny służący wypłacie emerytur,
fundusz rentowy, z którego wypłacane są renty inwalidzkie i rodzinne,
fundusz chorobowy, obsługujący wypłatę świadczeń chorobowych i rehabilitacyjnych,
fundusz wypadkowy, z którego wypłacane są świadczenia w razie wypadków i chorób zawodowych.
Fundusz Emertalno-Rentowy jest podstawowym funduszem ubezpieczeniowym rolników, z którego wypłaca się takie świadczenia pieniężne, jak : emerytury, renty, zasiłki pogrzebowe, dodatki do emerytur i rent.
Fundusz Prewencji i Rehabilitacji został powołany przytoczona wcześniej ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników. Jest on przeznaczony na finansowanie bezpośrednich kosztów osobowych i rzeczowych realizacji zadań Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w zakresie zapobiegania wypadkom przy pracy i rolniczym chorobom zawodowym.
Fundusz ten tworzony jest z :
funduszu składkowego płaconego przez ubezpieczonych w wysokości 1 % planowanych wydatków,
dotacji budżetowej.
Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników Fundusz Administracyjny przeznaczony jest na finansowanie kosztów obsługi ubezpieczenia społecznego rolników.
Tworzony jest on z :
odpisów od Funduszu Emerytalno-Rentowego,
Odpisu od funduszu składkowego.
Środki Funduszu mogą być przeznaczone na wydatki bieżące i inwestycyjne.
Celem Funduszu Pracy jest aktywizacja zawodowa osób poszukujących pracy oraz łagodzenie skutków bezrobocia.
Został on powołany na mocy ustawy o zatrudnieniu z 1989 r obecnie natomiast działa na podstaw ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.
Przychody Funduszu Pracy stanowią :
-wpływy ze składek płaconych przez pracodawców
-środki z dotacji budżetowej.
Z Funduszu Pracy finansowane są głównie :
zasiłki dla bezrobotnych,
zasiłki i świadczenia przedemerytalne,
wydatki na szkolenia osób bezrobotnych.
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych został utworzony w celu wypłaty roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.
Państwowy Fundusz Kombatantów zajmuje się udzielaniem pomocy socjalnej kombatantom.
-Świadczenia społeczne takie, jak na przykład zapomogi, pomoc pielęgnacyjna itd.
- usługi materialne z tytułu refundacji należnych kombatantom ulg i zwolnień w opłatach radiowo-telewizyjnych i telefonicznych.
Fundusz Alimentacyjny
Fundusz Alimentacyjny działa na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 o funduszu alimentacyjnym
Fundusz Alimentacyjny przeznaczony jest na wpłatę świadczeń pieniężnych dla dzieci i innych osób, w przypadku niemożności wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych od osób zobowiązanych do ich świadczenia. Wypłat z Funduszu Alimentacyjnego dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Przychody jego tworzą :
przychody własne stanowiące głownie należności ściągnięte od osób zobowiązanych do alimentacji,
dotacje z budżetu państwa.
Przychody własne Funduszu zwykle nie przekraczają 25 % wydatków ogółem na świadczenia alimentacyjne.
Państwowy Fundusz Osób Niepełnosprawnych ( PFRON )
Państwowy Fundusz Osób Niepełnosprawnych ( PFRON ) - powołano do finansowania rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych.
Został on utworzony w 1991 r, obecnie działa na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Przychody Funduszu stanowią :
wpłaty zakładów pracy z tytułu zatrudnienia mniej niż 6 % osób niepełnosprawnych,
wpłaty zakładów pracy chronionej.
Środki Funduszu kierowane są przede wszystkim na :
finansowanie części składki z tytułu ubezpieczenia społecznego osób niepełnosprawnych zatrudnionych w zakładach pracy chronionej,
refundację kosztów wynagrodzeń (łącznie ze składkami na wynagrodzenia) osób niepełnosprawnych skierowanych do pracy przez powiatowy urząd pracy,
organizowanie nowych stanowisk pracy dla niepełnosprawnych, lub przystosowanie istniejących do wymagań wynikających z niepełnosprawności,
dofinansowanie i refundacje wynagrodzeń osób zatrudnionych w zakładach pracy chronionej, u których stwierdzono upośledzenie umysłowe,
dofinansowanie kredytów bankowych zaciąganych przez zakłady pracy chronionej.
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej utworzono w celu wspierania polityki ekologicznej państwa.
Pomoc finansowa udzielana przez fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej polega przede wszystkim na :
udzielaniu niskoprocentowych pożyczek, które mogą być częściowo lub całkowicie umarzane pod warunkiem terminowego wykonania zadania,
udzielaniu dotacji do realizacji dużych projektów inwestycyjnych,
dopłatach do preferencyjnych kredytów i pożyczek.
Podstawowe przychody funduszy pochodzą z :
opłat za gospodarczy korzystanie ze środowiska i kar za nieprzestrzegania jego wymogów,
opłat za korzystanie z wód i urządzeń wodnych,
opłat eksploatacyjnych i koncesyjnych oraz kar za wydobywanie kopalin bez koncesji lub z jej naruszeniem,
dochody z działalności pożyczkowej i kapitałowej.
Celem Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych ( FOGR ) jest rekultywacja i zagospodarowanie gruntów rolnych.
Środki FOGR przeznacza się w szczególności na :
-rekultywację na cele rolnicze gruntów zdegradowanych i zdewastowanych,
rolnicze zagospodarowanie gruntów zdegradowanych i zdewastowanych,
rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultowanych,
użyźnienie gleb o niskiej wartości produkcyjnej i przeciwdziałanie ich erozji,
budowę i renowację zbiorników wodnych służących małej retencji
Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym
Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym został powołany na mocy Prawo geodezyjne i kartograficzne z dnia 17 maja 1989 r. Tworzony jest on jako fundusz centralny oraz fundusze wojewódzkie i powiatowe.
Jego przychodami są głównie :
wpływy ze sprzedaży map oraz innych materiałów i informacji z zasobu centralnego,
wpłaty przekazywane z funduszy terenowych.
Środki Funduszu służą finansowaniu zadań związanych z aktualizacją państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego oraz zasobu geodezyjnego i kartograficznego oraz zakupu urządzeń niezbędnych do prowadzenia tego zasobu.
Fundusz Promocji Twórczości
Fundusz Promocji Twórczości powołano ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przychodami funduszu są wpływy pochodzące od producentów egzemplarzy nie chronionych prawem autorskim utworów literackich, plastycznych i fotograficznych oraz kwoty pieniężne zasądzone w procesach o naruszenie praw autorskich. Są one przeznaczone przede wszystkim na :
stypendia twórcze i pomoc socjalna dla twórców utworów i ich opracowań,
pokrycie w części lub w całości kosztów wydania utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki oraz wydań dla niewidomych.
Kasy Chorych są instytucjami samorządnymi posiadającymi osobowość prawną. Zostały utworzone w celu finansowania opieki zdrowotnej.
Źródłami przychodów kas chorych są głównie :
składki na ubezpieczenie zdrowotne,
dochody z lokat i papierów wartościowych emitowanych i gwarantowanych przez Skarb Państwa,
odsetki od nie płaconych w terminie składek,
darowizny i zapisy,
kwoty wyrównania finansowego dokonywanego między kasami chorych ze względu na zróżnicowanie przychodów i kosztów ,
środkami na zadania zlecone przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.
Agencje powołano w celu wykonywania w imieniu Skarbu Państwa określonych zadań lub w celu zarządzania wyodrębnionymi składnikami majątku Skarbu Państwa, lub wreszcie dla finansowego wspierania określonych rodzajów działalności gospodarczej środkami publicznymi.
Do końca 2001 r. działały w Polsce następujące Agencje :
Agencja Rynku Rolnego,
Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa,
Wojskowa Agencja Mieszkaniowa,
Agencja Rezerw Materiałowych,
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad,
Agencja Techniki i Technologii,
Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych,
Agencja Mienia Wojskowego,
Agencja Prywatyzacji
Do sektora finansów publicznych zalicza się także państwowe szkoły wyższe, które są jednostkami posiadającymi osobowość prawną. Prowadzą one samodzielna gospodarkę finansową na podstawie planów uchwalanych przez senaty uczelni.
Głównym źródłem dochodów szkół wyższych są :
dotacje z budżetu państwa lub z budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
przychody uzyskiwane z tytułu działalności prowadzonej odpłatnie ( za studia zaoczne, wieczorowe, eksternistyczne, studia podyplomowe, za zajęcia na studiach dziennych w przypadku ich powtarzania ),
darowizny, spodki, zapisy, pomoc zagraniczna.
Niemal w 80 % jednak działalność uczelni państwowych jest finansowana ze środków budżetowych.
Samodzielnymi jednostkami posiadającymi osobowość prawną są instytucje kultury, nad którymi mecenat sprawuje państwo.
Należą do nich : teatry, opery, operetki, kina, galerie, muzea, orkiestry, filharmonie, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne itp. Instytucje te prowadzą źródłem ich finansowania są głównie następujące wpływy :
dotacje z budżetu,
środki z prowadzonej działalności,
przychody z najmu i dzierżawy składników majątkowych.
Do grupy pozostałych instytucji, które dysponują środkami publicznymi można zaliczyć :
Krajową Szkołę Organizacji Publicznej,
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego,
Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń,
Rzecznika Ubezpieczonych,
Polską Akademię Nauk,
Międzynarodowy Instytut Biologii Monekularnej i Komórkowej,
Polskie Centrum Badań i Certyfikacji,
Krajowy Fundusz Mieszkaniowy,
Centralny Inspektorat Standaryzacji,
Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych,
Fundusz Pożyczek i Kredytów Studenckich,
Rachunek Rezerw Poręczeniowych i Gwarancyjnych Skarbu Państwa,
Fundusz Kościelny,
Państwowe Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe”.
Aktualnie trwają prace nad ograniczeniem liczby agencji rządowych i pozostałych instytucji dysponującymi środkami publicznymi.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl