1. POJĘCIE SYSTEMU BANKOWEGO

System bankowy stanowi autonomiczną część systemu finansowego kraju. Pojęcie systemu bankowego nie jest precyzyjne, wielu krajach nie jest on jeszcze kompletnie ukształtowany.

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem.

Przez system bankowy należy rozumieć nie tyko same instytucje bankowe, ale także zasady ich działalności oraz funkcjonalne otoczenie instytucjonalne.

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można jednak mówić dopiero wówczas, gdy rozwój banków, a także rynków finansowych, pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych jest uznawane za podstawę dla określenia się systemu bankowego.

II. STRUKTURA SYSTEMU BANKOWEGO

System bankowy składa się z elementów o określonych właściwościach i relacjach między instytucjami. Elementami systemu bankowego są:

1. banki operacyjne (depozytowo-kredytowe)

2. banki inwestycyjne

3. banki uniwersalne

4. banki spółdzielcze

5. banki emisyjne (centralne)

Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ takie czynniki jak:

• porządek społeczny i gospodarczy, określający społeczne wartości i cele gospodarcze

• struktura i wielkość popytu na usługi bankowe

• regulacje prawne działań bankowych

• skłonność banków do innowacji

System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków

• centralne powstałe na bazie banków emisyjnych

• operacyjne (depozytowo - kredytowe, inwestycyjne, uniwersalne)

• specjalne (hipoteczne i towarzystwa kredytowe i regionalne)

• kasy oszczędnościowe

• spółdzielczość kredytowa

III. MODELE SYSTEMU BANKOWEGO

1. Model anglosaski - opiera się na rynkach finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych. Te ostatnie są wykorzystywane przede wszystkim do funkcji płatniczych i rozliczeniowych a także do zaspokojania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstwa na kredyt. Natomiast podstawowy dopłyk kapitału odbywa się przez emisję papierów wartościowych i przez giełdę. Bardzo istotną rolę w tym modelu odgrywają różnego rodzaju fundusze i banki specjalne (inwestycyjne)

Zalety modelu anglosaskiego:

• Nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw

• Sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych

• Pobudzenie innowacji finansowych

Wady systemu anglosaskiego:

• Oparcie finansowania podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku papierów wartościowych

• Nastawienie na częste zmiany partneró, c wymusza krótkoterminową perspektywę w procesach decyzyjnych

• Dużą formalizację transakcji ekonomicznych

2. Model niemiecko - japoński - zakłada on, że główną rolę w sektorze finansowym odgrywa wystem bankowy. Banki zaspokajają krótko- i długoterminowe potrzeby klientów; mają zatem charakter uniwersalny. Równocześnie rozpowszechniają się powiązania kapitałowe między bankami i korporacjami przemysłowymi.

Zalety systemu niemiecko - japońskiego:

• Finansowanie podmiotów gospodarczych na podstawie indywidualnych umów kredytowych

• Długoterminowe finansowanie między bankiem a korporacją przemysłową m.in. przez krzyżowanie udziałów kapitałowych

• Stymulowanie powstawania silnych baków uniwersalnych

Wady systemu niemiecko - japońskiego:

• Niedostatecznie rozszerzenie zakresu instrumentów finansowych

• Opóźnienie we wprowadzaniu innowacji bankowych

• Mniejszą odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych

IV. FUNKCJE SYSTEMU BANKOWEGO

Do funkcji systemu bankowego należą:

1. Stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia

2. zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami

3. zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze

4. stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (co do czasu, wielkości i ryzyka)

5. zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym

V. BANK CENTRALNY

B.C. jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju i równowagi bilansu płatniczego oraz bankiem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego i kasowej obsługi budżetu.

Obowiązkiem B.C. jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następowal jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.

Bank banków jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych. Bank banków tworzy dwa rodzaje pieniądza:

• banknot jako centralny pieniądz gotówkowy

• pieniądz żyrowy - centralny pieniądz rezerwowy.

Bank centralny spełnia następujące funkcje:

1. reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego)

2. reguluje wielkość tworzonego przez banki operacyjne pieniądza bankowego

3. reguluje płynność całego systemu bankowego

4. kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych przed odpowiednie instrumenty pieniężne

Do istotnych funkcji banku centralnego również należą:

• obsługa, organizacja i realizacja płatności zagranicznych

• realizacja polityki państwa w odniesieniu do kursu walut

• pośredniczenie w kupnie złota i dewiz

• utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych

VI FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

B.C. to bank, który spełnia równocześnie 3 funkcje:

• banku emisyjnego

• banku banków

• banku gospodarki narodowej

Pełnienie funkcji emisyjnej polega na emisji znaków pieniężnych, tj. banknotów, monet, a także centralnego pieniądza rezerwowego. Dzięki tej funkcji bank centralny zawsze jest wypłacalny, co oznacza, iż złożone w nim wkłady zawsze są całkowicie bezpieczne. Spełnianie tej funkcji pozwala bankowi w pełni kontrolować realizację nadrzędnego celu, jakim jest stabilizowanie waluty krajowej.

Bank centralny spełniając funkcję banku banków staje się bankiem dla banków komercyjnych, które mają w nim swoje rachunki i odprowadzająca nie rezerwy obowiązkowe. Banki mogą także zaciągać w banku centralnym kredyty, jeśli mają zbyt mało środków na prowadzenie akcji kredytowej. Bank centralny jest więc dla banków komercyjnych bankiem rezerwowym, ich działalność zależy od podaży pieniądza banku centralnego.

W ramach funkcji banku banków B.C. prowadzi następującą działalność:

1. przyjmuje rezerwy gotówkowe banków komercyjnych udziela im kredytów

2. wpływa na potencjał kredytowy banków komercyjnych poprzez instrumenty polityki pieniężnej

3. reguluje wielkość tworzonego przez banki komercyjne pieniądza oraz płynność systemu bankowego

4. przechowuje papiery wartościowe innych banków i zarządza nimi

5. prowadzi konta walutowe banków oraz kupuje i sprzedaje po urzędowych cenach najważniejsze waluty wymienialne

6. stwarza warunki do zapewnienie prawidłowego obrotu płatniczego w kraju i zagranicą

Z funkcją banku gospodarki narodowej ( banku państwa) wiąże się wykonywanie istotnych usług na rzecz rządu, który prowadzi określoną politykę gospodarczą. Generalnie w tym zakresie B.C. powinien:

• dbać o stabilność waluty narodowej

• tak oddziaływać na gospodarkę narodową aby następował jej ustawiczny rozwój

• prowadzić działalność dewizową, realizując politykę państwa w odniesieniu do kursu walutowego i rezerw międzynarodowych środków pieniężnych

• udzielać rządowi kredytu

• prowadzić obsługę długu publicznego

• obsługe kasową budżetu

• sterować obiegiem pieniądza krajowego

• dbać o zachowanie równowagi bilansu płatniczego

VII INSTRUMENTY POLITYKI MONETARNEJ

W realizacji podstawowych celów gospodarczych państwa istotną funkcję banku centralnego jest prawidłowe prowadzenie polityki monetarnej. Następuje ono poprzez różnego rodzaju instrumenty i procedury stosowane wobec sektora bankowego, a więc rynku międzybankowego, banków komercyjnych i innych instytucji pośrednictwa finansowego. Używając tych instrumentów bank najczęściej oddziałuje na warunki kredytowania, podaż pieniądza w gospodarce oraz prędkość jego obiegu.

Generalnie odbywa się to poprzez:

1. wprowadzenie do obrotu gospodarczego lub wycofanie z niego pieniądza Banku Centralnego

2. łagodzenie lub zaostrzenie warunków, na jakich się dokonuje wycofanie lub wprowadzenie pieniądza

3. wpływanie na warunki kredytowania

4. wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym (cena pieniądza)

Znaną od lat klasyfikacją instrumentów polityki monetarnej jest ich podział na:

• środki ilościowej kontroli kredytu, do których zalicza się wszystkie stopy procentowe banku centralnego, w tym głównie stopę dyskontową, system minimalnych rezerw obowiązkowych oraz operacje otwartego rynku

• środki jakościowej kontroli kredytu, to których zalicza się zazwyczaj:

1. określanie maksymalnych terminów spłat kredytów

2. dodatkowe zabezpieczenia w zależności od rodzaju i wysokości kredytu, prawo do przekazywania bankom komercyjnym dyrektyw określających cele udzielania kredytów lub ich zakaz,

3. ustalenie procentowego stosunku konkretnych kredytów od kapitałów własnych banku

4. określenie minimalnych rezerw gotówkowych i powiązanie ich z finansowaniem transakcji

Inną klasyfikacją instrumentów polityki pieniężno - kredytowej banku jest:

• instrumenty klasyczne, zwane też pośrednimi, w skład których wchodzą operacje otwartego rynku oraz stopa dyskontowa banku centralnego

• instrumenty bezpośrednie, do których zalicza się wszystkie pozostałę środki, wśród których możńa wymienić m. In. Rezerwy obowiązkowe, wymagania dotyczące utrzymania płynności oraz struktury majątkowo - kapitałowej banku komercyjnego, ilościowe i jakościowe ograniczenia odnoszące się do wielkości i struktury udzielanych kredytów.

Kolejna klasyfikacja instrumentów polityki monetarnej to:

1. Instrumenty kontroli ogólnej, przez które rozumie się środki oddziałujące równocześnie z jednakową mocą na caly sektor bankowy; zalicza Się do nich politykę rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku oraz politykę stopy dyskontowej Banku Centralnego

2. instrumenty kontroli selektywnej odnoszące się zazwyczaj do poszczególnych instytucji finansowych

3. oddziaływanie przez perswazję - bank centralny przekazuje bankom komercyjnym niezobowiązujące sugestie co do pożądanych kierunków ich polityki.

Z punktu widzenia długości przewidywanego okresu oddziaływania podziałem instrumentów polityki pieniężno - kredytowej banku centralnego jest podział na;

1. instrumenty ogólnego sterowania. Są to na ogół instrumenty rynkowe ukierunkowane na kształtowanie docelowego stopnia płynności sektora bankowego oraz poziomu stóp procentowych na rynku pieniężnym. Mają one także na celu zapewnienie w długim okresie równowagi między zapotrzebowaniem banków komercyjnych na środki banku centralnego a ich podażą. Do takich instrumentów zalicza się:

1. stopy procentowe banku centralnego

2. instrumenty wpływające na płynność banków (rezerwy obowiązkowe, kontyngenty redyskonta)

3. prowadzenie „klasycznej” polityki otwartego rynku (ostateczny zakup i sprzedaż papierów wartościowych)

2. Instrumenty sterowania precyzyjnego. Mają one za zadanie wyrównywanie przejściowych wahań płynności sektora bankowego oraz krótkookresowe dopasowywania na rynku pieniężnym popytu i podaży. Wykorzystując te instrumenty bank centralny sygnalizuje rynkowi, iż jego zamiarem jest przeformułowanie długookresowej polityki pieniężnej. Do tych instrumentów zalicza się pozostałe operacje otwartego rynku.

VIII BANKI KOMERCYJNE

Bank uniwersalny - dokonuje wszystkich czynności bakowych. Pojęcie „bank uniwersalny” oznacza, że nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze bankowym, a więc zw zakresie:

• Regionalnym

• Klientowskim

• Branżowym

• Ilościowo - cenowym

Dlatego właśnie można ten bank scharakteryzować jako instytucje, która łączy transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi.

Za koncepcją banków uniwersalnych przemawia wiele czynników, a mianowicie:

1. możliwość korzystania z różnych usług

2. zmniejszenie kosztów rezerwy, którą klient musi utrzymywać jednym banku, a nie w kilku

3. lepsze doradztwo dla klienta (wszechstronna znajomość potrzeb klientów)

4. większa elastyczność w dostosowaniu się do potrzeb klientów (jego celem jest zwiększenie zysku)

5. bardziej elastyczna polityka cenowa (uwzględniany jest zysk wszystkich świadczonych usług)

6. skuteczniejsze gromadzenie zasobów pieniężnych w porównaniu z bankami inwestycyjnymi i sprawniejsze dokonywanie ich transformacji

7. skuteczniejsze skłanianie od oszczędzania (dzięki szerszemu zakresowi instrumentów

Bank uniwersalny ma także przewagę nad bankami inwestycyjnymi również dzięki temu, że koszty promocji większego zakresu usług bankowych są mniejsze dla każdej jednostkowej usługi.

Dzięki systemowi informatycznemu bank uniwersalny może na bieżąco kompleksowo oceniać całość stosunków z klientami, co sprawia że może oferować dobrym klientom niektóre usługi nawet poniżej kosztów, ale równocześnie rekompensować je przy innych usługach. Dzięki temu kompleksowy zestaw usług może być skonstruowany optymalnie zarówno dla klientów, jak i dla banku.

Bank dzięki większej dywersyfikacji działalności może podwyższyć bezpieczeństwo swojej działalności.

Ryzyko w działalności banku uniwersalnego na rynku kapitałowym związane jest przede wszystkim z:

• działalnością dealerską

• gwarantowaniem i przejęciem papierów wartościowych

• z bezwarunkowym zobowiązaniem do objęcia papierów wartościowych nie objętych w ofercie przez inwestorów

Banki inwestycyjne - są to banki (firmy), które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Dzięki pomocy banków inwestycyjnych inwestorzy nie korzystają z pośrednictwa banków depozytowych przy inwestycyjnych nastąpiło przede wszystkim w krajach anglosaskich, gdzie obowiązuje ścisły podział na banki depozytowo - kredytowe i inwestycyjne. Do banków inwestycyjnych są zaliczane także instytucje nie mające charakteru banków, takie jak brokerzy, maklerzy, dealerzy, underwriterzy, doradcy finansowi.

Bankami inwestycyjnymi mogą więc być:

• Instytucje kredytowe (banki uniwersalne), które oprócz działalności depozytowo - kredytowej, świadczą pełny zakres usług związanych z papierami wartościowymi

• Firmy inwestycyjne (banki inwestycyjne), które świadczą pełny zakres usług związanych z papierami wartościowymi, natomiast nie zajmują się działalnością depozytowo - kredytową.

BANKI SPECJALISTYCZNE:

1. BANKI HIPOTECZNE - ich akcje znajduja się na ogół w posiadaniu banków uniwersalnych, a tym samym - chodź są prawnie wyodrębnione - wchodzą do koncernów bankowych. Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielanie kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości

2. BANKI REGIONALNE - powstanie samorządów na szczeblu regionalnym stanowi rewolucję w dysponowaniu środkami państwowymi. Zdecentralizowane fundusze gromadzone przejściowo na rachunkach bankowych mogą stać się źródłem finansowania działalności kredytowej w danym regionie. Wzajemne świadczenie sobie usług (depozyty - kredyty) jest przyjętą formą działalności bankowej.

3. INSTYTUCJE KREDYTU RATALNEGO

4. BANKI - ZBIORNICE, PRZECHOWUJĄCE PAPIERY WARTOŚCIOWE

5. TOWARZYSTWA LOKAT KAPITAŁOWYCH, które dają małym inwestorom możliwość uczestniczenia w portfelu złożonym w akcji wielu spółek akcyjnych.

INSTYTUCJE PONADBANKOWE

1. HOLDING BANKOWY - to korporacja, która jest posiadaczem jednego lub więcej banków. Holdingi tworzą także przedsiębiorstwa niebankowe, która w zasadzie powinny być powiązane z bankowością:

1. firmy hipoteczne

2. factoringowe

3. leasingowe

4. ubezpieczeniowe

5. brokerskie

6. zajmujące się doradztwem finansowym

7. zajmujące się dystrybucją papierów wartościowych

Holdingi bankowe mają ułatwiony dostęp do rynków kapitałowych, większą zdolność zadłużenia w stosunku do kapitału własnego ,a także możliwości kompensaty strat i zysków przy płaceniu podatków. Kontrola holdingu nad kupionym bankiem może być luźna, bez wpływu na jego politykę kredytową, lub szczegółową jak w przypadku oddziału banku, bez prawa decyzji w ważnych sprawach. Holdingi ograniczają konkurencję, podwyższają opłaty dla klientów oraz nie uwzględniają lokalnych potrzeb. Z drugiej strony są bardziej efektywne, zmniejszają ryzyko bankructwa a także oferują klientom szerszy zakres usług.

2. KONGLOMERAT FINANSOWY - to rodzaj holdingów finansowych. Są to instytucje świadczące „pod jednym dachem” usługi bankowe, ubezpieczeniowe i maklerskie. Konglomeraty finansowe charakteryzują się:

1. Pełnym zakresem poradnictwa finansowego w ramach grupy

2. Realizowaniem swoich zadań przez odrębne spółki

3. Posiadaniem krzyżujących się udziałów kapitałowych u swoich klientów.

Do zalet KG można zaliczyć:

• możliwość zaspokajania zapotrzebowania na wszystkie usługi w jednym banku

• Stworzenie możliwości trwałego powiązania klienta z danym bankiem

• Możliwość dywersyfikacji źródeł dochodów banku

• Większą możliwość poznania przez bank sytuacji klienta dzięki obsłudze jego działalności finansowej.

3. SPÓŁDZIELNIE KREDYTOWE- są to instytucje drobnego kredytu zorganizowane na zasadach spółdzielczych, polegających przede wszystkim na solidarnej odpowiedzialności kredytobiorców (członków spółdzielni) m.in. przez ich wkłady członkowskie. Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych członków.

4. KASY OSZCZĘDNOŚCIOWE - ich zadaniem jest ścisłe powiązanie oszczędnościowej działalności tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych, a także samorządów. Jednocześnie muszą to być jednostki rentowne, zainteresowane swoimi wynikami. Podstawowe założenie organizacji systemu kas oszczędnościowych można scharakteryzować następująco:

VIII PAŃSTWO A SYSTEM BANKOWY

Postępujące deregulacja systemu bankowego powoduje zwiększenie rolia rynku w działalności bakowej, a ograniczenie regulacyjnego działania państwa. Wyraża się to między innymi w:

1. likwidowaniu barier między segmentami systemu bankowego

2. znoszeniu barier między bankami i niebiankami

3. wycofywaniu się państwa jako właściciela banków

POMOC DLA BANKÓW ZAGROŻONYCH UPADŁOŚCIĄ:

Podstawowym problemem jest kwestia oceny, czy dany bank, który ma trudności w przypadku bankructwa zagrozi stabilności systemu bankowego. W przypadku dużych banków istnieje niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się skutków tego bankructwa na inne banki. Może ono nastąpić:

1. kiedy upadający bank, w przypadku wycofania wkładów będzie dążył do upłynnienia swoich aktywów, co obniża rezerwy innych banków

2. w przypadku, gdy roszczenia wobec banku, który bankrutuje, stanowią istotną część kapitału wierzycieli, co może być niebezpieczne dla ich działalności

3. jeżeli upadek jednego banku spowoduje przekonanie, że sytuacja w innych bankach jest podobna do sytuacji banku - bankruta, co może spowodować spadek zaufania do tych banków i masowe wycofywanie wkładów

Koszty społeczne upadku banku mogą być wielorakie:

• wierzyciele bankrutującego banku mogą być zmuszeni do zaciągnięcia nowych pożyczek w celu utrzymania swej płynności, co może spowodować spadek popytu globalnego

• pożyczkobiorcy banku bankruta będą zmuszeni ograniczyć swoją aktywność gospodarczą, zwłaszcza jeśli znalezienie alternatywnych źródeł kredytu jest kosztowne i wymaga czasu

• dla kontrahentów transakcji wymiany walutowej i na innych instrumentach pochodnych może okazać się niemożliwe zamknięcie swoich pozycji

W dotychczasowej działalności systemu bankowego utrwaliła się doktryna TBTF (to big to fail - zbyt duży żeby upaść). Zwłaszcza tzw. banki strategiczne korzystały z różnego rodzaju pomocy, gdy zauważono że ich upadek naraziłby na niebezpieczeństwo krajowe sytemu bankowego oraz gospodarkę narodową. Mogłoby nastąpić załamanie zaufania do całego systemu bankowego. Ratowanie banków strategicznych następowało przez okresową nacjonalizację lub daleko idącą pomoc budżetu i banku centralnego. Z drugiej strony banki strategiczne były wykorzystywane do ratowania słabszych banków, a także pomocy dla gospodarczych podmiotów uprzywilejowanych

Doktryna TBTF sugeruje, że wszystkie zobowiązania depozytowe (ubezpieczone i nie ubezpieczone) zostały podjęte w formie poręczeń rządowych. Faktycznie oznacza to, podatnik wyciągnie takie banki z opresji. Mimo krytyki doktryny TBTF należy sądzić, że w najbliższych latach będzie ona stosowana, ale w coraz bardziej ograniczonym stopniu.

NADZÓR BANKOWY

Ze względu na specyficzny charakter działalności banków - dysponowanie środkami wielu podmiotów gospodarczych - władze ustanawiają urząd bezpieczeństwa wkładów gromadzonych przez banki. Nadzór bankowy jest sprawowany bądź przez bank centralny, bądź przez Ministerstwo Finansów lub przez organizację niezależną.

Do zadań nadzoru bankowego należy niedopuszczenie do:

• naruszenia prawa bankowego i innych przepisów prawnych obowiązujących banki

• utraty płynności przez banki

• takiego pogorszenia się rentowności banku, które groziłoby jego likwidacją

Urząd nadzoru bankowego ma prawo kontrolowania działalności banku, a jeśli uzna, że postępowanie danego banku zagraża wypełnienie przez niego zobowiązań wobec klientów lub w sposób rażący narusza przepisy prawa bankowego może zastosować odpowiednie działanie, aż do zawieszenie lub odwołania kierownictwa banku i postawienia go w stan likwidacji.

Zewnętrzne normy ostrożnościowe uzgodnione przez Komitet Bazylejski są tworzone i egzekwowane przez system nadzorczy:

• minimum kapitałowe dla banków

• definiowanie składników kapitału

• ważenie ryzyka aktywów

• ocenę zarządzania portfelem kredytowym i rezerw celowych

• kontrolę koncentracji (limity ostrożnościowe)

• kontrolę kredytów powiązanych (przedsiębiorstw)

• kontrolę ryzyka kraju

• kontrolę ryzyka rynkowego (rezerwy, standardy)

• ocenę kontroli wewnętrznej

Podstawowym problemem jest stopień, w jakim tzw. normy ostrożnościowe powinny być ustalone wyłącznie z inicjatywy samego banku, a w jakim mają mieć charakter zewnętrzny, obowiązujący każdy bank.

Nadzór bankowy działa w interesie ochrony deponentów oraz w celu zapobieżenia niepożądanym następstwom ogólnogospodarczym masowego bankructwa. Dlatego też dąży on również do reglamentacji warunków konkurencji w zakresie bankowości, a w związku z tym jest instytucją, która udziela zezwolenie na uruchomienie instytucji bankowych. Mogą tu być stosowane 2 metody:

1. metoda koncesji - która wiąże zezwolenie ze spełnieniem określonych warunków przez założycieli i oznacza konieczność odpowiedniej decyzji władz administracyjnych

2. metoda normatywna - która zezwala prowadzić operacje bankowe każdemu, kto stosuje się do określonych norm.

GWARANTOWANIE DEPOZYTÓW

Problem ochrony depozytów ściśle wiąże się z interwencją państwa, które nie chce dopuścić do destabilizacji systemu bankowego. Powoduje to różnorodne rozwiązania, w których środki budżetu, banku centralnego, a także innych banków mają nie dopuścić do bankructw banków, a w razie bankructwa wykorzystywane są do ubezpieczenie depozytów. W pierwszym przypadku główną rolę odgrywa państwo (TBTF) za pomocą środków budżetowych, banku centralnego, a także banków komercyjnych, ale na ogół odpłatnie (zakup obligacji lub akcji), te ostatnie bowiem niekoniecznie musząbyć zainteresowane ratowaniem konkurenta. W drugim przypadku powstały:

• systemy organizowane ad hoc przez odpowiednią władzę ze środków budżetowych, banku centralnego rzadziej innych banków

• ustawowy lub fakultatywny system ubezpieczenie depozytów tworzony przez banku uczestniczące w systemie.

Powstaje tu pewna sprzeczność. Z jednej strony banki są instytucjami zaufania publicznego i istnieje społeczna odpowiedzialność za deponentów, którzy powierzają swojej środki bankom. Z drugiej jednak strony system ochronny depozytów powoduje tzw. moral hazard, tj. sytuacje, w których deponenci składają swoje pieniądze także do banków o słabej kondycji (źle zarządzanych) skuszeni wyższym oprocentowaniem, nie ponosząc z tego tytułu żadnego ryzyka. Stało się to przyczyną wprowadzenie dośc powszechne zasady 100% zwrotu środków z funduszu gwarancyjnego.

Podstawą systemu gwarantowania depozytów w UE są:

• obligatoryjny udział banków w systemie gwarantowania

• powszechność systemu gwarantowania (zarówno wkładów osób fizycznych, jak i jednostek gospodarczych)

• określenie limitów gwaranci wkładów (w 2001 - 20 000 EUR)

• ustalenie, że realizacja gwarancji następuje w momencie niedostępności wkładów.

IX OPERACJE BIERNE: DEPOZYTY

Głównym źródłem pochodzenia depozytów są wkłady oszczędnościowe gospodarstw domowych i pieniądz transakcyjny podmiotów gospodarczych.

X RODZAJE DEPOZYTÓW

Można wyróżnić:

1. depozyty awista (bieżące) - Depozyty awista podmiotów gospodarczych to głownie ich pieniądz transakcyjny gromadzony na rachunkach bieżących i pomocniczych. Ich właściciele mogą dysponować pieniędzmi w każdej chwili.

1. rachunek depozytu pieniężnego - gromadzi środki pieniężne przeznaczone na finansowanie obrotu papierami wartościowymi. Jest prowadzony w PLN na zasadach obowiązujących dla rachunków bieżących

2. rachunki bankowe awista - prowadzone są w ramach kasowej obsługi jednostek samorządu terytorialnego. Podmioty te gromadzą

2. Depozyty terminowe podmioty gospodarcze gromadzą środki pieniężne które nie simą potrzebne do finansowania bieżącej działalności a mogą przynieść dochód w postaci wyższego oprocentowania. W razie nie dotrzymaniu przechowywania depozytu następuje częściową lub całkowita utrata odsetek. Wśród depozytów terminowych można wyróżnić:

1. Depozyty o ściśle określonym terminie, najczęściej 1-, 3-, 6- miesięczne oraz depozyty roczne i trzyletnie. Mogą wystąpic także depozyty na okres indywidualnie negocjowany. Do nich można m. in. zaliczyć:

• Kaucje

• Blokady na wypłatę akredytyw i czeków potwierdzonych

1. Depozyty na czas nieokreślony, zazwyczaj z określonym terminem wypowiedzenia, poprzedzającym wycofanie części lub całości depozytu.

Oprocentowanie może być stałe lub zmienne. Przykładami depozytów na czas nieokreślony mogą być:

• Rachunki bankowe z wypowiedzeniem (rachunki call): gromadzą np. depozyty z możliwością wycofania środków w wypowiedzeniem 48 godzinnym

• Depozyty dynamiczne oprocentowanie rośnie wraz z dlugością okresu utrzymywania lokaty.

• Depozyty automatyczne - polegające na tym, że po przekroczeniu określonego salda rachunku bieżącego bank automatycznie otwiera depozyt terminowy.

XI OPERACJE ROZLICZENIOWE

XII RODZAJE RACHUNKÓW BANKOWYCH

XII FORMY ROZLICZEŃ PIENIĘŻNYCH ZA POŚREDNICTWEM BANKU

XIII AKREDYTYWA DOKUMENTOWA

Należy do tradycyjnych form rozliczeń i znajduje zastosowanie w obrotach krajowych i zagranicznych. Chroni interes zarówno dostawcy jak odbiorcy. Dostawcy zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, a odbiorcy pozwala uzależnić zapłatę od spełnienie przez dostawcę ustalonych warunków.

Akredytywę bank otwiera we własnym imieniu i zobowiązuje się, że dokona zapłaty na rzecz beneficjenta akredytywy po spełnieniu przez niego warunków określonych akredytywą dokumentową. Otwarcie akredytywy następuje na wniosek odbiorcy (dłużnika), złożony w oddziale jego banku wskazujący odbiorcę (wierzyciela), w którym będą dokonywane wypłaty, kwotę akredytywy oraz okres jej ważności. Ponadto wniosek powinien określać, jakie dokumenty będzie zobowiązany złożyć dostawca dla uzyskania wypłaty (np.. listy przewozowe, faktury). Wykupione ze środków akredytywy dokumenty pozwalają odbiorcy dysponować towarem.

Rozliczenia za pomocą akredytywy dokumentowej polegają na pokrywaniu (w formie bezgotówkowej) przez oddział właściwy dla wierzyciela określonych wierzytelności z wyodrębnieniem na ten cel środków dłużnika w jego banku, z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika.

W krajowych rozliczeniach za pomocą akredytywy dokumentowej zapłata następuje w banku dłużnika. Akredytywa wygasa po wyczerpanie środków wydzielony na rachunku akredytywy lub z upływem jej ważności. Odwołanie lub zmiana warunków akredytywy przez dłużnika może nastąpić tylko wówczas, gdy zastrzegł takie prawo w warunkach akredytywy. Za rozliczenia akredytywą oba banki pobierają prowizje.

AKREDYTYWA PIENIĘŻNA

Odwrotnie niż dokumentowa, jest nieuwarunkowaną formą rozliczeń. Bank otwierający akredytywę, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu, zobowiązuje się pisemnie wobec innego banku, że zwróci kwoty wypłacone beneficjentowi akredytywy lub skupi traty ciągnione przez niego na ten bank. Zobowiązania banku otwierającego akredytywę stają się wymagalne z chwilą wypłaty dokonanej na zasadach określonych w akredytywie. Beneficjent akredytywy musi przy tym wylegitymować się dokumentem tożsamości.

Dokument akredytywy pieniężnej wystawiony przez bank otwierający powinien zawierać: nazwę i adres osoby upoważnionej do otrzymania wypłat, kwotę i walutę akredytywy oraz termin jej ważności.

Beneficjent Mozę podejmować wypłaty bądź jednorazowo, bądź sukcesywnie w dowolnych częściach. W rozliczeniach międzybankowych akredytywy pieniężne mogą być pokrywane z góry przez bank wystawiający je albo przez obciążenie kwotą wypłaty rachunku banku wystawiającego akredytywę w banku wypłacającym.

INKASO BANKOWE

Inkaso bankowe jest tradycyjną usługą, ale nadal świadczoną przez banki w różnych krajach. Rozróżnia się przy tym:

1. inkaso dokumentowe

2. inkaso finansowe

INKASO DOKUMENTOWE

Znajduje zastosowanie głównie w rozliczeniach między przedsiębiorstwami w związki z ich działalnością gospodarczą. Wierzyciel (dostawca), aby zainkasować należność, składa w swoim oddziale banku odpowiednie dokumenty towarowe. Bank wierzyciela przekazuje je do banku dłużnika, który powiadamia o tym dłużnika. Dłużnik (odbiorca) zleca swemu bankowi przekazanie wierzycielowi odpowiedniej kwoty pieniężnej z jego rachunku, a bank wydajue mu inkasowe dokumenty, upoważniające do odbioru towaru. Stosownie do otrzymanego polecenie bank dłużnika przekazuje tę kwotę Bankowie wierzyciela, który zapisuje ją na rachunku wierzyciela. Inkaso dokumentowe znajduje u nas zastosowanie tylko w rozliczeniach zagranicznych, choć może być wykorzystane takkę w obrotach krajowych obok factoringu.

INKASO FINANSOWE

Polega na inkasowaniu przez bank głownie weksli i czeków składanych przez klienta, a płatnych w innych oddziałach banków. Od roku 1993 zaprowadzono w obrocie krajowym inkaso finansowe, bo czek złożony w innym banku niż bank - trasat wymaga wcześniejszego przekazania przez bank odpowiednich środków pieniężnych do banku podawcy czeku. Zachodzi wówczas potrzeba przekazania czeku przez bank podawcy do trasata. Przekazanie czeku następuje według ujednoliconej procedury przy liście inkasowej. Listę taką sporządza oddział banku podawcy czeku oddzielnie dla każdego oddziału banku trasata czeku.

Czeki gotówkowe i rozrachunkowe powinny być opatrzone przez podawcę (posiadacza czeku) indosem pełnomocniczym, który oznacza czasowe i warunkowe przeniesienie praw z czeku na oddział banku, gdzie jest składany. Realizację czeku klient powierza temu oddziałowi banku, który występuje do trasata o opłacenie łączonym czekiem (czekami) wysyła ją do trasata, który obciąża rachunek wystawcy czeku. Jeden egzemplarz listy trasat odsyła do oddziału podawcy, który na tej podstawie uznaje rachunek podawcy czeku. Czek, który nie może być zrealizowany jest zwracany bankowi podawcy przy liście inkasowej

XIV OPERACJE KREDYTOWE

Udzielanie jednostkom gospodarczym i osobom fizycznym jest podstawową czynną operacją bakową.

Kredyt bankowy - jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą

Operacja udzielenia kredytu - polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umówionym terminie.

Chodziarz nazwy kredyt i pożyczka bywają traktowane jako synonimy, to w kategoriach prawno - ekonomicznych znacznie się od siebie różnią. Istotną cechą wyróżniającą kredyt jest określenie jego przeznaczenia, które zapewnia bankowi prawo kontroli wykorzystania kredytu, a także prawo wypowiedzenia umowy, gdyby jego wykorzystanie odbiegało od warunków umowy. W przypadku pożyczki nie ma takiego wymogu. Chodzież polskie prawo bankowe przewiduje możliwość udzielania przez banki pożyczek, w praktyce udzielają one głównie kredytów.

Na podstawie umowy kredytowej bank zobowiązuje się do udzielenie kredytu na określonych warunkach, a kredytobiorca zobowiązuje się dochować tych warunków, a także udostępnić bakowi niezbędne informacje, pozwalające ocenić jego zdolność kredytową i wyniki działalności. Umowa o kredyt bankowy ma charakter cywilnoprawny, ale pominięcie w KC umowy o kredyty bakowy przesunęło jej regulację do prawa bankowego.

Umowa kredytowa powinna być zawierana pisemnie. W jej treści powinny być zawarte niezbędne elementy określające strony umowy:

• przeznaczenie (cel)

• kwotę kredytu

• terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych

• termin spłaty

• oprocentowanie kredytu

• sposób zabezpieczeni jego spłaty

kredytobiorcę obowiązują ustalenia regulaminu kredytowego dango banku, precyzujące szczegółowo warunki stosunku kredytowego. Regulamin wiąże kredytobiorcę, jeżeli zostanie mu doręczony najpóźniej przy zawarciu umowy. W razie sprzeczności pomiędzy umową kredytową a regulaminem, wiążące są postanowienia umowy.

XV ZDOLNOŚĆ KREDYTOWA

Warunkiem udzielenia kredytu jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach. Ocena zdolności kredytowej dotyczy nie tylko bieżącej sytuacji majątkowej kredytobiorcy, ale także przyszłej działalności gospodarczej i jej wyników, obejmuje wię także perspektywiczną zdolność kredytową. Oceny zdolności kredytowej dokonuje bank samodzielnie i nie możę być ona przedmiotem negocjacji kredytobiorcy z bankiem.

Przed zawarciem umowy kredytowje kredytobiorca składa w banku wniosek o przyznanie kredytu. Wniosek zawiera ekonomiczne uzasadnienie rodzaju i kwoty potrzebnego kredytu oraz okresu jego trwania, ewentualnych rat spłaty itp. Wniosek stanowi przedmiot negocjacji, mających na celu uzgodnienie szczegółowych warunków przyszłej umowy kredytowej. Do wniosku często dołączane są:

• biznes plan

• ostatnie bilanse

• informacjeo dotychczas prowadzonej działalności

• dokumenty uprawniające do jej prowadzenia działalności

• zaświadczenia o opłacaniu podatków

• Propozycje prawnego zabezpieczenie kredytu itp.

Na podstawie udostępnionych przez podmiot gospodarzy dokumentów inspektor finansowy analizuje bieżącą sytuację finansową i strukturę majątku przyszłego kredytobiorcy i ustala czy posiada on zdolność kredytową.

Pozytywna decyzja zapada, gdy proponowane przedsięwzięcie rokuje uzyskanie zakładanych efektów, a bieżąca i przyszla sytuacja majątkowa kredytobiorcy zapewnia mu bieżącą i perspektywiczną zdolność kredytową. Równocześnie negocjowane są szczegółowe warunku uumowy. W oddziałach operacyjnych wielu banków działają komitety kredytowe, w którym inspektor kredytowy przedstawia wyniki przeprowadzonych badań i analiz. Opinie komitetu mają zazwyczaj charakter doradczy, a ostateczną decyzję o udzieleniu podejmuje dyrektor bądź wyznaczona przez niego osoba.

Po pozytywnym rozparzeniu wniosku ocenia się czy bank ma możliwość - prawną i faktyczną - na udzielenie kredytu. W celu ograniczenia ryzyka kredytowego ustalone zostały obowiązujące banki normy ostrożnościowe, zwane limitami koncentracji kredytowej. Suma wierzytelności banku z tytułu udzielonych kredytów oraz innych wierzytelności ( Np. gwarancji bankowych, akredytyw) w stosunku do jednego podmiotu nie Mozę przekroczyć wysokości 25% funduszy własnych tego banku.

Przedstawiony tok posterowania kończy podpisanie umowy przez kredytobiorcę i osobę reprezentującą bank, która ma prawo zaciągnięcia w jego iminiu zobowiązań (tzw. prokurenta). Treść i forma umowy jest odpowiednio przystosowana do rodzaju zaciąganego kredytu. Przyznanie kredytu ewidencjonuje się na kontach pozabilansowych. Konto „ linie kredytowe” ewidencjonuje, jakie środki na mocy umowy kredytowej bank zobowiązał się postawić do dyspozycji. Kredytobiorcy.

XVI RODZAJE KREDYTU [ WG CELU]

1. kredyty obrotowe - przeznaczone są na bieżącą działalność gospodarczą kredytobiorcy. Mogą być udzielane zarówno na rachunku bieżącym jak i kredytowym. Udzielane są na różne cele i tradycyjnie nzywa się je np kredytami sezonowymi, kredytami na skup cukru, na karty kredytowe.

2. kredyty inwestycyjne - udzielane są na dłuższy okres w związku z finansowanie rzeczowych przedsięwzięć inwestycyjnych. Z reguły udzielane są na rachunku kredytowym.

WEDŁUG OKRESU KREDYTOWANIA:

1. Krótkoterminowe - termin spłaty do 1 roku

2. Średnioterminowe - termin spłaty 1 - 3 lata

3. Długoterminowe - okres spłaty powyżej 3 lat

Z PUNKTU WIDZENIA TECHNIKI OPERACYJNEJ:

• Na rachunku bieżącym zadłużenie występuje w postaci salda debetowego rachunku bieżącego kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Natomiast wpływy na rachunek bieżący zmniejszają zadłużenie

• Na rachunku kredytowym.

PRAWNE FORMY ZABEZPIECZENIA ZWROTU KREDYTÓW

Ryzyko kredytowe - to ryzyko nieterminowego zwrotu kredytu łącznie z należnymi bankowi odsetkami.

ZABEZPIECZENIA OSOBISTE:

1. poręczenie według prawa cywilnego - to umowa przez którą poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami. Jej zawarcie następuje przez przyjęcie przez bank oświadczenie złożonego przez poręczyciela. Oświadczenie powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie. Może być ono udzielane przez osoby fizyczne i prawne. Przed przyjęciem poręczenia bank sprawdza, czy stan finansowy poręczyciela stanowi wystarczające zabezpieczenie udzielanego kredytu.

2. weksel - najczęściej używany w tego typu operacjach jest weksel In blanco. Do takiego weksla gwarantującego spłatę kredytu kredytobiorca dołącza deklarację do weksla In blanco, upoważniającą bank do wypełnienia go na kwotę obejmującą zadłużenie, odsetki, prowizję i poniesione przez bank koszty.

3. przelew wierzytelności - jest umową między kredytobiorcą a kredytującym go bankiem. W umowie kredytobiorca ceduje na bank swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej, przy czym rozróżnia się dwa rodzaje cesji

1. globalna - kredytobiorca ceduje na bank wszystkie istniejące lub przyszłe wierzytelności wynikające z działalności gospodarczej

2. ograniczona - może dotyczyć tyko konkretnej wierzytelności lub kilku wierzytelności co powinno być wyraźnie w umowie określone.

4. gwarancja lub poręczenie bankowe

5. przystąpienie do długu - do długu może przystąpić osoba trzecia, nie występująca do tej pory w charakterze umowy. Odpowiada ona za dług łącznie z kredytobircą

6. przyjęcie długu kredytowego - polega ono na przejęciu zobowiązania kredytobiorcy z tego długu.

XVII FORMY ZABEZPIECZENIA

ZABEZPIECZENIA RZECZOWE:

1. kaucja - to przyjęcie przez bank gotówki w postaci waluty krajowej lub obcej bądź w postaci bonów oszczędnościowych . W tym celu niezbędne jest zawarcie pisemnej umowy i złożenie przedmiotu kaucji w banku.

2. blokada środków pieniężnych - blokady dokonuje bank na pisemny wniosek posiadacza rachunku. Kredytobiorca składa w banku pisemne upoważnienie uprawniające bank do pobrania z zablokowanego rachunku wymagalnej wierzytelności.

3. zastaw:

1. na zasadach ogólnych

2. zastaw rejestrowy: może być ustanowiony nie tylko w w celu zabezpieczenie zwrotności kredytu, ale także różnych wierzytelności państwowych i samorządowych osób prawnych oraz krajowych.

4. przewłaszczenie na zabezpieczenie. Polega na przeniesieniu własności rzeczy ruchomych, stanowiących własność kredytobiorcy lub osób trzecich, na rzecz banku do czasu spłaty kredytu wraz z odsetkami. Przedmiotem przewłaszczenia mogą być tyko rzeczy o określonej tożsamości.

5. hipoteka:

1. umowna: stosuje się do już udzielonych kredytów

2. kaucyjna: służy zabezpieczeniu spłaty kredytów o nieustalonej wysokości (np. kredytu w rachunku bieżącym)

3. Przymusowa: bank może żądać od kredytobiorcy, który jest właścicielem danej nieruchomości. Gdy ten nie spłacił wierzytelności w terminie.

15

---