ROZUM

BÓG

Antyk (średniowiecze)

Fatum- los, przeznaczenie, człowiek jest wobec niego bezbronny nawet bogowie muszą się mu podporządkować, losu nie można uniknąć, ale można zachować się godnie lub niegodnie.

Nieodwołalna wola bogów, na którą nikt nie ma wpływu^]. Fatum ciążące nad człowiekiem ograniczało ramy jego wolnej woli, kierując skutki działań w jednym tylko, zgubnym kierunku. Było bezpośrednią przyczyną jego końcowej klęski i tragedii.

Mimesis- okrutna kara bogów często niewspółmierna do winy

Celem tragedii greckiej jest Katharsis- (oczyszczenie widza) (litość- współczujemy bohaterom, trwoga-boimy się, że spotka nas taki sam los). Jedna z podstawowych cech tragedii, zwłaszcza starożytnej.

Tragizm- sytuacja w której może znaleźć się każdy człowiek, a która polega na konflikcie między dążeniami człowieka, a światem czy losem. Tragiczny wybór, jest wyborem między dwoma równorzędnymi sytuacjami i zawsze wybór ten prowadzi do klęski jednostki szlachetniej.

W tragedii obowiązywała zasada trzech jedności:

• czasu (akcja musiała się zamknąć w jednym dniu),

• miejsca (rzecz działa się w jednym miejscu, np. przed królewskim pałacem)

• akcji (jednowątkowa, tzn. dotyczyć jednego zdarzenia)

Platon- uczeń Sokratesa, zajmował się etyką i estetyką ale przede wszystkim stworzył świat idei tzw. Świat poznawczy. Idealizm platoński to pogląd wg. Którego naprawdę istnieją tylko doskonałe idee, świat materialny jest tylko odbiciem jego.

„jaskinia platońska’’ wszystkie ziemskie rzeczy są tylko marnym odbiciem rzeczy idealnych, których człowiek nie potrafi stworzyć. ‘’trójkąt platoński’’

Piękno

Prawda Dobro

Stoicyzm:

• stoicki spokój, złoty środek

• zachowanie równowagi ducha wobec wszystkiego

• to co przynosi los to nauka praktycznej sztuki życia w zgodzie z rozumem wyzbycie się namiętności i emocji oraz lęku przed śmiercią

Epikureizm

• ‘’carpie diem’’- chwytaj dzień, ciesz się chwilą

• Drogą do szczęścia jest poszukiwanie przyjemności i umiarkowanie bólu w taki jednak sposób aby nie ranić innych

Horacjanizm= epikureizm+ stoicyzm. To harmonijne połączenie treści stoickich z epikurejskimi. Horacy połączył dwie szkoły filozoficzne, wspólny system wybierając najbardziej atrakcyjne elementy.

Mit- (słowo, mowa, opowieść). To opowieść narracyjna organizująca i wyrażająca wierzenia danej społeczności, zwykle ustne przekazywana z pokolenia na pokolenie. Jej fabuła opowiada o tym, co w wizji świata jest szczególnie ważne, m.in. o początku świata, narodzinach bogów, życia bóstw, bohaterów. Mity jako pierwsze tłumaczyły człowiekowi

podstawowe tajemnice świata i zjawiska przyrody, np. przemienność pór roku wyjaśnia mit o Demeter i Persefonie (Korze), pioruny zaś to bron Zeusa. Niezrozumiałe zjawiska tłumaczono działalnością bogów. Poza tym mity umacniały pierwotną społeczność, tworząc wspólną tożsamość.

Pełniły funkcję:

• Poznawczą (objaśniając zjawiska przyrody),

• Światopoglądową (są podstawą wierzeń religijnych)

• Sakralną ( w nich tkwi źródło religijnego kultu i związanych z nimi obrzędów)

Mity dzielimy na:

• teogoniczne ( o powstaniu bogów);

• kosmogoniczne (o powstaniu świata)

• antropogeniczne ( o powstaniu człowieka);

• genealogiczne ( o historii rodów)

Głównymi bohaterami mitów są bogowie i herosi (czyli ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi właściwościami. Bogowie żyli w świętym miejscu (w mitologii greckiej na Olimpie), z którego

czasem zstępują, mieszając się w ludzkie sprawy. W mitach zostały utrwalone pierwsze archetypy, czyli pierwsze wzory Ludzkich postaw i zachowań, pradawne niezmienne wyobrażenia, tkwiące w zbiorowej świadomości każdej społeczności

Klasycyzm- z łac. classicus- wzorcowy, doskonały. Za taki wzór uznano właśnie dorobek antyku: przejęte wówczas (głównie w epoce klasycznej- V w.p.n.e.) kryteria piękna i kanony w sztuce. Jedno ze znaczeń tego terminu odnosi się do zjawisk w sztuce i literaturze, które nawiązują do starożytnych norm, stylu, ideału kultury. W literaturze szczególnym umiłowaniem antycznych reguł

Wizja- wyobrażenie, obraz wytworzony w wyobraźni, wizja prorocza- przestawienie przyszłościowych wydarzeń, zawiera sny metafizyczne i religijne wyjaśniające sens rzeczywistości i historii

Budowa tragedii greckiej:

1. Prolog- wstęp

2. Parodos- pieśń chóru na wejście

3. Episeidon- pierwszy występ aktorów

4. Stasimon- pieśń chóru na stojąco (komentarze do sztuki).

Episodia i stosima przeplatają się 3-5 razy

1. Exodos- pieśń chóru na wyjście

Król Edyp

Sofokles

• Dzieje rodu Labdakidów

• Ironia tragiczna – polega na tym, że wszystkie czyny bohatera, wbrew jego woli i świadomości, pchają go do klęski

• Tragiczne w losie Edypa było: OJCOBÓJSTWO I KAZIERODZTWO, KTRÓRYCH NIE MOŻNA BYŁO UNIKNĄĆ ORAZ ŚWIADOMOŚĆ, ŻE JEST SIĘ OJCOBÓJCĄ I KAZIERODCĄ

• Bohaterowie:

Edyp –objął tron po Lajosie; mądry, rozsądny władca, kochany przez lud, jednak po kilku latach jego panowania spadają na miasto nieszczęścia; nazywa siebie zakałą, nędznikiem i opuszcza miasto

Kreon – szwagier Edypa, brak Jokasty; zarzuty Edypa jakoby miał przeciwko niemu spiskować, bardzo go dotykają

Jokasta – żona Edypa; stara się uspokoić męża, pociesza go, popełnia samobójstwo, gdyż wiedziała co się wydarzy

Tyrezjasz – on odkrywa prawdę przed Edypem

Chór Teb – zatroskany o los Teb

Sługa Lajosa – mówi prawdę Edypowi , w którą Edyp nie chciał wierzyć Tyrezjaszowi

Posłaniec z Koryntu – pasterz , który zaniósł niemowlę na dwór władcy Koryntu (Edypa) i który przybywa by potwierdzić prawdę o pochodzeniu Edypa

Antygona

Sofokles

• jej tragizm wynika z KONFLIKTU DWÓCH RÓWNORZĘDNYCH RACJI; mimo, że bohaterowie sami decydują o swoim losie, to jednak każda decyzja, której dokonają, okaże się zła

• Bohaterowie:

Antygona- jest córką Edypa i Jokasty, a więc osobą, którą już same urodzenie postawiło w trudnej, dramatycznej sytuacji. Jest owocem kazirodczego związku (Jokasta była matką Edypa).Antygona towarzyszyła niewidomemu ojcu na wygnaniu. 
Antygonę od początku poznajemy jako osobę bezkompromisową i zdeterminowaną. Nie odczuwa najmniejszych wątpliwości, że prawo nadane przez bogów i głos jej własnego sumienia wskazują słuszną drogę postępowania . Ma odwagę postępować według przyjętych przez siebie zasad, nawet za cenę śmierci. Schwytana przez strażnika i doprowadzona przed Kreona, od razu przyznaje się do tego, co zrobiła. Nie szuka wymówek i usprawiedliwień, nie stara się załagodzić konfliktu - raczej dąży do konfrontacji.
W swoim bezkompromisowym dążeniu do tego, co słuszne, Antygona bywa okrutna. Bardzo ostro traktuje Ismenę. Zarzuca jej brak odwagi, a kiedy siostra chce razem z nią ponieść karę, z pogardą odrzuca jej ofertę.
Ismena również jest córką Edypa i Jokasty. Różni się od Antygony zarówno usposobieniem, jak i postawą, którą przyjmuje wobec zakazu Kreona. Ismena zgadza się, że słuszną rzeczą byłoby pogrzebać brata, nie śmie jednak wystąpić przeciw rozporządzeniu władcy. Wybiera postawę wyczekiwania, usuwa się na bok i pozwala działać innym. Próbuje nieśmiało interweniować u Kreona: przypomina mu, że jego syn kocha Antygonę, apeluje do jego poczucia litości, nie ma odwagi jednak protestować głośno i wytrwale. 

Kreon.- Jest ojcem Hajmona i mężem Eurydyki. Objął władzę w Tebach po jej śmierci i wygnaniu Edypa. Jest władcą apodyktycznym, chcącym zawsze przeprowadzić swoją wolę i nieznoszącym sprzeciwu.

Antygona, domagając się pogrzebu brata, powołuje się na prawo boskie; Kreon, zabraniając go - apeluje do patriotyzmu. Dla bohaterów „Antygony" prawo ojczystego kraju znaczy jednak niemal tyle samo, co prawo bogów (jak śpiewa o tym chór w pierwszym stasimonie). Motywem działania Kreona nie jest więc zawiść, chęć zemsty lub ślepa żądza władzy, ale jego patriotyzm i chęć ratowania państwa. Zauważmy, ze Kreon nie cofa swojej decyzji nawet pod wpływem próśb syna - zmienia ją dopiero wtedy, kiedy ze słów Tejrezjasza dowiaduje się, że spowodowała ona gniew bogów. Wina Kreona jest więc również winą tragiczną - działając w dobrej wierze, bohater całkowicie mylnie ocenia sytuację i ściąga na siebie nieszczęście. Za swój błąd Kreon zapłacił wysoką cenę - stracił żonę i syna.

Hajmon jest synem Kreona. Kocha Antygonę i chce się z nią ożenić. Kiedy dowiaduje się, że Antygona została skazana na śmierć, usiłuje skłonić ojca do zmiany decyzji. Z początku przemawia do niego z szacunkiem; dopiero kiedy Kreon uparcie odmawia, daje się ponieść emocjom. Nie zdoławszy wyjednać u ojca cofnięcia wyroku, daje się zamurować wraz z ukochaną. Kiedy Kreon, zmieniwszy wreszcie swoje postanowienie pod wpływem Tejrezjasza, każe otworzyć zamurowane pomieszczenie, dostrzega, że Antygona powiesiła się, Hajmon zaś trzyma jej ciało. Kreon usiłuje przemówić do syna łagodnie i rozsądnie, Hajmon jednak rzuca się na niego z mieczem. Kreon unika ciosu, a wtedy Hajmon sam się przebija mieczem. Umierając, tuli jeszcze do siebie ciało Antygony.

Średniowiecze

Teocentryzm- hierarchia wartości epoki: Bóg w centrum – jako najwyższa władza, najwyższa wartość, ośrodek wszelkich działań. Według nauk św. Augustyna jedynym celem życia człowieka jest dojście do Boga, byt doczesny ma wyłącznie przygotowywać do przyszłego życia

Dualizm świata- to dwoistość wartości, jaką widzieli ludzie średniowiecza. Wywodzi się z nauk Platona, a rozpropagował go św. Augustyn. Wszystko ma dwie strony- każda rzecz ma byt ziemski (mało ważny) i duchowy (ideę)- ta jest prawdziwą wartością. Tak jak na Sądzie Ostatecznym jest strona potępionych i zbawionych, piekło i niebo, kara i nagroda, tak na ziemi funkcjonuje: zło i dobro, grzech i cnota, ciemność i jasność. Nie ma barw pośrednich.

Magia i tajemniczość- zamiłowanie do liczb, znaków i symboli.

Używano talizmanów, zaklęć i sztuk magicznych. Wierzono w możliwość kontaktu z Bogiem- stąd mistycyzm epoki.

Anonimowość autorów- była zjawiskiem zgodnym z duchem epoki. Do rzeczywistości ziemskiej nie przykładano przecież wagi- zatem sława i zasługi twórcy nie były istotne, ważne było dzieło a nie nazwisko autora.

GATUNKI LITERACKIE ŚREDNIOWIECZA

dramat- misterium, moralitet, dramat liturgiczny

liryka- liryka maryjna, liryka miłosna, wiersz średniowieczny

epika- epos rycerski, gesta, żywoty świętych, kroniki, kazania, apokryfy

ŚREDNIOWIECZNE TEMATY

Śmierć- podstawową cechą śmierci w średniowiecznym ujęciu jest

jej egalitaryzm, czyli fakt, iż zrównuje stany i dotyczy wszystkich

bez względu na majątek, płeć, urodę. Dlatego alegorią śmierci jest

kościotrup- szkielet wspólny wszystkim ludziom, który jest główna

postacią danse macabre.

Tomizm – system filozoficzny oparty na poglądach św. Tomasza z Akwinu. Tomizm wywodzi się z filozofii średniowiecznej, a jego różne nurty są żywe aż do dnia dzisiejszego.

Cechy charakterystyczne tomizmu to:

• prawda, piękno i dobro to powszechne atrybuty bytu. Zło jest brakiem dobra i nie ma swej substancji. Każdy byt w sposób naturalny dąży do pełnego urzeczywistnienia swej natury (swej doskonałości).

• dusza ludzka jest rozumną, jednostkową formą człowieka. Połączenie duszy i ciała jest celowe, bo dusza może poznawać świat tylko poprzez zmysły ciała. Istnieją formy rozumne pozbawione ciała (aniołowie), poznające rzeczywistość bez pośrednictwa zmysłów.

• człowiek posiada władze poznawcze i pożądawcze. Władze poznawcze to zależne od ciała zmysły oraz niezależny od ciała intelekt; władze pożądawcze to zależne od ciała emocje i uczucia oraz niezależna od ciała wola. Tomizm zakłada pierwszeństwo władz poznawczych nad pożądawczymi.

• przeznaczeniem człowieka jest poznanie najwyższego dobra - oglądanie Boga dzięki "światłu chwały" (łac. lumen gloriae)

• człowiek znajduje się na drabinie bytów pomiędzy aniołami i zwierzętami.

Feudalizm- nazwa określająca ustrój społeczno-polityczny rozpowszechniony w średniowiecznej Europie, opierający się na systemie hierarchicznej zależności jednostek, z podziałem społeczeństwa na stany^[1]. W skład społeczeństwa feudalnej Polski wchodziły: szlachta, duchowieństwo, mieszczanie i chłopi.

Dzieje Trystiana I Izoldy

• epos

• GENEZA : tzw. Miłość dworska – zgodnie z której wzorcem rycerz był gotów poświęcić dla damy serca wszystko, co miał, nawet rycerski honor

• Ogółem – Tristan i Izolda byli sobie przeznaczeni, jednak nie mogli ze sobą spędzić życia; jest to miłość nieszczęśliwa

• BOHATEROWIE :

Tristian – jego imię znaczy ‘ smutek’; jest to ideał rycerza, jednak pod wpływem miłości do Izoldy łamie zasady honoru i rycerza prawości, był szlachetny, waleczny, honorowy, dzielny wzór cnót rycerskich, dobry przyjaciel, staje w obronie słabszych i pokrzywdzonych; po wypiciu napoju miłosnego rycerz totalnie wariuje, łamie wszelkie zasady, oszukuje, staję się okrutny dla tych co stają mu na drodze spotkania z Kochanką, jest przekonany o swojej niewinności, ma na względzie dobro i szczęście Izoldy, ale jednocześnie gubi siebie i ją oraz niepotrzebnie krzywdzi inną kobitę

Izolda Złotowłosa – córka króla Irlandii, przeznaczona na żonę króla Marka w imieniu którego Tristan zabił smoka; Izolda też wypija napój i pałają do siebie od tego momentu wielką miłością; mimo uczucia do Tristiana zostaje żoną Marka,jest szaleńczo zakochana co prowadzi do oszukiwania męża, a także pała wielką zazdrością o Tristana; w imię miłości cierpi chłód i niewygody, a podczas nieobecności Kochanka pogrąża się w rozpaczy i smutku; tak jak Tristan nie widzi nic złego w swoim postępowaniu; gdy Tristan już umarł Kochanka układa się przy Ukochanym, modli się i oddaj ducha

Król Marek – pan zamku Tyntagiel; wuj Tristana, prawy i sprawiedliwy; nie jest szczęśliwy z Izolda, gdyż wie o miłości żony do Tristana; reprezentuje ideał władcy i seniora: poważny, stateczny, opanowany, rozsądny, rozważny, kocha Tristana i Izoldę, łatwo im przebacza, dba o swój honor, sprawiedliwy i dobry pan, który ukrywa swe uczucia

Morhołt – rycerz irlandzki; przybył do Kornwalii po coroczny haracz (300dziewcząt i chłopców); poległ w pojedynku z Tristanem, ale ten zranił go zatrutym mieczem; Tristan wypłynął na morze i dotarł do Irlandii, gdzie Izolda, znająca zioła i leki, wyleczyła rycerza;

Izolda o Białych Dłoniach – irlandzka królewna, która została żoną Tristana, była bardzo nieszczęśliwa, gdyż odkryła, że mąż jej nie kocha. Zemściła się, mówiąc umierającemu Tristanowi, ze Izolda nie przyszła się z nim pożegnać (a co było nieprawdą), a pod wpływem tej wieści Tristan zmarł nie pożegnawszy się z Ukochaną

Kaherdyn – przyjaciel Tristana, który oddał mu za żonę swoją siostrę

Renesans (Odrodzenie)

Powrót do filozofii antycznej

Antropocentryzm, - człowiek ośrodkiem zainteresowań .

Humanizm – w wąskim sensie:

prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy epoki odrodzenia (humanizm renesansowy). W szerokim sensie: antropocentryczna postawa intelektualna i moralna, wyrażającej się troską o potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój człowieka, a także przykładająca wagę do racjonalnego myślenia

Reformacja- wielki ruch religijny skierowany przeciw Kościołowi katolickiemu, w jego efekcie powstały nowe odłamy religijne, a także ruch kontrreformacji.

- nazywa się wielki ruch religijny, w wyniku którego powstały nowe odłamy Kościoła: luteranizm, kalwinizm, anglikanizm.

A zatem- reformacja spowodowała rozbicie jedności religijnej Europy: papież nie sprawował już władzy duchownej nad całością chrześcijaństwa, łacina powoli ustępowała językiem narodowym

Harmonia- renesansowe dążenie do umiaru i równowagi w życiu i postrzeganiu świata, w komponowaniu sztuki i w filozofii.

Mecenat- zjawisko opieki możnych nad utalentowanymi i biednymi

artystami.

Tren- gatunek poezji okolicznościowej- żałobnej, pochodzi ze starożytności, upamiętnia dokonania wybitnych jednostek. W kompozycji trenu wyróżniamy zwykle (exordim), pochwałę zmarłego (laudatio), jego opłakiwanie (comploratio), napomnienia do hamowania się w żalu (exhortatio), pocieszenie (concolatio)

Fraszka – drobny utwór poetycki, często o charakterze żartobliwym, opartym na dowcipnym pomyśle, błyskotliwej idei

Pieśń- Gatunek liryczny, utwór wierszowany, stroficzny o różnorodnej tematyce.

WYRÓŻNIAMY : patriotyczne, refleksyjne, filozoficzno-refleksyjne, erotyczne, religijne, biesiadne, historyczne, pochwalne i żałobne

Cechy dramatu elżbietańskiego:

• brak jedności czasu, miejsca i akcji

• wprowadzenie scen zbiorowych

• brak obecności chóru

• źródłem tragizmu są namiętności bohaterów i ich złe wybory, a nie fatum czy wydarzenia

• naruszenie zasady decorum

• wpływ świata fantastycznego na bohatera i jego działania

• inspiracja: fakty, dok. Hist., kroniki, wydarzenia współczesne

• podział na Katy i sceny

MAKBET

William Szekspir

• Został napisany ok. 1606 r. najprawdopodobniej na życzenie króla Jakuba.

• William Shakespeare informacje historyczne czerpał z kronik.

• Rycerz Makbet istniał naprawdę i objął władzę w Szkocji.

• Czas akcji : XI w.

• Miejsce akcji: Szkocja (zamek Makbeta), wrzosowiska, las Birnam, zamek mak dufa, Anglia (dwór króla

• Kompozycja dramatu:

5 aktów, 27 scen

1. 7

2. 4

3. 6

4. 3

5. 7

• Punkt kulminacyjny to zabójstwo Dunkana

• Zewnętrzna twarz- autokreacja człowieka, zachowania służące budowaniu wizerunku w oczach innych

• Wewnętrzna twarz- prawdziwa natura człowieka, prawda we wnętrzu. Ujawniamy ją przed samym sobą lub przed bliskimi.

• Zło wynika z moralnych wyborów człowieka, to my wybieramy którą pójdziemy ścieżka

• Makbet ma świadomość tego co robi i że to jest złe, jednak decyduje się na zbrodnie ponieważ wierzy że zostanie bezkarny. Jest myślący ma mnóstwo argumentów przeciw zbrodni, ale ostatecznie wygrywa rządza władzy i bezkarności. Makbet popełnia zbrodnię z premedytacją.

• Makbet uruchamia mechanizm zbrodni. Zabija króla, potem musi zabić świadków i Tyc którzy o zbrodnie go podejrzewają, a następnie zabić synów i przyjaciół, których zabił wcześniej

• Bohaterowie:

Makbet – postać tytułowa. Jest wasalem i bliskim krewnym króla Dunkana. Dowodzi wojskiem królewskim w wojnie szkocko-norweskiej. Jego zamek znajduje się w Inverness. Mąż Lady Makbet.
Na początku Makbet jest bohaterem wojennyim. Wyróżnia się walecznością, wiernością królowi. Jego uczynki są sprawiedliwe, mężne i godne naśladowania. Jest szlachetnym rycerzem, ceniącym przyjaźń Banka i służbę u króla. 
Kiedy dowiaduje się od wiedźm, że zostanie królem, rodzą się w nim niemoralne żądze – myśli o dokonaniu zbrodni na królu, aby przyspieszyć spełnienie się przepowiedni. Myśl o władzy, podsycana przez żonę, popycha Makbeta do zamordowania Dunkana. Wkrótce, jako król Szkocji, Makbet staje się tyranem. Rządzi bez skrupułów, zabija przyjaciela i rodzinę Makdufa - wiernego Dunkanowi lorda. Makbet ginie w walce z Makdufem, chcącym przywrócić tron prawowitemu następcy dawnego króla.

Lady Makbet- żona tytułowego bohatera, ma ogromny wpływ na jego decyzje, doskonale planuje zbrodnie i zacieranie jej śladów. Mimo swego uporu, pozornej twardości charakteru i braku sumienia – Lady Makbet popada w obłęd po dojściu Makbeta do władzy. Kobieta dzieli z mężem cierpkie owoce ich niemoralnych uczynków. Najprawdopodobniej popełnia samobójstwo. 

Banko – przyjaciel Makbeta. Jest dowódcą wojsk Dunkana w wojnie szkocko-norweskiej. Czarownice przepowiadają mu, że zostanie ojcem królewskiego rodu. Banko przestrzega Makbeta przed złudnością przepowiedni wiedźm, próbuje logicznie analizować słowa wieszczek i zachowuje dystans do tych istot o niepewnych intencjach.

To z jego ust wypłynie opis dziwnych wieszczek, przypominających kobiety, nienaturalnie zniekształcone .Jest on więc bacznym obserwatorem.

Dunkan – król Szkocji. Władca sprawiedliwy, mężny, doceniający starania poddanych w walce dla ojczyzny. Nagradza Makbeta tytułami w zamian za bohaterstwo na polu bitwy. Dunkan nie podejrzewa przemiany swego krewnego, Makbeta, i zatrzymuje się w Inverness, nieświadomy zasadzki na swe życie. Ginie z rąk Makbeta.

Makduf – lord szkocki. Postać wierna królowi Dunkanowi, jeden z pierwszych panów, który podejrzewa zdradę Makbeta. Jest zmuszony uciekać do Anglii i opuścić żonę i dzieci w swej posiadłości w Fajf. Jako niemowlę został wyjęty przez lekarzy z łona matki, zanim upłynęło dziewięć miesięcy. Fakt ten będzie przedmiotem jednej z wróżb, dotyczących śmierci Makbeta. 

Lady Makduf – żona Makdufa. Dobra matka i wierna mężowi gospodyni, która nie rozumie polityki, nie miesza się w sprawy męża. Kobieta racjonalna, łatwowierna, nie rozumiejąca głębszych słów synka, który rozumie decyzję ojca i niebezpieczną sytuację polityczną w państwie. Lady Makduf, wahająca się, czy wierzyć przestrodze, nie zdąży uciec przed zbójcami i zginie wraz z dziećmi.

Malkolm i Donalbein – synowie króla Dunkana. Po morderstwie Dunkana podejrzewają spisek także przeciw sobie i uciekają z kraju. Z daleka obserwują tyrańskie rządy Makbeta. Gdy znajdują pomoc u króla Anglii, ruszają przywrócić w ich ojczyźnie ład i spokój. Malkolm, jako starszy, przejmuje władzę.

Fleance – syn Banka. Chłopiec, który ucieka z zasadzki zastawionej w lesie na niego i ojca. Stanie się ogniwem spełnionej przepowiedni wiedźm, że potomstwo Banka będzie królami Szkocji.

Lennox, Rosse, Angus – panowie szkoccy. Chcą przywrócenia sprawiedliwości i prawości w Szkocji króla Makbeta. Dawniej wierni słudzy Dunkana i przyjaciele Makbeta.

Siward – hrabia Northumberland, dowódca wojsk angielskich, przybyłych pod Dunzynan na wojnę z królem-tyranem, Makbetem. W walkach zginie jego syn, Młody Siward.

Hekate – najważniejsza z czarownic, boginka wojny i zemsty. Służą jej wiedźmy, diabliki. Ona ma moc kontaktować się z Czartem. Hekate pojawia się wśród wiedźm i zapowiada koniec wielkości Makbeta, ponieważ ten nie wezwał jej pomocy w dzień morderstwa Dunkana.

Barok

Powrót do średniowiecza

Śmierć- (makabryczny, groteskowy taniec)- to istota poezji księdza Józefa Baki- Uwagi o śmierci niechybnej.

Sarmatyzm- to ideologia polskiej szlachty XVII w. Sarmaci wywodzili swoje pochodzenie od starożytnego plemienia sarmatów- walecznego ludu, który cenił wolność, demokrację spoiwem tej ideologii były 3 hasła:

• Polska spichlerzem Europy

• Sarmacki mesjanizm

• Przedmurze chrześcijaństwa

Rodzaje komizmu:

Postaci- jeden z trzech podstawowych rodzajów komizmu. Próba wywołania reakcji wesołości w odbiorcy sposobem prezentacji konkretnej postaci przesz szczególne uwypuklenie jej charakterystycznych cech: wygląd zew., cechy charakteru, zachowanie ogólne, wiedza, poglądy itd.

Sytuacyjny- polega zabawnym, nieoczekiwanym spiętrzeniu niefortunnych albo niezwykłych przypadków i zachowań bohatera komicznego.

Słowny

Świętoszek

Molier

• Kompozycja:

  1. Komedia w V aktach ze szczęśliwym zakończeniem

Zachowanie 3 jedności:

-miejsca (dom Orgona)

-jedność czasu (1 dzień od rana do wieczoru)

-jedność akcji (próba zdemaskowania Świętoszka)

1. Ekspozycja- wprowadzenie w akcję rozbudowaną. Świętoszek pojawia się dopiero w 3 akcie

2. Akcja właściwa- niekonsekwencje kompozycji

3. Punkt kulminacyjny (akt IV scena 5) Elmira, Tartuffe, Orgon (pod stołem)

4. Zakończenie: szczęśliwe jak to w komedii, ale trochę sztuczne (Książę wybacza Orgonowi zdradę stanu, a zamyka Tartuffe)

• Z jeden strony ośmiesza obłudę religijna i fałszywą pobożność, a z drugiej str. Zaślepienie, głupotę ludzką i naiwność

• wydarzenie rozgrywa się w latach 60. XVII w. ,w Paryżu w domu francuskiego mieszczanina Orgona

• Komedia, w której istota konfliktu jest wynikiem świadomego działania sprzecznych charakterów. To komedia charakterów- postacie wyraźnie skontrastowane:

Orgon Kleant

Marianna Doryna

Damis Elmira

Tartuffe Orgon

• Bohaterowie:

Świętoszek (Tartuffe) – Orgon pierwszy raz spotyka go w kościele, ujął go głęboką modlitwą, modli się na ‘’krzyż’’ .Intrygant, zakłada maskę ‘’świętoszka’’ jest oszustem bez skrupułów, pewny siebie, niebezpieczny, zdradliwy, pewny siebie, bezlitosny, manipuluje ludźmi, mściwy. Obłudnik i hipokryta. (chce uwieźć Elmirę, ale to mu się nie udaje- Orgon pod stołem)

Orgon- Jest panem domu, mąż Elmiry, ojciec Damisa i Marianny. Naiwny, dał się oszukać Tartuffe. Był prawdziwe pobożny, jest uczciwy. Nie jest najlepszym ojcem ani mężem. O mało nie doprowadził rodziny do klęski. Ograniczony i zaślepiony w Tartuff`a. Był dobrym przyjacielem.

Marianna- Córka Orgona. Jest dobrze wychowaną, skromna dziewczyną, ale niezaradna. Miała duży szacunek do ojca i była posłuszna. Strachliwa, lękliwa, nie wie czego chce, nie ma własnego zdania. Zakochana w Walerym, dlatego decyzja ojca o ożenku jest dla niej niezrozumiała i bolesna; traci szacunek i zaufanie do ojca; widzi, iż nie jest już dla niego ważna; nienawidzi Tartuffe i dlatego też nie ma oporów przez otwartą walką z nim.

Elmira- Druga żona Orgona, macocha Damisa i Marianny. Troszczy się o dzieci jak o jej

własne, Dobra żona, potrafi intrygować. Broni rodziny¸ skromna, elegancka, kobieca, potrafi ukazać atuty, uczciwa, sympatyczna, zna się na ludzkiej naturze, inteligenta, piękna.

Pani Pernelle- to matka Orgona, uważa że Tartuffe to dobry człowiek, jest upara patrzy na wszystkich z góry, ocenia ludzi.

Doryna- – pokojówka Elmiry; wzór służącej – wierna, uczciwa, dba o dobro rodziny; zachowuje przytomność umysłu, przejrzała Tartuffe i otwarcie z niego drwi; potrafi zdemaskować jego obłudę i szydzić z udawanej pobożności.

Damis- syn Orgona; kocha, szanuje ojca ale także widzi zaślepienie ojca i otwarcie przeciw temu się buntuje; w efekcie ojciec go wydziedzicza.

Kleant- brat Elmiry. Mądry i rozsądny

Oświecenie

Konstytucja 3 maja

Empiryzm- pogląd twierdzący, że źródłem poznania jest doświadczenie bodźce zmysłowe i odczucie.

Sensualizm- zaufanie wobec zmysłów ludzkich jako najlepszej metody poznania i badania świata; za pomocą smaku, węchu, dotyku itp.

Racjonalizm- pogląd mówiący że tylko rozum umożliwia poznanie prawdy

Kartezjusz- ‘’myślę więc jestem’’ Posługiwanie się rozumem jest dowodem na istnienie człowieka.

Deizm- postawa głosząca, że Bóg był najwyższą istotą jako stwórca świata, ale nie posiada żadnej mocy ani siły ingerowania w życie ludzi

Liberalizm- pogląd społeczno-polityczny głoszący iż najwyższą wartością jest wolność obywateli. –własna wola. Według liberalizmu najważniejszym zadaniem państwa jest ochrona wolności ekonomicznych politycznych obywateli.

Świadomość narodowa- to poczucie przynależności do narodu z którym łączy nas wspólne dziedzictwo historyczne, kulturowe, językowe, terytorialne, a także wartości i symbole narodowe.

Sentymentalizm- to prąd umysłowy i literacki, który narodził się w dojrzałym oświeceniu .Klasycznym przekonaniom o harmonii i ładzie świata przeciwstawiał on emocje, serce,

uczuciowość, czułość i naturę. Sentymentalizm ukształtował nowego bohatera literackiego- człowieka czułego, ożywił zainteresowanie przyrodą i jej drobiazgową obserwacją. Innymi hasłami tego nurtu było głoszenie niebezpieczeństw płynących z darów cywilizacji

i zainteresowanie wewnętrznym życiem człowieka. Ponieważ ten nurt zachęcał do zastanowienia się nad sobą i dokładnego przyjrzenia się swoim uczuciom, sentymentalizm wpłynął na rozwój bardzo osobistej poezji analizującej każdy przejaw uczuć.

Panegiryk-Utwór pochwalny, wychwalający kogoś lub coś

Satyra- krytykuje, piętnuje poprzez ośmieszenie: ustój, zachowania i postawy ludzkie, wady, władze, zjawiska społeczne i polityczce za pomocą komizmu, ironii, karykatury, groteski

• konkretna- dotyczy bieżących, aktualnych problemów i tematów, które z czasem przestają być zrozumiał e dla człowieka

• abstrakcyjna- dotyczy uniwersalnych zjawisk i tematów zawsze aktualnych np. żona

Robinsonada- prawdziwa lub fikcyjna podróż samotnego człowieka zdanego na własne siły, pomysłowość, zaradność w trudnych warunkach

Romantyzm

Ludowość - zainteresowanie twórczością i kulturą ludu, moralnością, obyczajowością jako źródłem literatury.

Orientalizm - fascynacja kulturą Wschodu

Indywidualizm - cecha romantyków, poczucie odrębności, jednostkowości i wyobcowania z tłumu.

Ballada- gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), którego tematem są niezwykłe wydarzenia.

Cechy ballad romantycznych:

• ludowość (obecność ludu – mieszkańców wsi, symbolika ludowa),

• liczne dialogi w balladach poświęconych zmarłym

• obecność postaci fantastycznych (nimf, rusałek, duchów),

• przysłowia ludowe, złote myśli, które kształtują moralnie ludzi,

• przyroda jako żywy bohater,

• język stylizowany na język ludowy (elementy mowy potocznej i gwary),

• cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej opowieści,

• autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludem (mieszkańcy wsi),

• synkretyzm rodzajowy – utwór łączy w sobie elementy epiki, liryki i dramatu

• Obecność przyrody :

• jest tłem dla wszystkich wydarzeń,

• tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój,

• jest siłą sprawczą wydarzeń,

• jest surowym trybunałem osądzającym człowieka,

• stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.,

• jest związana ze światem ludzkim,

Mistycyzm - wiara w możliwości kontaktu z bóstwem poprzez widzenie, wizję, sen

Mesjanizm - wiara w posłannictwo, w misję do spełnienia wobec całego narodu lub społeczeństwa, przypisywaną jednostkom (np. poecie)lub całym narodom (np. Polsce).

ODA – to utwór pochwalny lub dziękczynny, utrzymany w patetycznym, wzniosłym stylu, mówiący o sprawach ważnych

Baśń- Dominują w niej elementy fantastyki, opowiada o siłach nadprzyrodzonych, cudownych zdarzeniach, nadnaturalnych postaciach i zjawiskach. Zawiera ludową mądrość, wierzenia ludowe. Jeden z podstawowych gatunków ludowej literatury, utwór o treści fantastycznej, nasyconej cudownością, związana z wierzeniami magicznymi, ukazująca dzieje ludzkich bohaterów.

Rapsod- podniosły utwór poetycki, pieśń sławiąca wielkiego bohatera lub ważne wydarzenie. Rapsod żałobny opiewa pogrzeb wybitnej postaci służącej zarówno ,45opisowi ceremonii jak i samego bohatera.

Bajronizm - postawa bohatera bajronicznego - dumnego, tajemniczego, oryginalnego indywidualisty. Typ taki stworzył w literaturze lord George Byron - angielski romantyk

Bohater bajroniczny:

• indywidualista

• buntownik

• tajemniczy

• konflikt ze światem

• ulega wielkim namiętnością

• miłość, zbrodnia

• wyrzuty sumienia

• cierpi z powodu przeszłości

• przedśmiertna spowiedź

• aktywny

• podejmuje walkę

• porywczy, gwałtowny

Werteryzm- moda na Wertera, rozpowszechniona po druku powieści Goethego, naśladowanie miłości Wertera, młodzi ludzie pogrążali się w melancholii, poetyzowali swoje cierpienie, gardzili rozumem i rozwagą.

Weltschemrz- (ból świata, choroba wieku) człowiek nią dotknięty niechętnie patrzy na rzeczywistość, jest znudzony jej sztucznością, odczuwa pustkę egzystencjalną i niedosyt, izoluje się w towarzystwie wybierając samotność, wierzy w istnienie lepszego świata, ale nie potrafi (nie ma sił) zmienić swojej sytuacji gdyż wszystkie dążenia uważa za daremne i bezcelowe.

Cierpienia młodego Wertera

Johann Wolfgang Goethe

• ‘’Stumr Und Drang’’ –okres burzy i naporu. Ruch młodych twórców, którzy interesowali się dziejami narodowymi i poezją ludową. Krytykowali wpływ cywilizacji, opiewali namiętności i skrajne, gwałtowne uczucia, często prowadzące do zbrodni.

• składa się z dwóch części; pierwsza to rok 1771, a druga to końcówka 1771 do grudnia 1772

• Powieść epistolarna- powieść w listach

• Fala Wertera- ludzie zaczęli naśladować Wertera, ubierać się jak on i popełniać samobójstwa

• J.W. Goethe umieszcza w książce elementy biograficzne np.:

-samobójcza śmierć przyjaciela (Werter tak jak przyjaciel popełnia samobójstwo)

-Goethe był zakochany w żonie przyjaciela: CharLOTTA Briff

-Goethe również był szykanowany ze względu na swoje mieszczańskie pochodzenie

• Werter idealizuje i sakralizuje kobietę, miłość traktuje jako namiętność wszechogarniającą człowieka

• 3 etapy miłości:

1. Intymność

2. Namiętność

3. Zobowiązanie

• Rozmowa Wertera z Albertem na temat samobójstwa

Werter	Albert
Ocena samobójstwa powinna zależeć od przyczyn, powodów	Samobójstwo- dowód na brak rozsądku, głupota
Śmierć jest obrona przed cierpieniem	Napawa go wstrętem, obrzydzeniem
Uważa, że samobójstwo wymaga odwagi	Dowód na słabość, tchórzostwo, ucieczka od życia
Bywa, iż samobójstwo jest aktem poświęcenia	Jest złem niezależne od przyczyn
	Samobójstwo jest aktem szaleństwa

• Bohaterowie:

Werter – Ucieka z rodzinnego miasteczka przed zakochaną w nim dziewczyną (Eleonorą) oraz aby uporządkować sprawy majątkowe matki. Młody mężczyzna, traktuje miłość swobodnie; upatruje szczęście w samotności; na początku bohater snuje filozoficzne myśli, ale da o sobie znać jego ‘buntownicza krew’ ; w tym spokojnym stanie ducha poznaje Lottę; nagle Werter doznaje olśnienia, że owa dziewczyna jest tą jego boską kochanką, bliźniaczą duszą; tak zaczęła się jego silna, odurzająca miłość – miłość romantyczna; Werter jest nieprzytomnie szczęśliwy; przełom w jego wielkiej miłości następuje wtedy, gdy przyjeżdża Albert – narzeczony Lotty; poznaje teraz piekło romantycznej miłości; z bólu wyjeżdża, ale powraca, gdyż nie potrafi żyć bez ukochanej; jego życie stało się bardzo intensywne; ciągle rozpaczał, rozpamiętywał, raz godzi się z losem, a zaraz znów buntuje się przeciwko niemu; w końcu jako typowy kochanek romantyczny popełnia samobójstwo

Wilhelm – adresat listów Wertera, przyjaciel, z którym od dzieciństwa byli nierozłączni.

Lotta – narzeczona Alberta; młodziutka dziewczyna; niezależna, umie odważnie wygłaszać swoje sądy, oczytana, wrażliwa; subtelna, delikatna, szczera i uczciwa; ma wszystkie cechy romantycznej kochanki

Albert – postać nadzwyczajnie pozytywna; kocha Lottę dojrzałą i ugruntowaną miłością; jest opiekunek i przyjacielem; nie przeżywa porywów. Pozwalał narzeczonej na spotkania z Werterem. Dopiero po ślubie okazał zniecierpliwienie jego wizytami Wertera. 

Komisarz S. – ojciec Lotty, wdowiec, wychowujący dziewięcioro dzieci. Człowiek szczery, otwarty i zacny. Bardzo ceni Wertera. 

Córka nauczyciela – kobieta, którą poznaje Werter w Wahlheim. Wychowuje trzech synów. Jej mąż wyjechał do Szwajcarii po odziedziczony majątek. Troskliwa i kochająca dzieci. Traci najmłodszego synka.

Parobek – chłopak służący u starszej wdowy, w której jest zakochany. Pragnie ponad wszystko, by kobieta została jego żoną. Uwielbia ją bezgranicznie. Oskarżony o gwałt, zostaje wyrzucony ze służby. Z zazdrości zabija nowego parobka wdowy, kiedy dowiaduje się, że ma on zamiar poślubić kobietę.

Poseł – pracodawca Wertera. Pedantyczny i wiecznie niezadowolony z jego pracy. 

Panna von B. – niebieskooka dziewczyna, podobna do Lotty. Werter poznaje ją podczas pracy w poselstwie. Miła i naturalna, źle się czuje w domu bogatej ciotki. 

Hrabia C. – arystokrata, którego Werter poznaje w D. Darzy młodzieńca szczerą przyjaźnią i zrozumieniem. 

Henryk – młody chłopak z niższej klasy społecznej o smutnej i prostodusznej twarzy. Był pisarzem u ojca Lotty. Zakochał się w dziewczynie i został odprawiony ze służby. Odrzucony, popada w melancholię i obłęd. Przez jakiś czas jest zamknięty w domu wariatów. Traci zupełnie kontakt z rzeczywistością. Chodzi po skałach i szuka kwiatów dla Lotty. 

Nie-Boska Komedia

Zygmunt Krasiński

• Dramat powstał w 1833 roku, a wydany został 2lata później – anonimowo;

• Tytuł: : nawiązuje do Boskiej komedii Dantego; interpretuje się go jako określenie historii – nie-boskiego dzieła ludzi lub komedii dziejącej się wbrew woli Boga

• Końcowa scena dramatu- wskazuje, że w walce zła z dobrem wygrywa dobro (Bóg)-jego ostateczna interwencja.

• Prowidencjalizm- religijna wiara w to, że losami świata kieruje Bóg, jego wyroki są nieznane ludziom, ale w ważnych momentach ludzkość może liczyć na interwencję Boga i obronę przed nieszczęściem

• Dramat romantyczny Można podzielić na dwie części : pierwsza – tzw. dramat rodzinny; druga – dramat społeczny;

Nie Boska Komedia
I
Mąż
Dramat rodzinny

• Problematyka : najważniejszy jest tu konflikt społeczno-polityczny między arystokracją, a ludem, który prowadzi do rewolucji; drugi problem to status poety niedoskonałego, romantycznej wersji poety przeklętego, jakim jest hrabia Henryk (Mąż); zaś problem trzeci to historia nieszczęśliwego małżeństwa bohatera

• Bohaterowie:

HRABIA HENRYK – MĄŻ-Poznajemy go w chwili ślubu z Marią, ma on wtedy 21 lat. Henryk jest wybitnie uzdolnionym poetą, ma przez to poczucie wyższości, pogardza innymi, ta pycha prowadzi go jednak do klęski, jaką w efekcie ponosi w życiu osobistym. Związek z przeciętną, choć bardzo go kochającą kobietą, szybko go nudzi. Poszukuje on kochanki idealnej, którą dostrzega początkowo w Dziewicy, będącej dla niego uosobieniem żywej poezji.
W części trzeciej Hrabia ma 36 lat. Jest działaczem społecznym, przywódcą arystokracji. W rewolucyjnym chaosie potrafi właściwie ocenić sytuację, wie, że radykalny przewrót na ziemi nie zmieni układów społecznych, a dawną arystokrację zastąpi nowa. Widząc zwycięstwo rewolucjonistów popełnia samobójstwo.

ORCIO -Syn Henryka i Marii. Naznaczony przez Marię w chwili chrztu staje się poetą, obdarzony poetyckim geniuszem chłopiec już od najmłodszych lat ma moc tworzenia poezji. To stanie się jego przekleństwem. Dar poetycki nie pozwala mu przeżyć dzieciństwa na zabawach z rówieśnikami. Jest zbyt dojrzały jak na swój wiek. Dla ojca Orcio jest powodem nieustannych wyrzutów sumienia (przypomina mu o śmierci porzuconej przez niego matki). Dziecko to jest napiętnowane poezją. Cierpi z jej powodu, a fizycznym przejawem tego cierpienia jest ślepota, na którą zapada.

MARIA -Matka Orcia, żona Henryka. Poznajemy ją podczas jej ślubu z Hrabią. Jest prostą, kochającą i oddaną małżonkowi kobietą. Bardzo przeżywa jego odejście z domu z dziewicą symbolizującą poezję. Postanawia więc zrobić wszystko, by jej mąż kochał ich wspólnego syna. Błogosławi Orcia, żeby został w przyszłości poetą, co miało zapewnić mu miłość ojca, a jej przebaczenie męża. W efekcie syn staje się poetą, co okaże się dla niego zgubne. Ona sama modli się o to, by również ona byłą poetką. Jej modlitwy zostają wysłuchane, jednak natchnienie poetyckie doprowadza ją do szaleństwa, a potem do śmierci.

PANKRACY -Pankracy to przywódca rewolucjonistów, ma on cechy autentycznych przywódców Wielkiej Rewolucji.Jest to człowiek z ludu, bez przeszłości – nie ma przodków ani tradycji. Jest silnym, konsekwentnym i upartym człowiekiem, dzięki temu udało mu się osiągnąć pozycję przywódcy. Sadził, że może zbudować nowy ład, dlatego wzniecił rewolucję, naruszając tym samym podstawową strukturę świata – rewolucja to bowiem nic innego, jak bunt wymierzony przeciwko porządkowi społecznemu. W pełni panuje nad podburzonym tłumem, inni czują wobec niego respekt, boją się go (Leonard). Pankracy jest niezależny, ma świadomość swojej wielkości i to jest powodem jego samotności. Przeżywa on szereg wątpliwości, i z nikim się nimi nie dzieli. Sam podejmuje ryzyko i sam chce za to odpowiadać.

Pankracy wierzy, że cel uświęca środki, że w imię „idei wieku naszego” należy popełniać zbrodnie. Na gruzach starego, ginącego świata Pankracy przeżywa falę skruchy. Mówi o konieczności zmazania zbrodni przez stworzenie raju na ziemi. To jednak nie zmaże jego win. Dlatego Pankracy zostaje pokonany przez Chrystusa Zbawiciela. 

Hrabia Henryk i Pankracy jako bohaterowie romantyczni
Rysy bohaterów romantycznych w „Nie-Boskiej komedii” noszą Hrabia Henryk i Pankracy. Chociaż te dwie postacie reprezentują dwie sprzeczne postawy, obaj nie mają do końca racji w swoich poglądach. Obaj o tym wiedzą i czują zbliżający się upadek. A kiedy wypełniają swoje zadanie, umierają samotni.

Pan Tadeusz

Adam Mickiewicz

• ‘’Pan Tadeusz’’ został napisany w Paryżu między czerwcem 1832, a wiosną 1834, wydany po raz pierwszy w roku 1834 w lipcu

• Czas akcji:

3 dni 1811 lato

2 dni 1812 wiosna

• Tytuł: ‘’Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem’’

• Budowa tekstu: utwór składa się z 12 ksiąg opatrzonych tytułem. Każda z ksiąg poprzedzona jest tzw. Argumentem czyli streszczeniem każdej księgi:

1. Gospodarstwo

2. Zamek

3. Umizgi

4. Dyplomatka i łowy

5. Kłótnia

6. Zaścianek

7. Rada

8. Zajazd

9. Bitwa

10. Emigracja. Jacek

11. Rok 1812

12. Kochajmy się!

• Inwokacja- apel, zwrot do bóstw, ojczyzny, bardzo uroczysty:

‘’Litwo, ojczyzno moje..’’

• Pan Tadeusz jako epopeja narodowa

• Rehabilitacja Jacka Soplicy

Cechy romantyczne	To co go odróżnia
Nieszczęśliwie zakochany	Ma dziecko
Cierpi w życiu	Nie umiera śmiercią samobójczą
Zmiana osobowości/ imienia	Mężczyzna w dojrzałym wieku
Tajemnicza biografia	Dojrzałość emocjonalna
Przemiana wewnętrzna	Był żonaty
Impulsywny, buntownik przeciwko normą społecznym	Umiera w walce
Jest samotny (misja)	Pijaństwo
Wyrzuty sumienia z powodu zbrodni	Szaleńcza młodość pełna hulanek
Walka Narodowa	Działania racjonalne
Indywidualista- emisariusz
Człowiek czynu- patriota

• Kolory są dobrane w taki sposób aby pokazać świat idealny. Obraz Litwy jest wyidealizowany

• Powodem powstania utworu było między innymi tęsknota za ojczyzną i świadomość tego

-wyrzuty sumienia z powodu niewzięcia udziału w powstaniu

-‘’pan Tadeusz’’ Miał być prezentem dla udręczonych na obczyźnie Polaków

Postacie kobiece dobrane są kontrastowo, aby wybór Tadeusz aby był oczywisty

• Wydarzenia:

- spór o zamek między rodem Sopliców i Horeszków

-wątek polityczny: działalność emisyjna księdza Robaka

-wątek miłosny między Tadeusza i Zosią wzbogacony o komplikacje Telimeny

-spór o charty (psy) Miedzy Asesorem, a Rejentem

• Bohaterowie:

Tadeusz- dwudziestoletni chłopak, który przybywa do Soplicowa z Wilna; bratanek Sędziego, syn Jacka Soplicy; Zosia jest jego pierwszą miłością; jest wierny, uczciwy; został wychowany w tradycji patriotycznej; wraz z Zosią tworzą wzorcową polską parę nowych czasów; urodzony w czasie powstania kościuszkowskiego, stąd też jego imię.

Jacek Soplica- brat Sędziego, ojciec Tadeusza i jego opiekun, który z daleka śledzi los syna i Zosi, córki jego Ukochanej Ewy; w młodości przeżył wielki zawód miłosny, unieszczęśliwił potem matkę Tadeusza, której nie kochał, zabił Stolnika i został przez to ogłoszony zdrajcą; to wszystko wywołało u Jacka wewnętrzną przemianę; stał się pokorny i przyjął nazwisko Robak i w mnisim przebraniu podjął się służby dla kraju; cieszy się wśród szlachty ogromnym autorytetem; w roli emisariusza przygotowuje powstanie na Litwie; Gerwazy przebacza mu zabójstwo Stolnika, na łożu śmierci Jacka; pozostaje on w pamięci jako narodowy bohater.

Sędzia Soplica – gospodarz Soplicowa, młodszy brat Jacka, gorący patriota. W posiadłości zachowuje staropolskie obyczaje i tradycje

Woźny Protazy Brzechalski – wierny sługa Sopliców. W utworze ma swój odpowiednik w rodzinie Horeszków w postaci Jest ogromnym formalistą – np. gdy Gerwazy nakazuje mu wydać akt własności zamku na nazwisko Hrabiego twierdzi śmiało, że akt ten nie będzie miał mocy prawnej, gdyż narzucony został przemocą

Podkomorzy – przyjaciel Sędziego. Przybył do jego domu, aby rozsądzić spór o zamek. Jest przedstawicielem dość nielicznej w utworze magnaterii. Z racji pełnienia wysokiego urzędu, zawsze sadzany jest najwyżej przy stole. Równy Sędziemu w hołdowaniu obyczajom i tradycji. Jak informuje nas narrator jest to „ostatni, co tak poloneza wodzi”.

Wojski Hreczecha – przyjaciel domu. Pod nieobecność Sędziego pełni obowiązki gospodarza. Dzięki niezwykłemu sprytowi potrafi rozstrzygnąć wiele spraw – chociażby spór o Kusego i Sokoła, czy przechylenie szali zwycięstwa na korzyść Polaków podczas bitwy z Moskalami. 

Rejent Bolesta – gość w domu Sędziego. Jest to urzędnik odpowiedzialny za sporządzanie aktów notarialnych – być może jego obecność również związana jest ze sporem o zamek. Rejent to miłośnik polowań – właściciel charta imieniem Kusy i strzelby Sagalasówki. Toczy nieustanny spór z Asesorem, który udaje się zażegnać dopiero w końcowej części utworu. Ostatecznie to on pada ofiarą „łowów” Telimeny.

Asesor – sługa carski, pełniący obowiązki doradcy sędziego i komisarza nadzorującego policję. Toczy ciągły spór z Rejentem o to, który z nich jest lepszym myśliwym (jest właścicielem charta Sokoła).

Jankiel – właściciel pobliskich karczm. Jest to Żyd w dużym stopniu zasymilowany – zachowujący odrębność religijną, ale będący wielkim patriotą. Aktywnie współpracuje z Księdzem Robakiem.W finalnej części utworu jest bohaterem jednej z bardziej znanych scen poematu, nazywanej koncertem Jankiela . Poprzez dobór utworów, które wygrywa na cymbałkach przypomina wydarzenia z historii Polski:

• Polonez 3 Maja- uchwalenie Konstytucji 3 Maja

• Szybkie tępo, głośne, niespokojna, nieprzyjemna, fałszywy ton- Konfederacja Targowicka

• Rzeź Pragi, pierwsza masowa emigracja Polaków

• Silne mocne dźwięki, Mazurek Dąbrowskiego- powstanie Legionów Dąbrowskiego, początek wyprawy Napoleona

Maciek nad Maćkami – senior rodu Dobrzyńskich. Zwany przez bliskich Maćkiem nad Maćkami. Rady jego cenią sobie wszyscy – Sędzia sadza go przy stole między najważniejszymi osobami. Potępia pomysł zajazdu na Soplicę, choć pomaga Robakowi uwolnić agresorów.

Telimena – daleka krewna Sopliców, ale przyjaciółka rodziny Horeszków, sytuuje się pomiędzy dwoma rodami. W utworze ukazana jest jako ok. trzydziestoletnia kokietka, uwodząca kolejno, lub równocześnie, Tadeusza, Hrabiego i Asesora, aby w końcowej scenie wyjść za Rejenta. O tym, że jest to małżeństwo z konieczności lub z rozsądku świadczy fakt, iż gotowa jest zerwać zaręczyny z Bolesntą, jeżeli Hrabia obieca się z nią ożenić. Nie jest ona jednak napiętnowana przez narratora – pokazuje on także, że potrafi współczuć, kiedy biegnie powstrzymać Tadeusza przez samobójstwem. Ostatecznie zgadza się także na małżeństwo młodzieńca z Zosią.

Opiekunka Zosi ukazana jest jako osoba światowa – młodość spędziła w Petersburgu, hołdująca modom, co na wsi daje czasem efekt komiczny. 

Hrabia – ostatni z Horeszków, choć, jak mawia Gerwazy, „po kądzieli”. Toczy z Sędzią spór o zamek.. Wiele jego decyzji budzi się pod wpływem impulsu i jest podyktowane przez żądną wrażeń wyobraźnię. Jednak naiwność i zmienność jego charakteru wraz z biegiem utworu maleją – w ostatnich scenach pojawia się on jako zasłużony w boju pułkownik wojsk polskich. Jak przystało na typ romantyka kocha się ciągle i nie zawsze stale: kolejno fascynują go Zosia, Telimena, a w końcu Podkomorzanka. Początkowo wrogo nastawiony do Sędziego za namową Gerwazego urządza zajazd. W partiach finalnych utworu zapanowuje jednak między nimi zgoda.

Stolnik Horeszko – nieżyjący już potomek Horeszków w prostej linii. Zginął z rąk Jacka Soplicy, którego uczynił sobie wrogiem poprzez podanie mu „czarnej polewki”. Przedśmiertnie jednak dostrzega niewłaściwość swojego postępowania i przebacza zabójcy. Zaplanował małżeństwo swojej córki, którego owocem jest Zosia – jest wiec jej dziadkiem.

Zosia – córka Ewy Horeszko i Wojewody. Wcześnie osierocona przez rodziców, którzy zmarli na zesłaniu na Sybirze. Zaopiekował się nią anonimowo Jacek Soplica dając w opiekę Telimenie. Powziął bowiem plan wyswatania dziewczyny z Tadeuszem, co ostatecznie udaje się wcielić w życie. Mieszka w dworku Sopliców, gdzie rozkwita i pięknieje.

Gerwazy Rębajło – stary Klucznik, wierny sługa Horeszków, pod tym względem odpowiednik Protazego. Początkowo postać negatywna – to za jego sprawa Hrabia nie chce oddać zamku i decyduje się najechać na Soplicę. Robi to jednak Gerwazy nie ze złej wole, ale dlatego, że poprzysiągł umierającemu Stolnikowi zemstę na Soplicach. W utworze pojawia się z nieodłącznym mieczem zwanym Scyzorykiem, który dopiero pod koniec przekazuje następcy. W ostatnich scenach zmienia się ocena tej postaci – wybaczając Jackowi. W scenie poprzedzającej ucztę zaręczynową pokazany jest jako dobrotliwy staruszek, pogodzony z dawnym wrogiem – Protazym. Do końca wierny Hrabiemu i Zosi, gotów jest oddać za nich życie.

Dziady

Adam Mickiewicz

Dziady cz. III (A.Mickiewicz)

• Kompozycja:

I. Scena więzienna II. Wielka Improwizacja III. Egzorcyzmy ks. Piotra	Realistyczna Konrad- Czyściec
IV. Widzenie Ewy V. Widzenie ks. Piotra VI. Sen Senatora	Fantastyczno-wizyjna Ks. Piotr-niebo
VII. Salon Warszawski VIII. Bal u Senatora IX. Noc ‘’dziadów’’	Realistyczna Senator- piekło

• Bohater:

II.	IV.	III.
Upiór	Gustaw	Konrad ‘’Tu umarł Gustaw, narodził się Konrad’’

• 1823- proces filaretów i filomatów

• Tytuł- dziady-dawny pogański obrzęd odprawiany na Litwie, polegający na przywoływaniu duchów zmarłych

• powstały wiosną 1832 roku w Dreźnie

• Autor chciał nie tylko oddać hołd poległym, ale również zachować pamięć narodu i wydarzeń

• Dedykacja: A. Mickiewicz ‘’dziady’’ poświęca męczennikom narodowej sprawy, Luzią którzy poświecili życie ojczyźnie, z nazwiska wymienia swoich najbliższych przyjaciół:

Jan Sobolewski, Cyprian Daszkiewicz, Feliks Kółakowski

• AKCJA : 1832; miejsca: Wilno, Warszawa, okolice Lwowa, a w prologu opisywana jest podróż do bohatera do Petrsburga;

• SYNKRETYZM RODZAJOWY – można znaleźć elementy liryki, epiki i dramatu;

• MESJANIZM – jest to zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnie roli( Polski w dziejach świata)

• PROMETEIZM – scena Wielka Improwizacja, jest interpretowana jako wyraz buntu przeciw Bogu, Konrada, wzniesionego w imię ludzkości; czyli bunt prometejski

• Bohaterowie:

Konrad – wyjątkowo wrażliwy i bogaty jeśli chodzi o życie wewnętrzne; przeżywa stany uniesień, wówczas improwizuje, co jest wspomniane w scenie więziennej; gorący czciciel Marii co ratuje go przed potępieniem; gł cecha ujawnia się w Małej Improwizacji – pycha, której symbolem jest kruk; jest poetą romantycznym, tworzy prawdziwą i żywą poezję; jest wieszczem narodowym – przepowiednikiem; pragnie władzy tyrańskiej; pragnie rządzić uczuciami i duszami dlatego poniesie klęskę; znosi on znamiona bohatera bajronicznego –> zbuntowany, niezależny, ma poczucie wyższości i wyjątkowości, niepokorny, woli ginąć, niż się podporządkowywać; to jego cechą jest prometejski bunt (patrz wyżej)

Ks.Piotr – bernardyn, odważny patriota, odwiedza więźniów, podnosi ich na duchu; najważniejszą jego cechą jest pokora; pomaga Konradowi podnieść się z upadku; jest przenikliwy i stanowczy; przepowiada Konradowi wolność i udziela wskazówek co do jego przyszłej roli

Młodzież uwięziona przez carską policję – autor podkreśla ich niewinność; więźniowie są jednak świadomi jakie wyroki na nich spadną, a nie maja możliwości obrony; to ludzie odważni, szlachetni i gotowi oddać życie za ojczyznę

TREŚĆ :

Prolog – Wilno, 1 listopada 1823; w więzieniu; gł bohater ma wizję senną; po przebudzeniu dokonuje się w nim przemiana, której wyrazem jest zmiana imienia z Gustaw na Konrad; scena ma znaczenie symboliczne : nadszedł czas przemiany z kochanka romantycznego poszukującego kobiety, na ‘kochanka’ ojczyzny;

Scena I - scena więzienna; Mickiewicz przywołał swoich przyjaciół filomatów i filaretów; najważniejsze jednak jest opowiadanie Sobolewskiego o zesłanych na Sybir uczniach i studentach ze Żmudzi (elementy mesjanizmu) oraz wampiryczna pieśń zemsty Konrada

Scena II – improwizacja; poeta Konrad wygłasza Wielką Improwizację, w której żąda władzy nad ludźmi; oskarża on również Boga o nieczułość na los Polski i cierpienie ludzi; gdy wątpiąc w sprawiedliwość Boga, posuwa się niemal do bluźnierstwa, pada zemdlony, a szatan triumfuje;

Scena III – ks. Piotr odprawia egzorcyzmy nad Konradem; zwycięża księdza nie szatan, który wyjednuje Konradowi wybaczenie w sądzie archaniołów;

Scena IV – widzenie Ewy; Lwów – dziewczyna modli się za duszę uwięzionego poety Konrada;

Scena V – widzenie ks. Piotra; Bóg w widzeniu zsyła księdzu wielką wizję cierpień i zmartwychwstania Polski; symbolika tej sceny jest oparta na biblijnych scenach Męki Pańskiej; Polska ma odgrywać rolę Mesjasza (mesjanizm polski), by swym cierpieniem odkupić inne narody; jej wyzwolicielem ma być tajemniczy mąż – „a imię jego czterdzieści i cztery”

Scena VI – sen Senatora; diabły męczą go w śnie, zsyłając mu sen o niełasce cesarskiej

Scena VII – (salon warszawski) – porucznik Piotr Wysocki dokonuje oceny narodu polskiego

Scena VIII – (bal u Senatora) – ukazuje senatora Nowosilcowa i jego otoczenie

przedstawiono tu kontrast między tą grupą a patriotami; najważniejszym wątkiem tej sceny jest wątek Rollinsona i jego matki; scena kończy się spotkaniem ks. Piotra z Konradem

Scena IX – to noc Dziadów; 1824 rok; Guślarz próbuje na prośbę kobiety wywołać ducha, który przed laty ukazał się jej w noc Dziadów; był to duch człowieka żyjącego; ponieważ milczał, kobieta rozpoznaje go wśród więźniów więzionych w kibitce; ma ona ranę na piersi i na czole – to Konrad

Kordian

Juliusz Słowacki

• Czas powstania : rok 1833 w czasie pobytu poety w Genewie; dramat drukiem ukazał się 1834;

• SPISEK KORONACYJNY- 24 maja 1829r.

• Dokładny tytuł brzmi: Kordian. Część pierwsza trylogii Spisek koronacyjny. Zwraca on uwagę na fakt, że dramat, który mamy przed sobą miał być pierwszą częścią trylogii. Część druga nie powstała, a część została najprawdopodobniej zniszczona przez autora. Przyjęło się użycie dla części pierwszej tytułu całej trylogii.

• Dramat posiada kompozycję otwartą nie wiemy czy adiutant księcia zdąży na czas

• Wymowa :utwór uważany jest za próbę rozrachunku Słowackiego z moralnymi i politycznymi problemami pokolenia; oraz za próbę pojęcia polemiki ideowo-artystycznej z Mickiewiczem;

• Akcja : początkowo noc sylwestrowa 1799roku(Przygotowanie) , a dalej to już rok 1823; miejsca to m.in.: Londyn, Dover, willa włoska, Rzym, Mont Blanc i Warszawa

• Kordian jest zbyt ckliwy na sercu, zasłabły psychicznie, wrażliwy. Ponosi klęskę osobistą gdyż nie potrafi ocenić swoich sił. Udowodnił, że : ‘’Chcieć i nie móc to piekło’’ Kordian cierpi na ‘’chorobę e wieku’’

• Kordian decyduję się na samotne unicestwienie cara, jednak ponosi klęskę.

Przyczyny klęski bohatera:
Strach
Boi się ciemności- czyli potępienia, piekła, boi się że będzie winny śmierci tych na których zemszczą się Rosjanie, boi się cara oraz aresztowania, diabła, który wychodzi z komnaty cara

• Problematyka : to przede wszystkim bezwzględna krytyka przywódców powstania listopadowego i ocena samego powstania, a także polemika z romantycznymi mitami narodowymi; utwór przedstawia również historię dojrzewania oraz wizerunek psychologiczny młodego chłopaka, bohatera tytułowego

• Przygotowanie, ocena przywódców powstania:

-Prezes stowarzyszenia- nie rezygnuje z walki, ale chce ją odłożyć na bardziej odpowiedni moment, powołuje się na swoje doświadczenie, uważa że spiskowcy są jeszcze zbyt słabi. Zamiast skrytobójstwa proponuje otwartą walkę

-Podchorąży- oskarża cara o prześladowanie Polaków, jego zdaniem koronacja to jest profanacja św. Miejsca. Potęga tych, którzy się nie buntują przeciw koronacji, chce zemsty

-Ksiądz- wątpi w skuteczność spisku, skrytobójstwo określa jako zbrodnie którą Bóg potępia

-Starzec- jest przekonany, że zabójstwo przyniesie nam wolność, ale sądzi, że trzeba zamordować całą rodzinę cara, zachęca do krwawego terroru. Gotów jest wziąć na siebie winę skrytobójców, po to aby ich ochronić przed Bożym potępieniem

• Podróż- dla romantyka ma znaczenie symboliczne, pozwala poznać samego siebie i świat, poczuć się wolnym, niezależnym

Dla Kordiana podróż po Europie jest poszukiwaniem celu (sensu) w życiu, dojrzewaniu, dorastaniu oraz zderzeniem marzeń z rzeczywistością

Etapy podróży Kordiana:

1. Londyn- Kordian uczy się, że światem rządzi pieniądz, wszystko można kupić: władza, tytuły

2. Dorer (miejsce kojarzone z Szekspirem)- rzeczywistość jest o wiele gorsza niż poezja, ludzie nie tak piękni i nie wspaniali i nie tak dobrzy. Nie można nauczyć się życia z książek i poezji

3. Włochy- nawet miłość nie jest prawdziwa i można ją kupić za pieniądze, wystawia ukochaną na próbę i traci kolejny sens w życiu

4. Watykan (na audycji papieża)- Papież lekceważy Kordiana, grozi Polkom rzucenie klątwy o ile nie podporządkują się Rosji

5. Mont Blanc- na szycie świata znajduje życiowy cel, poświęca się dla ojczyzny, rodaków. Wygłasza monolog, który jest nawiązaniem do wielkiej improwizacji w „’dziadach’’ części III Adama Mickiewicza

• Hasło: ‘’ Polska Winkelriedem narodów’’ oznacza, ze naród poświęci się aby inne narody były wolne i Kordian też się poświęci

• Co przeżywa, co czuje i o czym myśli Kordian na szczycie Mont Blanc?

-czuje się wybrany, wyjątkowy, jest rozdarty, bezradny- huśtawka nastroju

-czuje się wielki

-zniechęcony po kolejnych porażkach no nie ma celu w życiu-poszukuje go

-jest zdeterminowany: albo cel w życiu albo śmierć

-myśli o władzy nad ludzkimi umysłami

-rozczarowany światem, traci wiarę w miłość. Podróż po Europie odebrała mu dziecinną wiarę

-na końcu monologu Zn aj duje cel: poświęci się dla ojcyzny

-wątpi czy sobie poradzi i czy starczy mu sił do działania, nie jest pewny czy mu się powiedzie

-mówi o zdobytych doświadczeniach

-niedoszły samobójca nabiera chęci do życia

• Bohaterowie:

Grzegorz – sługa Kordiana, opiekujący się nim na dworku. Ten stary, bardzo mądry i doświadczony przez życie człowiek był silnie związany z tytułowym bohaterem. W czasach młodości walczył u boku Napoleona w Egipcie, a także w kampanii rosyjskiej. Widząc zagubienie w oczach Kordiana opowiedział mu trzy niezwykłe historie. Pierwsza ukazywała losy biednego Janka, który trafił na dwór króla, a dzięki swojej ciężkiej pracy (szył doskonałe buty dla psów) zyskał sympatię władcy i szybko awansował, aż stał się panem. Pozostałe dwie opowieści były relacjami z wypraw wojennych Grzegorza. Jedna opowiadała o walkach pod egipskimi piramidami, a druga o bohaterskim czynie pana Kazimierza, który w wojnie przeciwko Baszkirom rzucił się w pojedynkę na ich przywódcę, wsadził głowę Baszkira między „dwie kry” unoszące się po wodzie i w ten sposób tatarski dowódca „stracił” głowę. Grzegorz w ten niezwykły sposób usiłował naprowadzić Kordiana na właściwą drogę życiową. Nie tylko zachęcił młodzieńca do działania, ale pobudził w nim uczucia patriotyczne. Stary sługa był do końca ze swoim panem. Zrozpaczony Grzegorz odwiedził Kordiana w więziennej celi i pożegnał go

Laura – pierwsza miłość w życiu młodziutkiego Kordiana. Ponieważ była od niego starsza nie traktowała go poważnie. Towarzyszyła mu w pieszych i konnych wycieczkach i spacerach. Nie zwracała uwagi ani na jego uczucia, ani na wyraźne sygnały o samobójstwie, które jej dawał. Zachwycała się jego wierszami miłosnymi. Gdy wreszcie zrozumiała, że młodzieniec może targnąć się na własne życie z jej powodu, było już za późno

Wioletta – piękna kobieta poznana przez Kordiana we włoskiej willi. Postać ta miała uświadomić tytułowemu bohaterowi dramatu, że nie ma prawdziwej miłości. Uosabiała ona wszystkie kobiety, dla których najwyższą wartością w życiu jest bogactwo, wygoda i zaspakajanie własnych potrzeb. Przekonana, że Kordian jest zamożnym mężczyzną zapewnia go o swojej dozgonnej i niepodważalnej miłości. Całkowicie zmienia swoje zdanie, gdy bohater oznajmia jej, że jest bankrutem. Zrozpaczona Wioletta mówi mu wtedy: Przegrałeś moje serce razem z klejnotami! (...)

Papież – ukazany został bardziej jako polityk niż Ojciec Święty. Kordian zjawił się na audiencji u głowy Kościoła z nadzieją, że dostanie błogosławieństwo dla siebie i całego narodu polskiego. Okazało się jednak, iż papież zalecał Polakom poddanie się carowi. Chociaż zawiadywał wszystkimi katolikami, to w tej sytuacji sympatyzował z prawosławną Rosją. Jego postać dopełniał Luterek, czyli mówiąca po łacinie papuga. 

Pozytywizm

Praca organiczna- aby społeczeństwo mogło się rozwijać konieczna jest współpraca wszystkich warstw. Każda grupa społeczna ma do odegrania ważną rolę. Dlatego praca organiczna - to praca nad każdą warstwą społeczną w imię dobra wspólnego.

Organicyzm- teoria zakładająca, ze społeczeństwo działa jak ludzki organizm, aby funkcjonowało sprawnie i zdrowo wszystkie części muszą być sprawne i zdrowe, działać razem.

Praca u podstaw- czyli nad warstwą najuboższą. W skład społeczeństwa wchodzą też warstwy najbiedniejsze. One również powinny współpracować z resztą społeczeństwa. Ale to najbogatsi mają obowiązek oświecać i edukować pozostałe warstwy, a także zadbać

o poprawę ich warunków bytowych.

Scjentyzm- to zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, bo to jedyne źródła rzetelnej wiedzy.

Emancypacja kobiet- zakłada uniezależnienie od mężczyzn, taki sam dostęp do szkół wyższych i miejsc pracy, równouprawnienie dotyczące płac, traktowanie kobiet na równi z mężczyznami.

Asymilacja Żydów- tolerancja religijna, zmierzano do tego aby Żydzi chodzili do polskich szkół, zajmowania polskich urzędów, integrowania się z polską ludnością wzajemne poszanowanie, poznanie kultur. Doprowadziło to do obaw przed ekspansją gospodarczą Żydów, a w konsekwencji do antysemizmu.

Realizm-

Cechy realizmu:

• mimetyzm- odtwarzanie, kopia rzeczywistości, konkretny czas i przestrzeń

• zwiera i propaguje hasło polskiego pozytywizmu

• estetyzacja- w literaturze nie poruszało się tematów: brzydoty, choroby, kalectwa, śmierci, erotyzmu

• weryzm- (prawda) powieść opierała się na fikcji ale zmyślone zdarzenia i postacie musiały prawdopodobne, żadnych duchów i zjaw

• Narrator trzecio-osobowy, wszechwiedzący, narracja pełna szczegółów, dialogi i monologi, zdarzenia muszą być tak opisane jak by się działy teraz

• Bohater- z jednej stroni indywidualni z drugiej strony posiadają cechy typowe dla grupy którą reprezentują

• Przekaz- dyskretne wychowanie społeczeństwa

Proza- mowa niewierszowana, przeciwieństwo wiersza

Nowela-  krótki utwór literacki, pisany prozą, charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i sprawnie skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która zmierza do punktu kulminacyjnego. Fabuła noweli jest zazwyczaj jednowątkowa, pozbawiona epizodów, rozbudowanych opisów przyrody oraz szczegółowej charakterystyki postaci. Jest to jedna z odmian epiki. Jej treść dotyczy pewnego zdarzenia, opartego na wyrazistym motywie, z pozoru nieistotnym ale często nabierającym znaczeń symbolicznych. Motyw „sokoła”.

W noweli akcja toczy się w określonym czasie i miejscu, a osobą opowiadającą jej przebieg, zazwyczaj w sposób „obiektywny”, jest narrator. Ukazywane przez niego wydarzenia mają swoje przyczyny i skutki.

Powieść – gatunek literatury pięknej, utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg zdarzeń.

Klasyczna powieść jest pisana prozą, w której występują liczne dialogi, opisy akcji i natury i jest podzielona na rozdziały liczące od kilku do kilkudziesięciu stron. Klasyczna powieść posiada wszystkowiedzącego, anonimowego narratora i wielowątkową, liniową, chronologiczną fabułę.

Mendel Gdański

Maria Konopnicka

• Nowela- utwór zwarty jednowątkowy z ograniczoną liczba bohaterów, wydarzeń, zakończone wyrazista puentą

• Elementy świata przedstawionego: główny bohater Mendel (imię) Gdański (nazwisko)

• Imię Mendel- oznacza iż bohater urodził się jako 15 dziecko i dlatego tak go nazwano

• Akcja: warszawa, zabór Rosyjski

Autorka sugeruje Gdańsk żeby zmylić rosyjską cenzurę .Głos Konopnickiej przeciw fali wystąpień antysemickich. Podburzony przez zaborców motłoch rabował żydowskie sklepy, próbował przegonić Żydów

• Bohaterowie:

Mendel – główny bohater jest 67-letnim Żydem, który od 27 lat prowadzi własny zakład introligatorski(oprawia książki). Wychował się w ubogiej rodzinie. Z domu wyniósł szacunek dla innego człowieka oraz uczucie miłości, którym obdarzył jedynego wnuka – Jakuba. Z całej rodziny został mu tylko mały chłopiec. Córka i żona – Resia zmarły, a synowie wyjechali za granice w pogoni za chlebem. Jakub stanowił więc dla Mendla główną treść życia. Chciał by chłopiec zdobył wykształcenie, wychowywał go w poczuciu godności do roli pełnoprawnego obywatela. 

Jakub Gdański – syn najmłodszej córki Mendla. Jest najbliższą osobą i oczkiem w głowie dziadka. Wychowywany przez starego Żyda w nowoczesny sposób, tzn. w myśl zasad asymilacji – chodzi do polskiej szkoły, ale także w połączeniu ze świadomością godności wynikającej z bycia Żydem. Jest dzieckiem bardzo delikatnym i wrażliwym – zarówno psychicznie, jak i fizycznie. Przysparza tym nieustannych zmartwień dziadkowi, który chciałby żeby zrozumiał, iż swojego żydostwa nie powinien się wstydzić. Tymczasem chłopiec jest zbyt przerażony antysemickimi nastrojami, panującymi wśród kolegów i społeczeństwa warszawskiego, aby móc zrozumieć to, co stara się przekazać mu Mendel. 

Student – jeden z sąsiadów i klientów Mendla. To on ratuje starego Żyda przed napaścią tłumu. Początkowo ukazany, jako dość brzydki, „dziobaty” młody człowiek, w momencie heroicznego gestu. Gdy student powraca do swojej zwykłej, codziennej postawy znika również jego uroda.

Zegarmistrz – jeden z klientów i znajomych Mendla. Jest postacią ukazana bardzo negatywnie. Gdy przychodzi poinformować Żyda o planowanych aktach przemocy z jego ust wydobywają się wszystkie stereotypowe antysemickie zarzuty Uznając się za kogoś wyższego i lepszego od Żyda, co chwila rozmyśla, czy aby nic nie ujęto jego wydumanej godności. Jest pod tym względem ukazany w sposób karykaturalny, odsłaniający ego moralną i intelektualna pustkę

Kamizelka

Bolesław Prus

• Nowela ‘’sokół’’- motyw lub przedmiot przewijający się przez cały utwór i mający dla akcji kluczowe zasadnicze znaczenie, bez niego nie było by utworu

• Tytuł utworu: tytułowa kamizelka funkcjonuje jako motyw sokoła w noweli

• Narrator: pierwszo-osobowy, obserwator, sąsiad bohaterów. Kupił kamizelkę do swojego dziwnego zbioru, jest odrobinę zawstydzony swoim skromnym zbiorem, jest obiektywny, nie wie wszystkiego, części sytuacji musi się domy domyślać i cześć sobie dopowiadać

• Czas: kwiecień+ maj+ czerwiec Wiosna- szczęśliwe małżeństwo

Lipiec+ sierpień Lato- pierwsze symptomy choroby

Październik Jesień- mąż chudnie i słabnie, choroba się pogłębia

Listopad Zima- śmierć męża

• Warszawa bliżej nie określona dzielnica

Ona	On
Pracuje ponad siły aby opiekować się mężem Skracając pasek kamizelki okłamuje męża, ze lekarze nie zdiagnozowali żadnej poważnej choroby Potrafi ukryć emocje dla ukojenia męża Zna prawdę, zachowuje stoicki spokój	Ściąga pasek z przęczki Oszukuje żonę aby ją pocieszyć Nie pokazuje, że martwi się swoją chorobą Długo pracował aby zapewnić godne warunki

• Małżeństwo okłamuje się nawzajem biorąc każde z nich osobna cały ciężar choroby na swoje barki, kamizelka staje się symbolem miłości

• Pointa: ‘’ któż jednak powie, że za tymi chmurami nie ma słońca’’ Słońce za chmurami szarego dnia jest nadzieja, ale też przekonanie, że na świecie istnieje prawdziwa miłość

• Punkt kulminacyjny: Moment, w którym Pan zaczyna wierzyć, że rzeczywiście zdrowieje, nie wiedząc, że żona skraca kamizelkę

• Bohaterowie:

Małżeństwo – młodzi ludzie, ona nauczycielka, on dobry urzędnik; bardzo się kochają, starają nie przysparzać sobie cierpienia, kiedy okazuje się że pan jest śmiertelnie chory

Narrator – kolekcjoner wspomnień, których symbolami stają się przedmioty; tytułowa kamizelka przypomina mu o pięknej, głębokiej miłości człowieka do człowieka;

Żyd – handlarz; sprzedaje narratorowi kamizelkę

Lalka

Bolesław Prus

• Tytuł:

-‘’Lalka’’ jako tytuł wzięła się z prasy austriackiej. Bolesław Prus przeczytał procesie lalki, później proces pojawia się w powieści (Krzeszowska ze Stawską)

-Scena zabawy Rzeckiego lalkami, która można odnieść bezpośrednio do postaci Wokulskiego (początek i koniec)

-Uproszczona i prymitywna interpretacja odnosi się do Izabeli Łęckiej ‘’salonowej lalki’’

• Kompozycja:

Klamrą zamykającą i otwierającą opowieść jest scena zabawy Rzeckiego lalkami w sklepie.

Kompozycja otwarta- nie wiemy jak skończyły się losy bohatera.

Końcowa scena kiedy akrobata (symbolizujący Wokulskiego) spada z konia kończąc swoje pokazy

Krytyka literacka miała pretensje do chaosu kompozycyjnego spowodowanego licznymi retrospekcjami oraz wprowadzeniem narratora pierwszoosobowego.

• Narracja:

1. Trzecio osobowy- obiektywny, wszechwiedzący, stojący po za światem przedstawionym

2. Ignacy Rzecki- ‘’Pamiętniki Starego Subiekta’’ pierwszoosobowy- subiektywny, jego wiedza o świecie jest ograniczona, należy do świata przestawionego, jest jednym z bohaterów

• Czas akcji:

Akcja właściwa utworu rozgrywa się w latach 1878-1879, ale retrospekcje (czyli powroty pamięcią do minionych wydarzeń), na które natrafić można w Pamiętniku starego subiekta, obejmują okres od roku 1837, są w nich opisane wydarzenia związane z Wiosną Ludów oraz kampanią węgierską (1848), a także powstaniem styczniowym (1863).

1878-1979- czas akcji właściwej

*powrót Wokulskiego z wojny

x-śmierć Rzeckiego

__ -spotkanie Izabeli

| -pobyt na Syberii

V- wiosna ludów

• Miejsca czasu akcji właściwej: Warszawa, Paryż, Zasaławek, sklep Wokulskiego, salony, kamienica Krzeszowskiej, mieszkanie Łęckich, łazienki

• Śmierć Minclowej, powiększenie sklepu

• Poznanie Izabeli Łęckiej

• Wyjazd na wojnę bałkańską, pomnożenie majątku

| -powrót Wokulskiego z wojny

• Jak widzą Wokulskiego:

-kupcy: wariat zmienny i niezdecydowany, przeżył dużo w życiu, zmysł do interesów, dobre małżeństwo z rozsądku, nie potrafi zadowolić się tym co ma

-Rzecki: złote serce, uczciwy, altruista, jest empatyczny, wierny, oddany

przyjaciel, zauważa w nim duży smutek, ale nie okazuje emocji na zewnątrz człowiek zaangażowany w politykę, dobry organizator, zna go od wielu lat

-Izabela Łęcka: - na początku zuchwały, obsesja na jej punkcie, cyniczny

brutal, dorobił się majątku w podejrzanych interesach, przebiegły, nieuczciwy, bezczelny kupczyk, niewykształcony, chce wszystko kupić za pieniądze, zadufany w sonie, chętnie słucha pochlebstw od strony arystokracji, ale uważa że on nie przejmuje się tym, jego atrakcyjność rośnie wraz z jego majątkiem

-Michał Szuman (doktor, przyjaciel Wokulskiego, stary Żyd)- ślepo zakochanym, błazen, zawzięty, stalowy człowiek- konsekwentny, uparty, wrażliwy, można go łatwo i na długo zranić przez Mickiewicza uwierzył w miłość idealną

Julian Ochocki- otwarty na nowe rzeczy, nie jest egoistą, dąży do wyznaczonych celów, stworzony do rzeczy wielkich, społeczeństwo go nie rozumie

Książę: niewdzięczny, myśli samodzielnie bo sprzeciwia się księciu, silna wola, zuchwały egoista, szorstki, nie spełnia życzeń księcia, interesowny, zwykły dorobkiewicz, prowadzi własną politykę

Tomasz Łęcki: energiczny, dobry inwestor, genialny kupiec, nie chce go za zięcia

Biedota: poważanie wśród ludzi, prosty i dobroduszny, pomocny, uratował im życie, są mu wdzięczni

• ‘’lalkę’’ często określa się jako ‘’powieść o trzech pokoleniach’’

1. Bohaterowie skupiają się na trzech pokoleniach:

-najstarsze pokolenie: Rzecki-pokolenie romantyków

1. Pokolenie przejściowe- Wokulski urodził się w romantyzmie, ale dorosły w pozytywizmie. Te dwie epoki się ‘’kłócą’’, dwa sposoby myślenia

2. Trzech idealistów-

-Rzecki- idealista polityczny, wierzy w przyjście Napoleona, który odda ojczyźnie wolność i pokona Rosję

-Wokulski- idealista w miłości, wierzy w idealną miłość, romantyczną, od pierwszego wejrzenia

-Ochocki- ideologia wiedzy, wynalazków, techniki, chce zbudować maszynę latającą

Pozytywista	Romantyk
Doskonale prowadzi interesy, bogaci się, zmysł handlowy, pomaga Węgiełkowi, Wysockiemu ,Magdalence(stwarza warunki lub miejsca pracy) (metoda ‘’rybki i wędki’’)	Zakochuje się od pierwszego wejrzenia, ma romantyczne podejście do ukochanej, idealizuje ją, ubóstwia, obsesyjnie uwielbia, poszukuje widoku jej twarzy
Praca u podstaw, wierzy w naukę, wiedze, studia przyrodnicze, współpracuje z polskimi geografami na Syberii, interesuje się pracami Geista i Ochockiego, daje im pieniądze	Próbuje popełnić samobójstwo
Scjentyzm, małżeństwo z rozsądku z Małgorzata Mencel, przyjaźni się z Żydem dr. Szumanem	Pojmuje miłość w sposób romantyczny, wszechogarniający, sens życia, podporządkowuje jej wszystkie swoje działania, miłość to sacrum, świętość, jedyna i niepowtarzalna, druga połówka duszy może być źródłem szczęścia albo tęsknoty
Asymilacja, współpracuje z Szlangbaumami, usamodzielnia Magdalenkę, pomaga utrzymać się Stawskim	Bierze udział w Powstaniu styczniowym (rzuca studia dla tego)
Emancypacja kobiet, praca- awans społeczny, wchodzi na salony arystokratów, dzięki inteligencji i wiedzy, lubi działanie i zmiany	Wychowany na poezji Mickiewicza
Praca organiczna, otwarty na nowości

Wokulski to przedstawiciel epoki przejściowej romantyk i pozytywista.

• ‘’lalka jako powieść panorama- szeroki obraz społeczeństwa

1. Mieszczaństwo

Jan Mincel (spolszczony Niemiec)

Ignacy Rzecki (subiekt)

Szlangbaum (stary i młodszy-żydzi)

Klein Szuman (Niemiec)

Hopfer ( Niemiec)

Stanisłw Wokulski

Pani meliton, Pani Stawska- inteligenci

Zięba, Lisecki ,Marczewski – subiekci

studenci

1. Arystokracja

Izabella Łęcka i Tomasz Łęcki

Kazimierz Starski

Hrabia Karolowa

Baron Dalski

Julian Ochocki

Pani Zasławska

Książę

• Wynalazki:

	Wokulski	Geist	Ochocki
Wynalazek	Pompa pompująca wodę (perpetuum mobile)	-metal lżejszy od wody i inny lżejszy od powietrza -materiał wybuchowy	Maszyna latająca
Stosunek ludzi do wynalazków	Ojciec uważa, że marnotrawi pieniądze, inni ludzie nie interesują się tym, nauka to dziwactwo które nie przynosi efektów	Niektórzy uważają Geista za oszusta, Wokulski jest zafascynowany ale również pełen niedowierzania	Rodzina uważa go za nieszkodliwego wariata, nie bierze go na poważnie
Funkcja Wynalazków	ułatwienie pracy fizycznej, wyręczenie człowieka	Rozwój ludzkości, nowe spojrzenie na naturę	Likwidacja ograniczeń, pokój na świecie, stworzenie podniebnej cywilizacji
Rzeczywiste efekty	Maszyna się zepsuła, nie działa	Udoskonalenie technik zabijania, stworzył metal lżejszy od powietrza, ale nie wie jak go wykorzystać	Latająca maszyna to tylko marzenie

Wszyscy wymienieni bohaterzy to wizjonerzy, ci którzy przyczynia się do rozwoju ludzkości dla zwykłych ludzi są wariatami lub szaleńcami, oszustami.

Wszystkie wynalazki są utopią naukową, pozostają w strefie marzeń oprócz materiałów wybuchowych Geista, one jednak zostały wykorzystane przeciwko człowiekowi, a nie dla jego dobra

• ‘’Lalka’’ jako powieść realistyczna

• bogactwo motywów literackich o :

-miłość

-przyjaźń

-wielkich miastach : Warszawa, Paryż;

-o społeczeństwie XIX wiecznym

-bohater który jest jednocześnie romantykiem i pozytywistą

-miłość do Napoleona

-bogactwie i wiedzy

-polityce

-walce narodowowyzwoleńczej

-biznesie

-samotności wśród tłumu

• Bohaterowie:

Stanisław Wokulski- jest głównym bohaterem powieści. Kupiec, uczestnik powstania styczniowego; po powrocie z Syberii zawiedzony widokiem Warszawy, rozgoryczony brakiem pamięci o powstaniu, rozpaczliwie poszukuje sensu życia, szlacheckiego pochodzenia, wdowiec; właściciel sklepu, nieszczęśliwie zakochany w Izabeli Łęckiej; dla niej zdobył majątek, zakładał spółkę do handlu ze wschodem i powiększa majątek. Opłaca sieci finansowych intryg, uzależniając od siebie finansowo jej ojca; później gdy zaczyna sobie zdawać sprawę, że Izabela bawi się jego miłością, chce popełnić samobójstwo – ratuje go Wysocki;

Izabela Łęcka -Pochodzi ze starej, arystokratycznej rodziny, która stoi na krawędzi bankructwa. Jest niezwykle piękna, o posągowej urodzie. Wychowana w typowy dla arystokracji sposób: w świecie "wiecznej wiosny", w salonach, na królewskich dworach, na balach i rautach, otoczona tłumem wielbicieli, którzy liczą na olbrzymi posag. Początkowo Izabella nie jest w stanie zaakceptować związku z mężczyzną niższego stanu. Nie potrafi docenić poświęcenia, nie mówiąc o miłości do Wokulskiego. Owszem, potrafi kokietować mężczyzn, flirtować z nimi, zabawiać ich rozmową, ale żadnemu nie potrafi okazać uczuć. Kiedy okazuje się, że ożenek z Wokulskim jest konieczny ze względów finansowych, przyjmuje jego oświadczyny (głównie ze względu na prośby ojca). Jednak nawet wtedy nie potrafi być z nim szczera.

Ignacy Rzecki- Pochodził z niższej warstwy społecznej, wychowany w duchu patriotycznym, czym dał wyraz uczestnicząc w powstaniu węgierskim . Jest człowiekiem starej daty: gorącym bonapartystą i zapatrzonym w przeszłość romantykiem. Jego kalkulacje polityczne są dość naiwne, wierzy w rychłą wojnę, która przyniesie Polsce niepodległość, nadal po 1871 roku jest zapatrzony we Francję.
Pracuje jako subiekt w sklepie Mincla, a potem Wokulskiego, przyjaźni się bardzo z przełożonymi.Nie umie dojść do wniosku, że jego życiowe ideały legły w gruzach. Ostatecznie umiera w wielce symbolicznej scenie w swoim miejscu pracy, które tak ukochał. Był starym idealistą, który okazał się nie przystawać do czasów w których żył. Przez zamieszczenie w powieści "Pamiętnika starego subiekta" staje się drugim pierwszoplanowym narratorem utworu.

Arystokracja

  Tomasz Łęcki - ojciec Izabeli. Jest typowym arystokratą i w takim duchu wychował córkę. Posiadał kiedyś spory majątek, ale strwonił go na zagraniczne wojaże i wystawne życie. Bankructwo nie skłoniło go jednak do zmiany postępowania. Zamiast ograniczać wydatki, zaczął wyprzedawać pozostałe mu jeszcze dobra. Jego wysokie mniemanie o sobie nie przeszkadza mu wykorzystywać Wokulskiego, jako "maszynki do zarabiania". Liczy na wysokie profity z założonej przez Stanisława spółki. Córka jest dla niego niemal przedmiotem transakcji - chce wymienić ją na bogatego zięcia, który jest w stanie zapewnić mu dostatnie życie.

Julian Ochocki - pochodzi z arystokracji, jest kuzynem Izabeli Łęckiej. Wyróżnia się na tle swej klasy społecznej pragmatycznymi zainteresowaniami - swoistym wręcz niezwykłym kultem nauki i techniki, czemu daje wyraz prowadząc różnorodne badania. Rozbudza w Wokulskim jego dawne zainteresowania, a po jego powrocie z Paryża jest urzeczony pracą i wizją Geista. Ostatecznie wyjeżdża z kraju nie znajdując odpowiednich warunków do rozwoju. Jest typowym pozytywistą, człowiekiem przesiąkniętym zachodnimi ideami, które jednak nie mogą się ziścić w polskich warunkach

Baronostwo Krzeszowscy - małżeństwo żyjące w separacji, której powodem była prawdopodobnie tragiczna śmierć córeczki. Baronowa, której udało się zgromadzić dość pokaźny majątek, mieszka w kamienicy Łęckich, mimo, że nie czuje się tam dobrze (dokuczają jej sąsiedzi, lekceważy dozorca). Ma sentyment do mieszkania, gdyż znajduje się tam ulubiony pokój córki, który pozostał niezmieniony od jej śmierci. Jest zgryźliwą histeryczką, niemal nigdy nie opuszcza mieszkania, dręczy służbę, a jej ulubionym zajęciem jest pisanie złośliwych anonimów. W końcowej części utworu baronowa kupuje kamienicę i usuwa z niej większość lokatorów. Baron z kolei to lekkoduch, wydający krocie na karciane długi i wyścigi konne. Ruina finansowa zmusza go w końcu do pogodzenia się z żoną i zamieszkania razem.

Mieszczaństwo

  Żydzi - należą do nich kupcy Szlangbaumowie i doktor Szuman. Właśnie oni w finale powieści przejmują sklep i oszczędności Wokulskiego. Mimo że w większości są z pochodzenia Niemcami, to angażują się w polski ruch narodowowyzwoleńczy. Szczególną postacią jest Szuman, lekarz i przyjaciel Wokulskiego.

Minclowie - to rodzina reprezentująca solidne mieszczaństwo pochodzenia niemieckiego. Jeszcze ich babka nie znała słowa po polsku, ale już jeden z jej wnuków angażuje się w powstanie styczniowe. Utrzymują się, prowadząc sklep galanteryjny, którego obroty systematycznie powiększają, z pokolenia na pokolenie. Kiedy ostatni z Minclów umiera, jego majątek przejmuje żona, która z kolei wnosi sklep w posagu Wokulskiemu.

Inni bohaterowie

 Prostytutka Marianna ’’Magdalenka’’ - Wokulski poznaje ją w kościele w czasie wielkosobotniej kwesty. Postanawia pomóc, dlatego też znajduje jej uczciwą pracę i opłaca mieszkanie. Dzięki temu sprowadza ją na dobrą drogę. W końcowej części powieści wychodzi za Węgiełka.

Bracia Wysoccy - jeden z nich wegetuje w ubogim domku na warszawskim Powiślu. Wokulski ofiarowuje we mu pieniądze i daje pracę. Drugiemu załatwia przeniesienie do pracy na kolei w Skierniewicach, co okazuje się brzemienne w skutkach, gdyż Wokulski próbuje popełnić samobójstwo ratuje mu życie

Węgiełek - parobek z Zasławia, marzący o nauce w stolicy. Wokulski poznaje go, gdy, na spacerze z Izabelą, oprowadza ich po ruinach zamku w Zasławiu. Przyciąga jego uwagę, gdy opowiada legendę, o "księżniczce ze złotą szpilką". Stanisław ofiarowuje mu pieniądze i zapewnia kwaterę w Warszawie, co umożliwia młodemu chłopakowi zdobycie zawodu. Później, gdy ten chce żenić się z byłą prostytutką Marianną, Wokulski finansuje ich wesele.

Geist - dawny wielki profesor.. Wokulski spotyka go podczas wyprawy do Paryża. Próbuje przekonać Wokulskiego do swego projektu, wykłada swoją życiową filozofię, gdzie ludzkość podzielona jest na ludzi prawdziwych i bestie w ludzkiej skórze.. Wokulski od tego momentu będzie miał dylemat czy pracować z Geistem czy starać się o pannę Łęcką.

Brodnia I kara

Fiodor Dostojewski

• Powieść składa się z 6 części i epilogu. Epilog ma kluczowe znaczenie dla interpretacji powieści

• Polifonia- oznacza wielogłoskowość. Do literatury pojęcie to wprowadził Michał Bachtin. Polifoniczność to dialog w Otrębie jednej wypowiedzi bohatera.

Raskolnikow sprzecza się z samym sobą, odpowiada an pytania zadane samemu sonie, najczęściej w chwilach silnego wzburzenia czy niepewności

Zadaniem powieści polifonicznej jest koncentrowanie się na przeżyciach, wyobrażeniach, procesie odczuwania i procesie myślenia bohatera.

Narrator analizując świat wewnętrzny człowieka używa technik narracyjnych:

-monologu wew.

-mowy pozornie zależnej

-snów i halucynacji

• ‘’Zbrodnia i kara’’ to:

-powieść kryminalna sensacyjna- dominuje motyw zbrodni, śledztwo i ukarania zbrodniarza

-realistyczna- opisuje miasto, przestrzeń

-psychologiczna- chociaż słabo umotywowana, przemiana głównego bohatera

-polifoniczna

• Ludzie dzielą się na ‘’zwykłych’’ i ‘’niezwykłych’’

Ludzie zwykli mają nawet obowiązek żyć tak jak im nakazują ludzie niezwykli, nie wolno im naruszać prawa tylko dlatego, ze są z kategorii ‘’zwykłych’’

Ludzie niezwykli maja prawo i obowiązek do popełnienia zbrodni i łamania prawa (ale to nie jest prawo oficjalne). Mogą oni popełniać przestępstwa wedle własnego sumienia i moralności.

Zbrodnie są uzasadnione jeśli no, zabije się kilku ludzi na rzecz dobra większego ogółu i jeśli ci ludzie zawadzając by coś odkryć i jeśli tę zbrodnię popełni człowiek niezwykły

Ludzie zwykli- rozmnażanie, utrzymanie życia

Ludzie niezwykli- dar lub talent

• Główny bohater- Raskolnikow

-były student prawa, ma matkę i siostrę, jest półsierotą

-mieszka w nędznym pokoiku, komórka pod dachem, panuje półmrok, głoduje i zalega z czynszem

-ubogo ubrany w łamachy, wysoki, szczupły, przystojny

-Ma niewielu znajomych, izoluje się od ludzi, zamknięty w sobie, niemiły dla najbliższych, nie chce być od nikogo zależny, wstydliwy, płochliwy

-jest rozdrażniony, w ciągłym napięciu, przygnębiony swoim ubóstwem, bezsilny, pełen pogardy dla świata, osłabiony fizycznie, jakby w stanie choroby

• Dlaczego Raskolnikow przyznał się do winy?

-zmęczenie śledztwem i udawaniem, ciągła ucieczką

-zachowuje się jak zaszczute zwierzę

-pragnie zaznać w końcu spokoju

-ulega namowie Soni

-intuicyjnie wierzy w nowe życie

-możliwość złagodzenia kary po dobrowolnym przyznaniu się

• Kiedy Raskolników żałuje, płacze?

-uczucia ujawniają się bardzo rzadko, pycha przeplata się z płaczem

-własne łzy uświadamiają bohaterowi, że człowiek jest nie tylko ma rozum i wolę, ale również ma uczucia nad którymi nie panuje

-płacze w czasie rozmowy z Sonią oraz w rozmowie z matką

-w drodze na komisariat całuje ziemie przy placu siennym

• Motywy zbrodni:

Motywy pozorne: chęć pomocy finansowej matce i siostrze, poprawienie własnej sytuacji finansowej, powrót na studia, chciał pomóc materialne biedocie

Motywy rzeczywiste: chciał udowodnić sobie, że nie jest zwykłym człowiekiem, chciał panować nad innymi i ich życiem oraz śmiercią

Zbrodnia już jest karą
Raskolnikow
Sonia
Marmieładow
Swydrygajłow

Podobieństwa między Rodionem, a Sonią:
Naznaczeni złem, troszczą się o swoje rodziny, bieda, głów, wyrzuty sumienia, i cierpienie, samotność, brak ojców, żadnej nadziei na przeszłość
Różnice:
Rodion
Potrzebuje przebaczenia, ateista Zaufanie do rozumu, racjonalne, logiczne myślenie Pycha, wywyższa się, taktuje ludzi przedmiotowo, wysokie mniemanie o sobie Chłód emocjonalny Bunt przeciw światu Zapatrzony w sobie- introwertyk
Wnioski:
Bunt to główny element jego postawy. Niezgoda na świt i cierpienie, nie chce być uzależniony od innych ludzi i Boga. Chce się poświęcić dla rodziny. Inteligentny, sprytny, w głębi duszy jest dobry, zajął się rodziną Marmiełodowa, uratował dzieci z pożaru. Wierzy w znaki, w los być w może w przeznaczanie, ale jednocześnie: pycha, egoizm, pogarda dla ludzi, których nazywa wszami w pewnym sensie gardzi samym sobą, nihilizm, skłonność do okrucieństwa. Znęca się nad Sonią i chce uczynić siebie Bogiem, posługuje się logiką

• Bohaterowie:

Rodion Romanowicz Raskolnikow -Główny bohater. Ma 23 lata, był studentem prawa na petersburskim uniwersytecie. Przyjechał do miasta z prowincji przed trzema laty. Jego rodzina to: matka Pulcheria Raskolnikow, wdowa po urzędniku, oraz siostra, piękna i wykształcona Awdotia (Dunia) Romanowna, o rok młodsza od brata. Raskolnikow żyje w skrajnej nędzy, mieszka w maleńkiej izdebce, często bywa głodny. Buntuje się przeciwko niesprawiedliwemu porządkowi świata. Zabija lichwiarkę i jej siostrę. Przed dokonaniem zbrodni ogłosił w "Słowie Periodycznym" artykuł "O zbrodni " Dokonał w nim podziału ludzi na zwykłych i niezwykłych. Zwykli powinni żyć w posłuchu i nie przekraczać obowiązujących praw. Niezwykli natomiast mają prawo do wszelkich zbrodni i przestępstw, gdyż jako wybitni nie podlegają żadnym prawom, nie muszą liczyć się z obowiązującymi normami. Zgodnie z tymi wywodami uważa, że ma prawo zabić lichwiarkę.

Awdotia Romanowna (Dunia) -Córka Pulcherii, siostra Raskolnikowa. Energiczna, wzbudzająca szacunek. Jest gotowa wyjść za mąż za człowieka, którego nie kocha, by polepszyć warunki materialne rodziny.

Dymitr Prokopowicz Razumichin -Młody, student, kolega Rodiona z uniwersytetu, jedyny szczery przyjaciel rodziny Raskolników i samego Rodiona, mąż Duni. Opiekuje się chorym Raskolnikowem. Kiedy do Petersburga przyjeżdżają matka i siostra Raskolnikowa, otacza je opieką. 

Sonia Siemionowna Marmieładowa -Córka z pierwszego małżeństwa Siemiona Zacharycza, byłego urzędnika, pijaka, złego człowieka. Rodzina, w której żyje, znajduje się w trudnym położeniu, ojciec nigdzie nie pracuje, matka zajmuje się młodszymi dziećmi. Sonia Marmieładowa zajmuje się prostytucją, bo w Petersburgu nie ma innych możliwości, by uczciwie zarabiać na życie. Jest jedyna opiekunką całej rodziny, podporą macochy Katarzyny Iwanowny Marmieładowej i jej trójki dzieci. Z czasem staje się osobą najbliższą Raskolnikowi.

Siemion Zacharowicz Marmieładow -Ojciec Sonii, urzędnik, alkoholik. Po pięćdziesiątce. Umiera stratowany przez konie.

Katarzyna Iwanowna Marmieładow -Druga żona Marmieładowa, macocha Sonii. Wychowuje trójkę dzieci z pierwszego małżeństwa. Ładna, mniej więcej trzydziestoletnia. Umiera na gruźlicę.

Arkadiusz Swidrygajłow -Meżczyzna pięćdziesięcioletni, właściciel ziemski. Niefortunny zalotnik Duni, nihilista, cynik, popełnia samobójstwo.

Zosimow -Lekarz, kolega Rodiona Raskolnikowa i Razumichina, ukończył studia. Pierwszy uświadomił sobie, że sprawcą morderstwa jest jego kolega Rodion.

Piort Pietrowicz Łużyn -Narzeczony Duni. Urzędnik państwowy czterdziestopięcioletni radca dworu, bogaty, kawaler. Niezbyt dobrze wykształcony, pozbawiony delikatności, źle wychowany, zarozumiały, pełen frazesów, obłudnik. 

Andrzej Siemionowicz Lebieziatnikow -Sąsiad wdowy po Marmieładowie, dawny znajomy Łużyna, wynajmował mu pokój do chwili, gdy Piotr Pietrowicz podjął próbę oszkalowania Sonii.

Alona Iwanowna -Lichwiarka, wdowa po urzędniku. Bogata, zła, nielubiana. Znęca się nad swoją przyrodnią siostrą Lizawietą Iwanowną. Obie są ofiarami morderstwa dokonanego przez Raskolnikowa.

Porfiry Pietrowicz -Sędzia śledczy, zastępca komisarza. Prowadzi sprawę morderstwa Lichwiarki i jej siostry. Człowiek mądry, wie że Raskolnikow jest mordercą, ale nie chce mu szkodzić, pragnie tak poprowadzić śledztwo, by zabójca przyznał się dobrowolnie.

Mikołaj Dementiew- Młody chłop. Znajduje zawiniątko z kolczykami, które morderca zgubił, uciekając. Sprzedaje kolczyki, przez co staje się podejrzany o dokonanie zbrodni. Boi się, że go osądzą, że podejmuje próbę samobójstwa, a następnie przyznaje się do morderstwa.

Potop

Henryk Sienkiewicz

1. ‘’Ogniem i mieczem’’- Jan Skrzetuski

2. ‘’Potop’’ – Andrzej Kmicic

3. ‘’Pan Wołodyjowski’’ – Michał Wołodyjowski

• Recepcja- przyjęcie, odbiór powieści był bardzo rozmairy od pochwał i zachwytu po druzgocącą krytykę

Zalety	Krytyka
Główny temat to Polska, Patriotyzm	Ukrywa niewygodne fakty historyczne i fałszuje historię
Głosił potęgę wiary	Ogłupiał naród, łudzi ludzi
Funkcja dydaktyczna	Widział świat w sposób uproszczony
Budził nadzieje	Sienkiewicz został nazwany geniuszem łatwej urody i ‘’pierwszorzędnym pisarzem drugie kategorii’’
Leczył z kompleksów	Stworzył bohaterów sztucznych, nieprawdziwych, papierowych, dziwolągi psychologiczne
Nawoływał do czynu
Przekazywał prawdę historyczną, uczył historii
Wytrwali, dumni, waleczni, honorowi- wzory bohaterów
Styl literacki
Czaruje wyobraźnia i artyzmem

• Trylogia napisana została : ‘’ku pokrzepieniu serc’’

• Cechy powieści historycznej:

-Świat przedstawiony w utworze jest odległy czasowo i należy do zamkniętego okresu dziejów
-akcja powieści respektuje pewne fakty historyczne i stara się Wienie oddać realia czasów w których się rozgrywa

-obok bohaterów fikcyjnych występują postacie hist., a sposób działania i myślenie bohaterów ma odzwierciedlać mentalność epoki, w której rozgrywa się akcja

-narrator jest wszechwiedzący

• Czas akcji: najważniejsza faza wojny polsko-szwedzkiej lata 1655-1657,

najważniejsze wydarzenia: klęska pod ujściem, obrana Jasnej Góry

• Miejsce akcji: tereny Rzeczpospolitej, Wielkopolska, żmudź, Litwa, Kiejdany, Bielewicze, Wołontowicze, jasna Góra, Warszawa, Kraków

• Bohaterowie :

Historyczni: król Jan Kazimierz, królowa Maria Ludwiga, król Szwedzki Karol Gustaw, hetman Stefan Czarniecki, ksiądz Augustyn Kordecki, Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Andrzej Klinowski i inni

Fikcyjni: Andrzej Kmicic, kampania Kmicica podwładni Kmicica: Soroka, kiemlicze, Aleksandra wielewiczówna, Anna Bonoborata, Butrymowie, ketling, Roch Kowlaski, Michał Wołodyjowski, Charłamp i inni

Postacie fikcyjne dominują w powieści bo najczęściej są bohaterami pierwszoplanowymi. Cała akcja skupia się wokół Andrzeja Kmicica.

Postacie historyczne zazwyczaj symbolizują określone postawy i wartości.

• Podstawą są dwa wydarzenia hist. Związane z obroną Warszawy, dwie bitwy: odbicie warszawy z rąk szwedzkich 1 lipca 1656r. – zwycięstwo Polaków oraz: utrata warszawy 30 lipca 1656r. – klęska Polaków

	Zdobycie Warszawy	Utrata Warszawy
Obszerność relacji	f. III rozdział XIV cały obszerny rozdział, dodatkowo poprzednie 3 to przygotowania do walki	Mały fragment jedno z rozdziałów

• ‘’Potop’’ nie może być potraktowany jako podręcznik do hist. Ponieważ eksponuje zwycięstwa, a pomniejsza klęski Polaków. Autor celowo stosuje takie zabiegi aby pokrzepić serca Polaków.

• Andrzej Kmicic- Jacek Soplica

Podobieństwa	Różnice
Cechy osobowości (dzikość, zawziętość, hulaszcze życie, zaczepki) dobrze walczą	Kmicic- miłość spełniona Soplica-nie
Uznanie za zdrajców	Rehabilitacja: Kmicic- za życia (ma kompanie, króla) Soplica- samotny
Zmiana nazwiska
Zrozumienie błędu i pokuta
Patriotyzm
Szaleńczo zakochani w swoich wybrankach
Zrehabilitowanie

Sienkiewicz wykreował bohatera Kmicica na wzór Soplicy by zyskać przychylność czytelników. Wiedział, że Soplica jako znany Boh. Jest wzorem literackim

• Obrona Jasnej Góry to centralne, środkowe rozdziały ‘’Potopu’’ (10 rozdziałów)

• Rola Kmicica- Kmicic dowiaduje się o ataku podsłuchawszy rozmowę Wrzeszowicza z baronem Lisolą. Jedzie do Częstochowy aby strzec pawilonów. Pomaga w przygotowaniach, wykorzystuje swoją wiedze Wojkową, podnosi morale innych. Unieszkodliwia granat i wysadza kolubrynę.

• Symbolika jasnej Góry:

-katolicka, symbol wiary

-świętość, sacrum, nienaruszalne

-azyl, miejsce nienależące do nikogo

-fundament naszej tożsamości

-skarbiec narodowy

-miejsce mistyczne, wspólne dla wszystkich Polaków

• Bohaterowie:

Andrzej Kmicic - główny bohater powieści, młody, bardzo przystojny, wesoły, odważny szlachcic-zawadiaka. Jest przede wszystkim żołnierzem, ale skory jest także do romantycznych porywów . W trakcie trwania akcji bohater przeżywa głęboką przemianę wewnętrzną. Ze szlacheckiego warchoła, zabijaki, który jako ostatecznego argumentu dla przeforsowania swoich racji używał siły, staje się szlachetnym, honorowym patriotą, gotowym poświęcić życie dla ojczyzny. Wcześniej był awanturnikiem, z powodu intryg Janusza Radziwiłła został zdrajcą, posądzano go nawet o to, że zamierza targnąć się na życie Jana Kazimierza. Teraz naraża się w obronie króla. W jego życiu znaczną rolę odgrywa religia.

Kmicic został w powieści naznaczony najstraszliwszym z piętn - piętnem zdrajcy, dlatego zmazanie go będzie trwało do końca powieści. Pod nazwiskiem Babinicz Kmicic walczy ze Szwedami. Jednocześnie przez cały czas bohater pozostaje wierny Oleńce, co prawda na pierwszym miejscu stawia dobro ojczyzny, ale zawsze ma przed oczami ukochaną. Wypełnia zresztą jej warunek: stara się swoim działaniem sprawić, żeby ludzie, których skrzywdził, wybaczyli mu.

Oleńka Billewiczówna - wnuczka Herakliusza Billewicza, zobowiązana przez niego do wyjścia za Andrzeja Kmicica lub zostania zakonnicą. Zakochuje się w Kmicicu od pierwszego wejrzenia, ale ma na tyle godności i dumy, by odprawić jego kompanów, a samemu Andrzejowi powiedzieć, co sądzi o jego hulaszczym trybie życia. W głębi duszy usprawiedliwia ukochanego, oficjalnie jednak stawia warunek: przebaczy Kmicicowi, jeśli jemu wybaczą ci, których skrzywdził. Jest uczciwa, szczera i stała w uczuciach. Konsekwentnie odrzuca zaloty Bogusława Radziwiłła.

Jan Onufry Zagłoba herbu Wczele - łączy w sobie wszystkie pozytywne cechy staropolskiego Sarmaty: jest wesoły, dowcipny, rubaszny, odważny, potrafi przewodzić, choć nie jest najlepszy jako żołnierz. Mimo to właśnie on zostaje. Cieszy się wśród żołnierzy wielkim poważaniem i sympatią

Herakliusz Billewicz - pułkownik, dowódca chorągwi laudańskiej, podkomorzy upicki, patriarcha rodu, właściciel Wodoktów, Lubicza i Mitrunów, przyjaciel Radziwiłłów.

Stanisław Skrzetuski –stryjeczny brat Jana, jeden z bardziej doświadczonych oficerów polskich.

Jan Skrzetuski - bohater spod Zbaraża, odważny, doświadczony, wielki patriota.

Jerzy Michał Wołodyjowski - “mały rycerz”, niezrównany fechmistrz, odważny, ceniący honor, człowiek o dobrym sercu.

Arwid Wittemberg - stary i bardzo doświadczony oficer szwedzki, jeden z głównych dowódców szwedzkich wojsk.

Krzysztof Opaliński - wojewoda poznański, bogaty magnat, nie posiadający żadnego doświadczenia militarnego.

Piotr Opaliński - wojewoda podlaski, stryjeczny brat Krzysztofa.

Stach Ostrożka - błazen na dworze Krzysztofa Opalińskiego, wesołek i kpiarz, ale zarazem człowiek posiadający bystry umysł i niepośledni rozsądek.

Hieronim Radziejowski - były podkanclerzy koronny, dbający tylko o własne interesy, zdrajca ojczyzny.

Janusz Radziwiłł - książę, doświadczony dowódca, niezmiernie bogaty, dumny, wywyższający ponad wszystko własny ród i dbający przede wszystkim o świetność i potęgę tego rodu. Jest zdrajcą. Ufa, że Karol Gustaw ofiaruje mu panowanie w Rzeczypospolitej. Jest symbolem najgorszych wad sarmackich.

Bogusław Radziwiłł - książę, stryjeczny brat Janusza, rozmiłowany w niemieckiej i francuskiej modzie oraz wystawnych ucztach i wygodnym życiu, pyszałek.

Sakowicz - starosta oszmiański, przebiegły i przewrotny, powiernik księcia Bogusława.

Charłamp - Litwin, przyjaciel Wołodyjowskiego, dowódca pułku dragonów księcia Janusza, bardzo do księcia przywiązany.

Tomasz Billewicz - miecznik rosieński, krewny i opiekun Oleńki, dawny przyjaciel Radziwiłłów, porywczy i zapalczywy, odważny.

Roch Kowalski - rycerz obdarzony wielką siłą fizyczną, ale prawie całkowicie pozbawiony rozumu, oficer w służbie Janusza Radziwiłła, posłuszny bezwzględnie przełożonym, w wolnych chwilach lubiący nade wszystko spać.

Kiemlicze - ojciec i dwóch synów bliźniaków (Kosma i Damian), szlacheckiego pochodzenia, niezwykle chciwi, ale zarazem bardzo odważni i przywiązani do Kmicica.

Rzędzian - dzierżawca starostwa w Wąsoszy, dawny sługa Jana Skrzetuskiego.

Weyhard Wrzeszczowicz - Czech, katolik, niegdyś służył królowi polskiemu, ale później przeszedł na stronę szwedzką, bliski współpracownik Karola Gustawa.

Baron Lisola - Niemiec, katolik, wysłannik cesarza niemieckiego.

Augustyn Kordecki - przeor klasztoru jasnogórskiego, świątobliwy kapłan, niezwykle odważny i zarazem rozważny.

Burchard Miller - szwedzki generał, wsławiony licznymi zwycięstwami.

Sadowski - Czech, luteranin, pułkownik wojsk szwedzkich, “śmiały i popędliwy”, ale też rozważny i ceniący honor.

Kuklinowski - pułkownik chorągwi wolentarskiej, odważny, doświadczony żołnierz, pozbawiony jednak poczucia patriotyzmu i wszelkich skrupułów, niewierzący, hulaka.

Jerzy Lubomirski - marszałek wielki koronny, magnat posiadający wielkie bogactwa i znaczenie, doświadczony wódz, człowiek bardzo pyszny, posiadający wygórowane ambicje, gotowy dla zaspokojenia swej pychy poświęcić nawet dobro ojczyzny.

Jan Zamoyski - zwany Sobiepanem, starosta kałuski, człowiek wesoły, trochę chełpliwy, ale poczciwy i odważny, kochający ojczyznę, zamożny.

Księżna Gryzelda Wiśniowiecka - siostra Jana Zamoyskiego, wdowa po Jeremim, matka Michała (przyszłego króla), kobieta zrównoważona, poważna, rozsądna.

Michał Wiśniowiecki - syn Gryzeldy, młodzieniec zdolny, wrażliwy, ale o słabej woli, lubiący oddawać się rozkoszom stołu.

Anusia Borzobohata-Krasieńska - sierota przebywająca na dworce księżnej Gryzeldy, osóbka miła, wesoła, zalotna.

Młoda Polska

Fin de siecle – oznacza pesymistyczną wizję końca wieku.

Modernizm – zaznacza „nowoczesną” sztukę artystów końca wieku.

Neoromantyzm- nawiązanie do duchowego, romantycznego dziedzictwa romantyków

Dekadentyzm– (schyłek wieku) oznacza schyłkowość, poczucie bierności i niemocy wobec nadchodzącego końca wieku

Symbolizm- symbol w sztuce staje się ważny

Impresjonizm- nazwa pochodzi od francuskiego słowa Lepre (wrażenie). Twórca próbuje uchwycić momentalne, chwilowe odczucie. ‘’Zobacz świat taki jak ja go widzę w tej chwili bo za chwilę się zmieni’’

Secesja- dominowanie w sztuce użytkowej, zdobiennictwie .Hołdując zasadzie otaczać rzeczami pięknymi i użytecznymi.

Naturalizm- Krok dalej od realizmu. Celem jest odkrywanie zła i obnażanie fałszu świata, mówi prawdę o biologizmie ludzkiej cielesności , starości, chorobie, śmierci. Człowieka zaś traktuje jako przedmiot badań- obserwuje nie komentuje.

Ludomania, chłopomania, zjawisko w literaturze i obyczajowości sfer artystycznych przełomu XIX i XX w. objawiające się szczególnym zainteresowaniem wsią i jej mieszkańcami. Zauroczenie malowniczością wsi, zwyczajami i strojami stworzyło uzasadnienie wypraw poza miasto w poszukiwaniu naturalnego ukojenia, doprowadziło do małżeństw inteligencko-chłopskich, skutkowało też zupełnie nowym przedstawianiem tematu wsi w literaturze, np. Chłopi W. Reymonta czy Wesele S. Wyspiańskiego.

Ludzie Bezdomni

Stefan Żeromski

• ‘’Ludzie bezdomni’’ powstali w roku 1899 r. , przedstawia sytuację, obraz Zlat 90 XIX stulecia.

• Naturalizm- fragment przedstawia kolejno: miejsce, warunki pracy, robotników przy pracy oraz czynności jakie wykonują. Opis kończy się na wybiciu godziny na przerwę obiadową. Judym idzie odwiedzić swoja bratową, żonę Wiktora w fabryce cygar

Dosłowna	W znaczeniu dosłownym –bezdomność, brak miejsca do mieszkania (nędzarze Paryża, biedota warszawska)
Psychiczna	Dom- rodzina, poczucie bezpieczeństwa, ciepła, bliskości, azyl, miejsce do którego można wrócić (Joasia)
Mentalna	Dom jako ojczyzna- własny kraj, miejsce oswojone znane (Wiktor i żona)
Ideowa	Idee, zasady którymi człowiek się kieruje, którego idei nikt nie rozumie (Judym)

• Koncepcja utworu: Kompozycja wysypkowa, wyrywkowo, luźna fabuła, brak zależności przyczynowo-skutkowych

• Charakterystyka- Joasia Podborska jako emancypantka

PAMIĘTNIK JOASI- SUBIEKTYWNA CHARAKTERYSTYKA

• Symbolika:

a)

Wenus Z Milo	Rybak
Miłość, piękno, radość, uroda świata, dobrobyt, bogactwo, dostatek, delikatność, kruchość, klasycyzm, harmonia, łatwe życie bez zobowiązań Świat arystokracji	Bieda, nędza, krzywda ludzka, brak perspektyw, samotność, cierpienie, poniżenie, bezradność, brak pomocy i wsparcia, poświecenie dla innych, trudne życie
Piękno starego Paryża, uzdrowiska w Cisach, salon dr. Czernisza w Warszawie, gabinet dr. Kilanowicza	Biedota warszawska( z której wywodzi się Judym) baraki chłopskie w Cisach, robotnicze, górnicze, domy w Zagłębiu, fabryka tytoniu, aleja Ciepła, przytułek dla bezdomnych w Paryżu
Świat pełen wewnętrznych podziałów, kontrastów. Wenus z milo i Rybek walczą w Judymie, powodują wew. Rozdarcie, sytuacja bez wyboru. Judym nie należy do żadnego ze światów, ale będzie między nimi wybierał.

b)

Rozdarta Sosna- Dylemat Judyma.

Symbol wewnętrznego rozdarcia głównego bohatera, który musiał wybierać wobec społeczeństwa. 

• Syndrom męczennika- go przekonanie, że ktoś się poświęca dla dobra otoczenia, naraża swoje zdrowie i życie, a świat tylko czyha na jego potknięcie. To poczucie działania w skrajnych warunkach

• Bohaterowie:

Doktor Tomasz Judym - młody chirurg, syn ubogiego, uzależnionego od alkoholu warszawskiegoszewca, idealista, człowiek posiadający niezłomną wolę i silny charakter, stawiający na pierwszym miejscu dobro ludzi najuboższych, zawsze w pełni świadomy swego statusu społecznego, który pomimo wykształcenia uzależniony jest od pochodzenia. Mimo szlachetnych idei, Judym nie jest postacią w pełni pozytywną. Działa z powodu swego kompleksu niższości, kompleksu człowieka ubogiego, który widzi możliwość zerwania z własną sferą tylko poprzez jej całkowitą likwidację. To dlatego Judym chce za wszelką cenę poprawić los ludzi żyjących w skrajnej nędzy. Kieruje się emocjami, a nie rozsądkiem - dla fachowców-lekarzy nie jest partnerem w dyskusji, ale rozhisteryzowanym fanatykiem idei poprawy losu biedoty. W rozmowie z kolegami-lekarzami w jednym z warszawskich salonów Judym nie używa racjonalnych, konkretnych argumentów, nie umie być rzeczowy, zbyt się angażuje osobiście, ujawnia swoją psychiczną słabość i dlatego nie jest traktowany poważnie.

Joasia Podborska - “panna dwudziestokilkuletnia, ciemna brunetka z niebieskimi oczami, prześliczna i zgrabna”, przyjaciółka Niewadzkiej, guwernantka panien Orszeńskich, szczera, wrażliwa, bezpośrednia. Nie jest szczęśliwa. Wcześnie straciła rodziców i dom rodzinny. Znała Stasię Bozowską (bohaterkę Siłaczki Żeromskiego), więc prawdopodobnie jest zwolenniczką pozytywistycznych idei pracy organicznej i pracy u podstaw. Jest samodzielna, podczas pobytu w Warszawie uczy córkę państwa Predygierów, co pozwala jej pomagać bratu Henrykowi. Jej drugi brat, Wacław, umiera na wygnaniu (prawdopodobnie brał udział w powstaniu). W Warszawie czuje się samotna i zagubiona. Nikt jej nie rozumie, nikt nie otacza cieplejszym uczuciem, sama o sobie pisze w dzienniku: “Już sama nie wiem, czego chcę. Tęsknię, a raczej usycham z tęsknoty. Chciałabym pójść, uciec...”. Obdarza Judyma szczerą, gorącą miłością, jest spragniona czułości, opieki. Czuje się bezdomna, brak jej własnego miejsca w świecie. Chociaż odwiedza rodzinne strony, nie potrafi odnaleźć tam swoich korzeni. Z Judymem łączy marzenia o szczęśliwej przyszłości wypełnionej wspólną pracą, wzajemnym zrozumieniem i miłością. Nie potrafi zrozumieć jego decyzji, ale się nie przeciwstawia.

Korzecki - inżynier, trzydziestokilkuletni mężczyzna, znajomy Judyma z Paryża, wspólnie podróżowali po Szwajcarii. Człowiek o zaburzonej psychice, chory nerwowo, nadwrażliwy, bardzo przenikliwy. Pracuje w Zagłębiu, gdzie zaprasza Judyma, po opuszczeniu przez doktora Cisów. Korzecki to dekadent, pesymista, nie widzi sensu i celu życia. Jest typowym młodopolskim dandysem - elegantem, estetą, o niespokojnej naturze, mówi o sobie “wlokę w sobie zarazę”. W końcu Korzecki popełnia samobójstwo.

Niewadzka - majętna wdowa, “dama niemałej wagi, wiekowa, z siwymi włosami i dużą a jeszcze piękną twarzą”, nieco surowa w zachowaniu.

Natalia Orszeńska - wnuczka Niewadzkiej, sierota, panienka siedemnastoletnia, osóbka bardzo niezależna i cyniczna, choć nie pozbawiona pozytywnych odruchów. 

Wanda Orszeńska - młodsza siostra Natalii, żywa i śmiała.

Wiktor Judym - brat Tomasza, ubogi robotnik, działacz rewolucyjny. Węglichowski - lekarz, zasłużony dyrektor zakładu w Cisach, “człowiek lat pięćdziesięciu, niski, (...) chudy, kościsty”, jego oczy znamionowały “rozum, a raczej spryt niepospolity”.

Jan Bogusław Krzywosąd Chobrzański - długoletni administrator zakładu w Cisach, “stary kawaler, przystojny, wysokiego wzrostu i pięknej figury”, posiadający burzliwą przeszłość, “przeszedł Europę wzdłuż i w poprzek”, potrafił rozmawiać o wszystkich chyba dziedzinach sztuki i rzemiosła, pracowity, jego głównym zajęciem było “odnawianie” antyków i dzieł sztuki oraz “fabrykowanie” takichże antyków z różnych historycznych i niehistorycznych szczątków.

Leszczykowski - syn “ubogiego szlachcica spod Cisów”, uczęszczał niegdyś do “sławnej szkoły wojewódzkiej kieleckiej”, gdzie przyjaźnił się z Niewadzkim, Węglichowskim i Krzywosądem, mieszkał w Bosforze, pracowity i twardy kupiec, posiadający nieugiętą wolę, trzeźwy, chytry, jego jedyną pasją było wydawanie pieniędzy na wspomaganie młodych i utalentowanych Polaków oraz na “ucywilizowanie jak najwyżej” swego rodzinnego Zagórza.

Wesele

Stanisław Wyspiański

• Gdzie i kiedy odbyło się wesele w dramacie ?

Autora zainspirowało rzeczywiste wesele na którym sam się znajdował, a osoby z niego uczynił bohaterami dramatu; odbywa się ono w Bronowiczach w kościele mariackim.

• W weselu przedstawiony jest obraz różnic istniejących pomiędzy modelami życia i tendencjami panującymi w społeczeństwie polskim,. Podzielonym na mieszczan i chłopów;

• Chłopi – mają świadomość swej przynależności narodowej i gotowi są do podjąć walkę o odzyskanie niepodległości; brak im tylko przywódcy;

• Inteligenci – mają sielankowy i nieprawdziwy obraz polskości;

• SYMBOLE:

złoty róg – symbol walki o wolność;

krąg taneczny – błędne koło; niemoc, niegotowość, niezdolność do działania;

wiejska chata – symbol Polski

• Kompozycja:

3 akty:

1. Realistyczny

2. Symboliczno-wizyjny

3. Symboliczny

Akt I – komedia realistyczna, społeczno-obyczajowa; są tu zawarte dialogi gości weselnych (chłopów z panami miasta); autor łączy liryzm scen z ostrą satyrą

Akt II – dramat fantastyczny, psychologiczny, symboliczny; pełne napięcia dialogi ukazują marzenia i niepokoje, mity narodowe i kompleksy; uczestnikom wesela zaczynają ukazywać się zjawy; Chochoł i Wernyhora (2 zjawy), maja najwięcej na rozwój wydarzeń dalszej części dramatu

Akt III – dramat narodowy

• Bohaterowie:

1. Postacie realistyczne:

Gospodarz – do niego przybywa Wernyhora i wręcza mu złoty róg, który ten nieumyślnie daje Jaśkowi; cieszy się ogólnie autorytetem, ale autor akcentuje jego prostotę; jest jednak niezdecydowany i brak mu konsekwencji w działaniu; zabawne a nie pasujące do niego jest to, że jest całkowicie podporządkowany żonie; jednak w pełni rozumie wielkość i godność polskiego chłopa

Gospodyni –siostra Panny Młodej; wzorowa gospodyni, a decyzje podejmuje wraz z mężem

Pan Młody - poeta; jego wesele z chłopką można traktować jako przykład młodopolskiej ludomanii(chłopomanii); nie rozumie praw i obyczajów panujących na wsi; popada w sztuczną egzaltację

Panna Młoda – młoda, piękna, dostojna i pełna wdzięku; jest rezolutna i pełna dystansu do tego co się dzieje wokół

Poeta – brat Gospodarza; młodopolski poeta; w jego wierszach panują nastroje pesymistyczne; podstawową jego wadą jest sztuczność i bierność; zatracił szczerość uczuć, prawdziwość, autentyczność przeżyć

Dziennikarz – ma pobłażliwy stosunek do chłopów; uważa się za męczennika i skarży się Stańczykowi, który mu się ukazuje; jest bezkrytyczny; ma się za poważnego, pełnego autorytetu osobnika, a tak naprawdę jest błaznem

Rachela – córka karczmarza; jest uosobieniem poezji; przeczuwa niezwykłe wydarzania i niespodziewane wypadki, które będą miały miejsce; znalazła się na weselu, gdyż miała wewnętrzną potrzebę, a zaproszona nie była

Żyd – karczmarz; ojciec Racheli; przychodzi na wesele choć wie, że nie jest mile widziany, gdyż wiele z osób są mu dłużne pieniądze; jest rzeczowy i konkretny

1. Postacie fikcyjne:

Chochoł – symbolizuje idee odrodzeńcze, możliwość podźwignięcia się z upadku, zmartwychwstania; z drugiej strony symbolika jest związana z ideą upadku, bierności; to on na koniec gra hipnotyczną melodię, do której w ostatniej scenie wszyscy goście weselni tańczą

Stańczyk – nadworny błazen Zygmunta Starego, znany z przenikliwości; ukazuje się Dziennikarzowi; wytyka mu bierność, zakłamanie, fałsz; jest symbolem mądrości politycznej

Rycerz – Zawisza Czarny; symbol potęgi nie tylko fizycznej ale i duchowej; ukazuje się Poecie; chce go porwać do czynu;

Wernyhora – legendarny poeta-wieszcz; ukazuje się Gospodarzowi z „Rozkazem-Słowem”, co oznacza rozkaz powstania; daje Gospodarzowi wskazówki co do przygotowania powstania

Chłopi

Władysław Stanisław Raymond

• Epopeja chłopska

• 3 tomy

• Jest to raczej końcówka XIX w., ale czas nie jest dokładnie określony (bez czas historyczny), ale może to być ok. 20-25 lat po powstaniu styczniowym.

• Akcja obejmuje cały rok, ale nie wiadomo dokładnie który

• Miejsce: Wieś Lipce, Księstwo Łowieckie i zabór rosyjski.

Jest to zamknięta wieś, jedyny świat mieszkańców wsi

• 3 narratorów:

1. ‘’Realistyczny obserwator’’- opisuje zdarzenia z pewnego dystansu, posługuje się językiem literackim z domieszką gwary

2. ‘’wsiowy gaduła’’- gawędziarz zaangażowany uczuciowo w relacjonowaniu zdarzenia, posługuje się gwarą

3. ‘’młodopolski stylizator’’- jego domeną są przede wszystkim opisy przyrody, przeżyć, namiętności, liryzm, subiektywizm, plastyczność, emocjonalność, język czysto literacki, a nawet liryczny

• Konflikty w ‘’chłopach’’ :

1. Rodzinne (pokoleniowe)

2. Sąsiedzkie

3. Z dworem

Scena przedstawia punkt kulminacyjny I tomu: kłótnie Boryny z dziećmi oraz bojkę z Antkiem. Bohaterami sceny są członkowie rodziny Macieja Boryny: Antek, Boryna, Hanka, Kowalowa. Dominacja dialogu

• Naturalizm w ‘’chłopach’’ :

-zachowanie Jagny- determinuje popęd seksualny

-życie mieszkańców Lipiec zależy od przyrody, urodzaju, pogody

-ścisły związek chłopów z ziemią

-Antek walczy z ojcem o kobietę, rywalizacja samców

-Jagna wybiera mężczyzn na zasadzie doboru naturalnego: silnych i bogatych aby zapewnić dobre geny potomstwu

-chłopi żyją zgodnie z rytmem natury, porami roku, dzielą pracę i odpoczynek, żyją w gromadzie

-słabi, chorzy niemogący o siebie zadbać są skazani na śmiercią, zwycięża instynkt przetrwania (odejście Agaty z Lipiec na zimę)

-śmierć Kuby- odcięcie sobie nogi

• Bohaterowie:

Maciej Boryna - Najbogatszy chłop w Lipcach - 58-letni dwukrotny wdowiec, ojciec czwórki dzieci, mąż Jagny. Mężczyzna silny, zdrowy. Z obawy, że mógłby zostać wypędzony przez syna Antka, nie chce przepisać na niego gospodarstwa. Stanowi to główną przyczynę napięć między nimi. W ostateczności Maciej sam wypędza Antka z domu. W powieści jest to sygnałem powszechnych na wsi konfliktów pokoleniowych. Nienawiść do syna potęguje jeszcze wieść o związku młodej żony Boryny z Antkiem.
Autorytet zapewniają Maciejowi bogactwo, mądrość, roztropność, stanowczość. Jest nieformalnym przywódcą gromady wiejskiej, dobrze prowadzi gospodarstwo, cieszy się szacunkiem i poważaniem. Do niego ludzie przychodzą po rady. Bardziej niż do rodziny Maciej przywiązany jest do swej ziemi. Decydując się na obronę interesów wsi, podczas konfliktu z dziedzicem bez wahania obejmuje pozycję przywódcy. W czasie potyczki o las zostaje ranny w głowę. Traci przytomność, zaczyna chorować.
Kiedy przed śmiercią Maciej udaje się na pole i dokonuje zasiewu, staje się symbolem trwałego związku z ziemią. Boryna to pełny godności chłop-Piast, chłop-siewca. Umiera na polu, ziemi oddaje ostatnie siły.

Antek Boryna - Antek Boryna to najstarszy syn Macieja. Mieszka w ojcowskiej chałupie wraz z żoną Hanką i dwojgiem małych dzieci. Czuje się jak parobek, a nie gospodarski syn; z trudem znosi to, że - choć przecież pracuje tak ciężko - ojciec nie chce przepisać na niego przepisać gruntu.
Antka łączy miłość z miejscową pięknością - Jagną, przyszłą żoną Macieja. Przez to pogłębia się konflikt między synem a ojcem. Stary Boryna w końcu wyrzuca syna wraz z rodziną z domu. Od tego czasu Antek musi walczyć o każdy grosz.
W końcu, po pobycie w więzieniu i śmierci ojca, dochodzi do wniosku, że jest niezwykle związany z ojcowską ziemią. Także normy określające współżycie w gromadzie okazują się dla niego ważne. Pomimo że wciąż darzy uczuciem Jagnę, nie potrafi przeciwstawić się woli tłumu, żądającego wypędzenia dziewczyny. Akceptując powszechnie przyjętą moralność i doceniając żonę, odzyskuje poważanie we wsi.

Jagna Paczesiówna -Pochodzi ze średniozamożnej rodziny chłopskiej. Jest najbardziej urodziwą dziewczyną we wsi, świadomą własnej urody. Ubiera się strojnie i nosi dumnie. Jej pasiasty wełniak jest suto marszczony, czarne trzewiki - wysoko zasznurowane czerwonymi sznurowadłami. Ma na sobie gorset z zielonego aksamitu, a jej szyję otaczają sznury korali. Do Jagny wzdychają wszyscy mężczyźni, od parobka po wójta.

Postępowaniem Jagny kierują zmysły i niepohamowany temperament. Ulega podświadomym, biologicznym instynktom życia - poddaje się im biernie, nie myśląc, że prowadzą one do zguby. Właśnie z tej bierności wobec sił natury wypływają częste u Jagny zmiany nastrojów. Posłuszna woli matki, wychodzi za mąż za 58-letniego Macieja. Sama nie jest chciwa - to matka, Dominikowa, wymusza na Borynie zapis sześciu morgów ziemi, który zresztą w czasie późniejszej kłótni z Hanką Jagna oddaje. Dopiero matka mobilizuje bezwolną Jagnę do złożenia skargi w sądzie.

Hanka -Synowa Macieja Boryny. Pochodzi z biednej rodziny chłopskiej; jej ojciec, stary Bylina, kończy jako żebrak. Życie Hanki wypełniają praca, dom, dzieci oraz mąż dostarczający wielu łez upokorzenia. Hanka jest jednak bardzo dzielną kobietą. Nie poddaje się przeciwnościom losu.
Gdy stary Boryna wyrzuca ją i jej rodzinę z domu, Hanka z godnością znosi tę poniewierkę. Pracuje ciężko; z żalem patrzy na sprzedaż krowy, dzięki której może oddać długi. Kiedy Antek pije w karczmie, wdaje się w bójki, zionie nienawiścią do ojca-rywala, Hanka czeka cierpliwie na jego opamiętanie. Gdy mąż trafia do aresztu po walce o las, sam Maciej Boryna zostaje zaś ranny w głowę, Hanka przeprowadza się do jego domu, by zająć się gospodarstwem. Jej pobyt w domu Macieja powoduje, że na drugi plan schodzi Jagna - choć to ona jest żoną starego Boryny, nie ona sprawuje tam rządy.
Hanka jest troskliwą synową: dogląda teścia, pilnuje majątku. Przechodzi metamorfozę - początkowo bierna i poniżana przez Antka, staje się kobietą z rodu Borynów, zapobiegliwą i przedsiębiorczą. Zmiana, która dokonuje się w Hance, przyczynia się do uzyskania szacunku i przychylności męża.

Dominikowa -Od wielu lat wdowa, matka trójki dzieci: Jagny, Szymka i Jędrzeja. Kobieta stanowcza, krótko trzymająca swe dorosłe już dzieci, przebiegła, sprytna. Pragnie bogactwa dla siebie i córki - to było jedynym motorem jej starań o ślub z Boryną. Wieś i ją upokorzyła - uważana była za znachorkę, nawet czarownicę, otaczana powszechną niechęcią.

Jagustynka -Starsza, biedna kobieta. Dom i ziemię zapisała dzieciom, te zaś wygoniły ją na poniewierkę. By jakoś przeżyć, Jagustynka pomieszkuje u różnych ludzi, wynajmuje się do prac u innych gospodarzy. Złorzeczy swoim dzieciom. Jest złośliwa, snuje intrygi, obawy budzi jej cięty język. Wie o wszystkim, co działo się we wsi. Nie żywi szacunku do nikogo i niczego, co jest wynikiem krzywdy, jaką wyrządziły jej dzieci.

Ksiądz -Nie zawsze był dobrym kapłanem. Jest człowiekiem zamożnym, chciwym materialistą. Nie odmawia sobie przyjemności życia doczesnego, niekiedy nawet przedkłada własne problemy ponad problemy wsi. Wielu uważa, że reprezentuje interesy bogatych. Cieszy się jednak autorytetem i uprzywilejowaną pozycją we wsi, bo głosi Słowo Boże. Ma ogromny wpływ na ludzi i ich postępowanie.

Szymek i Jędrnych -Synowie Dominikowej. Szymek jest podporządkowany matce, boi się jej. Ze względu na specjalne traktowanie Jagny przez matkę, wraz z bratem musi wykonywać kobiece prace, co jest dla niego upokarzające. W końcu, gdy poznaje Nastkę, buntuje się przeciw takiemu traktowaniu. Matka jest przeciwna ślubowi: Nastka nie ma wiana, Dominikowa straciłaby parobka. Po kłótni z matką Szymek zostaje wygnany z domu. Kupuje niewielki skrawek nieurodzajnej ziemi od dziedzica, buduje dom.

Kuba Socha -Parobek Boryny, w przeszłości brał udział w powstaniu styczniowym. Jest pracowity i uczciwy.

Roch -Żebrak, brał udział w powstaniu styczniowym. Jest religijny i wykształcony, uczy pisać i czytać dzieci wiejskie. Czasami przychodzi do wsi Lipce.

Kowal -Bogaty zięć Macieja Boryny, mąż Magdy. Chytry, przebiegły, chciwy - niecierpliwie czeka na spadek po teściu, pragnie być jeszcze zamożniejszy. Intrygant i złodziej, wyobcowany z gromady wiejskiej, nie pracuje na roli.

Magda -Żona kowala, córka Boryny z pierwszego małżeństwa.

Bylica -Ojciec Hanki, bardzo ubogi.

Mateusz -Kawaler po trzydziestce. Romansuje z kobietami, między innymi z Jagną.

Ambroży -Prawie stuletni starzec, walczył w wojnie we Francji i Włoszech. Pełni funkcję kościelnego. Pije alkohol.

Wójt - Piotr Rakoski -Reprezentuje władzę, nie dba o interesy chłopów. Jest arogancki, zdolny do kradzieży, pozbawiony wszelkich zasad moralnych. Wraz z Jagną, której jest kochankiem, pije alkohol i włóczy się po wsi.

Witek -Sierota, pracuje jako pastuch u Borynów.

Jankiel -Żyd, jest właścicielem karczmy.

Pan Jacek -Stryj dziedzica, wrażliwy na sytuację chłopów. Brał udział w powstaniu.

Jaś -Syn organistów, uczy się w seminarium na księdza.

Agata -Stara kobieta. Przed zimą, wypędzona z domu przez swych krewnych, musi udać się na żebry do miasta. Sytuacja ta powtarza się co roku, ponieważ w tym okresie rodzina nie może znaleźć dla niej pracy. Kobieta nie narzeka, a nawet stara się usprawiedliwiać swoich krewnych.

Organiścina -Matka Jasia, zapatrzona w syna. Pilnuje go, gdy ten zaczyna spoglądać na Jagnę.

Kłąb i Grzela-Działacze i organizatorzy. Kłąb to chłop starej daty - spełnienie dla swych ambicji znajduje w granicach tradycyjnych form życia gromadzkiego. Grzela natomiast marzy o odnowie wsi, realizowanej przez planowe działanie oparte nie na solidarności gromady, ale na dobrowolnym zrzeszeniu związanym wspólnotą celów i interesów.

Jądro Ciemności

Joseph Conrad

• Jądrem ciemności w sensie metaforycznym jest ukryta w człowieku dzikość, zwierzęcość, instynkty które przez wieki podlegały procesowi tłumienia.

Jądro ciemności to skrywana pod warstwą obłady kulturalnej, tajemnicza pierwotność. Strefa w której rządzą nie moralne zasady lecz instynkty.

• Etyka Conradowska

• Narracja: W opowiadaniu występuje dwóch narratorów. Pierwszy z nich rozpoczyna i kończy nowelę, prezentuje sytuację, w której opowiada drugi narrator – Marlow, równocześnie bohater utworu.
  Porządek opowieści jest niechronologiczny. Zastosowany został w niej zabieg polegający na opóźnionym przedstawieniu przyczyn wcześniej zaobserwowanych zjawisk. 

• Geneza : utwór ma ścisły związek z biografią autora; miał okazję obserwować stosunki panujące w koloniach, handel wyniszczający plemiona murzyńskie, barbarzyństwo jakiego dopuszczali się biali na tych terenach; i autor podjął ten temat, ale stał się on punktem rozważań nad stosunkami międzyludzkimi oraz refleksji na temat zawiłości ludzkiej psychiki

• Czas i miejsce akcji : czasy współczesne autorowi; opowiadanie ma kompozycję klamrową: na początku i na końcu opisano sytuacje jak kilku przyjaciół siedzi na zakotwiczonym statku w Tamizie; akcja właściwa to opowiadanie o jednym z nich – Charlie Marlow – wydarzenia z jego niedalekiej przeszłości; i wydarzenia tych opowiadań rozgrywają się w Beligijskim Kongu (rzeka w której górę płyną)

• Bohaterowie:

Bohaterowie zgromadzeni na pokładzie „Nellie”

Narrator - nieokreślony, niewiele o nim wiadomo, o pozostałych mówi: „jednoczyła nas więź morza”.

„Dyrektor różnych towarzystw” - gospodarz i kapitan jachtu, bardzo lubiany przez zgromadzonych na pokładzie.

Prawnik - starszy człowiek, o wielkiej ilości „cnót”, dzięki czemu dysponował jedyną na pokładzie poduszką i kołdrą.

Księgowy - z upodobaniem grywał w domino.

Charlie Marlow - „Miał zapadłe policzki, żółtą cerę, proste plecy, wygląd ascety, a ze swymi obwisłymi ramionami i rękami leżącymi na kolanach dłonią ku górze podobny był do bożka”. Jest narratorem opowiadania o wyprawie w górę Konga i spotkaniu z Kurtzem.

Bohaterowie opowiadania Marlowa

Fresleven - kapitan, który zginął na terenie stacji, kiedy usiłował skatować jednego z Murzynów, Marlow zastąpił go jako kapitan parowca obsługującego stacje.

Lekarz w Brukseli - orzekł, że Marlow jest zdolny do służby, przestrzegł go przed zmianami w psychice spowodowanymi życiem, na terenie, gdzie nie istnieje prawo i człowiek obcuje z niczym nie ograniczoną wolnością. Pasjonowały go zagadnienia ludzkiej psychiki. Poprosił Marlowa, żeby pozwolił zmierzyć swoją głowę. Na pytanie, czy będzie chciał ją zmierzyć również, kiedy Marlow wróci, odpowiedział, że jeszcze mu się nie zdarzyło spotkać ponownie z człowiekiem, który wyruszył w dzikie tereny doliny Konga, a poza tym „zmiany zachodzą w środku”.

Księgowy na stacji siedziby rządowej - niezwykle zadbany mężczyzna, noszący wykrochmalone mankiety i kołnierzyki. Jego elegancja rażąco kontrastuje z nędzą Murzynów pracujących tam przy budowie kolei.

Dyrektor stacji centralnej - „Mila pospolitą cerę, pospolite rysy, maniery i głos”. Podobnie jak inni z uwielbieniem mówił o Kurtzu, kierowniku jednej ze stacji na brzegu Konga, skąd przychodziło najwięcej kości słoniowej. Wybrał się na parowcu do tej stacji. W czasie podróży okazał tchórzostwo, bezmyślność.

Murzyni zatrudnieni przez Marlowa na parowcu - ludożercy, oddani pracownicy, nie zaatakowali, ku zdziwieniu Marlowa, białych na statku, choć byli silni i było ich więcej, a doskwierał im głód.

Kurtz - kierownik jednej ze stacji handlowych, cieszył się wielkim autorytetem, bo wysyłał niezwykłe ilości kości słoniowej i potrafił utrzymać w ryzach plemiona Murzynów. Do stacji centralnej dotarła wiadomość, że zachorował, dlatego wyruszono, by go ratować.

Młody Rosjanin - towarzyszył Kurtzowi, kiedy ten był już chory, starał się, aby

nadeszła pomoc (Kurtz liczył, że dzicy nie dopuszczą parowca do jego stacji), jego sztukowany strój przypominał ubranie arlekina złożone z łat, kolorowe. Był zafascynowany Kurtzem. Jest w opowiadaniu symbolem rzetelnej pracy, która daje satysfakcję i wewnętrzny spokój.

Narzeczona Kurtza - kobieta przeświadczona o wielkości Kurtza, wierząca, że był prawym, szlachetnym mężczyzną, człowiekiem o niepospolitym umyśle, wielkiej osobowości, który bardzo ją kochał. Marlow oddał jej listy otrzymane od Kurtza przed śmiercią tamtego.

Dwudziestolecie międzywojenne

odrzucenie tematyki narodowowyzwoleńczej

odzyskanie niepodległości

fascynacja miastem, maszyną

Ekspresjonizm - Ważne było prezentowanie i uzewnętrznianie tego co tkwi głęboko w człowieku. Poezja musi wyrażać wnętrze – jak w obrazie Muncha pt. Krzyk materializuje i obrazuje, zdawałoby się abstrakcyjne zjawisko.

Futuryzm- Nakazywał całkowite odcięcie się od przeszłości, a spojrzenie ku przyszłości. Za temat poezji obrali sobie cywilizację miast i technikę. Hasło futurystów brzmiało:

„Ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki”.

Ponadto głosili, że wojna to jedyna higiena świata.

Dadaizm - Dadaiści głosili: „Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat dada”. Kierunek ten stał się początkiem kierunku w malarstwie – collage

Surrealizm - Jest konsekwencją realizacji psychoanalizy w literaturze i sztuce. Surrealiści zapragną utrwalić sen, wizję, halucynacje – będą je malować i rekonstruować słowem.

Przedwiośnie

Stefan Żeromski

• Utwór powstał w roku 1924- narodził się z rozczarowania jakie przeżył Żeromski widząc narodzoną Polskę,

• Jest to powieść rozrachunkowa lub powieść ostrzeżenie. Żeromskiego drażni chaos i bieda panująca w kraju

• Tytuł:

1. W znaczeniu dosłownym: to pora roku- brzydka, ponura, ale dająca nadzieje na nadejście wiosny

2. Metaforycznie- ma oznaczać sytuację Polski po odzyskaniu niepodległości. Okres przejściowy, wyjątkowo trudny dla nowego, młodego państwa po zimie zaborów, ale przed wiosną prawdziwej niepodległości

Pojawia się dwukrotnie:

1. Cezary Baryka przekracza granicę Polski

2. Zakończenie powieści- masz z robotnikami na Belweder

• Koncepcja i narracja powieści:

-szklane domy- utopijny

-Nawłoć

-Wiatr od wschodu –ideologia komunistyczna

-auktorialna- sposób opowiadania, w którym narrator nie uczestniczy w świecie przedstawionym, jest ukryty oraz zachowuje odrębność i obiektywizm. Daje znać o swoim istnieniu poprzez komentarze, w których ocenia i interpretuje wykreowaną rzeczywistość

-personalna- sposób opowiadania, w którym narrator nie ujawnia swojego istnienia i pokazuje świat przedstawiony tak jak on się jawi w świadomości bohatera

1. ‘’Rodowód’’

Gawędziarz albo ktoś, kto do gawędy chce nawiązać. Nawiązania do sarmackich przodków, wszechwiedzący (wie wszystko o poprzednich pokoleniach), powoli, stopniowo posługuje się coraz bardziej literackim stylem, makaronizmy (rosyjskie).

1. ‘’Szklane domy’’

Narracja personalna prowadzona z perspektywy któregoś bohatera. Narrator 3 os. Z cechami mowy pozornie zależnej.

1. ‘’Nawłoć’’

Narracja personalna z punktu widzenia Cezarego Baryki. Tu obserwacje i przemiany głównego bohatera są najważniejsze, stąd inni bohaterowie nie dochodzą do głosu; narrator Nawłoci wie tyle, co młody Baryka; miejscami narrator wszechwiedzący (porządkuje wydarzenia, wyjaśnia ich sens), ale najważniejsze są intymne myśli i emocje bohatera.

1. ‘’Wiatr od wschodu’’

Narracja pełni rolę drugorzędną, dominacja dialogów, przytaczanie opinii bohatera (spory ideowe, spory pokazane z perspektywy Baryki). Narracja obiektywna, nie oceniającego bohatera.

Wnioski: Sposób narracji wyznacza sposób odbioru.

• Dlaczego powieść o dojrzewaniu?(powieść inicjalna)

Poznajemy Cezarego od 14latka do dorosłego mężczyzny.
Od
Kształtowanie się światopoglądów bohatera

• Etapy życia Cezarego Baryki:

1. Dzieciństwo

2. Pierwsza wojna światowa

3. Przyjazd do Polski, wojna z bolszewikami

4. Nawłoć

5. Przyjazd do Warszawy

• Ostatnia scena – odłączenie się od manifestujących – przedstawia ona głównego bohatera – Cezarego Barykę, kroczącego z manifestantami, pod rękę z Lulkiem, ale zaraz po tym, jak policja ukazuje się przed tłumem, Cezary wychodzi przed manifestantów. Scena ta ma charaktery wyraźnie niejednoznaczny, czyni powieść utworem otwartym. Odłączenie od manifestującego tłumu może symbolizować niezgodę z ideałami rewolucji. Należy jednak pamiętać, że ta scena została poprzedzona innym istotnym wydarzeniem. Oto młody rewolucjonista spotyka swoją dawną kochankę – burżujkę i wyznaje, że byłby gotów rozpętać rewolucję, by dostać w swoje ręce jej obecnego męża. To bardzo wiele mówi nam o motywacjach Cezarego – jego czyny nie są wynikiem przemyśleń, przyjęcia bądź odrzucenia postulatów którejś ze stron, ale stanowią skutek spiętrzających się emocji. Ostatnia scena może więc być wyrazem obaw autora o los młodego pokolenia, które ze względów emocjonalnych łatwo przyjmie ideologię bolszewików za swoją. Przecież rewolucja jest o wiele właściwsza młodym niż ewolucja.

• Szklane domy – to symbol nowej cywilizacji opartej na postępie technicznym, cudownym wynalazku pozwalającym żyć ludziom w czystości i wygodzie za niewielką cenę, a dodatkowo wpływającym pozytywnie na ich życie moralne i duchowe. Szklane domy są jednocześnie piękne, funkcjonalne i kruche. Ich kruchość nie odnosi się wyłącznie do właściwości fizycznych, ma ona również znaczenie metaforyczne. Szklane domy symbolizują nową, ale kruchą, nietrwałą cywilizację. Nie uwzględniono w niej bowiem kwestii ludzkiej zawiści, chciwości, żądzy władzy, itp. tak właściwych współczesnemu światu. Szklane domy to synonim utopii.

Koncepcja Szymona Gajowca 

Drugą koncepcją naprawy Polski przedstawia Baryce Szymon Gajowiec, wysoki urzędnik Ministerstwa Skarbu. Gajowiec to przedstawiciel projektu rządowego, realizowanego w odradzającej się po wielu latach niewoli niepodległej Polsce. Koncepcja Gajowca ma proweniencje pozytywistyczne i opiera się na prawie ewolucji. Mamy tu do czynienia z propozycją systematycznych reform w wielu dziedzinach życia państwa. Do najważniejszych zmian zaliczane są tu reformy walutowa i agrarna, a także reformy szkolnictwa, służby zdrowia oraz armii.

Gajowiec widział Polskę jako kraj różnych narodów, żyjących zgodnie na tym samym terenie, szanujących swoje odrębności oraz różnorodność, a jednocześnie wspólnie pracujących dla dobra Polski. Zgodnie z postulatami pracy u podstaw i pracy organicznej ubogie klasy miały dostępować awansu społecznego na drodze długotrwałego procesu edukacyjnego. Bardzo ważnym postulatem tej koncepcji – przeciwstawiającym ją wyraźnie propozycji komunistów – jest utrzymanie granic odrodzonego państwa. W tym sensie jest to również koncepcja patriotyczna. Wizja Gajowca, choć spotkała się ze sprzeciwem Baryki (zarzut powolności i braku realnych zmian), zdaje się wzbudzać sporo sympatii narratora, ponadto jest najbardziej racjonalna.

Koncepcja komunistyczna
Ostatnią propozycję naprawy państwa polskiego, a dokładniej polepszenia życia najniższej jego warstwy społecznej prezentuje Lulek - niewielki, chorowity student prawa, fanatyk komunizmu. Koncepcja Lulka jest wspierana przez warszawskich komunistów, natomiast wzór czerpie z rosyjskiej rewolucji bolszewickiej. Jej podstawowym hasłem jest równość klas społecznych, co w rzeczywistości sprowadza się do postulatu zniszczenia arystokracji i burżuazji i oddania władzy robotnikom. Ideały te były dla Lulka ważniejsze od narodowej przynależności. Panowanie proletariatu miało stać się prawem ponadnarodowym, nieważne były tu kwestie narodowościowe. 

Argumentami przemawiającymi za rewolucją były zła sytuacja ekonomiczna oraz zdrowotna robotników. Baryka słusznie zauważył na zebraniu komunistów, ze oddanie władzy klasie, która znajduje się w tak kiepskim stanie, może skończyć się tragedią dla państwa. Nikt jednak nie chciał słuchać wypowiedzi młodego buntownika.

Stosunek autora powieści do tej koncepcji jest negatywny.

• Bohaterowie:

Cezary Grzegorz Baryka -Urodzony w 1900 r. jedyny syn Seweryna i Jadwigi; w młodości na niczym mu nie zbywało; ojciec marzył, by Cezary został lekarzem; zatrudniał w domu guwernerów, uczył go języków obcych i gry na fortepianie. Po wybuchu wojny i wyjeździe ojca Czaruś upajał się wolnością, obserwując krwawe zajścia rewolucyjne 1917 roku i słuchając trybunów ludowych, stał się zwolennikiem nowego porządku społecznego; pouczał nawet własną matkę.

Po konfiskacie domu i śmierci matki cudem uniknął śmierci, pokazując żołnierzom tureckim legitymację wystawioną w polskim konsulacie, na której było napisane, iż jest obywatelem „jakiegoś Lechistanu". Pracując przy zakopywaniu trupów Ormian, wyrżniętych na wiosnę 1918 r. w Baku przez Tatarów i Turków, został odnaleziony przez ojca. Kiedy razem, przez Moskwę i Charków, wracali do Polski, Cezary nadal słuchał agitatorów komunistycznych, jednocześnie zastanawiając się nad postawą ojca, który marzył o powrocie do ukochanej ojczyzny: I oto wytworzył się w jego organizmie jakby nowotwór uczuć, pulsujący od pasji sprzecznych w sobie. Cezary był tu i tam, w Rosji i w Polsce, był z ojcem i przeciwko niemu. Szarpał się i mocował ze sobą samym, nie mogąc dać sobie rady.

Na przedwiośniu 1919 r. Cezary przekroczył granicę Polski. Po przyjeździe do Warszawy dzięki pomocy Szymona Gajowca zapisał się na medycynę; latem 1920 r. został wcielony do wojska polskiego i wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. W listopadzie 1920 r., korzystając z zaproszenia Hipolita Wielosławskiego, wyjechał do jego rodzinnego majątku w Nawłoci pod Częstochową. Blisko dwa miesiące miło spędzał czas w otoczeniu trzech zakochanych w nim panien: Laury Kościenieckiej, Karoliny Szarłatowiczówny i Wandzi Okszyńskiej. Jednocześnie po raz kolejny w swym życiu odczuwał samotność i wyobcowanie: Westchnął sam przed sobą nad swoją dolą. Obcy jest wszędzie, sam. Jakiś cudzoziemiec między rodakami, jakiś zbłąkany pies bez domu, pana i podwórza.

Po tragicznej śmierci Karusi i kompromitującym zakończeniu romansu z Laurą Cezary spędził dwa tygodnie w folwarku Wiełosławskich w Chłodku, gdzie ciężko pracował od świtu do nocy i przyglądał się niedoli biedoty wiejskiej. Po powrocie do Warszawy poznał nędzę żydowskiej dzielnicy miasta, prowadził też dyskusje ideowe z Antonim Lulkiem, który zabrał go na konspiracyjne spotkanie polskich komunistów. Wkrótce potem, podczas rozmowy z Szymonem Gajowcem, Cezary Baryka wypowiedział wiele gorzkich słów pod adresem niepodległej Polski, zarzucając władzom państwowym nieudolność i brak pomysłu na udoskonalenie kraju: Boicie się wielkiego czynu, wielkiej reformy agrarnej, nieznanej przemiany starego więzienia. (...) Macież wy odwagę Lenina, żeby wszcząć dzieło nieznane, zburzyć stare i wszcząć nowe4 (...) Polsce trzeba na gwałt wielkiej idei! Niech to będzie reforma rolna, stworzenie nowych przemysłów, jakikolwiek czyn wielki, którym ludzie mogliby oddychać jak powietrzem. Tu jest zaduch.

W ostatniej, dość zagadkowej scenie powieści, która rozegrała się na wiosnę 1921 r., Baryka przyłączył się do pochodu zwolnionych z fabryki robotników i w jednym szeregu z komunistami szedł na Belweder: Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie, wprost na ten szary mur żołnierzy - na czele zbiedzonego tłumu.

Seweryn Baryka -Ojciec Cezarego, w młodości nie zdobył gruntownego wykształcenia, później robił karierę urzędniczą w Rosji. Już jako "zasobny w oszczędności arywista", czyli karierowicz, przybył do Polski, ożenił się z Jadwigą z Dąbrowskich, by zaraz później wyjechać do Baku, gdzie został ważną figurą w przemyśle naftowym. Jak największy skarb przechowywał rodzinną pamiątkę - pamiętnik z czasów powstania listopadowego, gdzie znajdowała się wzmianka o dziadku Kalikście, który po insurekcji utracił cały majątek. W sierpniu 1914 r. Seweryn Baryka został powołany do armii rosyjskiej, walczył w Prusach i w Karpatach; następnie zdezerterował i wstąpił do legionów Piłsudskiego; w cudowny sposób powrócił do Baku, gdzie odnalazł syna. W pociągu jadącym do Moskwy Seweryn Baryka opowiedział synowi legendę o cywilizacji "szklanych domów". Seweryn nie doczekał powrotu do ojczyzny, zmarł z wycieńczenia w pociągu wiozącym repatriantów i został pochowany na wiejskim cmentarzu po stronie rosyjskiej. Przed śmiercią nakazał synowi powrócić do Warszawy i odnaleźć przyjaciela rodziny, Szymona Gajowca.

Jadwiga z Dąbrowskich Barykowa -Matka Cezarego, większą część życia spędziła w Rosji, tęskniąc nieustannie za rodzinnymi Siedlcami, w których przeżyła wczesną młodość i pierwszą miłość do Szymona Gajowca, wówczas skromnego urzędniczyny pod rządem rosyjskim.

Była osobą cichą, skromną, zagubioną i nieśmiałą, kiedy jednak w Baku wybuchła wojna domowa i rewolucja, okazała się bardzo dzielną i rozsądną kobietą, do ostatniej chwili z ogromnym poświęceniem opiekowała się synem. Skazana przez władzę bolszewicką na przymusowe roboty, zmarła z wycieńczenia.

Szymon Gajowiec -W młodości skromny kancelista, pochodzący z chłopów podlaskich czy tam z jakiejś drobnej zagonowej szlachty; zakochany w Jadwidze Dąbrowskiej. Po 1918 r. otrzymał posadę w Ministerstwie Skarbu JI RP; dla Cezarego Baryki był opiekunem i ojcem duchowym. W wolnych chwilach pisali wspólnie książkę o Polsce rzeczywistej, zrodzonej z trzech nierównych połówek, która miała wstrząsnąć sumieniami rodaków. Gajowiec to typ XlX-wiecznego Polaka-patrioty, który mówił o ludziach swego pokolenia: Jesteśmy urodzeni z defektem polskości. Jego wielką pasją była reforma monetarna (kult „złotego") oraz idea spółdzielczości, którą przejął od Edwarda Abramowskiego. W dyskusjach prowadzonych z Baryką Gajowiec sprzeciwiał się stanowczo idei rewolucyjnych zmian w państwie polskim, usprawiedliwiał powolne tempo zmian w kraju i roztaczał przed swym rozmówcą wizję Polski jako stanów zjednoczonych, wolnych i równych, urządzonych na drodze ewolucyjnych zmian społecznych i gospodarczych.

Hipolit („Hip") Wielosławski -Przyjaciel Cezarego Baryki z wojska, wspólnie walczyli w piechocie polskiej pod komendą gen. Sikorskiego; któregoś dnia Baryka ocalił Hipowi życie, zyskując jego dozgonną wdzięczność; jeszcze na froncie zawarli przyjaźń od serca i sztamę de grubis (na całego!). Hipolit pochodził ze starego ziemiańskiego rodu, ale Cezary uważał go za morowego kompana.
W listopadzie 1920 r. Hipolit zaprosił Barykę do rodzinnego majątku Nawłoć, leżącego pod Częstochową.

Karolina („Karusia") Szarłatowiczówna herbu Rogala -Siostra cioteczna Hipolita Wielosławskiego, jedynaczka i sierota - podczas rewolucji 1917 r. jej rodzina utraciła majątek na Ukrainie, rodzice wkrótce zmarli; Wielosławscy chcieli wyposażyć swą krewną, zapisując jej folwark w Chłodku. Karusia spodobała się Cezaremu Baryce, doszło nawet do przelotnego zbliżenia (tańce, przytulenia, pocałunki), kiedy jednak Czaruś poznał piękną Laurę, porzucona Karolina cierpiała z miłości i umarła otruta strychniną przez Wandzię Okszyńską.

Wanda Okszyńska -l6-letnia panna, siostrzenica rządcy Nawłoci, pana Turzyckiego, zamieszkuje wraz z matką w tzw. „Ariance" (budynku kancelisty), w którym kwaterował także Cezary Baryka. Wandzia to mało inteligentna i zakompleksiona „oślica", która nie potrafiła nauczyć się tabliczki mnożenia, ale miała olbrzymi talent muzyczny. Od momentu, kiedy zagrała z Cezarym Tańce węgierskie Liszta, zapałała do niego nieodwzajemnioną miłością, która popchnęła ją w końcu do zbrodni: podglądając „amory" Cezarego i Karusi, nie domyślając się romansu Baryki z Kościeniecką, Wandzia zemściła się na Karolinie, wsypując jej do szklanki z sokiem porzeczkowym śmiertelną dawkę strychniny.

Ks. Anastazy Wielosławski („Nastek") -Przyrodni brat Hipa Wielosławskiego, młody kapłan, wychowanek kolegium jezuickiego w Chyrowie; wesołek, lubił wypić, w towarzystwie wyznawał zasadę: Primum edere, deinde philosophori (tzn. „najpierw jeść, potem filozofować"), nie zaniedbywał jednak swych kapłańskich obowiązków. Po tragicznej śmierci Karusi próbował (bezskutecznie) namówić Cezarego do spowiedzi z całego życia.

Laura Kościeniecka -Młoda i piękna "wdowa-narzeczona", sąsiadka Wielosławskich i pani na Leńcu; po pierwszym mężu literacie odziedziczyła w spadku majątek, teściową i dwójkę nie swoich dzieci. Nowego narzeczonego ("bogatego nuworysza") Laura traktowała jako remedium na kłopoty finansowe. Tuż przed balem charytatywnym w Odolanach Laura zostaje kochanką Czarusia; potajemne schadzki odbywały się odtąd w pałacu w Leńcach, zabudowaniach folwarcznych lub w hotelu miejskim. Romans wykrył w końcu narzeczony Laury, Barwicki. Podczas przepychanki w bibliotece Baryka wymierzył cios szpicrutą swojej ukochanej, która wyrzuciła go za drzwi. Wkrótce potem wyszła za mąż za Barwickiego. Ostatnie, pożegnalne spotkanie byłych kochanków odbyło się w Ogrodzie Saskim, w Warszawie, wczesną wiosną 1921 r.

Władysław Barwicki -Narzeczony Laury Kościenieckiej, dorobkiewicz, cwaniak i blagier, który w 1920 r. wykręcił się od poboru do wojska; wielki bogacz, właściciel majątku w Suchołustku.

Pan Gruboszewski -Ekonom w Chłodku (folwarku Wielosławskich), gdzie od 36 lat mieszkał wraz z żoną; panicznie boi się Baryki, traktując go jako tajnego spostrzegacza, donosiciela, a nawet kandydata na posadę ekonoma, domniemanego swego następcę.

Antoni Lulek-Chorowity, słaby, nikły blondyn, student prawa, który połowę życia spędził w więzieniach: agitator komunistyczny, który dyskutował z Baryką o sprawach ideowych. Zapalony rewolucjonista, znający pisma Marksa: nadzwyczajnie oczytany i świetny dialektyk; z całego serca nienawidził niepodległej Polski, którą nazywał: najreakcyjniejszym skirem (nowotworem) ludzkości; najczęściej powtarzane przez niego słowa to: „rewolucja", „proletariat" i „walka klas".

Granica

Zofia Nałkowska

• Cechy powieści psychologicznej:

Skupienie uwagi na życie wewnętrzne bohatera, na analizę postaw moralnych, odwołanie się do emocji, przeżyć z dzieciństwa, kompleksów, snów, podświadomości

• Kompozycja powieści: Zbudowana na inwersji czasowej. Zakończenie powieści poznajemy na początku gdyż autorka cce aby odbiorca nie skupiał się na tym co i kto zrobił, ale dlaczego. Motywacja jest najważniejsza. Dzieje bohaterów poznajemy dzięki retrospekcją

• Granice symboliczne w powieści:

-granica ekonomiczno-społeczna – podział ludzi ze względu na przynależność do różnych warstw społecznych

-granica moralna – po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiego człowieka; tutaj Zenon

-granica odporności psychicznej – po przekroczeniu człowiek przestaje być sobą; Zenon i Justyna

-granica psychologiczna – granica auto poznania; kres ludzkich możliwości odkrywania tajemnic własnej osobowości, psychiki

-granica filozoficzna – pytanie o możliwość poznania ostatecznej prawdy

Zenon	Elżbieta	Justyna
Z jakim schematem walczą?
Ze stylem życia ojca, polowania, pogarda dla chłopów, romanse ze służbą z erotyzmem ojca, z załamaniem ojca, podwójna moralność.	Obojętność, obcość matki, brak matczynych uczuć (porzucenie dziecka), styl życia (liczni bogaci kochankowie)	Samotnie wychowuje dziecko, służąca, uwiedziona przez Pana i pozostawiona bez pomocy. Syndrom dziecka wychowywanego bez ojca.
Co dowodzi podjęcia walki?
Chce zakończyć romans, walczy o Elżbietę, szczerze z nią rozmawia, zakłada, że będą żyli uczciwie.	Opiekuje się synkiem, zerwała zaręczyny po dowiedzeniu się o zdradzie Zenona, idzie do Justyny, chce, żeby urodziła dziecko, chce jej pomóc.	Justyna usuwa dziecko. Próba usamodzielnienia się w mieście, podjęcie pracy.
Jaki jest efekt starań?
Prowadzi podwójne życie, ma żonę i kochankę, to służąca, jeździ na polowania, powiera styl życia, pogarda dla robotników, uwikłanie Elżbiety dla pomoc dla Justyny	Porzuca dziecko ( oddaje je babci) i wyjeżdża za granicę	Ma romans z paniczem, zachodzi w ciążę, jest samotna, zostaje porzucona
Wniosek: Bohaterzy powielają postawy rodziców mimo, że odczuwają niechęć i odrazę o tych postaw. Człowiek jest zdeterminowany dziedziczeniem cech rodziców. Chwilami mają świadomość ulegania schematom, podejmują walkę, ale ponoszą klęskę.

• Bohaterowie:

Zenon Ziembiewicz - Zenon Ziembiewicz to syn zubożałego szlachcica, zarządzającego folwarkiem w Boleborzy. Od wczesnej młodości mieszkał i uczył się w mieście. Ówczesny wygląd Ziembiewicza świadczył o tym, że nie był zbyt zamożny. Nie dbał też przesadnie o swoją prezencję. Wówczas ważne było dla niego, by żyć w zgodzie z samym sobą. Dzięki uzyskanemu stypendium studiował w Paryżu. Koszt ostatniego roku nauki musiał pokryć sam, pisząc artykuły do lokalnej gazety. Po ukończeniu studiów objął w niej posadę redaktora.

Jako gimnazjalista zakochany był w Elżbiecie Bieckiej, której udzielał korepetycji. Uczucie to odżyło, gdy spotkał ją ponownie podczas wakacyjnego pobytu w Polsce. W tym samym czasie w Boleborzy poznał Justynę Bogutównę, która wkrótce została jego kochanką. Po ukończeniu studiów Zenon postanowił ożenić się z Elżbietą, przypadkowe spotkanie z Justyną odnowiło jednak ich romans. Na jednym ze spotkań Justyna oznajmiła Zenonowi, że spodziewa się dziecka. Ten nie był zadowolony z takiego obrotu sprawy - oczekiwał, że dziewczyna sama znajdzie stosowne rozwiązanie. Ze swoich problemów zwierzył się Elżbiecie, oczekując od niej zrozumienia. Gdy Justyna usunęła ciążę, Zenon zawarł z Elżbietą ślub. Mimo iż przez cały czas starał się wspierać swą dawną kochankę, nie potrafił jej zadowolić. Jednocześnie unieszczęśliwiał żonę, angażując ją w problemy Justyny.

Wkrótce Ziembiewicz został prezydentem miasta. Miał z związku z tym stanowiskiem wielkie plany. Chciał pomagać ludziom z niższych warstw społecznych, lecz jego zamiary nie mogły zostać zrealizowane z braku środków. Sprawując władzę, unikał odpowiedzialności i ulegał naciskom wyżej postawionych osób.

Elżbieta Biecka -Elżbieta była młodzieńczą miłością Zenona. Od dzieciństwa mieszkała u ciotki Cecylii Kolichowskiej, jej matka przebywała zaś za granicą, prowadząc barwne życie towarzyskie. W młodości Elżbieta była osobą chłodną, zdystansowaną. Jej jedyną namiętnością była miłość do Awaczewicza - starszego, żonatego mężczyzny.

Rozczarowana jego romansem z nauczycielką francuskiego, Julią Wagner, Elżbieta zmieniła swój stosunek do życia. Po podupadającej na zdrowiu ciotce przejęła obowiązki związane z prowadzeniem kamienicy. Troskliwie opiekowała się chorą. Dostrzegała trudną sytuację lokatorów i starała się im pomagać. Jej początkowa niechęć do Zenona Ziembiewicza przeistoczyła się w wielką miłość. W Zenonie znalazła pokrewną duszę. Świetnie się rozumieli. Wybaczyła mu jego romans z Justyną, pomagała w rozwiązywaniu problemów byłej kochanki. Po samobójczej śmierci męża zostawiła ukochanego synka pod opieką teściowej i wyjechała za granicę.

Justyna Bogutówna -Była córką kucharki, swego ojca nie znała. Wychowywała się w majątku Tczewskich, gdzie spędzając czas z młodą hrabianką nabrała nieco obycia towarzyskiego. Była atrakcyjną kobieta, miała w sobie wiele ciepła i serdeczności. Lubiła opowiadać o życiu swoich znajomych, bardzo przejmowała się ich losem. Pomimo zewnętrznej ogłady była osobą nieskomplikowaną i naiwną. Uwiedziona przez Zenona wierzyła, że po powrocie z zagranicy mężczyzna zwiąże się z nią.

Po śmierci matki musiała podjąć pracę w mieście. Nie wiedząc, że Zenon jest zaręczony, nadal pełna nadziei spotykała się z nim. Wkrótce okazało się, że jest w ciąży. Dowiedziawszy się o małżeńskich planach Zenona i Elżbiety, usunęła ją. To wydarzenie całkowicie ją odmieniło. Obwiniając Ziembiewicza o utratę dziecka, wymagała, by się nią opiekował. Czuła się samotna i upokorzona, popadła w przygnębienie, straciła zainteresowanie rzeczywistością. Pomimo wsparcia ze strony Zenona i jego żony, jej stan psychiczny stale się pogarszał. Próbowała popełnić samobójstwo, miała halucynacje, groziła Zenonowi, że go zabije. Pewnego dnia wtargnęła do jego gabinetu i oblała jego twarz kwasem. Po tym wydarzeniu została aresztowana.

Cecylia Kolichowska -Kobieta pięćdziesięcioletnia, wdowa. Była właścicielką kamienicy, los jej mieszkańców interesował ją jednak tylko w związku z płaceniem czynszu. Była dwukrotnie zamężna, każdy z tych związków sprawił jej ogromny zawód. Jej syn Karol z powodu przewlekłej choroby od wielu lat przebywał za granicą. Była bardzo przywiązana do swej bratanicy, Elżbiety Bieckiej, którą się opiekowała. Coroczne spotkania z przyjaciółkami uświadamiały Kolichowskiej upływ czasu. Z trudem akceptowała fakt, że się starzeje i jej stan zdrowia stale się pogarsza. Ostatnie miesiące życia spędziła w łóżku, pod opieką Elżbiety, Karola i sąsiadek. Pomimo chłodnego przyjęcia i zaskoczenia wyglądem syna po latach rozłąki, nawiązali ze sobą bardzo dobry kontakt. Odzyskany syn Karol i Elżbieta, której przez wiele lat zastępowała matkę, towarzyszyli jej na łożu śmierci.

Karol Wąbrowski -Syn z pierwszego małżeństwa Cecylii Kolichowskiej. Wywieziony przez matkę do zagranicznego sanatorium, zerwał z nią kontakt, gdyż nie mógł jej wybaczyć małżeństwa z Kolichowskim. Po powrocie pogodził się z matką i zamieszkał z nią. Noszenie gorsetu ortopedycznego znacznie utrudniało mu poruszanie się, lecz całkowicie pogodził się ze swoim kalectwem. Był wyznawcą światopoglądu materialistycznego, czemu dał wyraz w rozmowie z księdzem Czerlonem.

Walerian Ziembiewicz -Ojciec Zenona. Po utracie własnego majątku został rządcą w posiadłości Tczewskich w Boleborzy. Był bardzo dumny ze swojego szlacheckiego pochodzenia. W zarządzaniu majątkiem zazwyczaj wyręczała go żona. Był nieudolnym gospodarzem, czas spędzał na polowaniach, piciu i romansach z młodymi dziewczętami, z których spowiadał się żonie, oczekując przebaczenia.

Joanna Ziembiewicz -Matka Zenona, nazywana przez wszystkich Żancią. Dobrotliwa i prostoduszna kobieta. Idealizowała swojego męża, wybaczając mu częste zdrady. Także Zenona kochała miłością bezwarunkową. Jego kariera napawała ją wielką dumą.

Karolina Bogutowa -Matka Justyny, pracowała jako kucharka. Zwolniona z powodu nieślubnej ciąży, dzięki znajomości z ogrodnikiem Borbockim dostała pracę u Tczewskich. Gdy zaczęła chorować, przeniosła się do Czechlińskiego, a następnie do Ziembiewiczów, gdyż było tam mniej pracy. Zmarła w szpitalu, zbyt późno przywieziona na operację.

Czechliński -Plenipotent Tczewskich, zamożny i ustosunkowany, nie wzbudzał jednak zaufania, gdyż miał do wszystkiego sarkastyczny stosunek. Pomógł Zenonowi zostać redaktorem w lokalnej gazecie, a następnie objąć stanowisko prezydenta miasta.

Jasia Gołąbska -Córka ogrodnika Borbockiego, jedyna przyjaciółka Justyny. Wraz z matką, bratem Frankiem i dziećmi mieszkała w kamienicy Kolichowskiej. Żyła w nędzy, w ciemnym, urządzonym w piwnicy mieszkaniu bez wygód. Jej mąż odszedł bez wieści, dzieci kolejno umierały. Po stracie najmłodszej córki zmarła na gruźlicę.

Ferdydurke

Witold Gombrowicz

• Czas i miejsce akcji:

Prawdopodobnie w roku 1937 lub wcześniej; akcja pierwszej części rozgrywa się w czasie jednego dnia w szkole; część druga to głównie wydarzenia dziejące się na stancji, gdzie mieszka Józio, w domu Młodziaków; zaś część trzecia dzieje się w ziemiańskim dworku ciotki Józia; wydarzenia obejmują dwa dni; pod koniec Józio porywa Zosię i obydwoje uciekają.

Czas wydarzeń przedstawionych w powieści nie jest jednoznacznie określony. Możemy jednak uznać, że akcja Gombrowiczowskiej Ferdydurke toczy się w latach 30. XX wieku, czyli w okresie, kiedy powstawała książka. Za takim stwierdzeniem przemawiają realia ukazane w powieści.

• Ferdydurke jest także powieścią o niedojrzałości. Bohater powieści – trzydziestoletni mężczyzna mówi, że jest ciągle jeszcze „nieustalony” i „rozdarty”.

• "Ferdydurke" to powieść, która jest przykładem eksperymentalnego połączenia problematyki z pogranicza psychologii, socjologii i filozofii. Relacje międzyludzkie robią według Witolda Gombrowicza z człowieka marionetkę, kogoś, kto nie ma własnego „ja”. Zachowanie człowieka, jego pozy, gesty, słowa, to wszystko jest wymuszane na nim przez otoczenie oraz relacje z innymi ludźmi. Człowiek przestaje być autentyczny, staje się nienaturalny, nieszczery, sztuczny. Z tego rozumowania wynika, że indywidualność jest fikcją, a wolność pojęciem abstrakcyjnym. Człowieczeństwo jest zatem sumą póz, przybieranych masek, kostiumów. Wszystkie te formy uwierają człowieka, ma on poczucie zniewolenia przez zasady, konwenanse, układy, itp. 
  
  Forma 
  - to podstawa życia zbiorowego, styl, niekiedy maska, konwenans, rola społeczna,
  
  - to przeciwieństwo tego, co autentyczne, naturalne, instynktowne, spontaniczne,
  
  - sprawia, że "powstaje w nas coś, co nie jest z nas".
  
  Z jednej strony forma to sposób kontaktowania się z drugim człowiekiem i wyrażania własnej postawy, co pozwala zyskiwać akceptację otoczenia. Forma zawiera elementy sztuczności, powoduje, że przestajemy być naturalni. Stanowi zespół zasad postępowania, utartych stereotypów oraz zachowań, które zostały uznane za ogólnie przyjęte. Z drugiej strony forma jest rodzajem więzów, krępujących swobodę i naturalność jednostki. 
  
  Witold Gombrowicz mówi, że należy przeciwstawiać się formie, by nie ona panowała nad człowiekiem, ale on nad nią. 
  
  Jest jednak jeden plus formy: pełni funkcję porządkującą rzeczywistość i relacje międzyludzkie. Jakkolwiek byśmy uściślali pojęcie formy, zawsze będzie ona wynikiem wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, dlatego jest, tak jak te relacje, zmienna, dynamiczna, a nawet zaskakująca. Formę można odtrącać na rzecz innej, narzucać, przyjmować, nie można jednak całkowicie odrzucić, raz na zawsze lub choćby na jakiś czas się od niej uwolnić: "nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki".

Pupa 
Określenie to kojarzy się z dzieckiem, jego uzależnieniem od dorosłych, najczęściej rodziców, potem nauczycieli, wychowawców, oraz z ich troską o przyszłość dziecka. W powieści Witolda Gombrowicza główny bohater zostaje w wieku trzydziestu lat ponownie wpędzony w formę ucznia gimnazjum. Przyprawić komuś pupę to potraktować dorosłego jak dziecko, udziecinnić go, "upupić". 

Sprawcą ponownej przemiany Józia w chłopca jest profesor Pimko. Przybywa do trzydziestoletniego pisarza, by złożyć mu kondolencje z powodu śmierci ciotki. Zaczyna go podstępnie egzaminować. Stwierdziwszy braki w wiedzy, zabiera go do szkoły. Józio ulega stanowczemu belfrowi. 

Szkoła jest doskonałym miejscem obserwacji upupiania gimnazjalistów, utrzymywania ich w stanie dziecięcym. Przykładem takiego działania jest prowokacyjny list Pimki o niewinności uczniów, slogany wygłaszane przez profesora Bladaczkę na lekcji języka polskiego, matki przebywające za płotem i przyglądające się swoim pociechom. Pupa jest symbolem niedojrzałości i można ją narzucić każdemu człowiekowi w każdym wieku. Warunkiem upupienia jest stwierdzenie rozbieżności między wiekiem a postawą, wiedzą, zachowaniem. 

Gęba 
Znaczenie pojęcia gęba jest szersze, mieszczą się w nim wszelkie formy przyjmowane przez ludzi lub im narzucane. Józio ulega namowie Miętusa i razem jadą na wieś w poszukiwaniu parobka. Józio ucieka ze szkoły, ucieka od maniery nowoczesności zaszczepionej w domu Młodziaków, by być wreszcie sobą, uwolnić się od stereotypowych zachowań, myślenia, gestów, które wtłaczają go w stereotyp niedojrzałości. Niestety z niewoli jednej gęby Józio wpada w pułapkę drugiej. Spostrzega, że teraz, gdy oddał się pod opiekę Miętusa, on staje się jego panem, że zastąpił Pimkę. Miętus jest ogarnięty obsesyjną tęsknotą za parobkiem, "za gębą bez miny" - zwykłą, naturalną. 

Obaj bohaterowie trafiają do dworku w Bolimowie, gdzie mieszka ciotka Józia. Miejsce ziemiańskiej arkadii urasta do karykatury mickiewiczowskiego Soplicowa - szlacheckiego raju. Państwo to mistrzowie póz, gestów manifestujących ich wyższość jako reprezentantów świata. Akceptują złe traktowanie służby, poniżają ją, biją. Józio zostaje wchłonięty przez formy konwenansów. Miętus pragnie się "bra... tać" z parobkiem Walkiem, skłania go do złamania formy służalczości, pokory, uległości. 

Zapis "bra... tać" z wielokropkiem w środku podważa prawdziwość owego bratania, wskazuje na jego sztuczność. Nie zlikwiduje ono nierówności społecznej, nie zapewni Miętusowi naturalnej gęby. 

Józio, uciekając z Bolimowa, porywa kuzynkę Zosię. Według schematu powinien rozwinąć się między nimi romans. Józio, tak jak nakazuje następna forma, "przyciska swoją gębę do jej gęby", jest to jednak tylko pretekst, by oddalić się z Bolimowa. Główny bohater "Ferdydurke" zauważa, że przed formą nie ma ucieczki, jak tylko w inną formę

Łydka 
Symbolizuje zdrowie, energię, uprawianie sportu. To nowoczesny styl życia, powiązany ze swobodą seksualną, zerwaniem z tradycją. Reprezentantami tej nowoczesności w powieści jest rodzina Młodziaków. Ich córka Zuta jest ucieleśnieniem atrakcyjności fizycznej i z jej podejściem do życia najbardziej kojarzy się "łydka". 

Młodziakówna nie jest osobą wykształconą, nie zna twórczości Norwida, ale jest doskonała pod względem fizycznym, wysportowana, zgrabna, interesują się nią młodzi chłopcy, w tym Józio i Kopyrda. 

Józio w czasie pobytu u Młodziaków doprowadza do ujawnienia ich podwójnej formy (przez podstępne zwabienie do sypialni Zuty Kopyrdy i profesora Pimki): oficjalnie odgrywają nowoczesnych ludzi, a prywatnie są tradycjonalistami.

• Akcja Ferdydurke dzieli się na trzy części rozgrywające się w trzech miejscach:

Poszczególne wątki stanowią prezentację instytucji i środowisk, w których się rozgrywają, krytykują ich wady i ośmieszają.

1.W szkole

Cofnięty w latach przez profesora Pimkę Józio trafia z powrotem do szkoły. Część pierwsza powieści staje się więc przez to obrazem szkolnej rzeczywistości – obrazem niezwykle krytycznym, dodajmy. Rolą szkoły jest bowiem – jak się okazuje – „upupianie” młodzieży, czyli wpychanie w stan powtórnego zdziecinnienia. Szkoła nie uczy samodzielnie myśleć, nie przekazuje sensownej i przydatnej wiedzy. Uczniami się manipuluje, wtłacza ich w pewne schematy.

2. Na stancji u Młodziaków

Kolejnym miejscem, w jakie profesor Pimka zabiera Józia jest stancja u Młodziaków. Młodziakowie to nowoczesna rodzina, hołdująca postępowym prądom. Inżynier i jego żona chlubią się swoimi wyzwolonymi poglądami i swobodą obyczajową. Najwyraźniej ujawniają się one w sposobie wychowywania córki – Zuty, a także postępowaniu samej Zuty, która jest „nowoczesną pensjonarką”. W domu Młodziaków Józio ma pozbyć się resztek swojej dorosłości – ma stać się nowoczesnym, wyswobodzonym młodzieńcem.

3.we dworze Hurleckich w Bolimowie.

Bolimów to ostatnie miejsce, które odwiedza Józio. Tradycyjny ziemiański dwór wujostwa Hurleckich jawi się jako twierdza konserwatyzmu.

To, co daje się zauważyć przede wszystkim, to niesamowita hierarchizacja tego środowiska. Wuj Konstanty, „bywały w świecie obywatel ziemski” rządzi w całym majątku, stosując zwyczajowe metody postępowania z chłopami. Podobne poglądy ma jego syn Zygmunt, a także kobiety w bolimowskim dworku reprezentujące tradycyjne ziemiańskie postawy. Józio odkrywa naczelną zasadę określającą istotę ziemiańskiego dworu.

• Bohaterowie:

Postaci głównych bohaterów powieści nie zostały skonstruowane jako pełne osobowości. Brak informacji o ich przeszłości, są jedynie nośnikami aktualnie rozważanych form, które posiadają określone gęby. Zostały im one przypięte w danej sytuacji, wobec takich a nie innych osób - gęb. Nawet główny bohater powieści nie ma pełnego rysu psychologicznego. 

Takie uproszczone przedstawianie osób jest celowym zabiegiem pisarza. Witold Gombrowicz wyszedł z założenia, że szerokie, szczegółowe prezentowanie postaci nie zawsze jest konieczne. Być może Witold Gombrowicz sięgnął do behawioryzmu - analizy psychiki poprzez obserwację zachowania i wyglądu zewnętrznego człowieka. 

Józio Kowalski -Narrator, główny bohater. Wiadomo o nim, że jest trzydziestoletnim pisarzem, którego pierwsza książka została nieprzychylnie przyjęta przez krytykę. Ogólna wiedza i umiejętności bohatera w różnych sytuacjach odbiegają od modelu właściwego dla dorosłego, dojrzałego człowieka. Witold Gombrowicz prezentuje czytelnikowi człowieka nieukształtowanego. Dokonuje się w nim jakby rozdwojenie, widzi swojego sobowtóra. Jako narrator snuje i przekazuje refleksje dotyczące sposobu istnienia człowieka wśród innych ludzi. Dokonuje prób wyzwolenia się z narzuconych form, nie chce być traktowany jak dziecko ani w szkole, ani przez swoich krewnych. Niestety wpada we własne sidła swej niedojrzałości, zakochując się w pensjonarce - Zucie. Chce zwrócić na siebie uwagę szczeniackimi metodami. W rezultacie Józio przyjmuje do wiadomości, że całkowite wyzwolenie się z formy jest niemożliwe, dlatego świadomie przyjmuje kolejną gębę, a nawet sam narzuca gębę dziewczynie.

Profesor Pimko -Nauczyciel - "kulturalny filolog z Krakowa" - wizytator odpowiedzialny za stan edukacji i wychowania młodzieży. Jest Wielkim Zdrabniaczem oraz naczelnym upupiaczem. Prototypem tego bohatera był profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Tadeusz Sinko (zbieżność brzmieniowa nazwisk), ośmieszona kreacja znanej osoby. Profesor Pimko prowadzi przebiegłą grę z uczniami, by skutecznie wpędzić ich w poczucie dziecięcości i niewinności. Utwierdza nauczycieli w przekonaniu, że wszelkie metody są dobre, by uzyskać oczekiwany efekt. 
Przemocą zabiera Józia do szkoły. Bez szkoły Pimko byłby nikim, zapewnia mu ona realizowanie się w formie belfra. Jego poglądy na oświatę są konserwatywne. Jego belferskość zostaje zdegradowana, gdy zostaje przyłapany w nocy w pokoju Zuty - fortel Józia sprowadza go do pozycji prymitywnej istoty biologicznej, która kieruje się instynktami.

Miętus (Miętalski)-Ordynarny łobuz, w szkole dyr. Piórkowskiego przewodzi niegrzecznym, wulgarnym chłopakom. Stara się odciąć od inteligenckich "fizdrygałów". Stacza pojedynek na miny z Syfonem. Uświadamia sobie, że nie tylko „pupa” uczniaka, ale również forma zbuntowanego chłopaka są pozerstwem. Ucieka na wieś, gdzie próbuje się zbratać z parobkiem, który stanowi dla niego ucieleśnienie bezpośredniości, naturalności i szczerości. Sam nie dostrzega własnej sztuczności w tym upodobaniu do chłopów.

Syfon (Pylaszczkiewicz) -Jest przeciwwagą Miętusa, przedstawicielem grzecznych chłopiąt, prymusem, podporządkowanym bezgranicznie oczekiwaniom nauczycieli oraz systemowi szkolnemu. Zawsze przygotowany do lekcji, kujon, ale również wybawiciel podczas lekcji, lizus, nie wyraża się. Walczy z próbą narzucenia mu gęby przez zbuntowanego i niepokornego Miętusa. Zgwałcony przez uszy w pojedynku na miny, popełnia samobójstwo, ponieważ nie potrafi już normalnie żyć. 

Bladaczka -Nazwany tak dla szczególnie niezdrowej i ziemistej cery, karykatura nauczyciela, zestresowany, bezmyślny, powtarzający wciąż te same frazesy belfer: "Słowacki wielkim poetą był!". Posługujący się stereotypami, nudziarz. Jego postać obnaża schematyczność szkolnej edukacji.

Gałkiewicz -Uczeń. Doprowadził do załamania nerwowego Bladaczkę, zadając na lekcji o Słowackim słynne pytanie: "Jak zachwyca, jeśli nie zachwyca?" 

Kopyrda- Klasowy kolega Józia, wydaje się jedynym "normalnym" uczniem w klasie. Tak naprawdę trudno powiedzieć, czy Kopyrda koleguje się z kimkolwiek - zawsze zdystansowany wobec tego, co się dzieje, stoi na uboczu i nie włącza się w toczone spory. Kiedy okazuje się, że Kopyrda interesuje się Zutą, Józio przestaje myśleć o nim pozytywnie, traktuje jak swojego rywala. 

Młodziakowie -Małżeństwo uosabiające nowoczesność, ostentacyjnie zrywają z tradycją i konwenansami, usilnie pielęgnują sztuczny wizerunek postępowych rodziców. Rodzina, która jest przykładem fałszywej formy. Wiktor Młodziak jest inżynierem, co zobowiązuje go zachowania powagi i stateczności, jego prawdziwe ja ujawnia się w czasie intymnych zachowań w łazience oraz w sypialni. Joanna Młodziakowa nie pracuje zawodowo, jest działaczką społeczną. Gombrowicz zamknął Młodziaków w formę staroświeckich rodziców, która doskonale wychodzi na jaw w czasie wizyty Pimki w sypialni córki.

Zuta Młodziakówna-Córka Młodziaków, szesnastoletnia pensjonarka, wyzwolona, wyluzowana, hołduje nowoczesnym trendom, jest symbolem nowoczesności, witalności, młodości i seksu. Demonstracyjnie lekceważy autorytety, zachowuje się niegrzecznie wobec starszych. Dziewczyna jest samodzielna, uprawia sport. Mężczyźni zwracają na nią uwagę, rozkochuje w sobie lokatora - Józia, choć tak naprawdę nie jest nim zainteresowana.

Konstanty Hurlecki -Reprezentant anachronicznej klasy szlacheckiej, hulaka, bywalec salonów, mimo utraty majątku prowadzi wystawny tryb życia, lekceważąco traktuje służbę, a dawanie po gębie uznaje za najlepszy sposób zapewnienia sobie jej szacunku. Żona zwraca się do niego infantylnym "Kociu". Konstanty jest człowiekiem wykorzystującym swoja pozycję społeczną, zadaje służbie ból, w sytuacji gdy służba (za sprawą Miętusa) pozwala sobie krytykować zachowanie członków rodziny Hurleckich. Ciotka Józia Kowalskiego jest osobą opiekuńczą, czułą, ciągle wspomina dzieciństwo Józia z jego wstydliwymi szczegółami. Częstuje wszystkich cukierkami, w obliczu bicia parobka Walka nie staje w jego obronie, sygnalizuje, że jej forma dobrotliwości i życzliwości wobec świata nie jest formą prawdziwą. 

Walek- Osiemnastoletni parobek Hurleckich, który akceptuje swoje miejsce w hierarchii społecznej. To właśnie z nim próbuje zbratać się Miętus, przełamuje jego bierność, czym doprowadza do złamania formy. Jest zwykłym, przeciętnym, naturalnym chłopcem, któremu brak ogłady. W rezultacie Walek zmienia się, przyjmuje nową formę, która jest dla niego obca, nienaturalna z punktu widzenia parobka. Nie może wrócić do poprzedniej formy, następuje ogólna "kupa", czyli walka wsi z dworem. 

Filidor -Profesor Syntetologii w Leydzie, działał "(...)w duchu Wyższej Syntezy głównie za pomocą dodawania +nieskończoność (...)". Był człowiekiem dobrego wzrostu, tęgim, miał twarz proroka. Stoczył pojedynek filozofów ze swoim przeciwieństwem - anty-Filidorem, profesorem działającym w służbie Analizy. Jest to postać abstrakcyjna o absurdalnym sposobie bycia. Egzemplifikuje tezę iż każdy ruch wywołuje stosowny anty-ruch, każda osoba ma swoje przeciwieństwo, na dwu biegunach rzeczywistości jest synteza i analiza. 

Filibert -Określony ironicznie Philippe Hertal de Filiberthe, podobnie jak Filidor jest znakiem, że akcja wywołuje reakcję

Współczesność

Literatura łarowa- ‘’lagierek’’ (obóz) literatura obrazująca życie w obozie

Holokaust- po 2 wojnie światowej tym terminem określano zagładę Żydów

Behawioryzm- w literaturze rezygnacja z opisu przeżyć, odczuć i przemyśleń bohatera na rzecz: suchego, surowego opisu, reakcji zewnętrznej i zachowania antypsychologizm. Technika behawiotarna nie przedstawia myśli bohatera ale jego działania.

Gułag- główny zarząd łagrów, system obozów pracy przymusowej, założony w 1923r.

Opowiadania

Tadeusz Borowski

• Tadeusz- bohater i narrator. Narracja pierwszo-osobowa, subiektywna. Jest studentem, poetą, zakochany w Marii, pracownik firmy budowlanej na warszawskiej Pradze.

Tadeusz to postać fikcyjna, autor przekornie nadaje własne imię, ryzykując utożsamienie.

• Borowski twierdził, że nikt kto przeżył nie jest bez winy bo musiał przeżyć kosztem innych, dlatego nadaje bohaterowi własne imię biorąc w ten sposób część winy na siebie

• Bohater ma dwie moralności aby poradzić sobie z rzeczywistością wojenną musi stać się niewrażliwy

• Dla Borowskiego historia to zmowa ludzi wolnych przeciwko niewolnikom

• Zachodnia cywilizacja oparta jest na krzywdzie i zbrodni

• Zasada odwróconego dekalogu

Dekalog	W obozie
Nie kradnij	Aby przetrwać trzeba kraść, oszukiwać, kombinować jedzenie
Nie kłam	Trzeba być sprytnym, kłamstwo to jedyna dopuszczalna forma litości
Nie zabijaj	W obozie można zabijać bezkarnie, żyć kosztem innych, być obojętnym wobec śmierci ‘’Żywi mają rację przeciw umarłym’’
Szanuj rodziców	Więzy rodzinne nie mają znaczenia. Człowieka można bić, torturować, głodzić, szczuć psem bo człowiek jest tylko przedmiotem.
Bądź dobry	Nie wolno współczuć,, obowiązuje prawo silniejszego
Pomagaj słabszym	Wykorzystuj, bądź egoistą, zwycięża silniejszy, myśl tylko o sobie i kolejnym dniu

• Czas i miejsce akcji: okres II W.Ś; Oświęcim; okupowana przez Niemców Warszawa

• PROBLEMATYKA OPOWIADAŃ: najważniejszym problemem jest wpływ obozu koncentracyjnego na psychikę i kodeks etyczny człowieka;

• W świecie obozu można zauważyć: motyw kata i ofiary, masowość śmierci, brak granicy między dobrem a złem, odwrócony dekalog, odwrócone toposy

• OPOWIADANIA:

Proszę Państwa do gazu

obraz matek wyrzekających się własnych dzieci, by przeżyć; jedynie młoda Żydówka by zachować godność sama wchodzi do samochodu wiozącego do komory gazowej; oraz starsza , siwa kobieta wzięła na ręce nieżywe niemowlęta, do których żadna z „matek” nie chciała się przyznać, mimo że ceną takiej postawy jest śmierć

Pożegnanie z Marią

obraz okupowanej Warszawy, której mieszkańcy, dramatycznie poszukują namiastki normalnego świata, dyskutując o filozofii, miłości, literaturze; w wojennej codzienności jednak zatracają ludzką wrażliwość i zapominają o moralności charakterystycznej dla świata tradycyjnych wartości

U nas w Auschwitzu

to przewrotny opis oświęcimskiego obozu jako iluzji normalnego życia, ujęty w listach adresowanych przez Tadeusza do dziewczyny, poznanej jeszcze przed osadzeniem w obozie; bohater nie może rozumieć dziwnego zniewolenia człowieka przez człowieka i niewytłumaczalną bierność ludzi prowadzonych na śmierć; bo z jednej strony tu grają w piłkę, a kawałek dalej ludzie są prowadzeni do gazu; obraz „ludzi, którzy szli” to obsesyjny motyw prześladowczy oświęcimskiej wizji Borowskiego

Bitwa pod Grunwaldem

jest to jedno z opowiadań ukazujących rzeczywistość obozu po wyzwoleniu; Niemców zastąpili Amerykanie, którzy by wprowadzić dyscyplinę zakazali wychodzenia z obozu; jednak jedna Żydówka, jakby nieświadoma konsekwencji, wychodzi za ogrodzenie i ginie od strzału strażnika; jej śmierć jednak nie wywołuje poruszenie wśród inny więźniów, gdyż już nad to silnie zostali porażeni złem; natomiast wywołuje to szok u Amerykańskiego oficera – dla niego to tragedia – śmierć niewinnej dziewczyny; w końcu przybył z innego świata, normalnego świata

Inny Świat

Gustaw Herling-Grudziński.

• W marcu 1940 r. G. H- Grudziński został aresztowany przez NKWD podczas próby przekroczenia granicy polsko-litewskiej. Po kilku miesiącach przesłuchań i śledztwie oskarżono go o szpiegostwo na rzecz niemieckiego wywiadu. Przemawiać miały za tym 2 fakty: oficerskie buty i z niemiecka brzmiące nazwisko.

Od czerwca do listopada 1940 r. przebywał kolejno w więzieniach : w Witebsku, Leningradzie, Wołogdzie skąd został przewieziony do obozu pracy w Jarcewie.

W styczniu 1942 r. otrzymał wymuszone głodówką zwolnienie na podstawie amnestii Polaków uwzględnionego w pakcie Sikorski-Majski.

O doświadczeniach wyniesionych z łagru napisze w książce ‘’ Inny Świat’’, która powstawała od lipca 1949 do lipca 1950.

• Tytuł: Pochodzi z książki Dostojewskiego ‘’zapiski z Martwego Domu’’, który nawiązywał do sowieckiej Rosji. ‘’Inny Świat’’- oznacza od zewnątrz świat z inną moralnością, innych zasadach, niezrozumiały, dziwny, okrutny.

• Gatunek: Literatura faktu to współczesna literatura narracyjna o charakterze dokumentalnym obejmująca gatunki z pogranicza literatury i dziennikarstwa. Dzieła tworzone bez zamiaru literackiego w celu udokumentowania faktów.

Literatura piękna- dział piśmiennictwa obejmujący utwory, w których dominuje funkcja estetyczna.

‘’Inny Świat’’ łączy w sobie literaturę faktu i literaturę piękną.

• Autor dzieło swoje nazywa: zapiskami, ale odnajdujemy tu też inne gatunki:

-reportaż

-wspomnienie

-pamiętnik

-esej

-autobiografia

Służy przekazaniu prawdy empirycznej inf. O rzeczywistości, a nie fikcji literackiej

• Narrator; narracja autorska, podmiot i bohater opowieści od początku znany z nazwiska nie ma wątpliwości co do jego tożsamości to GUSTAW HERLING GRUDZIŃSKI.

• Kompozycja utworu: Książka ma konstrukcje dwudzielną. Poszczególne rozdziały łączy historia samego autora- jego wątek jest wątkiem głównym. Poszczególne rozdziały to portrety kilku bohaterów, ludzkie historie które Grudziński nie tylko pokazuje ale również szuka uzasadnienia, motywu.

• Homo Sovieticus- człowiek radziecki.

-człowiek podporządkowany kolektywowi czyli organizacji partyjnej

-postawa ucieczki od odpowiedzialności i wolności

-koniunkturalizm (działanie tylko dla własnego zysku)

-Oportunizm (dostosowanie poglądów do sytuacji dla własnych korzyści)

-agresja wobec słabszych, uniżoność wobec silniejszych

-brak samodzielnego myślenia

-pozbawienie osobowości i godności

-całkowite podporządkowanie władzy

-izolacja od świata kultury

-zakaz wyjazdów za granice, cenzura

-propaganda

-brak poszanowania wspólnej własności, skłonność do kradzieży

Godność człowieka	Sposoby ocalenia człowieka
Prawo do : Równości Wolności Sprawiedliwości Godnej pracy Miłości Przyjaźni	Fiodorowna Jewgienija i Jarosław- miłość za cenę życia Narrator- protest, głodówka Natalia Lwowna- ostateczna forma wolności- samobójstwo Kostylew- bunt, samookaleczenie Zabójca Stalina- obłęd, uwierzył, że jest mordercą Stalina
Obóz odbiera człowiekowi godność i wolność, więzień musi się dostosować do reguł, staje się ich niewolnikiem	Oclenie człowieczeństwa było możliwe tylko poprzez dobrowolne cierpienie

• Obóz jako system totalitarny:

-wszyscy muszą pracować i wyrabiać normy

-rządy jednej grupy

-sprawowanie władzy poprzez przymus, terror

-odizolowanie od świata zew.

-propaganda

-cenzura i kontrola wszystkich dziedzin życia

-odbieranie rzeczy osobistych

Wąska grupa, która ma przywileje

-system biurokracji

-system donosicieli

-nieposzanowanie dla życia ludzkiego i godności

-cenzuruje się myśli- brak dostępu do niektórych książek

-państwo stoi ponad prawem

-zrywano więzi rodzinne

-jedna partia, jedne poglądy

• Epilog:

Czerwiec 1945 r. Rzym, miesiąc po zakończeniu II wojny światowej

Klamrę kompozycyjną jest upadek Paryża w 40 r. Niemcy zdobili Paryż, w 45 musieli z niego uciekać.

Paryż to symbol sztuki, miłości, wolnego świata- serce Europy

Gwoźdź Grudzińskiego przymierzył się śmierci 4 Niemców i biorąc pod uwagę warunki łagrowe prosi o 1 słowo ‘’rozumiem’’

Milczenie- Narrator nie spełnia prośby, ale tez nie chce piętnować b o wie, że ‘’człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach’’. Odwraca się plecami i patrzy na pełną słońca ulicę – pokazując, ze chce zapomnieć ć o świecie łagrów i jego normach, chce powrotu do normalności

Słowo ‘’rozumiem’’ było by akceptacją morderstwa, Grudziński uważa, że moralność obowiązuje zawsze nawet w obozie. Po powrocie do normalnego świata reguły obozu wydają się nieludzkie.

Borowski	Grudziński
Podobieństwa
Tematyka- opis życia w obozie, funkcjonowanie, konstruują tę samą fabułę, przedstawiające relacje obozowego życia Obydwoje opisują własne doświadczenia- byli więźniami obozów Obydwoje pokazują obóz od wewnątrz- narrator jest świadkiem i uczestnikiem wydarzeń Skupiają się na głodzie, obojętności na śmierć, wyniszczającej pracy, łamaniu osobowości, relacjach między więźniami
Różnice
Opis behawioralny- nie ukazuje życia wew.- emocji Boh, a tylko ich biologiczność	Analizuje psychikę, motywy, działania postaci, komentuje, w każdym próbuje znaleźć resztki człowieczeństwa
Uważa, że obozu to wynik kryzysu kultury, a historia świata to wielki obóz koncentracyjny	Uważa, że sowieckie obozy to wynik niedemokratycznego ustroju totalitarnego, z którym trzeba walczyć
Obciąża winą również więźniów	‘’Człowiek jest ludzi w ludzkich warunkach’’
Utracił wiarę w wartości, dobro, nadzieję	Walka o wartości zakończyła się zwycięstwem, mają sens i pozwalają wrócić do normalności
Świat po obozach to świat z kamienia- pusty, zimny	Świat po wojnie wrócił do normy, wolność odzyskania, solidarność, pamięć o ofiarach
Używa obozowego slangu by pokazać upodlenie człowieka i złagrowanie	Używa języka obozowego dla pokazania kontrastu że światem wew. –wolnym i tym co się dzieje w środku Boh.
Brak wiary w człowieka	Wiara w człowieka

• Warunki życia w sowieckim łagrze

-Praca

-Jedzenie

-Zdrowie

-Odpoczynek

-Relacje między więźniami

• Hierarchia w obozie

Więźniowie nie stanowili jednolitej zbiorowości. Można wśród nich wyróżnić następujące grupy:

,,urkowie" - władcy obozowi, wielokrotni recydywiści. Zajmują ważne stanowiska w obozie, wymierzają kary, terroryzują współwięźniów (np. gra o cudze rzeczy lub nawet życie), dokonują gwałtów ("nocne łowy").
,,iteerowcy" - arystokracja obozowa. Specjaliści pracujący w obozowej administracji, mieszkają w lepszym baraku i dostają dodatkowe racje żywnościowe.
,,bytownicy" - pospolici przestępcy.
,,biełoruczki" - więźniowie polityczni, stoją nisko w całej hierarchii. Przez władze uważani za groźniejszych od morderców.

‘,nacmeni" - Uzbecy, Turkmeni, Kirgizi. Izolują się od więźniów, nie znają języka rosyjskiego, tęsknią za krajem. Umierają z głodu i zimna, cierpią na chorobę oczu.
,,kurzy ślepcy" - chorzy na awitaminozę. O zmierzchu tracą zdolność widzenia, są więc gorszymi pracownikami. Spotykają się z wrogością współwięźniów.
ludzie z ,,trupiarni" - stoją najniżej w hierarchii obozowej. Chorzy na szkorbut, pelagrę, owrzodzeni, z zaburzeniami psychicznymi. Tych, którzy jeszcze nadawali się do lżejszej pracy, nazywano ,,słabosiłką". Dogorywających więźniów, czyli ,,aktirowki", nie wzywano do pracy. Dostawali głodowe racje żywnościowe.

Kryterium podziału społeczności była posiadana władza i umiejętność przeżycia: słabsi odpadali, silni fizycznie i umiejący się urządzić mieli szansę przetrwania.

• Bohaterowie:

Gorcew -Funkcjonariusz NKWD, fanatyk, w bestialski sposób torturował i mordował więźniów. Gdy utracił zaufanie władz, trafił do łagru. Rozpoznany, został skatowany przez współwięźniów przy niemej akceptacji władz obozowych, a następnie wysłany do pracy w lesie. Kiedyś zemdlał na "lesopowale". W czasie transportu do zony upadł w śnieg i zamarzł na śmierć. Dla więźniów był to dowód sprawiedliwości dziejowej.

"Zabójca Stalina" -Typowa ofiara nieludzkich zarządzeń i donosów. Milicjant, który - będąc pod wpływem alkoholu - założył się z przyjacielem, że strzeli bezbłędnie w oko Stalina na portrecie. Sztuczka się udała, ale przyjaciel powiadomił o zdarzeniu odpowiednie organy i niefortunnego strzelca skazano na dziesięć lat łagru. Po siedmiu latach trafił do brygady tragarzy, ale okazało się, że cierpi na kurzą ślepotę. Niezwłocznie posłano go do lasu, na pewną śmierć. Popadł w obłęd i zaczął wierzyć, że rzeczywiście zabił Stalina. Wkrótce zmarł z wycieńczenia.

Niemcy: Hans, Stefan i Otton -Jako członkowie niemieckiej partii komunistycznej wyemigrowali do "Ziemi Obiecanej" - Rosji. Otto i Hans rozpoczęli pracę w Charkowie, a Stefan - studia w Kijowie. Wszyscy uczestniczyli w komunistycznych zebraniach. W roku 1937, okresie Wielkiej Czystki, zostali uwięzieni.
Po podpisaniu paktu niemiecko - rosyjskiego we wrześniu 1939 r. Niemcy rozpoczęli głodówkę protestacyjną. Rokowania trwały kilka miesięcy, a ich finałem była ugoda, w myśl której Rosjanie zgodzili się na repatriację, zatrzymując jednak kilkudziesięciu więźniów, wybranych według swojego uznania. W grupie zatrzymanych znaleźli się Hans, Stefan i Otto. Wszyscy zostali skierowani do obozu w Niandomie.

Inżynier Michaił Kostylew -Młody komunista, student szkoły morskiej. Zainteresował się siedemnastowieczną literaturą francuską. Zweryfikował swoje poglądy na temat Zachodu i poczuł się oszukany. NKWD aresztowało właściciela prywatnej wypożyczalni książek, z której korzystał Kostylew, a później także jego. Okrutnie torturowany w czasie śledztwa, nie przyznawał się do zarzucanego mu szpiegostwa, ale szczerze powiedział o swej fascynacji Zachodem. Skatowany i rozbity wewnętrznie, podpisał w końcu zeznanie, jakoby zamierzał z pomocą obcych mocarstw obalić ustrój Związku Sowieckiego. W styczniu 1939 r. trafił z dziesięcioletnim wyrokiem do Jercewa, gdzie - zadenuncjowany, że zawyża więźniom normy wykonanej pracy - otrzymał skierowanie do brygady leśnej. Gotów był wtedy zostać donosicielem, ale książka, którą niegdyś czytał we Władywostoku, przywróciła mu jasność umysłu i pozwoliła zachować człowieczeństwo. Kostylew trafił do brygady tragarzy, ale nigdy z nią nie pracował. Chcąc wymusić zwolnienie, opalał nad piecykiem rękę, nie dopuszczając do jej zagojenia. W kwietniu okazało się, że Kostylewa zabiorą na Kołymę, skąd nie ma powrotu. Herling-Grudziński, który w ciągu miesiąca zaprzyjaźnił się ze współwięźniem, zadeklarował gotowość zastąpienia Kostylewa. Prośbę jednak odrzucono. Były komunista nie chciał pracować dla Rosjan. Zdeterminowany, oblał się w łaźni wrzątkiem i zmarł w męczarniach.

Michaił Stiepanowicz W. -Wyjątek w grupie więźniów jercewskich. Były aktor został skazany za "przesadne zaakcentowanie w jakimś filmie szlachetności jednego z bojarów Iwana Groźnego", a mimo to wierzył w sprawiedliwość władzy sowieckiej i był przekonany, iż wszyscy w łagrze zasłużyli na swój los. W obozie pełnił funkcję stróża przy jednym z magazynów na bazie i wiodło mu się nie najgorzej.

Niemiec S. -Budził najwięcej podejrzeń. Inżynier, w ZSRR od 1934 r., trafił do łagru za szpiegostwo. Na wszystkich patrzył z pogardą i liczył na wojnę rosyjsko - niemiecką. Nie osiągnął jednak żadnych korzyści, gdyż w ostatnim stadium pelagry odesłano go do karnej Aleksiejewki Drugiej, gdzie zaginął.

Pamfilów -Kozak znad Donu, który nienawidził wszystkiego, co sowieckie, gdyż kolektywizacja pozbawiła go gospodarstwa, a Syberia, gdzie został przesiedlony, zabiła mu żonę. Pamfilów wierzył, że syn Sasza podziela jego poglądy i będzie porządnym człowiekiem. Tymczasem chłopak w imię ideologii komunistycznej wyparł się ojca. Tłumaczył mu w listach sens uwięzienia, czym wzniecał wściekłość Pamfiłowa. Poglądy nie ocaliły Saszy przed aresztowaniem i tak trafił do Jercewa, gdzie doszło do pogodzenia z ojcem.

Rusto Karinen-  jedyny człowiek, który próbował uciekać z Jercewa. Do Rosji przybył nielegalnie w 1913 r. i w czasach Czystki został oskarżony o przywiezienie z Finlandii tajnych instrukcji dla zamachowców, zabójców Kirowa. W styczniu 1936 r. spędził trzy tygodnie w celi śmierci, a w lutym został skazany na dziesięć lat. Po pobycie w Kotasie trafił do Jercewa. W czasie wojny rosyjsko - fińskiej postanowił uciec z obozu, ale po siedmiodniowym błądzeniu w lasach przy czterdziostopniowym mrozie doszedł do wsi oddalonej o piętnaście kilometrów od łagru. Skatowany, przez trzy miesiące walczył ze śmiercią, a dwa kolejne spędził w szpitalu. Nabrał przekonania, iż z obozu nie ma ucieczki.

Sadowski -Fanatyczny stary bolszewik, dla którego komunizm stał się religią. Przed aresztowaniem zajmował przypuszczalnie wysokie stanowisko w hierarchii partyjnej. Lubił Lenina i Dzierżyńskiego, ale źle wyrażał się o Stalinie. Sadowski kierował się w życiu logicznym myśleniem, które czasem doprowadzało do absurdalnych wniosków, na przykład usprawiedliwiania czystek. W finale trafił do "trupiarni", gdzie w przypływie szaleństwa jako członek trybunału wydawał wyroki śmierci.

Dimka -Były pop, który trafił do łagru w 1936 r. Jego żonę i dwoje dzieci zesłano do Azji Środkowej. Aby nie oszaleć, Dimka wymazał z pamięci trzydzieści lat życia i nigdy nie myślał o przeszłości. Całkowicie załamała się jego wiara, zaś jedyne, co się dla niego liczyło, to zjeść jak najwięcej i spać jak najdłużej, walczyć o życie. Aby uratować wiarę w wolę i człowieka, Dimka odrąbał sobie stopę i poszedł do szpitala. Poprzez autodestrukcję dowiódł swego człowieczeństwa.

M . -Wyglądający na arystokratę przedwojenny urzędnik polskiego ministerstwa rolnictwa. Zachował w obozie godność oraz hierarchię wartości ludzi wolnych. Liczyły się dla niego trzy rzeczy: Bóg, Polska i żona. Jako jeden z nielicznych pielęgnował wspomnienia i modlił się za wszystkich ludzi , z wyjątkiem więziennych nadzorców. Lubił papierosy i rozmowy - i to właśnie spowodowało przetrzymanie go w łagrze po ogłoszeniu amnestii (złożono na niego donos).

B . -Polski nauczyciel gimnazjalny, oficer rezerwy wojsk polskich. Jako jedyny wrócił z centralnego izolatora. Nie chciał podpisać sfabrykowanych zeznań i to ocaliło go od śmierci. Dostał się do karnej kompanii w Aleksiejewce Drugiej.

Polacy, zamieszkali w tamtejszej zonie, domagali się uwolnienia w myśl amnestii, co wywołało konsternację władz obozowych, które nie tylko nie zabiły buntowników, ale odesłały ich do Kruglicy, a stamtąd do Jercewa. B. wspominał: "wracałem do Jercewa jak do domu".
Zelik Lejman -Fryzjer z Warszawy, komunista. Pięknie grał na skrzypcach. W obozie uważany za donosiciela. Odsunął się od współwięźniów i postanowił zostać "lojalnym i pokornym więźniem sowieckim".
Jewgienia Fiodorowna -Pielęgniarka, która w obozie "zmartwychwstała" dzięki miłości do młodego więźnia. Zmarła przy porodzie.

Zdarzyć Przed Panem Bogiem

Hanna Krall

• Czas i miejsce akcji: akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach czasowych; 1-a to wydarzenia związane z wybuchem powstania w żydowskim getcie w Warszawie (rok 1943); 2-a to wydarzenia współczesne (rok 1976); ogólnie jest to zapis rozmowy Hanny z Markiem Edelmanem

• Gatunek literacki: Literatura faktu, reportaż w formie wywiadu, a raczej intymna rozmowa wypowiedziana cicho, spokojnie, zwyczajnie ( Hanna Krall ‘’szeptem obudziła świat’’

• Znaczenie Tytułu: ma on znaczenie symboliczne; chodzi tu o to, że zadaniem lekarza jest ubiec, odbierającego życie Pana Boga; jest to również pewien sposób oszukania Boga, a wtedy można dać szansę pacjentowi na przedłużenie jego istnienia

• Dwa wizerunki śmierci:

Śmierć
Godna
Piękno, jasność, odwaga, śmierć widowiskowa, śmierć w walce
Stanowisko amerykańskiego profesora. Utożsamia godną śmierć ze śmiercią w otwartej walce, pogardza biernością dla rezygnacji Żydów, konieczność nadania śmierci sensu

• Bohaterowie:

Mordechaj Anielewicz – komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej, niezwykle ambitny, zdolny, oczytany i pełen wigoru. Przed wojną mieszkał na Solcu. Był synem handlarki rybami, która kazała mu malować czerwoną farbą skrzela ryb, aby wyglądały na świeże. Był nieustannie głodny. Nigdy nie uczestniczył w żadnej akcji, nie widział tego, co działo się z ludźmi na Umslagplatzu. Psychicznie nie przygotowany do pełnienia tak ważnej funkcji – wybuch powstania załamał go, choć prawdopodobnie wierzył w zwycięstwo powstańców. Był związany z Mirą. 8 maja 1943 roku najpierw zastrzelił dziewczynę, a później popełnił samobójstwo.

Michał Klepfisz – wysoki, szczupły szatyn, cichy i spokojny. Zdolny inżynier, jeden z uczestników powstania w getcie. Dzięki temu, że zasłonił własnym ciałem karabin maszynowy, umożliwił ucieczkę grupie Edelmana. Pośmiertnie odznaczony przez Sikorskiego Krzyżem Virtuti Militari.

Adam Czerniaków – przewodniczący Rady Żydowskiej, jedyny człowiek, który mógł potwierdzić słowa Edelmana. Popełnił samobójstwo 23 lipca 1942 roku, w drugim dniu akcji „przesiedlania ludności na Wschód”. 

Celina – młoda Żydówka, która walczyła w powstaniu w getcie i razem z Edelmanem przeszła kanałami na stronę aryjską. Przeżyła wojnę, lecz nigdy nie opowiadała o wydarzeniach w getcie.

Antek – zastępca Anielewicza i przedstawiciel ŻOB-u po stronie aryjskiej. Nie uczestniczył w walkach powstańczych – tuż przed powstaniem opuścił getto. Po wojnie, pomimo szacunku i przyjaźni, jaką darzył Edelmana, starał się ukazywać powstanie w innym świetle niż lekarz.

Krystyna Krahelska – wysoka, piękna, jasnowłosa dziewczyna, która pozowała Nitschowej do pomnika Syreny. Poeta – pisała wiersze i śpiewała dumki. Zginęła w powstaniu warszawskim. Dla Marka Edelmana stała się symbolem pięknej śmierci.

Rywka Urman – trzydziestoletnia Żydówka, która z głodu odgryzła kawałek zmarłego synka. 

Teodozja Goliborska – lekarka, pracująca w getcie. Podczas wojny prowadziła badania przemiany spoczynkowej materii u ludzi głodnych. Autorka pracy „Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim w 1942 roku”. Po wojnie wyjechała do Australii. Bliska przyjaciółka Marka Edelmana.

Profesor – „wysoki, szpakowaty, dystyngowany mężczyzna” o pięknych dłoniach. Miłośnik muzyki, sam grywał na skrzypcach. Wykształcony – znał kilka języków obcych. Jego pradziad był oficerem napoleońskim, a dziadek walczył w powstaniu. Wybitny lekarz, nieustannie obawiający się, by inni lekarze nie oskarżyli go o przeprowadzanie eksperymentów na ludziach. W rzeczywistości to Jan Moll – światowej sławy kardiochirurg.

Elżbieta Chętkowska – lekarka, współpracująca z Markiem Edelmanem. Współautorka pracy naukowej pt. „Zawał serca”. Popełniła samobójstwo, kiedy choroba uniemożliwiła jej wypełnianie obowiązków zawodowych. Po jej śmierci powstała nagroda jej imienia, przyznawana za wybitne osiągnięcia z zakresu kardiochirurgii.

Pola Lifszyc – młoda, ładna dziewczyna, która nie przypominała wyglądem Żydówki. Miała spore szansę na ukrycie się po stronie aryjskiej. Wyprowadzona z Umschlagplatzu przez Edelmana. Dołączyła do kolumny transportowej, kiedy w tłumie ludzi zobaczyła matkę.

Frania – młoda Żydówka, ocalona z akcji likwidacyjnej dzięki tzw. „numerkowi życia”. Odepchnęła od siebie matkę, która nie otrzymała karteczki. Niezwykle odważna – ocaliła później życie kilkunastu osobom i wyniosła jednego chłopca z powstania.

Tosia Tenenbaumówna – młoda, pogodna, zawsze uśmiechnięta Żydówka. Córka przełożonej pielęgniarek w getcie, która oddała dziewczynie własny „numerek życia”, a następnie popełniła samobójstwo. Dzięki temu Tosia przeżyła kilka szczęśliwych miesięcy, spędzając czas u boku ukochanego chłopca. Zginęła podczas powstania.

Pani Bubnerowa – starsza kobieta, pacjentka Edelmana i Profesora. Utrzymywała się ze składania długopisów, które później sprzedawała do „Domu Książki”. Dostała zawał po rozprawie sądowej, na której skazano ją na rok z zawieszeniem na trzy lata. Po operacji zlikwidowała swój warsztat.

Pan Rudny – starszy mężczyzna, pracujący przy produkcji maszyn, pacjent Edelmana i Profesora. Po zawale został przeniesiony do działu gospodarki oliwą smarowniczą. W rocznicę operacji przynosił kwiaty dla Edelmana i Profesora oraz składał bukiet na grobie doktor Chętkowskiej.

Luba Blumowa – Żydówka, która w czasie wojny prowadziła w getcie szkołę pielęgniarek. Niezwykle wymagająca dla swych podopiecznych. Po wojnie zajmowała się domem dziecka dla odnalezionych w różnych kryjówkach dzieci żydowskich. 

Jurgen Stroop – Niemiec, dowódca akcji likwidacyjnej getta warszawskiego. „Wysoki mężczyzna, starannie ogolony, w wyczyszczonych butach”. Po wojnie stanął przed Prokuraturą i Komisją do Badania Zbrodni. 

Elżunia Frydrych – córka jednego z powstańców, Zygmunta Frydrycha. W czasie wojny ukrywała się w klasztorze w Zamościu. Po wojnie, odnaleziona przez Edelmana, została adoptowana przez amerykańską rodzinę i zamieszkała w Nowym Jorku. Ukończyła szkołę i z niewiadomych przyczyn popełniła samobójstwo.

Henryk Woliński „Wacław” – kierownik referatu żydowskiego w Głównej Komendzie Armii Krajowej. Pośredniczył między ŻOB-em a Komendą. Autor meldunków radiowych o sytuacji w getcie. Po aresztowaniu przez gestapo, został wykupiony przez Tosię Goliborską za perski dywan.

Henryk Grabowski „Słoniniarz” – przyjaciel Jurka Wilnera. Przed wojną należał do harcerstwa. W czasie wojny otrzymał polecenia wyjazdu do Wilna i zorganizowania Żydów do walki. W Warszawie organizował pomoc dla mieszkańców getta. Za wszelką cenę chciał ocalić Wilnera, wyciągnął go z obozu na Grochowie.

Jurek Arie Wilner – przedstawiciel ŻOB-u po stronie aryjskiej. Blondyn o niebieskich oczach. Przez jakiś czas ukrywał się w klasztorze dominikanek w Kolonii Wileńskiej. Był ulubieńcem matki przełożonej. Po przybyciu do Warszawy zamieszkał u pana Grabowskiego. Niezwykle odważny, o artystycznej duszy, poeta. To on dał sygnał do zbiorowego samobójstwa w bunkrze przy ulicy Miłej 18.

Mietek Dąb – członek PPS, skierowany do służby w policji. Uratował Edelmana, który został zgarnięty przez policję żydowską na platformę, wywożącą ludzi na plac przeładunkowy. Po tym, jak zabrano również jego ojca, przyłączył się do partyzantów.

Inżynier Sejdak – twórca sztucznego serca.

Dżuma

Albert Camus

• Parabola- gatunek biblijny, przypowieść z życia codziennego, kryje się prawda uniwersalna. Sens dosolony i przenośny

• Czas i miejsce akcji: akcja osadzona jest na początku lat 40` XX wieku: wszystko toczy się w granicach miasta Oran

• Tytuł:

Dosłownie	Przenośnie
Choroba, zaraza	Dżuma jako wojna, cierpienie, sytuacja ekstremalna, która ujawnia najgorsze ludzkie instynkty, zło

• Uniwersalne przesłania powieści :

bez względu na wszystko należy walczyć ze złem

powinno się zawsze stawać po stronie pokrzywdzonego

nie wolno wyrażać zgody na żadne racje uzasadniające śmierć

człowiek powinien dążyć do tego by być coraz doskonalszym

trzeba mieć świadomość, że zło nigdy nie zanika

• Bohaterowie:

Doktor Bernard Rieux -Rieux jest głównym bohaterem i narratorem powieści - autorem kroniki Oranu. Jako pierwszy uświadomił sobie niebezpieczeństwo pojawiającej się w Oranie epidemii dżumy. Przez cały czas zgodnie ze swoim zawodem i powołaniem leczy chorych, nie zważając na możliwość zarażenia się. Z inicjatywy Rieux w prefekturze zwołana zostaje komisja sanitarna, której zadaniem jest podjęcie odpowiednie kroki zapobiegawcze.

Postawa doktora i jego niestrudzona codzienna walka z dżumą wynika z głębokiego przekonania o doniosłości roli lekarza i z poczucia obowiązku, które każe mu zapomnieć o własnych troskach (żona Rieux umiera w sanatorium). "W tym wszystkim nie chodzi o bohaterstwo, chodzi o uczciwość" - mówi. Uczciwość w rozumieniu doktora Rieux polega na solidnym wykonywaniu swojej pracy i stawaniu po stronie ofiar, nie wolno bowiem dopuścić, by zwyciężył strach przed epidemią. Nie wolno uwierzyć, że choroba jest silniejsza od człowieka i niemożliwa do zwalczenia.

Rieux jest przekonany o wielkiej wartości życia ludzkiego oraz o tym, że za wszelką cenę należy nieść pomoc zarażonym i walczyć ze złem. Ciągłe obcowanie ze śmiercią nie pozbawia go wrażliwości: "Ludzie są raczej dobrzy niż źli". Rieux jest ateistą, nie wierzy w Boga i jego ingerencję w ratowanie miasta. Wszystkie swoje siły kieruje na walkę z epidemią: "gdyby wierzył we wszechmogącego Boga, przestałby leczyć ludzi, zostawiając Bogu troskę." Postawa lekarza jest wyrazem niezgody i buntu, walki z przejawami zła. Chociaż ma świadomość klęski, nie poddaje się, zaś jego działania wypływają z miłości do ludzi i poczucia solidarności z cierpiącymi.

Jean Tarrou -Tarrou nie mieszka na stałe w Oranie. Do miasta przybył zaledwie na kilka dni przed wybuchem epidemii. Jest synem prokuratora generalnego. Jako młodzieniec był świadkiem procesu, w którym oskarżony został skazany na karę śmierci. Od tego wydarzenia Tarrou nabrał niechęci do ojca i państwa, którego prawo wydało mu się zbrodnicze. Uciekł z domu i został komunistą, prawdopodobnie wziął udział w wojnie domowej w Hiszpanii, kiedy jednak był świadkiem egzekucji młodego mężczyzny na Węgrzech, utwierdził się w przekonaniu, że cały świat jest "ohydną rzeźnią".

Jako polityk jest pacyfistą i zwalcza karę śmierci. Ludzi dzieli na trzy kategorie: zarażonych, ofiary i lekarzy. Uważa, że on sam był zadżumiony, zanim przybył do Oranu: "są na tej ziemi zarazy i ofiary, trzeba o ile to możliwe, nie zgodzić się na udział w zarazie" i "zrobić wszystko, by nie być zadżumionym".

Tarrou, zamożny przed wybuchem epidemii, czas spędzał głównie na rozrywkach. Lubił słuchać hiszpańskiej muzyki. W czasie dżumy zgłasza się do doktora Rieux i organizuje ochotnicze oddziały sanitariuszy. Nie wierzy w Boga, ale zastanawia się: "Chciałbym wiedzieć, jak się stać świętym; tylko to mnie interesuje". Dla walki z dżumą poświęca swe życie i siły. Umiera w końcowym stadium epidemii. Stratę przyjaciela boleśnie przeżywa doktor Rieux.

Raymond Rambert -Rambert to francuski dziennikarz. Nie jest mieszkańcem Oranu - przyjechał tu, by przeprowadzić ankietę o warunkach życia Arabów. Dżuma zaskakuje Ramberta. Za wszelką cenę chce uciec z miasta, co ma uwolnić go od potencjalnego cierpienia. Tłumacząc swe postępowanie, twierdzi, że sprawa dżumy go nie obchodzi. Ważna jest tylko miłość - we Francji zostawił ukochaną kobietę.

Pod wpływem rozmów i uznania, jakim obdarza doktora Rieux, Rambert przechodzi metamorfozę i w momencie, gdy pojawia się realna szansa ucieczki, postanawia zostać i nieść pomoc chorym. Przyłącza się do oddziałów sanitarnych i pomaga doktorowi Rieux, Tarrou, Grandowi i księdzu Paneloux w walce z epidemią. Szczęśliwie doczeka końca epidemii i spotkania z ukochaną. Ma jednak świadomość, że idealizował tę miłość i obawia się konfrontacji wyobrażeń z rzeczywistością.

Joseph Grand -Grand od 20 lat pracuje w merostwie w Oranie jako urzędnik. To człowiek prosty i przeciętny. Odkąd odeszła od niego żona, prowadzi ascetyczne i samotne życie. Jego pasją jest pisanie książki - wieczorami oddaje się w swym mieszkaniu cyzelowaniu pierwszego zdania rękopisu, który zamierza przedłożyć wydawcy. Jest pacjentem doktora Rieux. Ratuje życie Cottardowi, który usiłuje się powiesić. W czasie epidemii pracuje jako ochotnik - prowadzi statystykę zgonów i jest osobistym sekretarzem Rieux. Chory na dżumę, cudem zdrowieje po zastosowaniu nowej szczepionki doktora Castela.

Ojciec Paneloux -Uczony jezuita i świetny kaznodzieja. W czasie trwania epidemii wygłosił dwa kazania. W pierwszym, będącym podsumowaniem tygodnia wspólnych modlitw, ukazał nieszczęście, jakie spadło ma miasto. Dżumę traktował jako karę za grzechy i obojętność wobec Boga. Wzywał do zastanowienia i pokuty. To stanowisko doktor Rieux ocenił jako oderwane od rzeczywistości. Mimo tych poglądów, gdy Tarrou proponuje mu przystąpienie do formacji sanitarnych, Paneloux zgadza się.

Pomoc chorym i śmierć małego Filipa wywołują w nim stopniową przemianę. Drugie kazanie nie jest wygłaszane butnym tonem i z użyciem słowa "wy". Tym razem mówi: "my" i nie określa już dżumy mianem kary. Zastanawia się, dlaczego Bóg dopuszcza cierpienie i śmierć niewinnych osób. Dżumę traktuje jako doświadczenie. Gdy po kilku dniach opuści budynek klasztorny i zamieszka w domu prywatnym, zarazi się nietypową odmianą wirusa tej choroby. Umiera, nie chcąc pomocy lekarza.

Cottard -Sąsiad Granda, uratowany przez niego, gdy 29 kwietnia próbuje popełnić samobójstwo. Żyje samotnie, w nieustannym lęku przed aresztowaniem. Czyta Proces F. Kafki i utożsamia się z jego głównym bohaterem. Wie, że zostałby aresztowany za popełnione niegdyś tajemnicze zabójstwo.

Jest rentierem, żyje z odsetek. Cały czas ma kontakty ze światem przestępczym i prowadzi nielegalne interesy. Zajmuje się kontrabandą, przemycając przez granice Oranu żywność, papierosy, alkohol oraz ludzi. Próbuje pomóc dziennikarzowi Rambertowi w ucieczce, kontaktując go z Hiszpanami.

Mimo przyjaźni z Tarrou nie wstępuje do formacji sanitarnych. Wręcz cieszy się z postępującej epidemii. Gdy wszyscy zaczynają żywić cichą nadzieję, że dżuma minie, on zaczyna się niepokoić. Swe obawy przed byciem porzuconym wyznaje przyjacielowi. Zamyka się w domu, przestaje bywać w restauracji, a gdy ludzie cieszą się i wychodzą na ulicę - on zaczyna do nich strzelać. Zostaje pojmany przez policję i odwieziony do szpitala. Rieux mówi o nim: "Może bardziej ciężko jest myśleć o człowieku winnym niż martwym".

Doktor Castel -Stary, doświadczony lekarz; jako pierwszy rozpoznał symptomy dżumy. Wspiera w działaniach doktora Rieux. Jest też twórcą serum ratującego życie tysiącom mieszkańców Oranu.

Doktor Richards -Zajmuje stanowisko sekretarza syndykatu lekarzy w Oranie. Nie chcąc wzbudzać paniki, jest przeciwny ogłoszeniu informacji o epidemii.

Pan Othon -Sędzia śledczy, człowiek zamknięty i oschły. Wraz z żoną wychowuje dwójkę dzieci. W czasie epidemii umiera jego syn Filip, co powoduje u Othona zmianę postawy. Przechodzi kwarantannę, a gdy po wyjściu z obozu wraca jako wolontariusz, umiera zarażony wirusem dżumy.

Matka doktora Bernarda Rieux -Starsza pani; do Oranu przyjechała, by zająć się gospodarstwem syna podczas nieobecności jego żony, która przebywa w sanatorium na leczeniu. Matka doktora jest osobą skromną i pracowitą. Kocha syna i pomaga mu w najtrudniejszych chwilach. Oddana innym, pielęgnuje w chorobie Tarrou, narażając przy tym własne życie. Jest świadkiem śmierci Tarrou.

Gonzales -Hiszpan, człowiek o podejrzanych kontaktach, kompan Cottarda. Próbuje zorganizować przerzut Ramberta poza granice miasta. W najgorszym okresie epidemii pracuje jako ochotnik w znajdującym się na stadionie obozie kwarantanny.

Mercier -Urzędnik biorący udział w spotkaniach w prefekturze, dyrektor miejskiej służby odszczurzania.

Michel -Dozorca kamienicy, w której mieszka doktor Rieux, i pierwsza ofiara dżumy.

Astmatyczny staruszek -Siedemdziesięciopięcioletni kramarz, którego epidemia omija, nie wyrządzając mu żadnej krzywdy.

Stary Hiszpan -Zdziwaczały starzec. Ma w zwyczaju przywoływanie do siebie kotów na ulicy, opluwanie ich i rzucanie im kulek z papieru. Mieszka naprzeciwko hotelu, w którym zatrzymał się Tarrou.

Tango

Sławomir Mrożek

• Czas i miejsce akcji: akcja rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu Stomilów

• TANGO TO OSTRZEŻENIE PRZED:

-skutkami kryzysu wartości we współczesnym świecie

-totalitaryzmem, który rodzi się w czasach moralnego upadku, braku wartości i zaniku autorytetu

-kryzysem rodziny, znajdującym swe przełożenie na kryzys w państwie i ogólny moralny chaos charakterystyczny dla współczesności

• tango odczytywane jest jako groteskowa i parodystyczna próba ukazania problemu roli i miejsca intelektualisty we współczesnym świecie

• jest to także parodia dramatu rodzinnego

• jest tu charakterystyczne przeciwstawienie sobie dwóch osób, dwóch charakterów: inteligenta Artura i chama Edka

• dramat można również odczytać jako przypowieść o niszczeniu ludzi wybitnych, zagubionych w rzeczywistości, lecz jednak usiłujących odbudować świat wartości moralnych i etycznych, ale jak widać bez pożądanego skutku

• czas akcji daje się zamknąć w dwudziestu czterech godzinach: akt I rozgrywa się przed południem, akt II – w nocy, akt III – następnego dnia rano.

• wszystkie wydarzenia układają się wg linii wzrastającego napięcia aż do kulminacji i katastrofy.

• Tytułowe tango wieńczy akcję dramatu, powodując, iż staje się on nie tyle katastroficzną wizją przyszłości, ale ostrzeżeniem. 
  
  Mrożek wydawał się przestrzegać społeczeństwo, iż do głosu w państwie dochodzą ludzie pokroju Edka, którzy poza bezczelnością, brutalnością i ślepą żądzą władzy charakteryzują się jeszcze tylko chamstwem, brakiem wykształcenia i cwaniactwem. Nie bez znaczenia jest fakt, iż to właśnie Edek, prowadzi w tangu, a nie obyty i kulturalny wuj Eugeniusz.

Ważne jest też poznanie korzeni tanga. Nie jest to wytworny taniec, który narodził się na europejskich salonach, lecz wywodzi się z przedmieść biednego Buenos Aires. Ponadto nie tańczyli go przedstawiciele elit, ale najubożsi robotnicy i bezrobotni. Tango przez długi czas było zakazane w wielu zakątkach świata, ponieważ uznawano je za taniec „brudny”, przepełniony wyuzdanymi figurami i nasycony erotycznym napięciem. Bernadetta Żynis dopatruje się w tangu pewnej symboliki: Edek z wujkiem odtańczą tango – symbol pozorności pojęcia »społecznego rozwoju«, który, niczym kroki w tangu, prowadzi społeczeństwo zarówno »w przód«, jak i »w tył«.

• Bohaterowie:

Artur -Główny bohater "Tanga" Artur to syn Stomila i Eleonory, student medycyny i filozofii. Dobrze zbudowany, ubrany w ciemny garnitur i białą koszulę z krawatem, wyraźnie wyróżnia się na tle całej rodziny. Jako jedyny nie ulega wszechobecnej anarchii, stara się przestrzegać norm społecznych. Jednocześnie próbuje wyrwać pozostałych z apatii, dać im, zaproponować jakiś cel w życiu, możliwość realizacji. Walczy o wolność, której według niego nie ma w domu - skoro w życiu brakuje rygorów, porządku i tradycji, to nie może być mowy o wolności, rozumianej jako wolność wyboru. Oczywiście nikt nie chce go słuchać, odpowiada im życie bez jakichkolwiek konwenansów czy przymusu. Dlatego też Artur posuwa się do coraz bardziej okrutnych (i zarazem groteskowych) kar, jak choćby zmuszanie babci do leżenia na katafalku czy zakładanie wujowi klatki dla ptaków na głowę. Artur powoli zaczyna sobie zdawać sprawę, że jego metody nie mogą przynieść żadnych skutków. Rodzice Artura doprowadzili swym buntem do sytuacji, gdzie według Stomila "jest tylko jedna zasada: nie krępować się i robić to, na co ma się ochotę". Jednak Artur uważa, że był to ich największy błąd, gdyż zamiast utopijnego, szczęśliwego świata, stworzyli "burdel, gdzie nic nie funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie nie ma zasad ani wykroczeń". Bohater nie potrafi, a przede wszystkim nie chce funkcjonować w takiej rzeczywistości, jednak aby ją zmienić, musi zreformować swą rodzinę.

Artur jest bohaterem romantycznym, stawia sobie za cel zbawienie świata. Sam wyznaczył sobie tę misję i zawiązał "konspirację" z Eugeniuszem w celu przywrócenia starych wartości (z reguły młodzi ludzie buntują się przeciwko starym wartościom, Artur postępuje przeciwnie). Doprowadza to w końcu do eskalacji konfliktu pomiędzy nim a resztą rodziny, gdy Artur, zamiast dyskutować, zaczyna wydawać rozkazy, grożąc jednocześnie użyciem siły, jeśli nie zostaną one wykonane.

Romantyk, który miał zmienić świat za pomocą swej wizji, uczynić go lepszym, staje się despotą. Gdy zawodzi forma i idea, wybiera drogę terroru. Artur nadal uważa, że zbawia świat, ale tym razem robi to w zupełnie innym celu. Nie interesują go już losy jego rodziny, koncentruje się głównie na własnym ego. Następuje gwałtowna przemiana z bohatera romantycznego w postmodernistycznego. Ten, który jeszcze przed chwilą wygłaszał płomienne mowy, zmienia się w despotycznego władcę, a w ramach udowodnienia rodzinie, że czas już na konkretne działania, grozi: "Na początek rozwalimy wujcia" (w akcie trzecim, zlecając Edkowi zabicie Eugeniusza). Przemiana ta jednak trwa dość krótko. Artur załamuje się na wieść, że Ala zdradziła go z Edkiem. Jego śmierć nie ma w sobie nic z romantyzmu, gdyż Artur ginie właściwie przypadkowo (nie w imię idei) w trakcie bójki z Edkiem, swoją śmiercią niczego nie osiągając. Nie zostaje bohaterem, nie powoduje żadnego przełomu. Jego trup, jak stwierdza Eugeniusz, jest już nikomu niepotrzebny. Jedyną osobą, która coś zyskuje, jest Edek, który przejmuje po nim władzę i tańczy swe zwycięskie tango.

Edek -Edek od samego początku sprawia wrażenie "ciemnego typka", tak po raz pierwszy zostaje przedstawiony w didaskaliach: "Osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany". Ubrany jest niechlujnie - w koszulę w brzydką kratę, brudne i pogniecione jasnopopielate spodnie, jaskrawożółte buty i kolorowe skarpetki. Ma długie i tłuste włosy, mały wąsik i kilkudniowy zarost. Jest pewny siebie, prostacki, gburowaty, bezmyślny, zupełnie nie przejmuje się tym, że przynajmniej teoretycznie nie jest w tym domu gościem (to jedyna postać spoza kręgu rodziny), lecz służącym. Dopiero w trzecim akcie, gdy na powrót staje się lokajem, występuje w bordo kamizelce w paski i odpowiednio dobranych spodniach.

Edek jest typem prymitywnego osiłka, pozbawionego jakichkolwiek zasad, choć podpiera się formułkami zapisywanymi przez siebie w notesie. Mimo to rodzina Stomila była nim zafascynowana. Eleonora ceni sobie Edka za jego prostotę i autentyczność, bez pruderii przyznaje, że jest on jej kochankiem. Dla babci pozostaje niezastąpionym partnerem do kart, a wuj Eugeniusz pogardza nim, ale jednocześnie się go boi. Jedynie Artur od początku jest wobec niego w opozycji, jakby przeczuwając, że właśnie w Edku tkwi źródło zagrożenia i rozkładu.

Rodzina Stomila to inteligenci, zbuntowani, pozbawieni zasad, ale mimo wszystko ludzie wykształceni. Mimo to starają się zniżyć do poziomu Edka, cenią go za jego naturalność, za to, że potrafi "chcieć naprawdę", lecz zdają się nie zauważać wszystkich jego negatywnych cech. Wydaje się, że cała rodzina go wykorzystuje, gdy tak naprawdę to on wykorzystuje ich. Edek po prostu zna życie. Opowiadając się po stronie silniejszego, cierpliwie czeka na okazję, by w chaotycznym nieporządku przejąć władzę:

"Teraz moja kolej, wy będziecie mnie słuchać. (...) Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze".

Wie, czego chce i nie waha się użyć siły, by to uzyskać. Po zabiciu Artura zakłada jego marynarkę, w symboliczny sposób przejmując władzę. Stwierdza przy tym: "ciasna, ale można wytrzymać", co oznacza tylko jedno - normy moralne Artura są dla niego zbyt ograniczające. Zwycięstwo Edka to zwycięstwo tępej, brutalnej siły, zmiana ze złego na jeszcze gorsze. Uważa się, że Edek to uosobienie władzy totalitarnej. Droga Edka jest parabolą dochodzenia do totalitarnej władzy. Postać Edka przypomina parobka z "Ferdydurke" Witolda Gombrowicza.

Stomil -Stomil to ojciec Artura, mąż Eleonory. Potężnie zbudowany, tęgi, z imponującą siwą czupryną. Paraduje w wiecznie rozchełstanej piżamie. W trzecim akcie jest już porządnie uczesany, a piżama zostaje zastąpiona przyciasnym garniturem. Sprawia wrażenie momentami nieobecnego myślami. Wiedząc, że żona zdradza go z Edkiem, pozostaje bierny, udaje, iż tego nie widzi. Poza tym, jako człowiek nowoczesny, jest zwolennikiem wolności seksualnej i prawa każdego do wyboru takiego postępowania, jakie uzna za stosowne.

Stomil to niespełniony artysta wierzący w eksperyment, jeden z tych, którzy "rozbijali tradycję". Gdy nie było już starych form do zniszczenia, czy też granic, poza które można by było sięgnąć, pozostał tylko bezwład i anarchia. W rezultacie Stomil żyje w zawieszeniu, starając się poprzez swoje eksperymenty znaleźć choć jeszcze jedną formę do zniszczenia, cokolwiek, co pozwoliłoby mu zaistnieć. Stomil jest człowiekiem słabym, starającym się unikać konfrontacji. Nie potrafi zapanować nawet nad własnym synem. Uważa, że wszystko pozostaje ciągle jeszcze "na etapie eksperymentu", a że eksperyment zakłada powtarzalność, można sobie pozwolić na błędy. Jeśli coś się nie uda, to po prostu będzie można zacząć od nowa. Jego postawę najlepiej charakteryzuje Artur (Stomil nigdy nie umiał przeciwstawne się synowi, zawsze był tchórzliwy) słowami: "W eksperymentach ojciec jest gigant, ale w życiu - struchlały tatuś".

Eugeniusz -Starszy, siwy pan w okularach, brat Eugenii. Ubrany w żakiet-jaskółkę, noszący szeroki krawat, w który jest wpięta szpilka z perlą, długie do kolan szorty khaki, szkockie skarpety i popękane lakierki. Jego strój jest zaniedbany i brudny. W trzecim akcie szorty zastępuje sztuczkowymi spodniami, a do stroju dodaje cylinder, białe rękawiczki i laskę ze srebrną gałką. Typ gentlemana starej daty na zewnątrz, wewnątrz człowiek słaby, konformista wykorzystujący sprzyjającą koniunkturę i zawsze umiejący dostosować się do sytuacji. Zawsze opowiada się po stronie silniejszego, bywa służalczy. Eugeniusz, nazywany wujciem, chce wydawać rozkazy, lecz jest zbyt słaby psychicznie, by móc stawić czoło tym, którzy go nie posłuchają. W ten sposób staje się bezwolną marionetką - najpierw w rękach Artura, a potem Edka, z którym tańczy tango.

Eugenia -Babcia Eugenia, postać śmieszna i groteskowa, na przekór swemu wiekowi ubrana jest w jaskrawą suknię w olbrzymie kwiaty, do której dodany jest wlokący się po ziemi tren. Na głowie ma dżokejkę, a na nogach trampki. W trzecim akcie ubiera się bardziej konwencjonalnie w długą ciemną suknię z koronkowymi mankietami i żabocikiem, a włosy przykrywa czepkiem. Ze względu na swą krótkowzroczność posługuje się lorgnonem. Jej ulubione zajęcie to gra w pokera.

Sprawia wrażenie osoby czerstwej i ruchliwej. Prawda jednak jest trochę inna. Eugenia udaje "starą nastolatkę", a naprawdę jest zdziecinniałą, zastraszoną, zniewoloną i pogodzoną z losem osobą, zdającą sobie sprawę, że już niedługo umrze i dlatego starającą się wyciągnąć z reszty życia maksimum przyjemności. Artur ocenia, że babcia sama zrezygnowała z prawa do szacunku.

Eleonora -Matka Artura, żona Stomila. Kobieta w średnim wieku, ubrana w "pajacyki". W trzecim akcie rezygnuje z nich i zakłada wciętą w stanie suknię. W uszach ma odpowiednio dobrane kolczyki, a włosy spięte są w kok. Stereotyp kobiety wyzwolonej, prowadzącej życie pozamałżeńskie oraz otwarcie demonstrującej swoją emancypację. W trzecim akcie okazuje się, że Eleonora to kobieta z ogromnym doświadczeniem życiowym, najlepiej chyba pojmująca wzajemne powiązania w rodzinie. To ona uzmysławia Ali, jaka jeszcze jest młoda i naiwna. Ona ostrzega ją, by nie stała się taką samą marionetką, jak wuj Eugeniusz. Eleonora trochę żałuje, że zawsze robiła to, co nakazywał jej Stomil. Jej związek z Edkiem jest próbą buntu, a jednocześnie sprawdzianem dla męża. Niestety, w tej próbie Stomil nie sprawdza się, a Eleonora nie ma dość siły, by zakończyć eksperyment.

Ala -Ala to osiemnastoletnia kuzynka Artura, a jednocześnie jego narzeczona. Jest dorodną dziewczyną, o długich, prostych włosach. Przez większą część sztuki paraduje w długiej, pełnej falbanek i zakładek koszuli nocnej, nieprzezroczystej, co wyraźnie podkreśla autor. W trzecim akcie, jak przystało na pannę młodą, występuje w ślubnej sukni z welonem.

Dziewczyna ciągle szuka dla siebie miejsca w świecie, brak jej zdecydowania. Nie jest pewna nawet swej miłości do Artura. Waha się, czy tak naprawdę wychodzi za niego, czy tylko za jego zasady. Ze względu na młody wiek dużo w niej jeszcze naiwności, lecz dzięki zmysłowi obserwacji potrafi poradzić sobie z rodziną Stomila. To właśnie Ala zadaje najtrudniejsze pytania, stara się zgłębić prawdziwą naturę poszczególnych osób.