S r e d n i o w i e c z E
Media tempora
RAMY CZASOWE: IV/V-XVEuropa:Początek,476 - upadek cesarstwa zachodniorzymskiegoKres epoki,1453 - upadek Konstantynopola1450 - wynalezienie druku przez Gutenberga1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba.
POCZĄTKI ŚREDNIOWIECZAW POLSCE : X - XV966 - chrzest PolskiKres epoki w Polsce:1474 - pierwszy druk w Polsce
FILOZOFIA
Augustynizm - filozofia św. Augustyna ukazująca dramat człowieka usytuowanego pomiędzy
istotami wyższymi (aniołami), a zwierzętami. Według nauki św. Augustyna człowiek posiada dobrą, nieskażoną duszę i grzeszne ciało. Stały konflikt, jaki towarzyszy człowiekowi, to konieczność ciągłego wyboru pomiędzy, tym czego żąda pobożna dusza, a tym czego pragnie bezwstydne ciało. Augustyn pochwala wieczne, choć trudne dążenie człowieka do doskonałości, a jako nagrodę wskazuje zbawienie po śmierci.
Tomizm - filozofia św. Tomasza z Akwinu, zwana „harmonijną”. Według św. Tomasza świat jest hierarchicznie uporządkowany przez Boga i dlatego należy pogodzić się ze swoim miejscem na drabinie bytów i żyć tak, aby nie przekraczać reguł chrześcijańskiego dekalogu.
Franciszkanizm - filozofia „radosna”, płynąca z przekonania o wszechogarniającej miłości Boga do świata. Franciszkanie byli zwolennikami idei ubóstwa, życia w cnocie. Propagowali wiarę w dobro i piękno wszelkiego istnienia.
Teocentryzm - pogląd umieszczający Boga w centrum świata. Życie ludzki podporządkowane było więc wartością duchowym i miało być wykorzystane tak, aby po śmierci zapewnić sobie wieczne zbawienie.
Scholastyka - filozofia szkolna. Jest to sposób dowodzenia założonych twierdzeń (także teologicznych) drogą logicznego rozumowania.
CECHY LITERATURY
Anonimowość - autorzy nigdy nie podpisywali swoich dzieł. Tworzyli oni na chwałę Boga, a sława poetycka nie była dla nich wartością najważniejszą.
Dwujęzyczność - językiem obowiązującym w sądownictwie, szkolnictwie, a także w poezji była łacina, chociaż obok niej funkcjonowały także poszczególne języki narodowe.
Uniwersalność - pogląd, zgodnie z którym cała ludzkość tworzy tzw. państwo ziemskie, dążące do zbawienia i stania się „państwem bożym”. Każdy człowiek miał w tym dążeniu do zbawienia własne zadanie ważne dla całej ludzkości, toteż była ona postrzegana jako wspólnota. Zewnętrznymi jej wyznacznikami były:
- jeden władca duchowny - papież
- jeden władca świecki - cesarz
- jeden język - łacina
- jedna religia - chrześcijaństwo
- jeden system społeczno - polityczny - feudalizm
Pareneza - jest to kształtowanie wzorców osobowych.
WZORCE OSOBOWE: asceta, rycerz, władca.
Asceta - był to człowiek, który lekceważąc życie doczesne i dobra materialne, dążył, żyjąc w skrajnym ubóstwie, do szczęścia pozaziemskiego osiąganego po śmierci.
Rycerz - miłuje Boga, jest chrześcijaninem, walczy z poganami w obronie wiary, mężny, dzielny, honorowy, oddany swojemu władcy, przestrzega kodeksu rycerskiego.
Władca - odważny, pobożny, przebiegły, patriota miłujący swój kraj, chętnie wynagradza lecz także surowo każe, ma cechy rycerza.
Przykłady utworów:
- Aleksy z „Legendy o św. Aleksym” (A)
- Roland z „Pieśni o Rolandzie” (R)
- Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty z „Kroniki polskiej Galla Anonima” (W)
LITERATURA EUROPEJSKA:
„Pieśń o Rolandzie”
„Dzieje Tristiana i Izoldy”
LITERATURA POLSKA:
„Legenda o św. Aleksym”
„Kronika polska Galla Anonima”
Dzieło to należy do literatury historiograficznej. Gall pisał swą kronikę na dworze księcia Bolesława Krzywoustego. Opisuje on dzieje Polski od czasów legendarnych, aż po długie wojny Krzywoustego z Niemcami. Kronika przedstawia rządy polskich królów, które obfitowały w sukcesy wojskowe i doskonałe decyzje polityczne. Kreuje on w swym dziele wzorzec władcy idealnego, władcy kochającego swój lud, niezmiernie odważnego, zaprawionego w bojach z wrogiem, religijnego i sprawiedliwego.
Kronika polska składa się z 3 części. Ważne są dla autora fakty, ale tylko te, które potwierdzają wybitne cechy władcy. Gall nie przywiązuje uwagi do związków przyczynowo - skutkowych, nie układa zdarzeń chronologicznie. Wprowadza do tekstu elementy fikcji literackiej dlatego dzieło Galla zbliżone jest do epiki rycerskiej. Posługuje się staranna łaciną.
„Bogurodzica”
Pieśń tę śpiewało polskie rycerstwo idące do walki. W pierwszej strofie wierni zwracają się do Matki Boskiej z prośbą o zjednanie Syna Bożego i zesłanie przez niego łask. Zwrotka druga to także prośba, ale tym razem skierowana do Chrystusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Lud błaga w niej o dostatnie życie na ziemi oraz o szczęście wieczne po śmierci.
Utwór jest ułożony paralelnie tzn. skomponowany tak, że każda zwrotka zawiera apostrofę do adresata i prośbę. Wiersz jest asylabiczny, liczba zgłosek w wersach jest różna.
Archaizmy:
§ fonetyczne (brak przegłosu) - sławiena, zwolena,
§ słowotwórcze - Bożyc - Syn Boży,
§ słownikowe (wyraz wyszedł już z użycia) - gospodzin, bożyc, zwolena,
§ fleksyjne - zuszczy, raczy
§ składniowe - Bogiem sławiena.
„Lament Świętokrzyski”
Jest to skarga Matki Boskiej, która boleje po stracie syna. Monolog Matki Boskiej eksponuje dramat matczynego, a więc ludzkiego cierpienia po stracie ukochanego dziecka. Utwór rozpoczyna się apostrofą do ludzi, aby wysłuchali lamentu nieszczęśliwej matki. Druga apostrofa jest zwrotem do Chrystusa (matka chciałaby cierpieć za syna ale nie może), a trzecia do Archanioła Gabriela (nie powiedział jej że prócz szczęścia będzie cierpieć takie nieszczęście). Matka Boska - symbol samotnego i niezawinionego cierpienia.
„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”
Jest to najdłuższy polski wiersz średniowieczny. Dialog Polikarpa ze Śmiercią . Mistrz zadaje jej liczne pytania, Śmierć odpowiadając na nie pokazuje mu swą potęgę i bezwyjątkowe panowanie nad wszelkim ziemskim życiem (ludzi i zwierząt). Siejąca powszechny postrach i grozę, nieprzejednana i nieprzekupna, jawi się jako znawczyni człowieka i jego obyczajów charakterystycznych dla każdego stanu (od żebraka do papieża). Stąd satyryczny i moralizująco - dydaktyczny ton tego utworu. Personifikacja Śmierci - ciało kobiety znajdujące się w stanie rozkładu, nie zależnie od hierarchii śmierć zabierze wszystkich do korowodu - Dance macabre*.
*taniec śmierci, czyli wizerunek tanecznego korowodu prowadzonego przez Tancerza Śmierci.
„O zachowaniu się przy stole”
Wiersz obyczajowo - dydaktyczny. Opisuje dobre zachowanie. Kulturę biesiadną powinno cechować więc eleganckie zachowanie się przy stole.
„Satyra na leniwych chłopów”
SZTUKA
ARCHITEKTURA
Styl romański - rozpowszechniony na terenie Francji i Włoch w X wieku. Cechy charakterystyczne tego stylu to:
· proste formy
· sklepienia krzyżowe lub kolebkowe
· wąskie i małe okna
· zdobienia zwane fryzami
· malarstwo freskowe, najczęściej przedstawiające postacie świętych, Chrystusa.
· Np. Kościół św. Andrzeja w Krakowie.
Styl gotycki - rozwija się w czasie dojrzałego i późnego średniowiecza we Francji. Wielu mistrzów uważało ten styl za odrażający, pełen niepotrzebnych zdobień i dekoracji.
Cechy stylu gotyckiego:
· konstrukcje lekkie i strzeliste
· konstrukcje szkieletowe
· sklepienia żebrowe, ostrołukowe
· okna - rozety
· witraże
· np. katedra Notre - Dame, Kościół NMP w Krakowie.
MALARSTWO
Malarstwo okresu średniowiecza najchętniej podejmuje tematykę związaną z życiem i męczeństwem Chrystusa. Popularne są także obrazy przedstawiające Madonnę w otoczeniu aniołów, sceny sądu ostatecznego oraz dzieła obrazujące śmierć. Malarstwo wieków średnich przepełnione jest symboliką biblijną, ale obok dzieł sakralnych powstają także portrety możnych, książąt i władców.
Malarze:
· Giotto (freski w bazylice św. Franciszka w Asyżu)
· Hubert i Jan von Eyckowie (Ołtarz baranka Bożego z Gandawy)
· Hans Memling (Sąd Ostateczny)
· Hieronim Bosch (Sąd Ostateczny)
TEATR
Misterium - średniowieczny dramat religijny, wystawiany w kościołach, a później na placach miejskich. Złożony był z kilku epizodów przedstawiających sceny biblijne lub fragmenty żywotów świętych. Alegoryczny sens dramatu wyjaśniano w epilogu lub w prologu. Charakterystyczna cecha misteriów to symultaniczność - wszystkie elementy przestrzeni były widoczne dla publiczności.
Dramat liturgiczny - wystawiany w kościołach przy okazji nabożeństwa wielkanocnego, oparty na fragmentach Ewangelii, dotyczących śmierci i zmartwychwstania Chrystusa.
Moralitet - bohaterem moralitetu był „jakiś” człowiek, o którego duszę walczyły upersonifikowane siły Dobra i Zła. Była to zwykle przypowieść na temat zmagań człowieka z pokusami świata.