05.03.2009 |
313 r. - edykt mediolański; wydany przez Konstantyna Wielkiego;
380 r. - chrześcijaństwo staje się religią dominującą za sprawą Teodozjusza Wielkiego;
świat grecko- rzymski -> wchodzi obca kultura- kultura chrześcijańska; dostosowanie moralności do kultury hellenistycznej;
wyobrażenie diabła- zespolenie kulturowe (grecko- semickie);
Salomon i Dawid- władcy Wschodu; brak namacalnych dowodów, że rzeczywiście istnieli;
manuskrypt Izodora z Sewilli- połączenie kultury grecko- rzymskiej ze spuścizną semicką;
„Dzień gniewu, ów dzień”- Safoniasz
„Dies ire...”- Mozart
paruzja- (gr.παρουσία, obecność, przyjście, pojawienie się); wg proroków Starego Testamentu „Dzień Jahwe (Dzień Pański)”, któremu mają towarzyszyć wielkie plagi i nieszczęścia obejmujące tylko grzeszników;
12.03.2009 |
Biblia- βυβλος, iov- zwój, książeczka
βυβλια- zwoje, książeczki
przymierze- ostatnia wola, przekazanie (łac. testamentum)
kanon (j.gr.)- zbiór pism uznawanych za daną wspólnotę za natchnione przez Boga
- od IV w. (3560 r.)- Sydon w Laodeceji;
patriarchowie: Abraham, Izaak, Jakub, Józef (syn Jakuba)
okres Abrahama: ok 1750 r. p.n.e., wyszedł z Uhr
okres niewoli egipskiej; wyprowadzenie Żydów z niewoli, ok. 1466 r. p.n.e.
okres sędziów (przedkrólewie), 1100- 1000 r. p.n.e. Izraelici walczą z ludem Filistinów (nie semici)- od nich nazwa Palestyny
Pierwszym władcą namaszczonym był Saul; panował 32 lub 2 lata
okres Dawida- stolica Izraelitów przeniesiona z Hebrony do Jerozolimy;
okres Salomona (zm. 930 r. pne)- dalsze ugruntowanie Królestwa Żydowskiego i budowa świątyni.
Podział na dwa państwa żydowskie: południowe (Juda) i północne (Izrael)
2 pokolenia: - Judy - Beniamina |
10 pokoleń |
stolica: Jerozolima |
stolica: Sychen |
władcy (X- VI w.) Judy:
Roboan (922 r.) Abijjam (X w.) Assa (X w.) Jozafath (IX w.) Joram (IX w.) Ohozjasz (IX w.) Joasz (IX w.) Amazjasz (IX w.) Ozjasz (VIII w.) Jotan (VIII w.) Achaz (VIII w.) Ezechiasz (VIII w.) Manasses (VII w.) Amon (VII w.) Jozjasz (VII w.) Joachaz (VII w.) Jojakin (VI w.) Sedecjasz (VI w.) |
Omri- do Samarii stolicę przenosi; państwo wzrasta w siłę- I poł. IX w.
Achab (syn Omriego)- IX w.
|
Państwo południowe wytrzymało dłużej niż północne |
|
738 r. pne- wzrost Królestwa Nowoasyryjskiego; zaczyna zagrażać
|
722/21 r. pne- zdobycie Samarii; państwo północne przestaje istnieć
701 r. pne- Asyryjczycy oblegają Jerozolimę; niezdobywają jej
Jozjasz jako 8-letni chłopiec wstępuje na tron judzki
wielka reforma religii; niszczy wszyskie ośrodki kultu
przestaje istnieć państwo asyryjskie
rodzi się nowobabilońskie, które zagraża Judzie
597 r. pne- zdobycie Jerozolimy przez Nowobabilończyków; wysiedlają ok. 10 tys. Żydów
bunt Sedecjasza; zniszczenie Jerozolimy; wypędzenie
539 r. pne- Babilon zdobyty przez króla perskiego Cyrusa
zezwala na kult i powrót do ojczyzny Żydów
tylko część Żydów powraca; ale nie odbudowują świątyni
V w. pne- Nechemiasz widzi nadal Jerozolimę w stanie ruiny
333 r. pne- pada Persja; pod naporem Aleksandra Macedońskiego; bitwa pod Issos
Palestyna z Egiptem i Syrią pod władaniem Macedońskiego
323 r. pne- umiera Macedoński; Judea pod panowaniem Ptolemeuszy
200- 198 r. pne- Judeę zdobywają greccy władcy Syrii- Selukidzi
II w. pne- Antioch IV próbuje zakazać praktyk żydowskich
Żydzi podejmują próbę obalenia; powstanie Machabeuszy (?) - 176 r. p.n.e.
63 r. pne- data upadku dynastii Hasmonejskiej
Pompejusz Wielki wkracza do Palestyny
rozpoczyna się okres rzymski
37- 4 r. pne- Rzymianie ustanawiają królem Judeii Heroda (nie był Żydem)
|
władca Judemei
Herod- odbudował świątynię; po jego śmierci następuje podział Królestwa:
Herod Antypas (Galilea, Parea)
Filip (tereny płn.- wsch.)
Archelaos (Judea, Samaria, Iduma); w 6 r. ne pozbawiono go władzy
tereny te od 6 r. ne zarządzane są przez prokuratora
26- 36 r.- Poncjusz Piłat
66 r. ne- wybuch powstania żydowskiego; Tytus zdobywa Jerozolimę (70 r. ne)- zburzenie świątyni
73 r. ne- samobójstwo ostatnich powstańców żydowskich i obrońców Masadry
02.04.2009 |
Kanon palestyński (żydowski)- obowiązuje w Biblii hebrajskiej (ST)
Tora- 5-ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb i Powtórzonego Prawa
(teksty skanonizowane po niewoli babilońskiej)
T A N A K- Stary Testament
Prorocy (Newiim)- Ks.Jozuego, Sędziów, Samuela, Królewska
prorocy starsi (wielcy): Jzajasz, Jeremiasz, Ezechiel
prorocy mniejsi (12): Ozeasz- Malchiasz
(Jonasz- postać typowa dla Chr.)
Pisma (Ketuwim)- podstawą jest Księga Psalmów
Psałterz, ks. Przysłów, Hioba, Pieśń nad pieśniami, ks. Kocheleta, Daniela,
Ezdrasza, Nechemiasza, Estery, ks. Kronik (hist.)
kanon aleksandryjski- przetasowuje księgi; dzieli je pod względem literackim
SEPTUAGINTA- nadaje nazwy poszczególnym księgom;
księgi DEUTEROKANONICZNE- ks. Tobiasza, Judyta, Machabejska, Mądrość Syracha
(wtórnie kanoniczne) i ks. Mądrości
w lit. protestanckiej księgi Deuterokanoniczne są nazywane APOKRYFAMI
APOKRYF (w rozum.lit.)- nie pierwotnie kanoniczne, ani wtórnie (200 r. pne- 200 r. ne)
zachowały się zazwyczaj pod imieniem ważnej postaci ST: Adama, Salomona, Mojżesza
(zazwyczaj są to księgi wizjonerskie; rozbudowana apokaliptyka)
apokryfy -> PSEUDOEPIGRAFY (to, czym w literaturze katolickiej są apokryfy)
ST ustabilizowany w czasie NT;
ok. 23 tytuły ksiąg są wymienione w ST, ale zaginęły, np. ks. Wojen Jahwe, ks. Sprawiedliwego,
ks. Kronik Królów Izraela, Judy
ks. Wojen Jahwe- jej fragmenty znajdują się w Ks. Liczb
1947 r. i później- odkrywca z Qumram; zwoje z fragmentami ST; sięgają III w. p.n.e.
(większość I w. pne- I w. ne)
gł. źródłem były kodeksy średniowieczne- leningradzki (począt. XI w.)
LLX- SEPTUAGINTA-70-tłumaczenie na język starogrecki; tłumaczono sukcesywnie
(III w. p.n.e. Tora, potem kolejne księgi przez kolejne 3 wieki)
nazwa z legendy; zachowany List Arysteasza do Filokratesa
Ptolemeusz Filadelfos- zarządzał Biblioteką aleksandryjską (12 plemion żyd.- po 6)-
przybyło 72 (bez 2)
przybyli na wyspę Faros- tam odseparowani od siebie- to tylko Tora była
tłumaczenie Akwila (począt. II w. p.n.e.)
Teodocjona ( - || -)
Symmacha (2 poł. II w. ne)
- Biblia samarytańska (tylko pierwsze 5 ksiąg)- pisane przez praprawnuka Arona
- VETUS LATINA (II w. ne) - tł. na język łaciński; przed hieronimowe; tłumaczenie z Septuaginty
- WULGATA (WLG.) lub (VG.) lub (V.)- tworzy ją św. Hieronim na przełomie IV i V w. ne
(ojciec kościoła znający grekę i hebrajski)
tłumaczenie przedmasoreckie; korzystał z tekstu hebrajskiego nie oznaczonego samogłoskami
(w VIII w. ne- tekst został zaopat. w samogłoski)
- Biblia Bomberga (do począt. XX w.)
Biblia Hebraica- Kittl'a (1937 r.)
Biblia Hebraica Stuggartensis- tekst zbliżony do oryginalnego
1546 r.- zw.Wulgaty; z niej powstają kolejne tłumaczenia
początkowo zapisywano w zwojach- księgi i lany tekst; nierozdzielone wyrazy
XII w.- pierwszy podział na rozdziały, nieudany (wykładowca z Paryża- Stephen Langton (?)
(podział rozdziałów na partie od A do G)
1440 r.- Robin Izaak Natan; dodał numerację do wyd. Biblii- hebrajskiego
CONCORDANCIO- indeks słów- imion własnych i rzeczowników
dzisiejszy podział w NT wprowadził Robert Stephanus- 1551 r. -rozdziały/ wersety w ST
1555 r.- cała Biblia
12.04.2009 |
Pascha- psh (hebr. kuleć): związana z 10 plagą; skropieni krwią Baranka ocaleli
Alleluja!- Wychwalajcie Jahwe! (Jah= Jahwe)
Hosianna!- proszę udziel zbawienia
zajączek (tłumaczenie łacińskie- pojawia się odpowiednie słowo)-
„lepusculus* plebs invalida, qui collocat in petra cublile suum”
zajączek, rodzaj słabego zwierzątka, które umieszcza w skale legowisko swoje
góralik, góralek- zwierzątko z Palestyny
Mk 15, 26 „król żydowski”
Mt 27, 37 „to jest Jezus, król żydowski”
Łk 23,38 „to jest król żydowski”
J 19, 19 „Jezus Nazarejczyk, król żydowski”
„Iesus Nazareneus rex Judaeorum”
16.04.2009 |
Anna (łaska)- Hanna, Joanna
najdłuższe imię w Biblii (Izajasz 8,1)- MAHER- SZALAL- CHASZ- BAZ
(rychły łup, bliska zdobycz)
imiona biblijne to często proste słowa będące zapożyczeniami ze świata przyrody, np.:
Debora- pszczoła
Rachela- owca
Tabar- palma
Jona- gołąb
Akbor- mysz
Hulda- łasica
najważniejsze imię w Biblii, pojawia się na wielu pomnikach:
JHWH (JeHoWa)- pojawia się 7 tys. razy (w j.pol. tł. jako 'pan')
Ιησους [Jehaszua]- Jozue, Jezus (gr.- łac.)
Jahwe Elohim- Pan Bóg
'ab eljon- Ojciec Najwyższy (Apollon- gr.)
23.04.2009 |
Diabeł: nie obejdzie się bez rogów, kopytek, ogona, bródki i wideł ;p
pierwsza wzmianka- ogród Eden, pod postacią węża (traci kończyny- skutek grzechu)
stn- SATAN- ktoś sprzeciwiający się i δίαβολος- oskarżyciel, oszczerca
oba określenia weszły z tłumaczeń do kultury europejskiej
„ty mnie w piętę, ja cię w głowę”- wąż- człowieka, człowiek- węża
1 ks. Królewska 22, 19-23
ks. Hioba 1,6- 2, 7
ks. Zachariasza 3,1- 2
pod koniec VI w. została dodana koncepcja diabła, który wystawia na próbę człowieka, nie Boga
pod wpływem wierzń perskich nastąpiła zmiana roli jaką pełni diabeł
wizerunek tragomorficzny- SATYR- kozioł
[szerin]- być kosmatym; kosmacze- kozły
(Iz 13,21; 34, 14)- opis zniszczenia; dziwne stowrzenia, np. Lilit- demon czekający na kobiety
rodzące lub samotnych mężczyzn
DAJMONIJA- składano im cześć (2 ks.Kronik 11,15)
(2 ks. Królewska 23,8)- kwestia krytyczna („wyżyny bram”/ „wyżyny kozłów”)
„kozioł ofiarny dla Azazela” (ks.Kapłańska 16, 20-25)- kozioł ma ponieść all grzechy Izaaka
Azazel- srogość (dla ofiarności Boga)
BELZEBUB (BELZEBUL)- władca much; demon (gr. βααλ μυίαν)
jako lokalne bóstwo Ekronu (2 ks. Królewska 1,2)
od bal- władca, bóstwo i zebul- mucha, insekt
Apomyjos (przydomek Zeusa)- w „Wędrówkach po Helladzie” Pauzaniasza
LUCYFER- LUCYPER- W „Historii naturalnej Pliniusza”
nazwa planety Wenus, gr. φοσφορος- gwiazda światłonośna
na początku w Biblii określenie to funkcjonuje z znaczeniu pozytywnym
(Iz 14,3- 21)- wyjaśnienie zmiany funkcjonowania; „Satyra na tyrana”
7.05.2009 |
Wizerunek Mojżesza z rogami:
ks. Wyjścia- spotkanie Mojżesza z Bogiem, twarzą w twarz; pamiątka po owym spotkaniu
k r n- zasłonił twarz (od tąd przedstawienia albo z rogami albo promieniami
XVI w. czytano Wulgatę- k r n jako CORNUTA (róg) oraz gr. κερας- róg, potęga, siła, róg (ołtarz)
ktoś odmieniony jest jaśniejący; a u Semitów rogi były symbolem siły i potęgi
Habakuk 3,4 (krn jako promień)- „Wspaniałość jego podobna do światła;
promienie z rąk jego tryskają”
rogi żelazne- Sedecjasz, który miał przemawiać w imieniu Boga
mitra biskupia- pierwotnie była zakładana niczym rogi
Mojżesz czasami nazywany jest też Alphą (sem. byk)
„skóra oblicza jego wypuściła rogi”- (satiliensis) choroba; narośl po ugryzieniu owada
Bóg wyróżnia chorobą Mojżesza- nie wyszczególnia się jaka to była choroba
(ugloryfikowanie- δοξα)
28.05.2009 |
Eponimy biblijne- nazwy pochodzące od imienia własnego (nazwa miejscowości, osoby)
„Cham”- okrojona opowieść z ks. Rodzaju; Cham miał poinformować braci, że ojciec znowu
się upił; Noe zwymyśla i przeklina syna
„List Uriasza”- ks. Samuela- Dawid zakochuje się w Betrzebie; cudzołóstwo; ta zachodzi w ciążę, a mąż Uriasz na wojnie; (ten kto dostarcza list nie wie, co się może z nim stać; w liście jest informacja o jego śmierci); wyrok śmierci na tego, który dostarcza list
„niewierny Tomasz”- Ewangelia św. Jana
„symonia”- kupczenie godnościami; od Szymona Maga (Dzije Apost.)- chciał za pieniądze otrzymać moc, którą posiadali Apostołowie
„salomonowy wyrok”- mądry, sprawiedliwy wyrok (1 ks. Królewska)
„żona Putyfara”- pustelnik egipski, gdzie Józef był namiestnikiem; jego żona chciała uwieść Józefa, gdy ten odmówił, to ona oskarżyła go o uwiedzenie
„Nikodem”- sekretny zwolennik, popiera incognito (Ew. św. Jana)
„winnica Nabota”- pożądanie własności materialnej sąsiada; (1 ks. Królewska)
„moloch”- nazwa lokalnego bóstwa; pierwotnie król (wielka złowroga siła; budowla duża)
„matuzalemowy wiek”- wzmianka o osobie żyjącej najdłużej- 969 lat (ks. Rodzaju 5,27)
„łazarz”- nędzarz
„kalwaryjski dziad”- Golgota (Kalwaria)- nędzny, marny
„Jonasz”- osoba przynosząca pecha
„trąba jerychońska”- pyskacz, krzykacz, głupiec
„jeremiada”- lament (ks. Jeremiasza)
„hiobowa wieść”
„Goliat”
„gadareńskie wieprze”- pędzą na oślep ku swej zagładzie (Ew. św. Mateusza)
„Dalila”- połączona z Samsonem; obcięła mu włosy (miał dzięki nim siłę); uwodzicielka
„Anaklesz(?)”- łgarz, kłamca; miał majątek, ale nie oddał wszystkiego gminie jak miał to uczynić
„jezebel”- rozpustnica