Analiza wydatków budżetu państwa polskiego w latach 1995-2002

Spis treści

1. Wstęp

W pracy tej staraliśmy się przedstawić zmiany struktury wydatków budżetu państwa, poczynając od roku 1995, a kończąc na roku 2002. Przedstawiając wydatki wg kryterium przedmiotowego uwzględniliśmy tylko te działy gospodarki, które uznaliśmy za najistotniejsze i są dobrym odzwierciedleniem polityki budżetowej rządów RP.

W związku ze zmianami m. in. w szczegółowej klasyfikacji wydatków budżetowych w roku 2001, analizę wydatków wg działów przedstawiliśmy w dwóch okresach: 1995-2000 oraz 2001-2002. Podział na powyższe okresy był nieunikniony, gdyż niemożliwe jest porównywanie tych wydatków między sobą.

Z powodu braku dostępu do danych statystycznych na temat wydatków budżetowych na rolnictwo w latach 1995-1998, analizujemy je dopiero od roku 1999.

Analizę oparliśmy o tylko o nominalne wartości i zmiany wydatków, natomiast nie uwzględniliśmy realnych wysokości wydatków.

2. Podstawowe pojęcia

Budżet państwa - plan finansowy obejmujący dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa na okres jednego roku budżetowego, którym w przypadku Polski jest rok kalendarzowy.

Dług publiczny - zobowiązania sektora publicznego względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz zagranicy.

Deficyt budżetu państwa - nadwyżka wydatków budżetu państwa nad jego dochodami. Utrzymywanie się deficytu budżetu państwa powoduje powiększanie się długu publicznego.

Dotacja - dofinansowanie z kasy państwa wydatków podmiotów innych niż państwowe jednostki budżetowe oraz ich zadań.

Subwencje - środki przekazane z budżetu państwa na finansowanie jednostek samorządu terytorialnego bez wskazania celu, na jaki mają zostać przeznaczone.

Wydatki elastyczne - wydatki, których wysokość może być regulowana przez rząd.

Wydatki zdeterminowane - wydatki, które budżet państwa musi ponieść, ze względu na obowiązujące prawo, rząd natomiast nie może dowolnie regulować ich wysokości.

1. Podmiotowe, przedmiotowe i rodzajowe kryterium klasyfikacji wydatków budżetowych

Kryterium podmiotowe - polega na grupowaniu wydatków budżetu według podmiotów odpowiedzialnych za wykonywanie tego planu. Wydatki budżetowe dzieli się według części odpowiadających:

• poszczególnym organom władzy państwowej (kancelaria sejmu, kancelaria prezydenta, itp.)

• oraz administracji państwowej kierującym poszczególnymi resortami (poszczególne ministerstwa).

Oprócz tego wyodrębnia się części, które obejmują przepływy budżetowe nieprzypisane wymienionym wyżej podmiotom, np. rezerwy, subwencje dla gmin, obsługa deficytu budżetowego.

Kryterium przedmiotowe - dzieli wydatki budżetowe ujęte w układzie podmiotowym według przedmiotów finansowania. Podział ten jest wyrazem zadań realizowanych przez poszczególne podmioty systemu budżetowego. Jest to podział według działów gospodarki, takich jak: budownictwo, rolnictwo, oświata, ochrona zdrowia, obrona narodowa, itd.

Kryterium rodzajowe - polega na wyodrębnieniu poszczególnych rodzajów wydatków budżetowych. Wewnątrz poszczególnych działów dokonuje się szczegółowego podziału wydatków budżetowych na rozdziały. Obejmują one wydatki odnoszące się:

• do poszczególnych typów jednostek organizacyjnych (np. szkoły podstawowe i szpitale)

• lub zadań budżetowych (rodzaje działalności).

W obrębie rozdziałów występuje szczegółowy podział na paragrafy. Układ paragrafowy tego zestawienia uwzględnia rodzaje wydatków (np. wynagrodzenia osobowe, stypendia dla uczniów, usługi materialne, spłaty kredytów zagranicznych tytułu gwarancji i pożyczek). Układowi rodzajowemu towarzyszy podział na tzw. pozycje typu: nadwyżki budżetowe, niedobory budżetowe, wpływy ze sprzedaży obligacji.

Wśród wydatków budżetowych wyróżniamy również:

• wydatki bieżące (subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje, wynagrodzenia, wydatki na zakup towarów i usług)

• wydatki majątkowe (wydatki inwestycyjne na realizację inwestycji centralnych, wydatki związane z objęciem akcji, udziałów)

• wydatki na obsługę długu skarbu państwa (związane z płaconymi odsetkami od zaciągniętych kredytów, dyskonta od papierów skarbowych, realizacja wydatków z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń).

3. Prezentacja wydatków budżetowych

Wykres 1: Wykres przebiegu wzrostu wydatków budżetowych państwa w latach 1995-2002

Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli.

Nominalne wydatki budżetowe państwa w rozpatrywanym okresie rosły sukcesywnie. Jedynie suma wydatków budżetowych w roku 1999 była niższa w porównaniu z rokiem wcześniejszym. W roku 2002 suma wydatków osiągnęła pułap 185 mld zł, co stanowiło ponad dwukrotny przyrost w stosunku do roku 1995.

1. Wydatki rodzajowe

Wykres 2: Wysokość poszczególnych wydatków rodzajowych w budżecie państwa w latach 1995-2002

Źródło: Opracowania własne na podstawie tabeli 1.

Na powyższym wykresie przedstawione są struktury nominalnych wydatków rodzajowych w poszczególnych latach. Wydatki majątkowe i świadczenia na rzecz osób fizycznych w nieznacznym stopniu wzrosły. Rozliczenia z bankami utrzymywały się w miarę na stałym poziomie. Obsługa długu publicznego rosła, co związane było z rosnącym deficytem budżetowym państwa. Wydatki bieżące jednostek budżetowych, po wprowadzeniu w życie czterech wielkich reform, zmniejszyły się, jednocześnie dotacje i subwencje wzrosły znacząco.

Wykres 3: Udział procentowy poszczególnych wydatków rodzajowych w budżecie państwa w latach 1995-2002

Źródło: Opracowania własne na podstawie tabeli 2.

Wykres trzeci prezentuje z kolei udział wydatków rodzajowych w ogólnej strukturze budżetów w analizowanych latach tak, więc udział:

- wydatków majątkowych, obsługi długu publicznego, rozliczeń z bankami oraz świadczenia na rzecz osób fizycznych utrzymywał się na stałym poziomie,

- wydatków bieżących jednostek budżetowych do roku 1998 utrzymywał się na stałym poziomie, po roku 1998 zmalał prawie dwukrotnie i do roku 2002 nieznacznie malał

- dotacji i subwencji do roku 1998 utrzymywał się na stałym poziomie, po roku 1998 wzrósł znacznie i do roku 2002 rósł w niewielkim stopniu.

2. Wydatki według działów (kryterium przedmiotowe)

Wybrane wydatki wg działów przedstawiliśmy na dwóch wykresach:

1. Pokazuje zmiany udziałów tych wydatków, które w budżecie na rok 1995 miały większy wkład niż 5% ogółu wydatków budżetowych (wykres 4.),

2. Pokazuje zmiany udziałów tych wydatków, które w budżecie na rok 1995 miały mniejszy wkład niż 5% ogółu wydatków budżetowych (wykres 5.).

Wykres 4: Zmiany udziałów wybranych wydatków wg działów w budżecie państwa w latach 1995-2000

Źródło: Opracowania własne na podstawie tabeli 4.

Na wykresie 4 można zaobserwować w latach 1995-2000:

- wzrost wydatków na ubezpieczenia społeczne, zwłaszcza pod koniec tego okresu (reforma ubezpieczeń społecznych),

- spadek wydatków na finanse,

- pewną stabilizację wydatków na ochronę zdrowia do roku 1998, a w roku 1999 i 2000 ogromny spadek (reforma zdrowia),

- spadek wydatków na oświatę i wychowanie (reforma oświaty),

- wydatki na opiekę społeczną wahały się w zależności od opcji politycznej, która była przy władzy,

- wydatki na obronę narodową rosły w niewielkim stopniu, choć w 2000 roku były mniejsze niż w roku poprzedzającym.

Wykres 5: Zmiany wybranych wydatków wg działów w budżecie państwa w latach 1995-2000

Źródło: Opracowania własne na podstawie tabeli 4.

Z kolei na wykresie 5 obserwujemy w latach 1995-2000:

- wzrost wydatków na bezpieczeństwo publiczne, administrację państwową, wymiar sprawiedliwości i prokuraturę, szkolnictwo wyższe,

- od roku 1995 do 1998 obserwujemy regularny spadek dotacji na finansowanie zadań gospodarczych, a od roku 1999 następuje wzrost tychże dotacji,

- od roku 1995 do roku 1998 wydatki na kulturę i sztukę są na równym poziomie, z kolei od roku 1999 następował ich spadek.

Wydatki wg działów (wybrane)	2001	2002	2002/2001 (%)	2001 (%)	2002 (%)
Obsługa długu publicznego	21005,0	25 902	123,3	12,15	13,99
Oświata i wychowanie	1780,4	1240,2	69,7	1,03	0,67
Szkolnictwo wyższe	6370,7	6796,5	106,7	3,68	3,67
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego	937,7	613,2	65,4	0,54	0,33
Ochrona zdrowia	4600,8	2801,1	60,9	2,66	1,51
Opieka społeczna	14634,5	13808,9	94,4	8,46	7,46
Kultura fizyczna i sport	200,0	109,8	54,9	0,12	0,06
Administracja państwowa	6150,0	6217,6	101,1	3,56	3,36
Wymiar sprawiedliwości	4 405	4928,3	111,9	2,55	2,66
Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa	7757,7	7771,9	100,2	4,49	4,20
Gospodarka mieszkaniowa	3774,3	2 351	62,3	2,18	1,27
Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne	46065,6	52998,6	115,1	26,65	28,63
Obrona narodowa	8875,1	9093,2	102,5	5,13	4,91
Rolnictwo i łowiectwo	3063,0	2771,0	90,5	1,77	1,50
Ogółem wydatki	172885,3	185101,632	107,1

Tab. 1. Wydatki nominalne, indeksy zmian wydatków oraz struktura wydatków budżetowych w latach 2001 i 2002.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Mały rocznik statystyczny 2002, str. 417; dla 2002r. - www.mf.gov.pl

Jak wynika z powyższej tabeli wydatki budżetu państwa w 2002 roku wynosiły 185101,6 mln zł i były wyższe o 7,1% w porównaniu z wydatkami w roku 2001. Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne to największa grupa wydatków budżetu państwa stanowiąca 28,6% ogólnych wydatków. W porównaniu z rokiem 2001 wydatki te wzrosły o 15,1%. Wydatki związane z obsługą długu publicznego stanowiły w 2002 roku 13,9% wydatków budżetu państwa i były wyższe o 23,3% w porównani z rokiem wcześniejszym.

Natomiast wydatki na opiekę społeczną stanowiły 7,5% wydatków budżetu państwa na rok 2002 i były niższe o 5,6% w porównaniu z rokiem 2001. Największy spadek o 45,1% wydatków w budżecie państwa w roku 2002, nastąpił w wydatkach na kultura fizyczna i sport, co stanowiło zaledwie 0,06% ogólnych wydatków budżetowych. Spadek wydatków budżetowych w roku 2002 nastąpił również w wydatkach na:

• oświatę i wychowanie o 30,3%, udział tych wydatków w ogólnej strukturze budżetu stanowił zaledwie 0,67% wszystkich wydatków,

• kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego o 34,6%, udział tych wydatków w ogólnej strukturze budżetu stanowił 0,33% wszystkich wydatków,

• ochronę zdrowia o 39,1%, udział tych wydatków w ogólnej strukturze budżetu stanowił 1,51% wszystkich wydatków,

• gospodarkę mieszkaniową o 37,7%, udział tych wydatków w ogólnej strukturze budżetu stanowił 1,27% wszystkich wydatków,

• rolnictwo i łowiectwo o 9,5%, co stanowiło 1,5% ogólnych wydatków budżetowych,

Wydatki na szkolnictwo wyższe stanowiły w 2002 roku 3,7% ogólnych wydatków budżetowych i wzrosły o 6,7% w porównaniu z rokiem 2001. Również wydatki na wymiar sprawiedliwości (2,7% ogólnych wydatków budżetowych) i obronę narodową (4,9% ogólnych wydatków budżetowych), wzrosły odpowiednio o 11,9% i o 2,5%.

Wykres 6: Zmiany deficytu budżetowego państwa w latach 1995-2002.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli.

Jak widać z powyższego wykresu deficyt budżetowy ma charakter wzrostowy. W roku 1995 wynosił 7 448 mln zł a w roku 2002 aż 44,5mld zł. Jedynie w latach 1997 i 1999 deficyt obniżył się w porównaniu z latami ubiegłymi, odpowiedni o 35,6% i o 5,4%.

Lata	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
Deficyt (-) mln	7 448,0	9 167,2	5 902,8	13 192,6	12 479,0	15 391,0	32 358,4	44 500,0

Tab. 2: Wysokość deficytu w latach 1995-2002.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Mały rocznik statystyczny 1998, str. 339; 2000, str. 391; 2002, str. 413; dla 2002r. - www.mf.gov.pl

4. Tabele

Wydatki wg rodzajów [ mln zł]	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
Dotacje i subwencje	31657,1	39997,4	46603,7	50932,4	72878,5	83470,3	98265,6	104418,9
Świadczenia na rzecz osób fizycznych	7875	9028,3	11239,1	12658,9	11861,1	13174,7	14747,7	14502,2
Wydatki bieżące jednostek budżetowych	31134,8	36767,7	41608	46214,3	25809,5	26928,5	29273,9	30244,0
Rozliczenia z bankami	2016	2575,5	2229,9	2601,6	1685,6	2029,2	3279,5	2036,2
Obsługa długu publicznego	14359,7	14401,8	16293,6	17911,1	18777,8	18024,5	20898,6	25690,0
Wydatki majątkowe	4127,1	6071	7700,6	9437,5	7388,7	7427,7	6420,0	8210,3
Ogółem	91169,7	108841,7	125674,9	139755,8	138401,2	151054,9	172885,3	185101,6

Tab. 3. Wydatki budżetu państwa według rodzaju w latach 1995-2002

Źródła: Opracowania własne na podstawie: Mały rocznik statystyczny 1998, str. 339; 2000, str. 391; 2002, str. 413; dla roku 2002 - www.mf.gov.pl

Wydatki wg rodzajów [w odsetkach]	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
Dotacje i subwencje	34,7	36,7	37,1	36,4	52,7	55,3	56,8	56,4
Świadczenia na rzecz osób fizycznych	8,6	8,3	8,9	9,1	8,6	8,7	8,5	7,8
Wydatki bieżące jednostek budżetowych	34,2	33,8	33,1	33,1	18,6	17,8	16,9	16,3
Rozliczenia z bankami	2,2	2,4	1,8	1,9	1,2	1,3	1,9	1,1
Obsługa długu publicznego	15,8	13,2	13,0	12,8	13,6	11,9	12,1	13,9
Wydatki majątkowe	4,5	5,6	6,1	6,8	5,3	4,9	3,7	4,4
Ogółem	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0

Tab. 4. Struktura wydatków budżetu państwa według rodzaju w latach 1995-2002

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Tab. 3.




Wydatki wg działów (wybrane)	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Dotacje na finansowanie zadań gospodarczych	2739,1	2510,8	2695,3	2096,3	2573,0	2832,2
Oświata i wychowanie	10309,8	5322,7	6477,1	6987,8	2920,2	1959,9
Szkolnictwo wyższe	2174,7	3002,4	3752,2	4332,4	5070,5	5326,7
Kultura i sztuka	703,6	829,7	1036,7	1118,0	618,3	631,7
Ochrona zdrowia	13132,6	16742,0	18891,9	20963,4	6312,6	4300,0
Opieka społeczna	8518,9	10779,5	10888,8	9223,9	10142,8	11978,1
Kultura fizyczna i sport oraz turystyka i wypoczynek	162,0	230,3	288,2	419,3	248,9	223,6
Administracja państwowa	3115,8	3950,0	4927,1	5869,7	5972,5	6655,9
Wymiar sprawiedliwości i prokuratura	1713,1	2345,5	2790,2	3074,6	3850,2	4144,8
Bezpieczeństwo publiczne	3380,4	4318,3	4901,8	5590,2	6473,2	7040,1
Finanse	16830,4	17651,3	19328,9	21382,6	20975,2	20578,3
Ubezpieczenia społeczne	15309,9	17564,6	21229,3	25156,0	29436,4	36698,6
Obrona narodowa	5249,4	6003,3	7275,0	8385,3	9448,4	9943,7
Rolnictwo	brak danych	brak danych	brak danych	brak danych	3550,9	3550,8
Ogółem wydatki	91169,7	108841,7	125674,9	139755,8	138401,2	151054,9

Tab. 5. Wydatki budżetu państwa według wybranych działów z lat 1995-2000

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Mały rocznik statystyczny 1998, str. 337-338; 2000, str. 395; 2001, str. 412.

Wydatki wg działów (wybrane)	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Dotacje na finansowanie zadań gospodarczych	3,0	2,3	2,1	1,5	1,9	1,9
Oświata i wychowanie	11,3	4,9	5,2	5,0	2,1	1,3
Szkolnictwo wyższe	2,4	2,8	3,0	3,1	3,7	3,5
Kultura i sztuka	0,8	0,8	0,8	0,8	0,4	0,4
Ochrona zdrowia	14,4	15,4	15,0	15,0	4,6	2,8
Opieka społeczna	9,3	9,9	8,7	6,6	7,3	7,9
Kultura fizyczna i sport oraz turystyka i wypoczynek	0,2	0,2	0,2	0,3	0,2	0,1
Administracja państwowa	3,4	3,6	3,9	4,2	4,3	4,4
Wymiar sprawiedliwości i prokuratura	1,9	2,2	2,2	2,2	2,8	2,7
Bezpieczeństwo publiczne	3,7	4,0	3,9	4,0	4,7	4,7
Finanse	18,5	16,2	15,4	15,3	15,2	13,6
Ubezpieczenia społeczne	16,8	16,1	16,9	18,0	21,3	24,3
Obrona narodowa	5,8	5,5	5,8	6,0	6,8	6,6
Rolnictwo	brak danych	brak danych	brak danych	brak danych	2,6	2,4

Tab. 6. Struktura wydatków budżetu wg wybranych działów z lat 1995-2000.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Tab. 5.




5. Zakończenie

Jak wynika z przedstawionej analizy wydatki budżetu państwa polskiego w latach 1995-2002 kształtowały się nieregularnie i miały charakter wzrostowy. Związane jest to w największym stopniu z wprowadzeniem w życie czterech wielkich reform 1 stycznia 1999 roku. Porównując strukturę wydatków budżetowych z roku 1995 do roku 2002, można jednoznacznie stwierdzić, iż udział wydatków bieżących jednostek budżetowych zmniejszył się o 17,8% i wyniósł 16,3% w roku 2002. Z kolei udział wydatków na dotacje i subwencje wzrósł o 21,7% i wynosił 56,4% w roku 2002. Stosunkowo niewielki udział w budżecie państwa miały wydatki majątkowe i wynosiły około 4,5%. Na podstawie tego można wnioskować, iż budżet państwa nie ma charakteru prorozwojowego w analizowanym okresie. Wydatki pokrywają jedynie bieżące potrzeby, przesuwając w czasie niezbędne posunięcia budżetowe, które byłyby w stanie zapewnić stabilny rozwój gospodarki kraju.


ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW z dnia 18 lipca 2000 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów; Dz. U. Nr 59. poz. 688 z dnia 18.VII.2000

www.mf.gov.pl

www.mf.gov.pl

St. Owsiak: Finanse Publiczne. Teoria i praktyka. wyd. PWN, Warszawa 2000, str. 325

22

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




---