Sentencje łacińskie

• Ab absurdo - Wychodząc od fałszywego założenia; od niedorzeczności

• Ab aeterno - Od wieczności; z dawien dawna

• Ab ante - Od stanu poprzedniego

• A bene placito - Od przyjemności

• Ab equis ad asinos - Z koni na osły; z deszczu pod rynnę

• Ab extra - Od zewnątrz

• Ab hinc - Stąd; z tego miejsca; od tego czasu

• Ab hoc et ab hac - O tym i owym

• Ab igne ignem - Z ognia ogień (Cycero)

• Abiit, non obiit - Odszedł, ale pamięć o nim nie zaginęła

• Abiit, evasit, excessit, erupit - Odszedł precz, umknął, wyrwał się (Cycero)

• Ab incunabulis - Od kolebki

• Ab initio - Od początku

• Ab initionullum, semper nullum - Z początku nic, zawsze nic

• Ab intestato - Bez testamentu (odziedziczenie spadku)

• Ab intra - Od wewnątrz

• Ab Iove principium - Początek od Jowisza; od sprawy najważniejszej (Wergiliusz)

• Ab Iove surgat opus! - Od Jowisza niechaj zaczyna się dzieło; Pracujmy z Bogiem! (Owidiusz)

• Ab irato - W gniewie

• Ablue, pecte canem, canis est et permanet idem - Umyj, uczesz psa, psem jest i psem pozostanie

• Ab officio et beneficio - Od urzędu i dochodu (zwolniony ksiądz)

• Ab origine - Od początku

• Ab ovo - Od jaja; od początku

• Ab ovo usque ad mala - Od jaj do jabłek; od początku do końca (Horacy)

• Ab re - Od rzeczy

• Absens carens - Nieobecny sam sobie szkodzi

• Absens heres non erit - Nieobecny nie będzie dziedziczył

• Absentem laedit, qui cum ebrito litigat - Kto spiera się z pijanym, jakby kłócił się z nieobecnym

• Absentem, qui rodit amicum, qui non defendit alio culpante, solutos qui capiat risus hominum famamque dicacis, fingere qui non visa potest, commissa tacere qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane caveto! - Kto obmawia przyjaciela, kto go nie broni wobec oskarżeń innych, kto cieszy się z wyśmiewań ludzkich i łowi plotki gadułów, kto potrafi zmyślać rzeczy nie widziane, a nie potrafi zmilczeć zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem, tego wystrzegaj się, rzymianinie! (Horacy)

• Absente reo - Pod nieobecność oskarżonego

• Absit! - Niechaj będzie nieobecny

• Absit dicto invidia! - Niechaj słowo wolne będzie od nienawiści (Nichaj nie budzi nienawiści!)

• Absit omen! - Oby to nie było złym znakiem, złą wróżbą!

• Absolutum dominium - Absolutna, nieograniczona władza monarchy

• Absolvi animam meam - Przyniosłem ulgę mej duszy

• Absque nota - Bez oznaczenia (książka bez daty wydania i miejsca)

• Absque suo non est et parva casa lare - I mały domek ma swego ducha opiekuńczego (J. Kochanowski)

• Absque ulla nota (A.u.n.) - Bez żadnego znaku

• Ab uno disce omnes - Po tym jednym (przykładzie ich łajdactwa) sądź ich wszystkich (Wergiliusz)

• Ab urbe condita; Anno urbis conditae (A.u.c.) - Od (roku) założenia miasta

• Abusus non tollit usum - Nadużycie czegoś nie wyklucza prawa używania (legalnego)

• Abyssus abyssum invocat - Piekło wzywa na pomoc piekła

• A capite - Od głowy; od początku

• A capite ad calcem - Od głowy do pięt; od stóp do głów

• A casu ad casum - Od wypadku do wypadku

• Accessit - Przystał, przyłączył się

• Accipere praestat quam inferre iniuriam - Lepiej jest doznawać krzywd niż je wyrządzać

• Accipiat cineres terra paterna meos! - niechaj ziemia przyjmie prochy moje! (Owidiusz)

• Accusare nemo se debet - Nikt nie ma obowiązku oskarżać samego siebie

• Acedia - Beztroska, zniechęcenie

• Acheronta movebo - Poruszę Acheront (piekło) (Wergiliusz)

• Acherontis pabulum - Pokarm dla Acherontu (piekła; mowa o złej osobie)

• A contrario - Wychodząc z przeciwnego założenia; przeciwnym sposobem; przeciwnie

• Acta Apostolorum - Dzieje apostolskie; Nowy Testament

• Acta est fabula! - Przedstawienie zakończone! (Oktawian August)

• Acta haec res est - Stało się, przegrałem

• Acta martyrum - Dzieje męczenników

• Acta sanctorum - Dzieje świętych

• Acti labores iucundi - Przyjemnie jest mieć pracę zakończoną, mieć ją za sobą

• Activum - Strona czynna, działająca, aktywna

• Actum est de nobis - Z nami skończone

• Actum est de pelle mea - Chodziło o moją skórę

• Actum ne agas! - Nie rób tego, co zostało już zrobione!

• Actum ut supra - Dokonane jak wyżej

• Acu rem tetigisti - Dotknąłeś rzeczy igłą; Trafiłeś w sedno

• Ad absurdum (reductio) - Do niedorzeczności (sprowadzenie)

• Ad amussim - Wedle przepisu, reguły

• Ad aperturam libri - Z otwartej książki; Bez przygotowania

• Ad arbitrium - Do woli

• Ad augusta per angusta - Do wzniosłych (osiągnięć) trudną, ciasną ścieżką (V. Hugo)Ad baculum - Do kija (jako agrumentu uciec się)

• Ad captandam benevolentiam - Dla pozyskania życzliwości

• Ad captandum vulgus - Dla zdobycia poklasku tłumu

• Ad deliberandum - Do rozważenia; do namysłu

• A dato (A.d.) - od dnia oznaczonego na dokumencie; od czasu wystawienia

• Adeat invito ne quis discedere amore - Nie śmiej odchodzić, gdy spotka cie odmowa miłości

• Adeo familiariter est hominibus omnia sibi ignoscere, nihil aliis remittere - Jest rzeczą ludzką po przyjacielsku nawzajem wszystko sobie wybaczać, nie pozostawiając nic innym w tej sprawie (Velleius Paterculus)

• A die - Od tego dnia

• Ad eundem gradum - Do tego samego stopnia

• Ad exemplum - Dla przykładu

• Ad extra - Na zewnątrz

• Ad extremum - Do końca; do ostateczności

• Ad feliciora tempora - Do lepszych czasów

• Ad finem - Do końca

• Ad futuram rei memoriam - Na przyszłą rzeczy pamiątkę

• Ad gustum - Do smaku

• Ad hoc - W tym wypadku

• Ad hunc locum - Do tego miejsca

• Ad idem - Do tego samego

• Ad impossibilia nemo obligatur - Nikt nie jest obowiązany do rzeczy niemożliwych

• Ad infinitum - Do nieskończoności

• Ad initium - Do początku, na początku

• Ad inquirendum - Do zbadania

• Ad intende - Z sercem, dosadnie

• Ad interim - Tymczasowo

• Ad Kalendas Graecas - Na greckie kalendy (których Grecy nie mieli); Na święty Nigdy (Swetoniusz)

• Ad libitum - Do woli

• Ad maiorem Dei gloriam (A.M.D.G.) - Ku większej chwale Bożej (Ignacy Loyola)

• Ad manum - Pod ręką; Gotowe

• Ad maximam Dei gloriam - Dla największej chwały Bożej

• Ad maximam Poloniae gloriam - Dla największej chwały Polski

• Ad meliora tempora - Do szczęśliwszych czasów

• Ad misericordiam - Do łaski

• Ad modum - Na sposób

• Ad multos annos - Wiele lat; Sto lat

• Ad nauseam - Do mdłości; Do obrzydzenia

• Ad notam - Do wiadomości

• Adnotatio (Adn.) - Notatka

• Ad nutum - Na skinienie

• A doctis pretium scelus est sperare poetis - Oczekiwać złota od poetów to zbrodnia (Owidiusz)

• Ad oculos - Naocznie

• Ad operam - Do dzieła

• Ad ostentationem - Na pokaz

• Ad patres - Do ojców (pójść); Umrzeć

• Ad perpetuam rei memoriam - Na wieczną rzeczy pamiątkę

• Ad personam - Ze względu na osobę

• Ad pompam - Dla popisu

• Ad quas res aptissimi erimus, in iis potissimum elaborabimus - Najwięcej dokonamy w tym, do czego będziemy najbardziej uzdolnieni

• Ad rastros seriores redit - Trzeba się zająć serio robotą (Terencjusz)

• Ad rationem meam - Na mój rachunek

• Ad rem - Do rzeczy

• Ad saccum ire - Pójść z torbami

• Ad scamnum asinorum - Na oślą ławkę

• Adscriptus glebae - Przypisany do ziemi

• Adsum - Jestem obecny

• Ad summum - Do szczytu

• Adulationi foedum crimen servitutis, malignitati falsa species libertatis inest - W pochlebstwie tkwi zbrodnicza cecha niewoli, w złośliwości fałszywy pozór wolności (Tacyt)

• Ad unguem factus - Do paznokcia; Dokładnie; Szczegółowo wykonany

• Ad unum omnes - Wszyscy co do jednego; Bez wyjątku

• Ad usum - Według zwyczaju; Do użytku

• Ad usum Delphini - Na użytek Delfina; Publikacja okrojona do użytku młodzieży przez cenzurę

• Ad usum externum (Ad us. ext.) - Do użytku zewnętrznego

• Ad usum internum (Ad us. int.) - Do użtyku wewnętrznego

• Ad usum proprium - Do użytku własnego

• Ad utrumque paratus - Przygotowany na jedno i drugie; Przygotowany na wszystko

• Ad valorem - Według wartości, rzeczywistej ceny

• Ad venerem quicumque voles attingere suam, si modo duraris, praemia digna feres - Ktokolwiek zechce dotknąć przedmiotu swej miłości, jeżeli tylko wytrwa, otrzma należną nagrodę (Owidiusz)

• Ad verbum - Dosłownie

• Adversas res liviores facit amicitia partiens communicansque - Przyjaźń przez współczucie i współudział łagodzi nieszczęście

• Adversis rerum immersabilis undis - Nie tonie pomimo przeciwnych losów (Horacy)

• Adversus stimulum calcitrare - Przeciw kosturowi wierzgać; Głową muru nie przebijesz

• Ad vitam aeternam - Na zawsze

• Ad vitam aut culpam - Do życia albo do najbliższej udowodnionej winy

• Ad vivum - Do życia; Na podobieństwo życia

• Advocatus Dei - Adwokat Boga

• Advocatus diaboli - Adwokat diabła; Przecistawiający się ogólnemu zdaniu: Atakujący słuszną sprawę

• Advocatus, sed non latro - Adwokat, ale nie rozbójnik

• Ad vocem - Do słowa; Przychodzi mi na myśl

• Aegrescit medendo - Czuje się gorzej w skutek użytych leków

• Aegri somnia - Sny chorego; Rojenia

• Aequam memento rebus in arduis servare mentem - Pomnij zachować umysł niezachwiany pośród złych przygód (Horacy)

• Aequanimiter - Spokojnie

• Aequitas sequitur legem - Sprawiedliwość idzie za prawem

• Aeqo animo - Spokojnie

• Aequo pulsat pede - Śmierć puka jednako (do drzwi bogatych i biednych) (Horacy)

• Aequum est peccatis veniam poscentem reddere rursus - Słusznie jest wybaczać winy proszącemu o przebaczenie (Horacy)

• Aerarium - Skarb publiczny w starożytnym Rzymie

• Aes alienum - Dług

• Aes triplex - Spiż; serce ze spiżu (Horacy)

• Aetatis (Aet., Aetat.) - Wieku

• Aetatis suae - Wieku, lat

• Aeternum vale - Pożegnanie na zawsze

• Afflictatio facit religiosos - Utrapienia czynią ludzi religijnymi

• A fortiori - Od mocniejszej strony; Argumentując mocniej

• Agamus pingui Minerva - Działajmy w sposób nieuczony, po prostu (Cycero)

• Agenda - Tablica do pisania; Notatnik

• Agere, quod agas, considerate decet - rozważnie wypada czynić, co czynisz (Cycyero)

• Agens - Czynnik kierujący

• Agitamus... quae natura boni summumque quid eius - Rozważamy, co jest istota dobra i jego szczytem (Horacy)

• Agnosco veteris vestigia flammae - Poznaję ślady dawnego płomienia (miłości) (Wergiliusz)

• Agnus Dei - Baranek Boży; Chrystus

• Ait, aio;negat, nego - Mówi "tak" i ja mówię "tak", mówi "nie" i ja mówię "nie"

• A latere, ab latere - Przy boku, z boku (o zaufanym)

• Albo lapillo notare diem - Oznaczać dzień (szczęśliwy) białym kamieniem

• Alea belli incerta - Los wojny niepewny

• Alea iacta est - Kości są rzucone (Wiersz Meandra powtórzony rzekomo przez Julisza Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (Swetoniusz)

• Aleam emis - Kupujesz zaocznie; Kupujesz kota w worku

• Alere flammam - Podsycać ogień

• Alias - Kiedy indziej; W innym miejscu

• Alibi - Gdzie indziej

• Aliena nobis, nostra plus aliis placent - Cudze bardziej podoba sie nam, nasze innym

• Aliena vitia in oculus hyabemus, a tergo nostra sunt - Cudze błędy mamy na oku, nasze poza nami; W oku bliżniego żdżbło widzisz, we własnym nie dostrzegasz belki (Seneka)

• Aliena vitia quisque reprehendi mavult - Każdy woli, aby potępiano cudze wady (nie jego)

• Alienumaes homini ingenuo acerba est servitus - Dla człowieka zacnego dług jest gorzką niewolą

• Alii sementem faciunt, alii metunt - Kto inny sieje, kto inny zbiera

• Amantium irae - amoris integratio est - Gniewy kochanków - odnowienie miłości (Terencjusz)

• amici, diem perdidi - przyjaciele, straciłem dzień - słowa cesarza Tytusa, który uświadomił sobie, że w tym dniu nie spełnił żadnego dobrego uczynku - Swetoniusz, Boski Tytus

• amicus certus in re incerta cernitur - przyjaciela pewnego poznaje się w niepewnej sytuacji (biedzie) - Enniusz, Hecuba.

• Amicus Plato, sed magis amica veritas - Wprawdzie Plato jest przyjacielem, lecz większą przyjaciółką prawda (Arystoteles)

• Amor vincit omnia - miłość wszystko zwycięża (Wergiliusz)

• anguis in herba - wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo; uwaga! - niebezpieczeństwo) - Wergiliusz, Eklogi

• Animae dimidium meae - Połowa mej duszy (Horacy)

• animam debet - winien jest swą duszę (zadłużony po uszy)

• anima vilis - podła dusza; nędzna istota

• ante meridiem - przed południem

• apage, satana! - idź precz, szatanie

• a posteriori - z doświadczenia, po zapoznaniu się z faktami

• a priori - z góry, niezależnie od faktów

• Arma virumque cano... - Oręż opiewam i męża... ( Wergiliusz)

• ars est celare artem - sztuka polega na ukryciu (wysiłków) sztuki

• asilum - schronienie

• audaces fortuna iuvat - śmiałym szczęście sprzyja - Wergiliusz, Eneida

• audiatur et altera pars - trzeba wysłuchać i drugiej (przeciwnej) strony (w sporze, procesie etc.) - starożytna zasada prawna przytoczona przez Senekę w tragedii Medea

• aurea mediocritas - złoty środek

• Aut fatuum aut regem nasci oportere... - Trzeba się urodzić albo głupcem, albo królem... (Seneka)

• Ave, Caesar, morituri te salutant! - witaj, Cezarze, pozdrawiają cię idący na śmierć

• barba non facit philosophum - broda nie czyni nikogo filozofem

• bene meritus - dobrze zasłużony

• bis dat, qui cito dat - dwa razy daje, kto szybko daje

• bona fide - w dobrej wierze

• Bogwali uxor stabat ad molam molendo. Cui vir suus idem Bogwalus, compassus dixit: Sine, ut ego etiam molam - żona Boguchwała stała przy żarnach mieląc. Litując się nad nią, mąż jej, Boguchwał mówił: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj

• caeca invidia est - zazdrość jest ślepa

• Caesar non supra grammaticos - Cezar nie jest nad gramatykami (Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków) - Kasjusz Dion

• captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów, życzliwości

• carpe diem - chwytaj dzień (korzystaj z każdego dnia, nie marnuj mijających chwil) - Horacy, Pieśni

• Carpe diem quam minimum credula postero - ... - Weseląc się dziś nie dowierzaj przyszłości...

• carpent tua poma nepotes - owoce twojej pracy będą zbierać wnuki - Wergiliusz, Eklogi

• cave canem - strzeż się psa; uwaga, pies (napis spotykany na mozaikowych posadzkach w przedsionku domów rzymskich)

• caveant consules (ne quid detrimenti respublica capiat) - niech konsulowie czuwają (aby rzeczpospolita nie doznała żadnego usczerbku); - pierwsze słowa formuły, którą senat rzymski nadawał konsulom władzę dyktatorską w momentach krytycznych dla państwa

• cave ne cadas - strzeż się, abyś nie upadł

• Calamitas virtutis occasio - Klęska okazją do cnoty (Seneka)

• calamitates - klęski, nieszczęścia

• cedant arma togae - niech oręż ustąpi przed togą (niech władza wojskowa ustąpi przed władzą cywilną, niech nastanie pokój) - Cycero, O powinnościach

• certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliwe

• ceterum censeo Carthaginem delendam esse - poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć - słowa Katona, którymi kończył wszystkie swoje przemówienia w senacie

• charta non erubescit - papier się nie rumieni (papier jest cierpliwy, można pisać wszystko)

• cognosce te ipsum - poznaj samego siebie

• Cogito ergo sum - Myślę, więc jestem (Kartezjusz)

• Concordia res parvae crescunt, discordia maximae dilabuntur! - zgodą wzrastają małe rzeczy, niezgodą największe upadają

• consensus facit legem - zgoda tworzy prawo

• consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą - Cycero, De finibus

• contraria contrariis curantur - przeciwne leczy się przeciwnym (zasada medycyny klasycznej)

• contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy

• crede, quod habes, et habes - wierz, że masz, a będziesz miał

• credo, quia absurdum - wierzę, bo to jest niedorzeczność (wierzę, bo tego nie da się zrozumieć) - parafraza z dzieła Tertuliana, De carne Christi

• crescit sub pondere virtus - prześladowana cnota rośnie

• consentior - zgadzam się

• conservare iuventutem meam - zachowywać młodość moją

• Contra spem spero - Wierzę wbrew nadziei

• Credo quia absurdum - wierzę, bo to niedorzeczne (Tertulian)

• Credendo vides - ujrzy, kto uwierzy

• cui bono? - na czyją korzyść ?; komu to miało przynieść pożytek?

• cui prodest (scelus, is fecit) - komu przynosi (zbrodnia) korzyść (ten ją popełnił) - Seneka, Medea

• cum debita reverentia - z należnym poważaniem, szacunkiem

• cum grano salis - z ziarnkiem soli (z odrobiną rezerwy, sceptycyzmu)

• cum tacent clamant - milcząc wołają, ich milczenie jest wymowne

• cuneus cuneum trudit - klin wypycha klin (klin klinem)

• cupido dominandi - żądza władzy

• cura posterior - pózniejsze zmartwienie

• currente calamo - pisząc płynnie, szybko, bez namysłu i poprawek

• curriculum vitae - przebieg życia, życiorys

• damnant quod non intelligunt - potępiają to czego nie pojmują - Kwintylian

• de gustibus non est disputandum - gusty nie podlegają dyskusji (w sprawach gustów nie należy się spierać)

• de lana caprina - o kozią sierść (spór o 'byle co') - Horacy, Listy

• dente superbo - wzgardliwym zębem (z lekceważeniem, z wyższością) - Horacy, Satyry

• de te fabula narratur - o tobie się mówi w bajce (do ciebie stosuje się to, co powiedziano) - Horacy, Satyry

• dictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda)

• dictum sapienti est - mądremu wystarczy to, co powiedziano - Plaut, Pers

• dies irae - dzień gniewu

• difficile est satiram non scribere - (w tych warunkach) trudno nie pisać satyry - Juwenalis, Satyry

• difficilis in otio quies - w bezczynności trudno o odpoczynek (próżniactwo nie daje odpoczynku)

• diligere ex toto corde, et in tota anima - miłować z całego serca i z całej duszy

• dira necessitas - okrutna konieczność - Horacy, Pieśni

• dis aliter visum - bogowie inaczej postanowili (Wergiliusz)

• displicuit nasus tuus - twój nos się nie spodobał (stałeś się ofiarą kaprysu) - Juwenalis, Satyry

• divide et impera - dziel i rządź (siej niezgodę, byś mógł łatwiej rządzić)

• docendo discimus - ucząc innych sami się uczymy - parafraza z dzieła Seneki: Listy

• do, ut des - daję, abyś (i ty mi) dał

• duce et auspice - pod dowództwem i kierownictwem

• dulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę - Horacy, Pieśni

• dum spiro, spero - póki oddycham, nie tracę nadziei

• Dulce et decorum est pro patria mori! - Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę! (Horacy)

• dum spiro, spero - nie tracę nadziei, dopóki oddycham

• Duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta

• duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo

• dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo

• ecce homo! - oto człowiek

• eo ipso - tym samym

• eppur si muove!(sentencja włoska!) - a jednak się kręci (Galileusz)

• Equi donati dentes non inspiciuntur - darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby

• Eripuit coelo fulmen, sceptrumque tyrannis - Wydarł niebu piorun, a berło tyranom.

• Errare humanum est - błądzić jest rzeczą ludzką (Seneka Starszy)

• Est modus in rebus - jest sposób na wszystko

• Est quaedam flere voluptas! - I łzy są jakąś rozkoszą! (Owidiusz)

• esto perpetua! - niechaj trwa na wieki

• esto quod esse videris - badź tym, czym się być wydajesz

• Et in Arcadia ego - i ja żyłem w Arkadii (i ja byłem szczęśliwy)

• Et tu, Brute, contra me? - I Ty Brutusie, przeciwko mnie? (Juliusz Cezar)

• Exegi monumentum aere perennius...- Wzniosłem pomnik trwalszy niż ze spiżu... (Horacy)

• ex nihilo nihil - z niczego nic (nie powstaje) - Lukrecjusz, O naturze wszechrzeczy

• ex oriente lux - światło ze wschodu (przychodzi)

• extremis malis extrema remedia - na krańcowe zło - krańcowe środki

• experto credite - wierzcie temu, który sam doświadczył

• ferro et igni - ogniem i mieczem

• falsus utinam vates sim - obym był fałszywym prorokiem - Liwiusz

• Festina lente! - Śpiesz się powoli! (Oktawian August)

• Fides quaerens intellectum - Wiara poszukująca zrozumienia

• fila vitae - nić żywota

• Finis coronat opus - koniec wieńczy dzieło

• fortes fortuna adiuvat - śmiałym szczęście sprzyja - Terencjusz, Phormio

• Gaudeamus igitur , iuvenes dum sumus! - Cieszmy się więc, dopóki jesteśmy młodzi!

• Gaudia principium nostri sunt saepe doloris - Miłe złego początki, lecz koniec żałosny

• genus irritabile vatum - drażliwy ród poetów - Horacy, Listy

• genius loci - magia miejsca

• gloria victis - chwała zwyciężonym

• gloria virtuti resonat - sława jest echem cnoty

• graviora manent - trudniejsze dopiero przed nami - Wergiliusz, Eneida

• gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo - kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym spadaniem - Owidiusz, Listy z Pontu

• Habent sua fata libelli! - Książki mają swój los! (Terencjanus Maurus)

• Hannibal ante portas! - Hannibal przed bramami (Rzymu)! (Liwiusz)

• heu me miserum! - o, ja nieszczęśliwy!

• hic haeret aqua - tu zatrzymała się woda (w tym cała trudność)

• hic iacet lepus - tu leży zając (w tym cała trudność)

• hic sunt leones - tu przebywają lwy (oznaczenie na mapach nieznanych krain)

• historia magistra vitae - historia (jest) nauczycielką życia

• hoc erat in votis - to było w moich życzeniach - Horacy, Satyry

• hodie mihi, cras tibi - dzisiaj mnie, jutro tobie

• hominem non odi, sed eius vitia - nie człowieka nienawidzę, lecz jego błędów

• hominem quero - szukam człowieka (Diogenes)

• hominem te memento - pamiętaj, że jesteś tylko człowiekiem

• hominis est errare, insipientis in errore perseverare - ludzką rzeczą jest błądzić, głupców rzeczą trwać w błędzie

• homo faber (n. łac.) - człowiek wytwórca

• Homo homini lupus est - Człowiek człowiekowi wilkiem (Plaut)

• homo insipiens - człowiek głupi

• homo ludens (n. łac.) - człowiek bawiący się

• homo novus - człowiek nowy (Salustiusz)

• homo sum, humani nihil a me alienum puto - jestem człowiekiem, nic, co ludzkie, nie jest mi obce - Terencjusz, Heautontimorumenos

• homo universalis - człowiek wszechstronny

• Homo sum; humani nil a me alienum puto - Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce (Terencjusz)

• homo oeconomicus - "człowiek ekonomiczny"

• homo viator - podróżny, pielgrzym

• honores mutant mores, sed raro in meliores - zaszczyty zmieniają obyczaje, lecz rzadko na lepsze

• horribile dictu - strach się przyznać

• hospes, hostis - (każdy) obcy, (to) wróg

• humana ferre - znosić cierpliwie przypadłości ludzkie

• humana non sunt turpia - co ludzkie, to nie hańbi

• iacta alea est! - kości zostały rzucone (Cezar)

• ianuis clausis - przy zamkniętych drzwiach

• ibi patria, ubi bene - tam ojczyzna gdzie dobrze

• ignavis semper feriae - dla leniwych zawsze święto

• ignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi się ogniem

• ignoratia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi (nikt nie może się zasłaniać nieznajomością prawa)

• ignoti nulla cupido - nieznane nie nęci (nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje) - Owidiusz, Sztuka kochania

• Imperare sibi maximum imperium est - Najwyzszy rozkaz - rozkazywać samemu sobie (Seneka)

• impos animi - słaby na umyśle (głupiec) - Plaut

• in anima vili - na duszy lichej (np. o doświadczeniach naukowych przeprowadzanych na zwierzętach)

• In aqua scribere... - Pisać na wodzie... (Katullus)

• in aqua scribis - piszesz na wodzie (realizacja czegoś jest wątpliwa)

• in arena aedificas - budujesz na piasku (plany oparte na nierealnych podstawach)

• in articulo mortis - w obliczu śmierci

• incipit - początkowe wyrazy utworu

• in cauda venenum - trucizna jest w ogonie (złośliwość zawarta jest na końcu niewinnie zaczynającego się listu, przemówienia, wiadomości)

• incidis in Scyllam vitare Charybdim - wpadasz na Scyllę chcąc ominąć Charybdę (z deszczu pod rynnę) - według mitologii rzymskiej przesmyku pomiędzy Italią a Sycylią strzegły na jednym brzegu Scylla, na drugim Charybda

• incredibile visu - niepodobna uwierzyć własnym oczom

• ingrata patria, ne ossa quidem habebis - niewdzięczna ojczyzno, nie będziesz miała nawet (moich) kości - słowa przypisywane Scypionowi Afrykańskiemu, pogromcy Hannibala pod Zamą oskarżonego później o przekupstwo

• in hoc signo vinces - pod tym znakiem zwyciężysz - te słowa pod świecącym krzyżem na niebie miał usłyszeć Konstantyn Wielki w czasie marszu na Rzym, przed stoczeniem bitwy z Maksencjuszem

• in magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcieć (wystarczającą zasługą w wielkich sprawach są już same dobre chęci) - Propercjusz

• in perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkę

• in saecula saeculorum - na wieki wieków

• inter arma silent Musae - wśród broni milczą Muzy (w czasie wojny nie rozwija się twórczość artystyczna)

• invidia gloriae assiduus comes est - zawiść jest stałym towarzyszem sławy

• in vino veritas - w winie prawda

• ipsa sua melior fama - lepszy od swej reputacji - Owidiusz. Listy z Pontu

• irremeabilis unda - fala, od której nie ma powrotu (o Styksie - rzece umarłych); śmierć - Wergiliusz, Eneida

• is fecit, cui prodest - ten zrobił, komu to przynosi korzyść

• iurare in verba magistri - przysięgać na słowa nauczyciela (ślepo wierzyć) - Horacy, Listy

• Iusiurandum patri datum usque ad hanc diem ita servavi - Przysięgę złożoną ojcu aż po dzień dzisiejszy tak zachowałem (Hannibal)

• labor omnia vincit - praca wszystko przezwycięża - Wergiliusz, Georgiki

• Labuntur anni... - Mijają lata... (Horacy)

• latet anguis in herba - wąż ukrywa się w trawie (ukryte niebezpieczeństwo) - Wergiliusz, Eklogi

• laudant, quod non intellegunt - chwalą to, czego nie rozumieją

• laudator temporis acti - chwalca przeszłości (ten, kto gloryfikuje przeszłość nie doceniając czasów obecnych) - Horacy, O sztuce poetyckiej

• Lege non distinguente nec nonstrum est distinguere - Czego prawo nie rozróżnia, tego nie należy rozróżniać

• Licentia poetica - Swoboda poetycka (Seneka)

• littera docet, littera nocet - litera uczy, litera szkodzi

• littera scripta manet - słowo zapisane pozostaje

• locus - żart, dowcip

• locus standi - punkt widzenia

• lucidus ordo - jasny układ (treść) - przejrzysta konstrukcjia utworu - Horacy, O sztuce poetyckiej

• Lucri bonus est odor ex re qualibet - Przyjemny jest zapach bogactwa, skądkolwiek by się rozchodził (Juwenalis)

• Lupus in fabula! - Wilk w bajce! (Terencjusz)

• macte animo! - chwała duchowi, odwadze; śmiało, odwagi! - Publiusz, P. Stacjusz

• magna est veritas - prawda jest wielka

• magna pars fui - brałem wielki udział

• magni nominis umbra - cień wielkiego imienia (cień dawnej świetności) - Lukan, Pharsalia

• magnum in parvo - wiele w małym (wiele treści zawartych w krótkiej wypowiedzi, utworze)

• Maiori cede! - Ustąp starszemu! (Katon)

• malo malo malo malo - (żart.) wolałbym być jabłonią niż złym człowiekiem w niebezpieczeństwie

• mala fide - w złej wierze, podstępnie

• mala mali malo mala contulit omnia mundo - całe zło świata wynikło z powodu jabłka

• Manus manum lavat - ręka rękę myje

• medicus curat, natura sanat - lekarz leczy, natura uzdrawia

• medio tutissimus ibis - najbezpieczniej przejdziesz środkiem - Owidiusz, Przemiany

• memento mori - pamiętaj, że umrzesz; pamiętaj o śmierci

• Mens cuique deus - Myśl dla każdego bogiem (Heraklit z Efezu)

• Mens sana in corpore sano! - W zdrowym ciele zdrowy duch! (Juwenalis)

• mirabile dictu - aż dziw powiedzieć

• more antiquo - starym obyczajem

• more maiorum - obyczajem przodków

• moribunda - naznaczony piętnem śmierci

• Mors immortalis! - Nieśmiertelna śmierć! (Lukrecjusz)

• mors ultima ratio - śmierć jest ostatecznym argumentem

• mos maiorum - obyczaj przodków (zastępujący starożytnym Rzymianom kodeks cywilny)

• multum in parvo - wiele w małym

• Multum non multa - Dużo, a nie wiele (Pliniusz Młodszy)

• mundus vult decipi, ergo decipiatur - świat chce być oszukiwany, więc niech będzie oszukiwany

• Nascetur ridiculus mus - Góry w połogu legną, a mysz się urodzi (Horacy)

• natura horret vacuum - natura wzdraga się przed próżnią

• naturalia non sunt turpia - to, co naturalne nie przynosi wstydu

• nec Hercules contra plures - i Herkules nie poradzi przeciwko wielu

• nec locus, ubi Troia fuit - nie ma śladu po miejscu, gdzie była Troja

• nec nunitus cladis - nie ma nikogo, kto doniósłby o klęsce

• nec plus ultra - nic nad to; do wyczerpania możliwości (szczyt możliwości)

• nemo iudex (testis) idoneus in propria causa - nikt nie jest odpowiednim sędzią (świadkiem) we własnej sprawie

• nemo sapiens, nisi patiens - nie jest mądry ten, kto nie jest cierpliwy

• ne puero gladium - nie dawaj dziecku miecza

• ne quid nimis - aby nie zanadto - Terencjusz, Andria

• nigro notanda lapillo - (dzień niepomyślny, fatalny) do zaznaczenia czarnym kamykiem

• nihil est ab omni parte beatum - nie ma rzeczy ze wszystkich stron szczęśliwej (nie ma całkowitego szczęścia) - Horacy, Pieśni

• nil admirari - niczemu się nie dziwić - Horacy, Listy

• nil desperandum - nie należy rozpaczać, nie trzeba tracić nadziei - Horacy, Pieśni

• nil nisi bene - (mów) nie inaczej, tylko dobrze

• nolens volens - chcąc nie chcąc

• noli me tangere! - nie dotykaj mnie

• nomen nescio - N. N., imienia nie znam

• nomina sunt odiosa - nazwiska są nienawistne (w pewnych okolicznościach nie należy wymieniać nazwisk)

• non canimus surdis - Nie śpiewamy dla głuchych (Wergiliusz)

• non compos mentis - niespełna rozumu

• non deese patriae - nie opuść ojczyzny

• non ens - coś, co nie istnieje

• non erat his locus - to nie było właściwe miejsce, dygresja nie na miejscu

• non est bonum esse hominem solum - niedobrze być człowiekowi samemu

• non in solo pane vivit homo - nie samym chlebem żyje człowiek

• non licet - nie wolno, nie godzi się

• non liquet - nie jest jasne; nic stąd nie wynika (zwrot oznaczający niemożność rozstrzygnięcia wątpliwego zagadnienia)

• non nova, sed nove - nie jest to rzecz nowa, ale w nowy sposób podana

• non omne quod nitet aurum est - Nie wszystko złoto, co się świeci

• Non omnis moriar - nie wszystek umrę (Horacy)

• non scholae, sed vitae discimus - uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (zmienione słowa Seneki w Listach: nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły)

• non quo sed quo modo - nie ważne dokąd, ale ważne w jaki sposób

• non vitae, sed scholae discimus - niestety nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły (Seneka Młodszy)

• non sum qualis eram - nie jestem już, jakim byłem

• non tibi spiro - żyję nie dla ciebie, nie dla twojej przyjemności

• nota bene - dosł. zauważ dobrze

• nuda veritas - naga prawda - Horacy, Pieśni

• Nulla dies sine linea! - Ani jeden dzień bez kreski! (Apelles, malarz grecki)

• nulla poena sine lege - nie ma kary bez przepisu prawa (zasada przyjęta przez nowożytne ustawodastwa karne, wg. której sąd może wymierzyć tylko taką karę, jaką przewiduje za to przestępstwo ustawa karna)

• Nulla servitus turpior est quam voluntaria - Nie ma niewoli haniebniejszej niźli dobrowolna (Seneka)

• Nulla sors longa est, dolor et voluptas invicem cedunt. Ima permutat brevis hora summis - Nie ma nic stałego, cierpienie i przyjemność następują kolejno po sobie. Jedna krótka godzina wszystko zmieni

• nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez przepisu prawa (nie jest przestępstwem czyn, którego nie przewiduje ustawa karna)

• nunc est bibendum! - pora pić! (czas uczcić niespodziewany sukces!) - Horacy, Pieśni

• obsequium amicos, veritas odium parit - ustępliwość rodzi przyjaciół, szczerość - wrogów - Terencjusz, Andria

• oderint, dum metuant - niech nienawidzą, byle tylko się bali - Lucjusz Akcjusz, Atreusz

• o imitatores, servum pecus! - o naśladowcy, trzodo niewolników! - Horacy, Listy

• oleum et operam perdidi - straciłem olej (w lampce oliwnej) i pracę; pracowałem nadaremnie - Plaut

• omne ignotum pro magnifico - wszystko co nieznane, (wydaje się) wspaniałe - Tacyt, Żywot Agrykoli

• omne trinum perfectum - wszystko, co potrójne (jest) doskonałe

• omne vivum ex ovo - wszystko co żyje (powstaje) z jaja

• omne vivum ex vivo - wszystko co żyje (powstaje) z istoty żywej

• omnia reliquit servare rem publicam - wszystko porzucił, by ratować republikę - dewiza orderu Cyncynata uważanego za wzór starorzymskich cnót obywatelskich

• omnia vincit Amor et nos cedamus Amori - miłość wszystko zwycięża - i my ulegnijmy miłości - Wergiliusz, Eklogi

• ore rotundo - zaokrąglonymi ustami (mówić z dobrą dykcją) - Horacy, O sztuce poetyckiej

• o tempora! o mores! - o czasy! o obyczaje! (Cyceron)

• o, terque quaterque beati - o, po trzykroć, po czterykroć szczęśliwi

• obiit (sine prole) - zmarł (bezpotomnie)

• oculum pro oculo, dentem pro dente - oko za oko, ząb za ząb

• oderint, dum metuant - niech nienawidzą, byle się tylko bali (przyp. Kaliguli)

• Odi et amo... - Nienawidzę i kocham... (Katullus)

• Odi profanum vulgus et arceo - Gardzę bezbożnym pospólstwem i trzymam się z dala

• omnis homo mendax - każdy człowiek kłamcą

• Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano - Trzeba się modlić, aby w zdrowym ciele był zdrowy umysł (Juwenalis)

• orbis terrarum - krąg ziemski, świat

• o, sancta simplicitas - o, święta naiwności!

• osculum pacis - pocałunek pokoju

• os ex ossibus meis, et caro de carne mea - kość z kości moich i ciało z ciała mego

• Panem et circenses! - Chleba i igrzysk! (Juwenalis)

• parturient montes, nascetur ridiculus mus - zległy w połogu góry, a rodzi się śmieszna mysz - Horacy, O sztuce poetyckiej

• patriam amamus non quia magna est, sed quia nostra - ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza

• Pecunia non olet! - Pieniądze nie śmierdzą! (Wespazjan Tytus)

• per aspera ad astra - przez ciernie do gwiazd (Seneka Młodszy)

• pereant qui ante nos nostra dixerunt - niech przepadną ci, którzy uwagi nasze wypowiedzieli już przed nami - Eliusz Donat

• per fas et nefas - godziwym i niegodziwym sposobem; nie przebierając w środkach

• periculum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce (potrzebna szybka pomoc) - Liwiusz

• per pedes - pieszo

• per se - samo przez się, samo z siebie

• pia desideria - pobożne życzenia

• piscem natare doces - uczyć rybę pływać

• plaudite, cives! - oklaskujcie, obywatele! - wezwanie aktorów rzymskich do publiczności po odegraniu komedii

• plenus venter non studet libenter - pełny brzuch niechętnie studiuje (najedzonemu nie idzie nauka)

• plus dat, qui cito dat - (ten) daje więcej, kto szybko daje

• primo voto - pierwsze słowo

• Primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić

• primum vivere, deinde philosophari - najpierw (móc) żyć, potem filozofować

• Primus in ter pares - pierwszy wśród równych

• principiis obsta - przeciwwstawiaj się początkom (niszcz zło w zarodku) - Owidiusz, Remedia amoris

• prior tempore, potior iure - pierwszy w czasie - silniejszy wobec prawa (pirerwszeństwo w czasie daje lepsze prawa)

• pro memoria - dla pamięci

• Pulvis et umbra sumus! - Prochem jesteśmy i cieniem! (Horacy)

• Qualis artifex pereo! - Jakiż artysta we mnie ginie! (Neron)

• Quandoque bonus dormitat Homerus - Niekiedy i nasz zacny Homer drzemie (Horacy)

• qua nocent, docent - to, co szkodzi - uczy

• qualis artifex pereo - jakiż artysta ginie w mojej osobie - ostatnie słowa Nerona powtarzane jakoby przed samobójstwem - Swetoniusz, Nero

• qualis pater, talis filius - jaki ojciec, taki syn

• qualis rex, talis grex - jaki król, taka trzoda (jaki pan, taki kram)

• quidam - ktoś

• quidquid agis, prudenter agas et respice finem - cokolwiek czynisz, czyń rozważnie i myśl o wyniku

• qui tacet, consentire videtur - kto milczy, zdaje się zgadzać

• quod homines, tot sententiae - ile ludzi, tyle zdań (co głowa to rozum)

• quod licet Iovi, non licet bovi - co wolno Jowiszowi, tego nie wolno wołowi

• quorum pars magna fui - w czym odgrywałem wielką rolę, w czymbrałem duży udział - Wergiliusz, Eneida

• quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? - jak długo jeszcze bedziesz nadużywać, Katylino, naszej cierpliwości? - początkowe słowa pierwszej mowy Cycerona Przeciw Katylinie

• qui non est mecum, contra me est - kto nie jest ze mną, jest przeciw mnie

• qui pro quo - pomyłka co do osoby

• quod attinet - co się tyczy

• Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris - Nie czyń drugiemu tego, czego nie chcesz, aby tobie uczyniono

• Quo vadis, Domine? - dokąd idziesz, Panie

• Quot capita, tot sententiae! - Ile głów, tyle zdań! (Terencjusz)

• rebus sic stantibus - kiedy sprawy tak się przedstawiają; w takim stanie rzeczy

• redde legiones Vare - oddaj legiony Warusie - okrzyk Oktawiana Augusta na wieść o utracie armii rzymskiej w Lesie Teutoburskim ( Germania 9 AD) - Swetoniusz, Boski August

• redde, quod debes - oddaj coś winien

• rem tene, verba sequentur - opanuj treść (temat), a słowa sie znajdą - Katon Starszy

• repetitio est mater studiorum - powtarzanie jest matką wiedzy

• res gestae - dokonane czyny (czyny bohaterskie)

• Res publica est res populi - Państwo dziełem narodu (Cyceron

• res sacra miser - nieszczęśliwy jest rzeczą świętą - Seneka, Epigramaty)

• reductio ad absurdum - sprowadzenie do niedorzeczności

• relata refero - powtarzam to, co mi powiedziano

• ridentem dicere verum - śmiejąc się prawdę powiedzieć; z uśmiechem mówić prawdę - Horacy, Satyry

• rixari de asini umbra - spierać się o cień osła - spierać się o rzecz błachą, głupstwa

• salus polpuli suprema lex (esto) - dobro narodu (niech będzie) najwyższym prawem - Cycero, O prawach

• salus rei publicae suprema lex (esto) - dobro rzeczpospolitej (niech będzie) najwyższym prawem

• Sapere aude! - Miej odwagę być mądrym! (Horacy)

• Sapienti sat est! - Mądremu wystarczy! (Plaut)

• satis verborum - dość słów

• Scio me nihil scire - Wiem, że nic nie wiem (Sokrates)

• seniores priores - starsi pierwsi; starsi mają pierwszeństwo

• Sic itur ad astra! - Tak oto idzie się ku gwiazdom! (Wergiliusz)

• Sic transit gloria mundi - tak przemija chwała (tego) świata

• sicut fur in nocte - jak złodziej nocą; nagle, skrycie

• sic itur ad astra - tak się idzie do gwiazd (tak się dąży do sławy) - Wergilusz, Eneida

• si duo gusto, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo

• Sine ira et studio! - Bez gniewu i stronniczości! (Tacyt)

• sine ira est studio - bez gniewu i rzyczliwości (obiektywnie) - Tacyt, Roczniki

• si parva licet componere magnis - jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi - Wergiliusz, Georgiki

• siste, viator! - zatrzymaj się wędrowcze!

• Si tacuisses, philosophus mansisses! - Gdybyś zamilkł, pozostałbyś filozofem! (Boecjusz)

• Sit tibi terra levis - niech ci ziemia lekką będzie

• sit vernia verbo - niech mi wolno będzie powiedzieć za pozwoleniem

• si vis pacem, para bellum - jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny

• Spemque metumque inter dubii - Wahając się między nadzieją i trwogą

• S.P.Q.R. (Senatus Populusque Romanus) - senat i lud rzymski (przez tę formułę wyrażano tożsamość i suwerenność państwa rzymskiego oraz dumę jego obywateli)

• Stat magni nominis umbra - Pozostał tylko cień wielkiego nazwiska (Lukan)

• sub poena - pod karą

• sub voce - pod wyrazem, pod hasłem

• sui generis - swego rodzaju; swoisty, osobliwy

• summum bonum - największe dobro

• sustine et abstine - cierp i panuj nad sobą

• supra vires - ponad siły

• taedium vitae - znużenie życiem; wstręt, obrzydzenie do życia

• tempora mutantur et nos mutamur in illis - czasy się zmieniają i my razem z nimi

• Tempus edax rerum! - Czas - niszczyciel wszystkiego! (Owidiusz)

• Tempus fugit, aeternitas manet - czas ucieka, wieczność trwa

• terra repromissionis - ziemia obiecana

• terra ignota - ląd nieznany

• tertium non datur - trzeciego wyjścia nie ma

• tibi et igni - dla ciebie i dla ognia; przeczytaj i spal

• Ubi bene, ibi patria! - Tam ojczyzna, gdzie dobrze! (Pakuwiusz)

• Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia - Gdzie ty, Gajuszu, tam i ja, Gaja! (W prawie rzymskim cywilnym słowa przysięgi małżeńskiej)

• Ultima Thule - Ostateczna granica (Wergiliusz)

• unanimitate - jednomyślnie, jednogłośnie

• usus - ustalony zwyczaj, praktyka

• Usus est optimus magister - Praktyka - najlepszym nauczycielem (Cyceron)

• vacuum - pustka, próżnia

• vade mecum - idź ze mną

• vade retro me Satana! - idz precz ode mnie, szatanie

• vae misero mihi! quanta de spe decidi - biada mi nieszczęsnemu! z jakichże wyżyn upadłem

• vae soli - biada samotnemu

• vae victis! - biada zwyciężonym

• valles lacrimarum - dolina łez

• vanitas vanitatum, et omnia vanitas - marność nad marnościami i wszystko marność

• varium et mutabile semper femina - niestałą i zmienną jest zawsze kobieta

• vel - albo

• veni, vidi, Deus vicit - przybyłem, zobaczyłem, Bóg zwyciężył (Jan III Sobieski)

• veni, vidi, vici - przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (Cezar)

• vide - zobacz, patrz

• Video meliora proboque, deteriora sequor - Widzę i pochwalam, lecz wybieram gorsze (Owidiusz)

• vidi - widziałem

• vincit qui patitur - zwycięża ten, kto wytrwa

• viribus unitis - wspólnymi siłami

• vis attractiva - siła przyciągająca, urok

• vis maior - siła wyższa

• vis vitalis - siła życiowa

• vox - dźwięk, głos

• vox clamantis in deserto - głos wołającego na pustyni

• vox populi - głos ludu

• vulgo - pospolicie, zwykle, powszechnie (zwany)

• vulnerant omnes, ultima necat - wszystkie ranią, ostatnia zabija (o godzinach)

---