Nabłonek wielowarstwowy płaski
Wyst: naskórek, wszystkie nat otw ciała: (j. ustna, nos, przew słuch zew, odbyt, pochwa, koń odc cewki moczowej), zew pow rogówki, przełyk i przedżoł przeżuwaczy. W naskórku: 1. bł podstawna - pofałdowana (jedynie w rogówce nie jest) na niej leży 2. w rozrodcza - regeneracja kom nabłonka
- warstwa podstawna - 1 w kom cylindrycznych, w. kolczysta - wiele w kom wielobocz zaw kolce (desmosomy) Warstwa podstawna + Warstwa kolczysta = Błona podstawna 3. w ziarnista (rogow) - kilka w kom spłaszczonych. W cytoplazmie komórek występują ziarnistości keratochioliny - białko włókienkowe, wstępny produkt rogowacenia. 4. w eleidynowa (jasna) - kom płaskie ułożone w kilki warstwach, a w cytoplazmie znajduje się eleidyna - produkt przemiany keratochiliny 5.warstwa zrogowaciała - składa się z płytek, czyli łuseczek rogowych zawierających keratynę, ulegają one ciągłemu złuszczaniu. Warstwa ta jest pozbawiona jąder komórkowych
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa
jedn podn - wł mięśń pop prążk, ma kszt cylindra o zaokrągl, dł1-5cm, wł ukł się równol do siebie, zaw dużo j kom )twr szncztialnz=, od zew sarkolema, wew sarkoplazma, włókna wykazują obec prążków naprzemiennie ułoż: prążki ciem Anizotropowe (2x), prążki jasne Izotropowe (1x) Miofibryle = włókienka mięśniowe. Pop prążk: miofibryle biegną w pęczkach równol do siebie i nie są jednakowe w budowie, prążki A i I leżą naprzem we wszyst wł na tej samej samej wys. Jedn struk-czynn we włókn pop prążk jest sarkomer- fragm miofibryli zaw między 2 bł Z, Z+1/2I+1/2A+H+M+H+1/2A+1/2I+Z, Z (telofragma), M (mezofragma) Miofibryle zb są z mniej włók -miofilamentów: cienkie- aktynowe, występują w prążku izotropowym (I) i przymocow się do bł gr Z (test!), grube -miozynowe, w ciemnym (aktynowym), nie są nigdzie przytwierdzone, a między nimi występują miofilamenty cienkie - aktynowe. Ukł heksagonalny miofilamentu -1 miozynowy i 6 aktynowych. Miofilamenty cienkie wślizgują się między miofilamenty grube. 2 rodz włókien p-p szkieletowych: białe -dużo miofibryli, szybko się kurczą ale również szybko się męczą (mięśń lokom, u ptaków mięśń piersiowe) włókna czerwone -zaw dużo sarkoplazmy, powoli się kurczą i powoli męczą (mięśn oddechowe: przepona, mięś międzyżebr), mięśnie języka. Sqd siat sarkoplazmatycznej: dwie cysterny brzeżne zwane zbiornikami końcowymi -opasają wszystkie miofibryle na granicy prążka A i I, zwano je diadą mięśniową. Kanaliki podł siateczki sarkoplazmatycznej - opasają miofibryle podłużnie na wysokości prążków A i I łączą się z diadą mięśniową. Jony wapnia podczas rozkurczu i uwalnia je podczas skurczu. Od sarkolemy odchodzą kanaliki sytemu T (odp za odbiór impul nerw)
Tkanka mięśniowa gładka:
Miocyty twrzą błony w ukł: (pokarm, oddech, wydal, rozrod, w torebce śledziony, oku, nerce, w skórze) Brak poprzecznego prążkowania, miofibryli i sarkomerów. Sarkolema tworzy wpuklenia do sarkoplazmy zwane kaweolami- są to odpowiedniki kanalików systemu T. W sarkoplaźmie wyst miofilamenty cienkie i grube - biegną skośnie i tworzą przestrzenną sieć. Cienkie - aktynowe, zakotwiczone są pod sarkolemą do taśm gęstych, a w sarkoplaźmie do ciałek gęstych - te elementy są odpowiednikiem błony granicznej Z. Taśmy gęste i ciałka gęste = błona graniczna Z. Między miofilamentami cienkimi leżą miofilamenty grube (nigdzie nie przymocowane). Na jeden gruby przypada 15 cienkich. (1 miozynowy : 15 aktynowych). Mechanizm ślizgowy skurczu - miofilamenty cienkie ślizgają się po główkach miofilamentu grubego. Nie ma dobrze rozwiniętej siateczki sarkoplazmatycznej - jest ona w formie pęcherzyków. Podczas skurczu - miocyt skręca się wokół własnej osi o 180 stopni. Cytoszkielet w miocycie bud: taśmy gęste, ciałka gęste, filamenty pośrednie (zbudowane z desminy)
Tkanka mięśniowa sercowa
Jedn budulc-struktur tka mięśniowej serca jest kardiocyt, kardiomiocytem lub komórką roboczą serca.
Pomiędzy kom znajduje się tk łącz włók luźna unaczyniona naczyniami wieńcowymi serca oraz unerwiona. Kardiocyty bokami biegunowymi komórki łączą się ze sobą za pomocą charakterystycznych struktur - wstawek. Wyst pop prążk (delikatniejsze niż w m pp szkiel). W pobliżu j kom brak pop prążk. Wyst prążki A i I. Liczne mitochondria ułoż w kolumnach. Wstawki przebiegają schodkowato. Wstawkę bud 2 protomembrany jednak należą do jednego kardiocytu, a druga do sąsiedniego. W obrębie wstawki występują 3 rodzaje połączeń komórkowych: desmosomy - spalające mechanicznie kardiocyty, strefa zwarcia- służy do szybkiego i dwukierunkowego przekaźnictwa impulsów nerwowych, strefa przylegania -w której zakotwiczone są miofibryle (filamenty cienkie). Wstawki biegną zawsze na wysokości błony granicznej Z. Siateczk sarkoplazmatyczna: cysterny brzeżne - diada mięśniowa, leżą w kardiocycie na wysokości prążka izotropowego (jasnego) po obu stronach błony granicznej Z. kanaliki podłużne -opasają wszystkie miofibryle na wysokości prążka anizotropowego (cienkiego) Oprócz siateczki znajdują się jeszcze kanaliki sytemu T (nie są one składową siateczki). Odchodzą od sarkolemy, między diadą mięśniową w poprzek miofibryli na wysokości błony granicznej Z i tworzą z diadą - triadę mięśniową.
Kanaliki systemu T wchodzą między diadę mięśniową i razem z nią tworzą triadę mięśniową.
Układ przewodz serca (3 piętra): węzeł zatokowo-przedsionkowy -położ w ścianie prawego przedsionka w zatoce, przy ujściu żyły głównej dogłowowej. Jest to rozrusznik serca ponieważ powstają w nim bodźce skurczowe. przedsionkowo-komorowy - położony w dolnej części przegrody międzyprzdsionkowej na granicy przedsionków i komór, pęczek przedsionkowo-komomorowy - odchodzi od piętra drugiego. Początkowo biegnie w przegrodzie międzykomorowej, po pewnym czasie dzieli się na dwie (lewą i prawą), które wchodzą między kardiocyty ściany komór i kończą się na mięśniach brodawkowych w pobliżu wsierdzia (endocardium)
Podział neuronów:
ze wzgl na ilość wypustek: jednobiegunowe- z 1 bieguna odchodzi akson rzadziej dendryt, występują głównie w życiu zarodkowym, oraz w niektórych jądrach podwzgórza, dwubiegunowe- z jednego bieguna akson, z drugiego dendryt, występują w życiu zarodkowym, rzekomojednobiegunowe- z 1 bieguna odchodzą obok siebie akson i dendryt i w pewnym oddaleniu od ciała neuronu rozchodzą się na kształt litery T. Występują w ObUN w zwojach nerwowych, wielobiegunowe- neurony gwiaździste np. korzonkowe w rdzeni kręgowym. Ze wzgl na bud: wł nerw szare - bezrdzenne, bezmielinowe, ciągłe, wyst w ObUN unerw narz wew, otocz są osłonką glejową- lemocyty (komórki Schwamma) -jest ciągła , imp nerw są powolne 0,2-2 m/s, wł nerw białe - rdzenne, mielinowe, nieciągłe, wyst w OUN i tworzą szlaki nerw, a w ObUN występują w nerwach, włóknem jest akson lub dendryt, bezp do włók przylega gruba osłonka mielinowa, nie jest ciągła - występują przewężenia zwane węzłami, imp nerw szybko, 100-120 m/s, (odc międzywęzłowy)
W OUN - występują 4 rodzaje gleju:
Glej ependymalny, wyściela komory mózgu: wodociąg śródmózgowia, kanał środkowy rdzenia kręgowego, w którym znajduje się płyn rdzeniowo-kręgowy
- kom tego gleju mają kształt cylindryczny lub sześcienny i układają się w jedną -pełnią f nabłonkową, na pow kom skierow do płynu mózgowo-rdzeniowego występują migawki i mikrokosmki (wprawiają w ruch płyn mózg- rdzeń), ependynocyty produk płyn mózgowo-rdzeniowy, glej stanowi barierę: płyn mózgowo-rdzeniowy - mózg, przez którą tylko pewne substancje selektywnie mogą przechodzić w 2 kierunkach, Astroglej: budują astrocyty, największy glej 18-20μm , długie wypustki odchodzące od ciała kom. Dzielą się na: astrocyty protoplazmatyczne -(krótkowyp), włókniste -(długowyp, w subs białej rdzenia i mózgowia), protoplazmatyczno - włókniste. Astrocyty pełnią funkcje: 1. odżywczą - dostarczają neuronom substancji odżywczych i odbierają od nich metabolity do naczyń włosowatych, 2. utrzymują odpowiednie mikrośrodowisko dla neuronów, 3. utrzymują homeostazę jonową jonów K i Ca, 4.syntezie neuroprzekaźników, 5. immunologiczną, 6.funkcja obronna (fagocytoza)
Oligodendroglej (glej skapowypustkowy)
- budują go oligodendrocyty 3-8μm
- ciało jest kuliste i odchodzą nieliczne, krótkie wypustki (stąd skąpoglej)
- występuje szczególnie w substancji białej ale także szarej OUN
- układają się szeregowo, gdyż ich wypustki mielinizują włókna nerwowe
- pełnią funkcję podporową, regulują gospodarkę wodno-elektrolitową mózgu, remielinizują włókna nerwowe i gromadzą żelazo
- ciała oligodendrocytów układają się przy: naczyniach, neuronach i astrocytach, Mikroglej- stacjonarny, spoczynkowy, osiadły, w subst szarej OUN, wywodzi się z mezenchymy, małe ciało kom owalne + długie rozgałęziające się wypustki, gdy mechan uszkodzenie mikrogleje tracą wypustki, rosną i wykazują zdolność ruchu pełzakowatego i fagocytozy, wytw blizny glejowe
Węzeł chłonny
kora węzła (limfocyty B), rdzeń węzła (limfocyty T i B (dojrzałe)), strefa przykorowa (limfocyty T) Narząd włączony w krwioobieg. Filtr biologiczny org. Unieszkodliwianie antygenów oraz wzbogacanie chłonki w limfocyty. Budowa: nerkowaty, otocz torebką łącznotkankową, która wnika wgłąb tworząc beleczki, zrąb stanowią beleczki łącznotk i tk limfoidalna, węzeł leży w przebiegu naczyń limf doprowadz i odp. Kora -na obw- z grudk chłonn- limfocyty B, Rdzeń - w środ- pasma rdzenne zbud z dojrzałych limfocytów B i T czekających na transport. Na granicy kory i rdzenia- strefa przykorowa, którą zasiedliły limfocyty T (grasiczozależne) i tu się namnażają. W węźle wyst 4 rodzaje zatok utworzone przez tkankę limfoidalną: w korze: zatoki brzeżne - ułożone między torebką łącznotkankową, a grudką chłonna (inaczej podtorebkowe), zatoki- leżą miedzy beleczką a grudką chłonną, w rdzeniu: rdzenne- między pasmami rdzennymi, wnękowe- przy wnęce węzła chłonnego Krew wpływa nacz limf zanieczyszczona i uboga w limfocyty, wypływa zaś oczyszczona (o 5-10% zasobniejsza w limfocyty) Wpływa -> porywane są limfocyty T -> porywane są limfocyty B -> przeciska się przez oczka siateczki, tam komórki plazmatyczne -> limfocyty T pobudzają wszystkie komórki żerne do fagocytozy (monocyty, makrofagi)
Śledziona
Narząd położony w jamie brzusznej, jest narządem włączonym w krwioobieg (nie ma naczyń chłonnych)
Bud: bł surowicza, toreb łącznotk, odchodzą od niej beleczki łącznotk, torebka jest bogata w miocyty, zrąb stanowi tkanka limfoidalna i beleczki łącznotk, w miąszu występuje: miazga biała i czerwona. Biała suma grudek chłonnych oraz zatok śledzionowych. Grudki te zawierają tętnicę środkową, jest to cecha rozpoznawcza dla śledziony. Produkuje krwinki białe. Czerwona -tworzona przez tkankę limfoidalną oraz zatoki śledzionowe, a więc naczynia włosowate żylne o ścianie nieciągłej. Zawiera dużo erytrocytów.
Unaczynienie śledziony: do śledziony wnikają przez wnękę t środkowe, rozpadają się na tętnice beleczkowe. Po opuszczeniu beleczek uchodzą do miaz czerwonej t miazgi, otoczone są pochewką utworzoną przerwami i limfocytami T (pętla T) Tętnice przechodzące przez grudki chłonne nazywamy t środkowymi, w ich otoczeniu powstają także limfocyty T, a sama grudka chłonna wytwarza limfocyty B (strefa B) Po opuszcz grudki, t środkowa dzieli się na tętniczki pędzelkowe. Naczynia odprow to: ż miazgi-> ż beleczkowe ->ż śledzionowa- >ż wrotna -> do wątroby Gdy śledziona rozkurcza się, przestrzenie między kom śródbł zatok śledzionowych powiększają się. Krew wylewa się z zatok do tkanki limfoidalnej (obieg otwarty). Gdy się skurcza, krew wędruje z powrotem do naczyń i powraca (obieg zamknięty) Ze względu na ilość miazgi białej wyróżniamy 3 typy śledziony: obronny- 30% miazgi białej, (człowieka, królika), spichrzowy- każda grudka chłonna ma tętnice środkową z boku: (koń, kot, pies)dobrze rozwinięte beleczki łącznotkankowe, pośredni- u (przeżuwaczy i świni) Funkcje śledziony: krwiotwórcza, mag krew, reg poziom żelaza, obronna i odpornościowa
Grasica (thymus) - budowa płacikowa
Leży w śródpiersiu, dobrze rozw u młodych aż do dojrzałości płciow potem ulega inwolucji fizjologicznej Budowa: od zew- torebka łącznotk, od niej odch paseczki tk łączn, dzieląc miąsz na płaciki i zraziki w formie piramid i w przekroju mają kształt trójkątny, rusztowaniem jest tk limfoidalna, pochodzi z endodermy, z trzeciej kieszonki skrzelowej, na obw płacika jest ciemniejsza kora, a w środku jaśniejszy rdzeń, płaciki budują limfocyty T zwane tymocytami, dodatk cechą charakt jest obecność w rdzeniu ciałek grasiczych- kwasochłonne w środku zawierają masę szklistą, a dookoła degenerują komórki tkanki limfoidalnej, brak grudek chłonnych! Funkcje: nadrzędny narząd chłonny , ponieważ jej usunięcie u noworodków powoduje ich karłowatość oraz niedorozwój wszystkich innych narządów chłonnych, prod limfocyty T (tymocyty) <odpor kom> wytw hormony: tyrozynę i tyreotropinę
Ślinianka przyuszna - surowicza, pęcherzykowa
barwi się intensywnie na czerwono, brak cewek śluzowych i cewek śluzowych z półksiężycami surowiczymi, obecność wstawek i przewodów prążkowanych
pęcherzyk surowiczy: kulisty, w przekroju okrągły, na bł podst kom o kształcie ściętego stożka (nabłonek jednowarstwowy sześcienny), niewielkie światło, pomiędzy kom znajdują się kanaliki międzypłacikowe, na nich mikrokosmki znacznie zwiększona powierzchnia wydalnicza, na wspólnej błonie podstawnej znajdują się także komórki mioepitelialne, które kurczą się wyciskając wydzielinę, pęcherz barw się intensywnie na czerwono ze względu na dużą ilość RER przy podstawie komórki, na niej powstają albuminy, lizozym, amylaza, w cz wierzch stożka znajdują się pęcherzyki z prowydzieliną - zymogenem, wydziel ślinę o char surowiczym (wodnista i klarowna, zawiera dużo enzymów) cewka większa od pęcherzyka, na bł podst kom o kształcie ściętego stożka - nabłonek jednowarstwowy sześcienny, wydzielają prowydzielinę - mucynogen, zazwyczaj kształtu owalnego w przekroju, mają większe światło od pęcherzyków, brak kom mioepitelialnych i kanalików międzykomórkowych, barwią się H+E na bladoczerwono, w cewkach powstaje ślina śluzowa: lepka, gęsta i mętna cewka śluzowa z półksiężycem surowiczym cechy obu odc wydzielni, w przewodzie są kom charakt dla cewki śluzowej, na końcu cewek znajdują się czepeczki z komórkami pęcherzykowymi - półksiężyc surowiczy, ślina śluzowo-surowicza
Żołądek (przedżołądki u przeżuwaczy)
u przeżuwaczy - żołądek wielokomorowy złożony: żwacz <kosmek> (maceracja + fermentacja błonnika) ,czepiec <listewka, buławka mięśń> (maceracja + fermentacja błonnika + rozdział pokarm strawionego od niestrawionego, księgi <blaszka, wał mięśń>(odwodnienie pokarmu i jego rozcieranie), trawieniec - właściwy żoł
W przedżołądkach (rozszerzeniach przełyku) dochodzi do obróbki: mech, biol, chem. W symbiozie z przeżuw żyje bogata mikroflora: bakterie - wydzielają enzymy trawiące białka, pierwot- wydzielają enzymy traw białka i węglowo. W przedżołądkach dochodzi do maceracji pokarmu i fermentacji błonnika (fermentacji octowej) - w jej wyniku powstaje dużo lotnych kw tłuszcz, które stanowią aż 2/3 energii dostarczonej przeżuwaczowi. Dodatkowo przeżuwacz trawi białko zwierzęce (bakterie + pierwotniaki) Cechy wspól przedżołąd: bł śluz- pokryta nabł ww płask, błona podśluzowa , błona mięśniowa - dwupokładowa: szerszy (okrężnie) węższy (okrężnie i podłużnie), bł surowicza. Nie ma żadnych gruczołów!
Żołądek gruczołowy - przepojanie ziarna sokiem żołądkowym
ziarno b krótko przebywa w tym żołądku jest tylko przepajane sokiem żołądkowym
Na całej ść żołądka grucz widoczna jest od światła wąska i bardzo pofałdow bł śluz. Pod nią leży warstwa grucz (zaw bardzo duże pąki grucz) Pod nią cienka bł mięśni i następnie bł surowicza. Błona śluzowa: pofałdow w postaci wyniosł palczastych, posiada 2 blaszki (w przełyku były 3 blaszki*): nabłonkowa - nabł jw cylindr, właściwa - tk łącz wł luźna, unerwiona i unaczyniona, wyst grucz pow (cewkowe proste) wysłane nabł cylindr. Wytw one śluz, który chroni błonę śluzową przed samotrawieniem. Podśluzowa: leżą w niej pąki gruczoł wytw sok żołądkowy (HCl i pepsyna trawiąca białka) mięśniowa: cienka, utw przez miocyty gładkie, 3 warstwowa: zewnętrzną i wewnętrzną (podłużnym), środkowa (okrężnym) surowicza: niewielka il tk łącz wł luźnej + mesothelium (nabłonek surowiczy)
Żołądek mięśniowy
posiada ścianę zbudowaną z 4 błon: śluzowa: składa się z 2 blaszek: nabłonkowej - nabł jw 6ść, właściwej zaw liczne gr cewk proste, są wpukleniami nabł. Tworzą one wydzielinę (wydzielinę kulikularną, o właściwościach keratyny), która twardnieje na pow nabł i przypomina tarkę. Podśluzowa: tk łącz włók zwarta o utk regul, tw spręż pochewkę bł mięśni. Mięśniowa: pęczki miocytów biegną okrężnie, skośnie i podłużnie, bardzo szeroka. Surowicza.
odbywa się w nim rozcieranie pokarmu dzięki obecności: kamyczków żołądk (gastroilitów), tarce, mięśniom
Żołądek właściwy u ssaków
Bud zależy od rodz pobieran pokarmu. 3 częśći: wpustowa, denna, odźwiernikowa Żołąd ma 4 warstwową budowę: bł śluzowa -fałdy żołądkowe: bl nabłonkowa - nabł jw cylindr, bl właściwa -tk łącz włók luźna ze wszystkimi elementami: nacz krw, limf, wł nerw, wyst grudki chłonne, występują charakt gruczoły, bl mięśniowa. Podśluzowa, Mięśniowa, Surowicz. Fałdy w bł śluzowej to pólka żołądkowe.
Żołądek jest workowatym rozszerzeniem przew pokarmow, w którym następuje mechan i chem przetwarzanie pokarmu (sok żołądkowy). Kęs pokarmowy jest przerabiany na papkę pokarmową. Makroskopowo na błonie śluzowej widoczne są liczne fałdy, są to pólka żołądkowe podzielone bruzdami żołądkowymi. W pólkach widoczne są dołeczki żołądkowe, do których uchodzą gruczoły. Bl nabłonkowa wydziela śluz chroniący przed samotraw. W soku żołądkowym jest HCl (pH = 1) Zwana ona jest gruczołem powierzchniowym. Bl właściwa: znajd się gęsto ułoż grucz denne (cewkowe, proste lub rozgałęzione), które uchodzą do dołeczków żołądkowych. Gruczoły wpustowe: słabo rozw u mięsoż ,wyst w obrębie cz dennej żołądka, cewkowe lub cewkowo-pęcherzykowe, rozgałęzione odźwiernikowe: cewkowo pęcherzykowe, rozgałęzione, uchodzą do dołków żołądkowych, które w tej części błony śluzowej są krótsze i węższe, wydzielają śluz z gastryną (która pobudza wydzielanie HCl)
Denne: cewkowy prosty lub rozgałęziony, uchodzi do dołeczka żołądkowego, zbud z 3 części: cieśń (szyjka), trzon (odcinek główny), dno gruczołu. Gr te zb są z 6 rodz komórek: główne (wytwarzają proenzym - pepsynogen), okładzinowe (wydzielają HCl oraz czynnik Castle'a, wiąż wit B12), dodatkowe (wytw śluz), niezróżnicowane (regen gruczołu), kępkowe, gastroendokrynowe (wytwarzają hormony: gastrynę, sekretynę, serotoninę - regulują czynn wydzielnicze)
Jelito cienkie i grube
1. obecn fałdów jelit okrężnych (najwyższe ma jelito czcze, najmniejsze dwunastnica-jelito czcze) na stale bytujących w jeli, które są wytworem błony śluz i podśluz 2. obecność kosmków jelitowych (villi interstinalis) jako palczastych wyniosłości całej błony śluzowej. Kosmki występują zarówno na fałdach, jak i między nimi. Nadają one aksamitny wygląd wszystkim odcinkom jelita cienkiego. Bł śluzowa zb jest z 3 blaszek: bl nabłonkowa - nabł jw cylindry z rąbkiem prążkowanym, bl właściwa- gdzie na całej dł wyst gruczoły jelitowe, bl mięśniowa- mięsień kosmka Kosmki jelit zwiększają powierzchnię chłonną jelit. Są to palczaste wyniosłości całej błony śluzowej, występują na fałdach między nimi. Budowa: bl nabł -nabł jw cylindry, który budują 3 rodzaje komórek: enterocytami wchłaniające; kubkowe -śluzowe; kom enteroendokrynowe - wydziel hormony. Trzon - zbud z tk łącz limfoidalnej. Wyst tu wpuklenia nabłonka - grucz jelitowe. Tworzy go bl właściwa. Występuje tu jedno naczynie chłonne, bądź dwa w kosmku o różnej grubości. Do nacz wchł są tłusz, które nadają jasne zabarw, stąd zwano te naczynia - przestrzenią mleczową kosmka. Przez środek osi kosmka biegnią 1-2 tętn rozpad się na nacz włos tętnicze i przechodzą w żylne o ścianie okienkowanej (fenestrowej) - tutaj wchłaniane są białka, aminokwasy - monocykliny. Od bla mięśniowej bł śluz oddziela się pęczek miocytów, które wnikają do kosmka - tworząc mięsień kosmka. Kiedy się rozkurcza -subst są wchłaniane. Kiedy się kurczy- są one przesuw dalej. Kosmki są wspólne w każdym odcinku jelita cienkiego. Wspólne są też gruczoły jelitowe. Gr jelitowe: ich przew wyprow uchodzą na powierzchnie bla nabł, są obecne w blaszce właściwej błony śluzowej, gr cewkowe, proste jako wpuklenia bl nabł do bla właśc. Krypty jelitowe - szerokie gr jelitowe cewkowe, proste. Są w bl właśc bł śluz. Gruczoły okołoodbytnicze -cewk-pęcherzyk. Są w bla właś bł śluz w odbycie psów. Dwunastnica: W bł podśluz znajdują się grucz dwunastnicze o bud płacikowej (cewkowo-pęcherzykowe), rozgałęzione, u przeżuwaczy - cewkowe, rozgałęzione. Wytwarzają śluz dupeptydowy, amylazę, malazę oraz sekretynę (pobudza trzustkę do produkcji soku trzustkowego) Przewód wyprowadzający wychodzi między kosmkami jelitowymi lub do dna gruczołów jelitowych. Jelito czcze Wyst tu najwyższe i najsmuklejsze fałdy jelitowe okrężne, w bł podśluz jest tylko tkanka łącz włókn luź, unerwiona i unaczyniona. W błonie podśluzowej brak jakichkolwiek gruczołów Jelito biodrowe W bł podśluz obecne są grudki chłonne. Grudki są skupiane i występują naprzeciw przyczepu do krezki. Okrężnica świni Nie ma fałdów okrężnych jelitowych i kosmków jelitowych. Nie jest potrzebna już tak duża powierzchnia chłonna. Składa się z trzech odcinków: j ślepe, okrężnica, odbytnica
Płaciki anatomiczne wątroby na przekroju poprzecz mają postać 5,6-boków, na których narożach znajdują się przestrzenie wrotno-żółciowe. W sqd płacika wchodzą nacz krw, tj. nacz włosow tęt, sinusoidy oraz ż środk, kom. Browicz- Kopffra i kom. Ito. Oprócz naczyń: włókn siateczkowe, które oplatają nacz włosow żylne typu zatokowego śródpłacikowe oraz otaczają ż środk tworząc rusztowanie dla naczyń. Włók kratkowe to też rusztowanie dla kom wątrobowych. W sqd płacika wchodzą: hepatocyty (stanowiące właściwy miąższ wątroby) Kom te układają się w blaszki i beleczki, podobne do sznurów pomiędzy którymi są naczynia włosow żylne typu zatokowego. Hepatocyty są kom wielościennymi 5,6 ścienne. (2, 3, a nawet 4 jądra) Zaw duże mitochondria, dobrze rozbudow ap Golgiego, lizosomy, peroksysomy, siateczkę gładką i szorstką, (glikosomy), kropelki tłuszczu. Średnio żyją 150 dni. Powierzchnie zwrócone ku sinusoidom zaopatrzone są w mikrokosmki. Między mikrokosmkami hepatocytów, a śródbłonkiem sinusoidy znajduje się przestrzeń okołozatokowa, do której zwrócone są mikrokosmki. Za ich pośrednictwem odbywa się wymiana substancji krew - hepatocyt i hepatocyt - krew. Jest to ściana (powierzchnia) naczyniowa. Sąsiadujące hepatocyty tworzące beleczki, łączą się ze sobą swoimi bocz powierzch. Pewne sąsiadujące powierzch hepatocytów tworzą wgłębienia i w ten sposób pomiędzy hepatocytami powstają komórki żółciowe, które w obrębie płacików nie mają własnej ściany, a są wytworem rurkowatych zagłębień przylegających do siebie hepatocyów. Jest to ściana kanalikowa, również zaopatrzona jest w mikrokosmki, skierowane do światła kanalika żółciowego. Dopiero na obwodzie płacika kanaliki te uzyskują własną ścianę i przechodzą w przewody żółciowe międzypłacikowe wysłane nabł jw. 6ść. Przewody żółciowe międzypłacikowe leżą w przestrzeni wrotno-żółciowej i razem z żyłą i tętnica międzypłacikową tworzą triadę wątrobową. W kanalikach żółciowych płynie żółć od części środkowej płacika ku jego obwodowi (odwrotnie niż krew) Kanaliki te są kolejnym elementem budulcowym wchodzącym w skład płacika anatomicznego. Nad to do płacika wnikają włókna nerwowe tworzące zakończenia na pow hepatocytów oraz na pow nacz włosow. Zrazik wrotny (czynnościowy) - Jest to pojęcie umowne. Zrazik ma kształt trójkąta, w środku zawiera przestrzeń wrotno-żółciową, a jego granice wytyczają trzy żyły środkowe wystepujące w narożach, sąsiadujących płacików anatomicznych. Jego środkiem jest przewód żółciowy międzypłacikowy, do którego spływa żółć z hepatocytów, zawartych w tym płaciku. Najważniejszym el. Triady wątrobowe jest przewód żółciowy międzypłacikowy do którego spływa żółć z fragmentów sąsiadujących płacików anatomicznych Gronko wątrobowe - Przestrzennie jest to czworobok, którego oś stanowią żyła i tętnica okołopłacikowe, a jego granice wytyczają dwie żyły środkowe i dwie przestrzenie wrotno-żółciowe. Krew dopływa do hepatocytów z pojedynczych żył i tętnic okołopłacikowych. Pojęcie to tłumaczy odżywienie i utlenowanie hepatocytów w tym obszarze wątroby.
Funkcje wątroby: produkcja: żółci, heparyny, cholesterol; metaboliczna: puryny -> kw moczowy, aminokwasy -> tłuszcze; magazynuje: Wit A, D, K, żelazo; filtruje krew, magazynuje glukoze, podgrzewa krew bo jest egzotermiczna
TRZUSTKA (pancreas)
Składa się z trzonu, głowy i ogona. Otocz torebką łącznotkank, zb z tk. Ł. Wł. Luźnej, od której odchodzą delikatne pasemka łącznotk, dzieląc miąższ gruczołu na nieregularne płaciki. Trzustka wyglądem przypomina ślinianke przyuszna. W płacikach występuje część zewnętrzna (egzogenna) produkująca sok trzustkowy oraz część wewnętrzna, wydzielnicza (endkorynowa) produkująca hormony. Część zewnętrzna to główna masa gruczołu, a część wewnętrzna - dokrewną tworzą wyspy trzustkowe (wyspy Langerhansa) są to skupiska komórek rozmieszczone wśród elementów zewnętrznych.
Część zewnętrzna składa się z odcinka wydzielniczego i przewodów wyprowadzających. Odcinek wydzielniczy to pęcherzyki trzustki. Pęcherzyki mają kształt kulisty, zbudowany z kom w kształcie ściętego stożka, leżących na błonie podstawnej, wzmocnionych włóknami srebrochłonnymi. Światło tych odcinków wydzielniczych jest niewielkie dlatego między kom pęcherzykowatymi wytworzyły się kanaliki wydzielnicze między kom. Komórki pęcherzykowe zawierają kuliste jądro położone centralnie. A w ich części przy podstawnej jest dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczna szorstka - barwi się na granatowo barwnikami zasadowymi. Występują liczne mitochondria. Nad jądrem rozbudowany aparat Golgiego. W wierzchołkowej części komórki występują liczne ziarna zymogenu - barwi się na czerwono. Ziarna są proenzymami trzustki syntetyzowanymi w siateczce śródplazmatycznej. Są segregowane i otaczane błoną aparatu Golgiego. Ich wydzielina uchodzi do niewielkiego światła pęcherzyka. Pierwszy odcinek przewodów wyprowadzających to wstawki (przewód wyprowadzający śródpłacikowy, nabł. j. sześcienny. Komórki nabłonka mogą wnikać do pęcherzyków trzustki i w świetle pewnych pęcherzyków mogą występować komórki śródpęcherzykowe, tzw. Jądra śródpęcherzykowe) Wydzielina ze wstawek dostaje się do leżących w tkance łącznej przewodów międzypłacikowych (nabł. j. cylindryczny) te przewody uchodzą do głównego przewodu wyprowadzającego (nabł. j. cylindryczny) Pomiędzy komórkami nabł. są komórki śluzowe (kubkowe) tkanka łączna pod nabł. przewodu głównego zawiera miocyty gładkie. Funkcje 1.Prod sok trzustkowy z enzymami (trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy,- trawią białka; lipaza, fosfataza, estrada- trawią tłuszcze; amylaza, nukleazy( RNA-za, DNA-za- trawią kwasy nukleinowe) Część wewnętrzna- zbudow z wysp trzustkowych. Wyspy są rozmieszczone regularnie w płacikach między El. Wewnątrzwydzielniczymi. Są dużym, owalnym, okrągłym lub wydłuzonymi strukturami zbud z 4 rodzajów kom endokrynowych: Kom kwasochłonne α (A) ok. 20 %. Leżą na obwodzie wysp, produkują glukagon, podwyższający poziom cukru we krwi. Komβ (B) trudnobarwliwe, ok. 70 %. Leżą w środku, produkują insulinę obniżającą poziom cukru we krwi. Ich niewydolność prowadzi do cukrzycy. Komórki δ (D) jest ich ok. 5-7 %. Produkują somatostatyny, hamujące wydzielanie glukagonu i insuliny. Działają parakrynnie Komórki PP jest ich ok.. 2 %. Występują rzadko, wytwarzają polipeptyd trzustkowy, który reguluje wydzielanie kwasu solnego w żołądku i hamuje wydzielanie soku trzustkowego.
TCHAWICA (trochea)
Narząd rurowy o sztywnej ścianie dzięki pierścieniom chrzęstnym, usytuowany między podstawą krtani, a rozwidleniem na oskrzelach. Zbudowana z 3 błon: Bł śluzowa (tunica mucosa), składająca się z dwóch blaszek: Bl nabłonkowa - nabł wielorz migawkowy. Blaszkę buduje 5 rodzajów komórek: Kom walcowate z migawkami - wymiat zanieczyszczenia, Kom kubkowe (mukocyty)- produkują śluz powlekający migawki. Kom zastępcze- regenerują nabłonek. Kom szczoteczkowe (cylindryczne z mikrokosmkami) - odbier wrażenia czuciowe. Dochodzą do nich zakoń wł nerw. Kom ziarniste - niskie trójkątne, nie dochodzą do górnej pow nabłonka. Bl właściwa - to tkanka łącz włók luźna unaczyn i unerw, w której pod nabł wł spręż tworzą bl włóknisto-sprężystą. Niżej są gruczoły tchawicze (glandulae tracheales) mieszane śluzowo-surowicze. Obecność grudek chłonnych. Bł włóknisto-chrzęstna Zb z tk łącz włókn luźnej o utk regul, w którą wbudowane są pierścienie chrzęstne z chrząstki szklistej. Pierścienie biegną wzdłuż tchawicy. Wolne końce pierścieni łączy mięsień tchawiczy U konia, krowy i świni mięsień tchawiczy łączy wewnętrzne strony wolnych końców tchawicy. U mięsożernych mięsień leży po stronie zewnętrznej. Przydanka - łączy tchawicę z otoczeniem, zbudow jest z tk łącz włókn luźnej. Unerwiona i unaczyniona. Drogi doprowadzające powietrze mają rusztowanie chrzęstne, bo powietrze ciągle musi być doprowadzane. Tchawica dzieli się na drzewo oskrzelowe (arbor bronchalis)
DRZEWO OSKRZELOWE (arbor bronchialis)
W skład drzewa oskrzelowego wchodzą wnikające przez wnękę do płuc, dwa oskrzela główne.
Oskrzela główne- przez wnękę wnikają do płuc, mają podobną budowę do tchawicy, z tą różnicą że pierścienie chrzęstne są zamknięte. Oskrzela główne dzielą się po kolei na:
1. Oskrzela płatowe- wnikają do płatów płucnych, a te w segmentach płucnych na oskrzela segmentowe. Oba rodzaje oskrzeli są podobne do tchawicy, z tą różnicą, że pierścienie nie są całkowite, a w blaszce właściwej błony śluzowej pojawiają się miocyty, wytwarzając niezbyt wyraźną blaszkę mięśniową błony śluzowej. Oskrzela segmentowe przechodzą w tkance łącznej międzypłacikowej w: 2.Oskrzela międzypłacikowe, oskrzela małe- położone w tkance łącznej międzypłacikowej. Ich ściana jest zbudowana z 3 warstw: Bł śluzowa -po raz ostatni zawiera nabłonek dróg oddechowych (nabłonek wielorzędowy migawkowy) A w blaszce właściwej tej błony po raz ostatni są gruczoły. Bł mięśn- okrężne ułożenie miocytów powoduje, że jest pofałdowana. Bł włóknisto-chrzęstna- w tk łącz włókn luźnej po raz ostatni występuje rusztowanie chrzęstne w postaci płytek chrzęstnych W miarę zmniejszania średnicy oskrzeli zmienia się ich budowa. 3.Oskrzeliki śródpłacikowe końcowe -wnikają na wierzchołku do płacików płucnych. Ściana składa się z 3 warstw: Bł śluzowa - nabł jw cylindryczny, a w blaszce właściwej (cienkiej) tej błony brak gruczołów. Bł mięśniowa - niewielka, zbudowana z miocytów gładkich o ułożeniu okrężnym Przydanka. Drzewo oskrzelowe łączy się w płaciku płucnym z drzewem pęcherzykowym
DRZEWO PĘCHERZYKOWE (arbor alveolaris)
Drzewo pęcherzykowe zawiera w sobie:
1.Oskrzeliki oddechowe- Ich jedna ściana przylegająca do odgałęzienia tętnicy płucnej wysłana jest nabłonkiem jw sześciennym urzęsionym, ściana z drugiej strony jest utworzona przez pęcherzyki płucne. 2.Przewody pęcherzykowe oddechowe- utworzone przez same pęcherzyki płucne
3.Woreczki oddechowe/ pęcherzyki płucne/ lejki Stanowią częśc oddechową czyli główną masę płuc i wysłane są one nabłonkiem oddechowym, zbudowanym z 3 rodzajów komórek:
Pneumocyty I rzędu - alveolocyty płaskie, są najliczniejsze (ok. 90% powierzchni pęcherzyków płucnych) Są to płaskie kom, tworzą barierę powietrze/krew ponieważ uczestniczą w wymianie gazowej pomiędzy krwią, a światłem pęcherzyka płucnego, do którego doprowadzane jest powietrze. Pneumocyty II rzędu - alveolocyty duże (ziarniste) Są kształtu owalnego lub sześciennego i mają ciałka blaszkowate. Są rozrzucone pomiędzy pneumocytami typu I. Produkują surfaktant (czynnik powierzchniowym błony wyściółkowej zwany też błoną fosfolipidową, która pokrywa powierzchnię nabłonka oddechowego od strony pęcherzyka) Funkcje: Reguluje napięcie powierzchniowe co zapobiega sklejaniu pęcherzyków przy wydechu, Ułatwia dyfuzję gazów, Działa bakteriobójczo. Pneumocyty III rzędu - komórki szczoteczkowe. Niewielkie, sześcienne uważa się je za chemoreceptory, bo kontaktują się z włóknami nerwowymi.| Trzy 3 pneumocytów leżą na błonie podstawnej i tworzą ść pęcherzyka. Pomiędzy kom nabł odd i w świetle pęcherzyka mogą znajdować się makrofagi, w których cytoplazmie mogą występować cząsteczki różnych pyłów, dostające się wraz z wdychanym powietrzem do płuc i dlatego te komórki nazywane są komórkami pyłowymi oraz komórkami wad serca Ponieważ przy wadach serca w płucach zalega krew, a erytrocyty dostają się do pęcherzyków płucnych. Wówczas erytrocyty są fagocytowane przez makrofagi, które rozkładają hemoglobinę do hemosyderyny.
NERKA (ren)
Jest narządem kształtu fasolowatego lub nerkowatego. Jest narządem posiadającym część wypukłą oraz wnękę nerki. Otoczona jest torebką włóknistą, która zaw część zewnętrzną z włóknami kolagenowymi oraz część wewnętrzną z miocytami gładkimi i włóknami srebrochłonnymi. Od torebki do narządu wnikają bardzo nieliczne włókna kolagenowe. Zewnętrznie od torebki położona jest torebka tłuszczowa
Funkcje: Stabilizuje połączenia nerki, Chroni przed utratą ciepła i urazami zewnętrznymi
W nerce wyróżnia się:
Korę nerki (cortex renis) - Stanowi ona część zewnętrzną, warstwy wypukłej, nie ma jej we wnęce nerki. Część kory przylegająca do rdzenia to warstwa podkorowa.
Rdzeń nerki (medulla renis) - Położony głębiej pod korą. Zbudowany jest z piramid
nerkowych, podstawą zwróconych do kory, a jej wierzchołek stanowi brodawka nerkowa (papilla renalis)
Kora nerki wysyła między piramidy nerkowe rdzenia pasma korowe, zwane słupami nerkowymi, a od podstawy piramid do kory wnikają promienie rdzenne i tworzą one część promienistą kory. Część kory znajdująca się pod torebką i między promieniami rdzennymi i nosi nazwę części skłębionej (pars convoluta). U ssaków w życiu poza zarodkowym występują nerki proste. Wyjątek stanowią niedźwiedź i foka, które posiadają nerki złożone, składające się z wielu nereczek.
NERECZKA - to inaczej płat nerki składający się z jednej piramidy nerkowej i przylegającej do niej kory. Płaty są wyraźne w życiu płodowym. W zależności od tego w jaki sposób zrastają się nereczki (płaty) można wyróżnić 3 typy nerek: Nerka gładka wielo brodawkowa - występuje u człowieka i świni. Płaty zrosły się ze sobą na wysokości kory. Nerka gładka jedno brodawkowa - występuje u konia i małych przeżuwaczy i mięsożernych. Ze wspólną brodawką (papilla communis). Nereczki zrosły się na wysokości kory i rdzenia. Nerka pobruzdkowana wieloboczna - występuje u bydła. Nereczki zrosły się na granicy kory i rdzenia. W części korowej nerki występują Płaciki nerkowe. Jest to jeden promień rdzenny wraz z przyległą do niego częścią skłębioną. W rdzeniu występują płaty nerki. Jest to jedna piramida nerkowa wraz z przyległą do niej korą. Jednostką strukturalno-czynnościową i budulcową jest jednocześnie miąższ nerki jest nefron. Pomiędzy nefronami występuje delikatny zrąb nerki, zbudowany z tkanki łącznej włóknistej luźnej z naczyniami krwionośnymi, limfatycznymi i włóknami nerwowymi.
Nefron składa się z 4 części: 1. Ciałko nerkowe, 2.Kanalika głównego zwanego kanalikiem krętym I rzędu lub proksymalnym, bliższym, 3. Pętli nefronu. 4.Wstawki, zwanej kanalikiem krętym II rzędu lub dystalnym, dalszym
.
PRZYSADKA MÓZGOWA (glandula pituitaria)
Leży u podstawy mózgu, we wgłębieniu kości klinowej zwanym siodełkiem tureckim (sella turcica) Ściany kostne dobrze zabezpieczają narząd. Siodełko wysłane jest oponą twardą, która nad nim tworzy przeponę przez, którą przechodzi lejek łączący ją z podwzgórzem (hypothalamus). Rozwojowo, anatomicznie oraz czynnościowo przysadka rozwija się z ektodermy z dwóch różnych zawiązków, które rzutują na jej budowę. Zbudowana jest z części gruczołowej, która rozwija się z nabłonka pierwotnej jamy ustnej z tzw. Kieszonki Rathtgo oraz z części nerwowej, która zawiązuje się w podwzgórzu jako uwypuklenie dna komory trzeciej mózgu. Oba zawiązki gruczołowy i nerwowy łączą się następnie w jeden narząd otoczony wspólnie torebką łącznotkankową, która pozostaje w łączności z oponą twardą mózgu. W przysadce są dwie części:
Część gruczołowa (adenohypophysis) składa się z: 1.Płat przedni (część przednia) - jest największy i stanowi główną składową części gruczołowej. Płat ten u człowieka i konia zrasta się z płatem pośrednim, a u innych zwierząt domowych między płatem przednim, a pośrednim występuje szczelinowata jama przysadki będąca pozostałością rozwojową po kieszonce Rathtego. Od torebki łącznotkankowej do części gruczołowej wnikają liczne delikatne pasemka tkanki łącznej z licznymi włóknami srebrochłonnymi, naczyniami i nerwami tworzącymi rusztowanie dla miąższu gruczołu. Budują go komórki gruczołowe skupione w postaci pasm lub gniazd oddzielonych od siebie delikatnymi pasmami tkanki łącznej. Gniazda komórek otoczone są gęstą siecią naczyń włosowatych zatokowych. Wyróżnia się tu komórki zróżnicowane pod względem morfologicznym i czynnościowym. Dwie grupy komórek:
Kom niezróżnicowane (barwnikooporne), które są najliczniejsze i stanowią ok. 50% wszystkich komórek gruczołowych. Barwią się słabo i układają się w środku gniazd komórkowych, uważane są za komórki macierzyste dla komórek barwniko chłonnych. Nie produkują żadnych hormonów.
Kom barwnikochłonne - uważane za wydzielnicze, układają się na obwodzie gniazd komórkowych, w sąsiedztwie naczyń krwionośnych zatokowych, a ich cytoplazma zawiera ziarnistości wykazujące powinowactwo do różnych barwników. Dzieli się je na:
Kwasochłonne - stanowią 40% wszystkich komórek barwnikochłonnych wyróżnia się ich dwa rodzaje:
α - posiadają ziarnistości barwiące się azokarminem na czerwono. W mikroskopie mają kulisty kształt i średnicę 350-400nm. Uważa się, że produkują hormon wzrostu (STH, GH) somatotropinę. Określa się je jako somatotropowe. STH pobudza hepatocyty do produkcji somatomedyn, które wpływają na wzrost chrząstek, kości i całego organizmu.ε - zawierają ziarnistości oranżochłonne, barwiące się oranżem G na pomarańczowo. Produkują hormon laktogenny (LTH) inaczej prolaktynę, która wpływa na rozwój gruczołu mlekowego, a później na laktację. Zasadochłonne - stanowią ok. 10% komórek barwnikochłonnych, ich ziarnistości barwią się barwnikami zasadowymi. Wyróżnia się dwa rodzaje tych komórek: β - ich ziarnistości barwią się rezorcynofuksyną na kolor fioletowy. Komórki te produkują hormony: 1. Tyreotropowy (TSH) który pobudza czynność tarczycy do wytwarzania hormonów. Komórki te zwano tyreotopowymi. 2. Adrenokortykotropowy (ACTH) - pobudza korę nadnerczy do produkcji hormonów - lipotropina (LPH) - wpływa na metabolizm tłuszczów. δ - zawierają ziarnistości barwiące się błękitem anilinowym na niebiesko. Ich średnica to ok. 200-300nm. Komórki te wydzielają hormony gonadotropowe: 1.Folitropina (FSH) - hormon dopęcherzykowy, pobudzający wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz pobudzają produkcję estrogenów u samic. U samców pobudzają proces spermatogenezy. 2. Lutropina (LH) - hormon luteinizujący, stymuluje owulację, wytworzenie ciałka żółtego i produkcję przez nie progesteronu, a u samców pobudza gruczoł śródmiąższowy jądra do produkcji testosteronu. Innym rodzajem komórek płata przedniego, pojawiających się w okresie ciąży są komórki ciążowe. Występują one na obwodzie płata przedniego, są pochodnymi komórek barwnikoopornych, czyli niezróżnicowanych. 2. Płat pośredni (część pośrednia) - podobnie jak płat przedni, zbudowany jest z gniazd komórkowych, utworzonych przez komórki barwnikooporne i nieliczne komórki zasadochłonne β. Płat pośredni jest dobrze rozwinięty u kręgowców zimnokrwistych, a wydzielany tutaj hormon - intermedyna, zwany także hormonem melanotropowym (MSH) wpływa na zabarwienie skóry przez powstanie melaniny w chromatoforach (ryby, płazy) Część gruczołowa przysadki produkuje hormony tropowe, w tym hormony stymulujące inne gruczoły wydzielania wewnętrznego, jest zatem nadrzędnym gruczołem w stosunku do innych gruczołów dokrewnych. Jego czynność wydzielnicza regulowana jest przez produkowane w podwzgórzu liberyny, pobudzające do wydzielania lub statyny hamujące wydzielanie komórek gruczołowych przysadki
NADNERCZA (glandulae suprarenales)
Są to narządy parzyste położone w dogłowowym biegunie nerek. Otoczone są torebką łącznotkankową, która wysyła do narządu liczne pasemka podtrzymujące liczne naczynia krwionośne i komórki gruczołowe endokrynowe. Pod torebką znajduje się kora (cortex suprarenalis), która otacza głębiej położony rdzeń (medulla suprarenalis) kora i rdzeń różnią się pochodzeniowo. Kora rozwinęła się z mezodermalnego nabłonka wtórnej jamy ciała, a rdzeń jest pochodzenia entodermalnego z neuroblastów zwojów współczulnych, leżących w sąsiedztwie nadnercza. Neuroblasty wrastają w głąb zawiązka mezodermalnego i powstaje narząd w którym kora zamyka i otacza rdzeń. W korze nadnerczy w zależności od ułożenia komórek endokrynowych, pomiędzy, którymi są liczne naczynia włosowate zatokowe. Wyróżnia się trzy strefy w korze: 1.Strefa kłębkowata - występująca u człowieka i przeżuwaczy lub strefa łukowata występująca u konia, świni i psa. Zbudowana jest z komórek walcowatych lub wielobocznych, ułożonych w kłębki lub łuki. Komórki tej strefy syntetyzują i wydzielają hormony steroidowe - mineralokortykoidy wśród, których główną rolę odgrywa aldosteron. Mineralokortykoidy regulują gospodarkę mineralną jonów Na+ i K+ oraz gospodarkę wodną organizmu. 2. Strefa pasmowata Najszersza zbudowana z komórek wielobocznych, ułożonych w długie pasma, w których kierunek przebiegu wyznaczają naczynia włosowate typu zatokowego. Ze względu na dużą ilość sterydów i lipidów (cholesterol i jego estry) komórki tej strefy wykazują powinowactwo do barwników indyferentnych, przy barwieniu standardowym (HE) lipidy zostają wypłukane podczas obróbki preparatów, a cytoplazma komórek strefy pasmowatej przybiera wygląd piankowaty i dlatego komórki te nazwano spongiocytami lub komórkami gąbczastymi. Między strefą kłębkowatą, a pasmowatą występuje warstwa sudanofobna, utworzona z kilku pokładów komórek, nie zawierająca lipidów. W warstwie pasmowatej produkowane są hormony steroidowe - glikokortykoidy, tj. kortyzon, kortyzol, kortykosteron, które wpływają na przeminę cukrów, białek i tłuszczów. Niektóre z nich działają przeciwzapalnie i stosowane są jako czynniki immunosupresyjny w celu zahamowania odporności immunologicznej, szczególnie podczas przeszczepów. 3. Strefa siatkowata Zbudowana z komórek wielobocznych, których pasma komórek rozdzielają się i zbiegają ze sobą tworząc charakterystyczną sieć, w oczkach której leżą naczynia włosowate zatokowe. W cytoplazmie komórkowej występują ziarenka barwnika lipofuscyny brunatne, których ilość wzrasta wraz z wiekiem. Komórki tej warstwy produkują hormony steroidowe płciowe i niewielką ilość androgenów oraz estrogenów i progesteronu. Produkcja hormonów przez komórki kory nadnerczy regulowana jest przez hormon ACTH przedniego płata przysadki mózgowej, na zasadzie sprzężenia zwrotnego.
W cytoplazmie komórek wszystkich komórek endokrynowych trzech stref kory występują mitochondria typu rureczkowego. Są one także w ciałku żółtym jajnika i w komórkach śródmiąższowych jądra,
co wskazuje na udział mitochondriów w wytwarzaniu hormonów steroidowych, dla których jednym z substratów jest cholesterol. Hormony kory nadnerczy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Niedoczynność kory nadnerczy powoduje chorobę Addisona (objawy: obniżenie podstawowej przemiany materii, osłabienie mięśni, zaburzenie gospodarki wodnej i mineralnej)
Nadczynność kory nadnerczy powoduje:
Otyłość
Nasilenie cech płciowych męskich
U osobników młodocianych występuje przedwczesna dojrzałość płciowa
Rdzeń nadnerczy. Otoczony jest korą, zrąb rdzenia stanowi tkanka łączna włóknista luźna. W której znajdują się grupy komórek wielobocznych lub walcowatych, a pomiędzy nimi szerokie zatoki żylne - sinusoidy, z którymi kontaktują się komórki. Cytoplazma komórek rdzenia zawiera ziarnistości wybarwiające się solami chromu na żółto lub brunatnie stąd są nazywane komórkami chromochłonnymi lub chromafinowymi. Uważane, że są one za zmodyfikowane neurony zwojowe. Wśród komórek chromatofinowych wyróżnia się:
Adrenalinotwórcze - zawierają jasne pęcherzyki z adrenaliną i występują te komórki w obwodowym obszarze rdzenia.
Noradrenalinotwórcze - zawierające w cytoplazmie pęcherzyki ciemne z noradrenaliną. Kom. Noradrenalinotwórcze lokalizują się w środku rdzenia.
TARCZYCA (glandula thyroidea)
Pochodzi z endodermalnego nabłonka wyścielającego dno jelita przedniego (głowowego) składa się z dwóch płatów połączonych ze sobą cieśnią i otoczona jest torebką łącznotkankową, od której odchodzą w głąb gruczołu delikatne pasemka łącznotkankowe, dzieląc narząd na nieregularnego kształtu płaciki. Płaciki zbudowane są z pęcherzyków w postaci kulistych lub owalnych jamek. Pęcherzyk jest jednostką strukturalno-czynnościową tarczycy. Między pęcherzykami znajduje się tkanka łączna włóknista luźna z bardzo licznymi naczyniami krwionośnymi włosowatymi. Tarczyca jest bardzo dobrze ukrwiona, podczas jednej minuty otrzymuje 4x więcej krwi w ciągu minuty niż nerka. Pęcherzyki są wysłane nabłonkiem jednowarstwowym. Komórki pęcherzyka nazywane są komórkami głównymi pęcherzykowymi, folikularnymi lub tyreocytami. W zależności od stanu czynnościowego pęcherzyka zmienia się ich wysokość. Pęcherzyk czynny - są w nich komórki kostkowe (sześcienne lub cylindryczne) zbliżone do wałeczkowych Pęcherzyk nieczynny- są to nisko sześcienne lub płaskie pęcherzyki. Pod błoną podstawną czyli zewnętrznie oplecione są naczyniami włosowatymi i komórkami w stanie czynnym, mają mikrokosmki skierowane do światła pęcherzyka. Komórki sześcienne - występują w pęcherzykach wydzielających do światła. Mają zdolność aktywnego wychwytywania jodków, wbrew gradientowi stężeń, płyn międzykomórkowy - cytoplazma, a zjawisko to nazywa się pompą lub pułapką jodową. Zawartość jodu w tarczycy stanowi ok. 80% całkowitej zawartości tego pierwiastka w organizmie.
Komórki pęcherzykowe (główne, folikularne) - wchłaniają wiele aminokwasów, z których najważniejsza jest tyrozyna. W komórkach pęcherzyka zachodzi jodowanie tyrozyny i powstają jod-tyrozyny, które przekształcają się w hormony tarczycy: Tyroksyna - tetra-jodo-tyronina, Trój-jodo-tyroninia Te hormony w świetle pęcherzyka włączane są do łańcucha białkowego tyreoglobuliny, która wchodzi w skład koloidu w świetle pęcherzyka. Komórki cylindryczne - występują w pęcherzykach wydzielających do krwi, gdy w razie zapotrzebowania na hormony są one pobierane z powrotem z koloidu. W świetle pęcherzyka są enzymy proteolityczne, oddzielające małe fragmenty tyreoglobuliny, które są fagocytowane przez komórki pęcherzykowe (główne) W obrębie tych komórek enzymy proteolityczne lizosomów oddzielają jodotyroniny od pozostałych aminokwasów tyreoglobuliny i w tej postaci oddawane są do krwi.
Komórki pęcherzyków tarczycy wydzielają dwukierunkowo- do światła pęcherzyka oraz do naczyń krwionośnych oplatających pęcherzyk od zewnątrz. Produkcja hormonów tarczycy odbywa się pod wpływem hormonu stymulującego tyreotropowego (TSH) wytwarzanego przez komórki płata przedniego przysadki. Rola hormonów tarczycy: Pobudzają przemianę materii, rozwój fizyczny i umysłowy. Prawidłowe wydzielanie zależy od poziomu jodu we krwi Choroby tarczycy: ( w tym roku na wykładzie je opuściła) Niedoczynność tarczycy (hypofunkcje):Zwolniona przemiana materii, Kretynizm, Obrzęk śluzakowaty tkanki łącznej Nadczynność tarczycy (hyperfunkcje): Przyspieszona przemiana materii, Wychudzenie, Drżenie kończyn, Wytrzeszcz gałek ocznych (choroba Basedowa)
SKÓRA (cutis s. derma)
Zbudowana z: naskórka- pochodzenia entodermalnego; skóra właściwa pochodzącej z mezenchymy somitów zwanych dermatomami. Pod skórą jest tkanka podskórna, pochodzenia mezenchymatycznego. Skóra jest ważna życiowo, ponieważ zniszczenie jej w ponad 60% może prowadzić do śmierci osobnika na skutek utraty wody. Pełni ona funkcję ochronną, zabezpiecza organizm przed: 1.Urazami mechanicznymi 2.Niekorzystnymi wpływami czynników środowiska zewnętrznego 3.Inwazjami drobnoustrojów 4.Substancjami toksycznymi. 5.Promieniowaniem UV. Uczestniczy w regulacji gospodarki wodnej ze względu na obecność gruczołów, a więc pełni też funkcję wydzielniczą. Jest narządem zmysłów ze względu, na obecność zakończeń nerwowych. Informuj o doznaniach związanych z uciskiem, temperaturą środowiska zewnętrznego oraz ze względu na występowanie na niej zakończeń bólowych.