1 WYKŁAD 21.02.2008.
Kształtowanie środowiska- zmiany środowiska przez człowieka w racjonalny sposób np. generowanie zanieczyszczeń, z którymi środowisko sobie radzi, nie zanieczyszcza go.
Problemy ekologiczne pojawiły się już w pierwszym okresie ekonomii jako nauki w związku z zainteresowaniem ekologicznymi uwarunkowaniami wzrostu ekologicznego klasyków ekonomii Adama Smitha i Davida Ricardo nad długookresowym rozwojem gospodarki kapitalistycznej. Pierwszy e nich uważał, że wyposażenie danego kraju w zasoby naturalne wyznacza granicę wzrostu gospodarczego. Jednocześnie ma miejsce ruch gospodarki w kierunku stanu stacjonarnego. Natomiast Według teorii wzoru Ricardo ruch ten nie jest wynikiem mniejszej czy większej zasobności kraju w zasoby naturalne, ale wynika z działania pracy malejącej produktywności w rolnictwie i przemyśle wydobywczym.
W ekonomii neoklasycznej wszechstronnie są analizowane nie tylko problemy zanieczyszczenia i ochrony środowiska tak również wyczerpywanie się zasobów naturalnych. Problem zanieczyszczeń środowiska bada się w oparciu i teorie efektów zewnętrznych (ekologiczne efekty zewnętrznych) występujące wówczas, gdy decyzje gospodarcze podejmowane przez jeden lub grupę podmiotów gospodarczych powodują także zmiany w środowiskowych warunkach gospodarczych,. Które bezpośrednio pozytywnie lub negatywnie oddziaływają na możliwości produkcyjne, bądź konsumpcyjne innych podmiotów i dóbr publicznych.
Zmniejszenie oddziaływania negatywnych efektów czy również proces internalizacji (internalizacja ekologicznych niekorzyści zewnętrznych oznacza przypisanie niekorzystnych ekologicznie oddziaływań ich sprawcę).
W praktyce oznacza ona włączenie zewnętrznych kosztów środowiskowych do kosztów wewnętrznych przedsiębiorstwa.
Ekonomia neoklasyczna łączy głównie z poprawą funkcjonowania rynku do niego powinno się tez przyczynić ograniczenie zasięgu występowania publicznych dóbr środowiskowych.
2 WYKŁAD 28.02.2008.
Powyższe założenia ekonomii neoklasycznej są krytykowane przez ekonomię keynesowską. Uważa ona rynek u mikroekonomiczny rachunek optymalizacji w ujęciu neoklasycznym za nieefektywny mechanizm nawiązywania problemów ochrony środowiska. Wg tej ekonomii podstawowe znaczenie ma politycznie uwarunkowane kryterium o potrzebie zachowania odpowiedniej jakości środowiska dla przyszłych pokoleń ( kryterium międzygeneracyjnej sprawiedliwości ekologicznej).
Ekonomię te różnią się także podejściem do zagadni8enia gospodarowania zasobami nieodnawialnymi. Wg neoklasyków rosnąca ograniczoność zasobów nieodnawialnych uruchamia rynek zdeterminowany proces substytucji. Następuje wzrost ceny jednostki wyczerpującego się zasobu, który jest ograniczony od góry przez pojawienie się tzw. technologii cienia ( jest to określony rodzaj surowca lub technologii mającej świadczyć te same usługi zasób ( lub technologie) podstawowy, lecz wyższym koszcie i bez ryzyka wyczerpywania się w najbliższym przedziale czasu.
Hejnaliści uważają, że neoklasyczny mechanizm substytucji cenowo technologicznej jest niewystarczający w zapobieganiu występowania surowcowych barier wzrostu a tempo eksploatacji zasobów naturalnych powinno być również regulowane przez państwo.
Wyróżniamy 2 różne podejścia do ekonomii i ochrony środowiska:
- kapitalistyczne (dobra wolne- publiczne)
- socjalistyczne (dobra rzadkie- istnieją pewne ograniczenia)
Powiązania gospodarki ze środowiskiem:
Środowisko- jest to ogół elementów stworzonych przez przyrodę, przetworzonych przez człowieka ( w mniejszym lub większym stopniu), składających się w danym miejscu i czasie na biologiczne warunki życia ludzkiego.
Ogół elementów przyrodniczych w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat.
Zbiór materialnych i niematerialnych często przyrodniczych i przyrodniczo- antropogenicznych elementów tj. obiektów, sił, zjawisk tworzących na przestrzennie ograniczonym terytorium wzajemnie powiązany i zmieniający się układ, w którym człowiek pozostaje we współzależności, który umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej i stwarza pozamaterialne warunki życia ludności zgodnie z wykształconymi w procesie ewolucji potrzebami biologicznymi i społecznymi aspektami.
Podział zasobów ze względu na użyteczność:
- substancja
- energia
- użytki- podział ze względu na użytki (trudno mierzalne i niemierzalne elementy przyrody)
Podział ze względu na rodzaj zasobów:
- mineralne
- wodne
- biotyczne
- przestrzeń geograficzną
Ze wzg. na funkcję zasobów:
Wyczerpywane: odnawialne np. woda, świat roślinny i zwierzęcy
- częściowoodnawialne np. gleba, mikroklimat
- nieodnawialne np. złoża, kopaliny
niewyczerpywalne
- niezmienialne przez użycie np. wiatr, położenie geograficzne, nasłonecznienie, siła prądów morskich
- zmienialne przez użycie np. powietrza
Ze względu na sposób wykorzystania:
Zasoby stanowiące bezpośrednie źródło zaspokajania potrzeb biologicznych, niezbędne biologiczne poza produkcyjne np. warunki rekreacyjne, przyrodnicze
Zasoby stanowiące podstawę produkcji materialnej (czynniki produkcji)
- zasoby wykorzystywane bezpośredni w procesach produkcyjnych
- zasoby wykorzystywane pośredni np. woda, powietrze
3 WYKŁAD 06.03.2008.
Warunki przyrodnicze- pojęcie to obejmuje te aspekty środowiska, które są istotne w życiu i działalności gospodarczej społeczeństwa, ale nie są bezpośrednio wykorzystywane.
Jest to zbiór i usytuowanie elementów środowiska, które w pewnych okolicznościach sprzyjają konkretnym zjawiskom, procesom lub wpływają negatywnie.
Pod pojęciem ochrona środowiska- rozumiemy praktyczne stosowanie zabiegów materialnych, technicznych oraz podejmowanie czynności administracyjnych zmierzających do utrzymania we właściwym stanie jego elementów, walorów lub przeciwdziałającym zmianom szkodliwym lub nieporządanym
Działalność związaną z ochroną środowiska dzielimy na:
Działalność prewencyjna-, która polega na niedopuszczaniu, czyli zapobieganiu układom niekorzystnym dla życia biologicznego i działalności gospodarczej. W praktyce przejawia się w odpowiednim planowaniu przestrzennym i społeczno- gospodarczym a także stosowaniu odpowiednich technologii produkcji i utylizacji odpadów.
Działalność redukcyjna (ochronna)- np. tworzenie PN, otulin, rezerwatów
Działalność rehabilitacyjna- likwidacja negatywnych skutków, odtwarzania przekształconego środowiska
Racjonale gospodarowanie:
Jednostkowe zużycia materiałów w procesach produkcyjnych
Reprodukcja środowiska- odnawianie się środowiska. Reprodukcja może mieć charakter naturalny i antropogenny.
Reprodukcja- podział:
Prosta- sprzyja podtrzymywaniu zasobów i warunków przyrodniczych na określonym, poziomie
Poszerzona- prowadzi do poprawy stanu środowiska
Zawężona- prowadzi do zubożenia zasobów naturalnych, czyli pogorszenie stanu środowiska
Rodzaje powiązań gospodarki ze środowiskiem:
Wykorzystanie powierzchni, przestrzeni jako pola działalności gospodarczej
Przemieszczanie elementów środowiska
Pozyskiwanie surowców i energii
Emitowanie odpadów do otoczenia i ich asymilacja
Obszary produkcji pierwotne to: w leśnictwie, rybołówstwie
Wtórne- zakłady przemysłowe
Infrastrukturalne drogowa, przemieszcza elementy środowiska
Surowce są podstawowym warunkiem wszelkiej działalności produkcyjne i stanowią ważny czynnik ilościowy wzrostu gospodarczego obok kapitału i pracy żywej (siły roboczej)
Znane jest zjawisko ograniczalności zasobów w związku z ograniczalnością zasobów czynniki ten ma dwa znaczenia w ekonomii. Ubywanie zasobów odbywa się w wyniku rozwoju gospodarczego oraz w wyniku ekologicznej dewastacji, marnotrawstwa,. Obniżenia jakości itd.
Zjawisko ograniczalności zasobów jest rozpatrywane w ujęciu klasycznym lub jako alternatywna teoria szczupłości zasobów, koncepcja klasyczna opiera się na tezie o niejednokrotności zasobów. Z kolei według teorii alternatywnej muszą by ć respektowane warunki równowagi ekosystemów. Niejednorność zasobów - najpierw wykorzystujemy najlepszą ziemię, ale jej wartość spada wraz z jej wykorzystaniem, później, aby przywrócić jej wartość musimy zwiększyć kapitał i nakłady pracy roboczej
Emitowanie odpadów do środowiska - odpady są emitowane w różnych rodzajach
Obieg otwarty:
W = Sp + Sw; Sp > Sw
Sp- więcej wykorzystane surowców [pierwotnych niż wtórnych
Gdzie:
W- wsad surowcowy
Sp- surowce pierwotne
Sw- surowce wtórne
Obieg zamknięty:
W = Sw= Op + Ok.
K = Ok. Swt = Spt * m
W = Sp + Sw = ( 1 - α*β + 2) * Spi+ α*β (Op + Ok) dla α oraz β → 1 ; z →o
Gdzie:
Op- odpady produkcyjne
Ok.- odpady komsupcyjne
k- konsumpcja finalna
t- czas (rok)
m- czas obiegu surowców pierwotnych w gospodarce
Spi- dostawy surowców pierwotnych w roku bazowym
α- współczynnik odzysku odpadów produkcyjnych oraz zużytych wyrobów
β- współczynnik sprawności przeróbki odpadów na surowce wtórne
z- stopa przyrostu zapotrzebowania na surowce, zapewniająca wzrost produkcji
Pojemność asymilacyjna- zdolność środowiska do ponoszenia obciążeń antropogennych a zwłaszcza technologicznych
Zdolność reprodukcji malała aż ekosystem zmienił się na inny np. las obciążony antropogenie powstaje łąka.
Potencjał ekologiczny- obejmuje przyrodnicze możliwości zaspokajania potrzeb społeczeństwa i zdolność środowiska do ponoszenia obciążeń antropogennych
Potencjał zawiera w sobie pojemność asymilacyjną jest pojęciem szerszym.
4 WYKŁAD 13.03.2008.
GOSPODARCZE I SPOŁECZNE SKUTKI ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA
Stan środowiska jest wypadkową historycznie ukształtowanego składu pojemności ekosystemu oraz siły oddziaływania czynników obciążających naturalnych i antropogennych. Wśród nich możemy wyróżnić podstawowe grupy czynników:
Warunki przyrodniczo- klimatyczne i związana z nimi podatność ekosystemów na antropogenie obciążenie lub przekształcenie
Stosunki demograficzne i ukształtowany styl życia ludności
Charakter działalności gospodarczej uwarunkowany rozwojem sił wytwórczych i istniejącymi stosunkami produkcji
Możemy wyróżnić 3 grupy źródeł zagrożeń środowiska związane z czynnikami rozwoju gospodarczego, czyli rozpatrujemy nie tyle rodzaje zanieczyszczeń, co ich przyczyny:
źródła o charakterze geograficznym- demograficznym
źródła o charakterze techniczno- ekonomicznym
źródła o charakterze kulturowo- społecznym obejmuje normy, przyzwyczajenia
Zagrożenia typu technicznego
- stosowanie przestarzałych technologii i konstrukcji wyrobów niespełniających wymagań ochrony środowiska
- nie przestrzeganie wymagań przy projektowaniu i stosowaniu nowoczesnej techniki w poszczególnych gałęziach gospodarki
- zbyt wysoka uciążliwość dla otoczenia niektórych wyrobów powszechnego użytku
Wśród czynników ekonomicznych podstawowe znaczenie ma:
- niewłaściwa elokacja zasobów wynikająca z przyjętego rachunku ekonomicznego i niewłaściwa orientacja celów rozwojowych prowadząca do takiej struktury gospodarki narodowej, która jest niekorzystna z ekologicznego punktu widzenia
Degradacja- niszczenie elementów środowiska do zmian nieodwracalnych.
Zanieczyszczenie- stan, w którym stężenia substancji uznawanych za nieszkodliwe, obce lub zbędne przekraczają ich średnią zawartość w środowisku będącym w równowadze lub, gdy przekraczane są dopuszczalne normy.
Ekologiczne bariery rozwoju społeczno- gospodarczego:
Z ekologicznego punktu widzenia bariera oznacza obiektywne ograniczenie określające maksymalne tempo wzrostu gospodarczego możliwe do osiągnięcia w danym czasie.
Bariery ekologiczne najczęściej wynikają z:
- emisji zanieczyszczeń do środowiska z tzw. bariery surowcowej
Bariery mogą mieć charakter:
- względny- mają charakter ekonomiczny możliwe do przezwyciężenia przy zwiększaniu nakładów gospodarczych
- absolutne- bariery nie możliwe do przezwyciężenia, ponieważ ich likwidacja przekracza możliwości gospodarki narodowej
- bariery techniczno ekonomiczne- nie mogą skorzystać z surowców
- bariera rzeczowa- fizyczny bank minerałów
Wynikiem zwiększania się ograniczalności zasobów jest:
kulminacja wydobycia niektórych zasobów
wzrost importu surowców przez kraje osiągające wyższy poziom rozwoju gospodarczego
wzrost kosztów wydobycia
Barierą ekologiczną są również kompensacyjne możliwości biosfery
Barierą w skali światowej będzie pustynnienie i stepowienie
Bariera wodna- odnosząca się do zasobów wodnych
Gleba- wypadają z użytkowania olbrzymie ilości gleb z powodu degradacji i urbanizacji
Bariery wynikające z zanieczyszczenia atmosfery
Wykład 5 03.04.2008.
Globalne problemy ekologiczne:
- globalne zmiany warunków klimatycznych(efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze)
- pustynnienie i stepowienie
- deficyty wody pitnej
- zanieczyszczenia wód pitnych i morskich
- ograniczenie bioróżnorodności oraz ekologicznych użytków pozaekonomicznych
- wycinanie lasów (deforestacja)
Efekt cieplarniany- powodują go nadmierne ilości CO2, metanu, które przedostają się do atmosfery na skutek wybuchów wulkanów, czy też intensywnej działalności człowieka( z produkcji rolniczej uwalniane są duże ilości metanu). Efekt cieplarniany ma nie tylko negatywne strony plusem jest to, że powstaje witamina D.
Przyczyny deforestacji:
- zanieczyszczenia lasow
- gospodarcze wykorzystanie lasów
Deforestacja będzie wpływała na zmiany klimatyczne, degradację gleby, ograniczenie bioróżnorodności.
Pustynnienie, stepowienie, degradacja:
- będzie przyczyną wyłączenia gleb z użytku rolniczego
- drogi
- obciążenie gleby pestycydami
- źle prowadzone melioracje
Według prognoz do 2025r. W wyniku erozji 50 mln hektarów gleb zostanie utracone, 50 mln ha będą stanowić gleby zanieczyszczone, 25 mln ha przekształci się w pustynie a 150 mln ha to obszary, które zostaną przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne.
Deficyt wody pitnej:
Bilans wody pozostaje w równowadze na świecie ale istnieje deficyt wody pitnej. Ma na to wpływ gospodarowanie wodą- zanieczyszczanie wód szczególnie gdy korzystamy z wód powierzchniowych. Charakter przemysły, gospodarowanie wodą ma wpływ na jej ilości (na Lubelszczyźnie dominuje przemysł rolno- spożywczy).
Ograniczenie bioróżnorodności:
Jeden gatunek roślin lub zwierząt dziennie znika bezpowrotne z powierzchni ziemi. Największy problem jest na obszarach endemicznych.
Stan środowiska w Polsce:
Negatywny stan środowiska w Polsce a początku okresu transformacji systemu społeczno- gospodarczego był wynikiem:
- wieloletniej dominacji w gospodarce energochłonnych oraz uciążliwych dla środowiska gałęzi przemysłu( wydobywczy, hutniczy)
- rabunkowej eksploatacji nowo odkrywanych złóż
- lokalizacji na terenach najbardziej uprzemysłowionych kombinatów przemysłowych
- niskie ceny surowców naturalnych
- małe wydatki inwestycyjne na ochronę środowiska
- nieprzestrzeganie zasady zanieczyszczający płaci
- brak odzwierciedlenia rzeczywistych kosztów produkcji od ceny wyrobów
Zmiany emisji SO2 w Polsce w latach 1990-2001- spadek emisji z ponad 3500 tys. ton do ok. 1500 tys. ton.
Zmiany emisji NO2 w Polsce w latach 1990-2001 -spadek.
Stan czystości rzek - polepsza się, 1992 kl. I było 11,6% a w 2002 34%. Wody nadmiernie zanieczyszczone- 1992r.-23,6% a w 2002 6,7%. Wody klasy III w 1992r. 24,2% a w 2002r. 13,8%.
Ścieki przemysłowe i komunale odprowadzane do wód powierzchniowych- od 1980r. Tendencja spadkowa.
Odpady - nie ma widocznej tendencji, ich ilość spadła w bardzo małych ilościach.
Zanieczyszczenia - są emitowane w różnych ilościach w zależności od regionu Polski.
Wykład 6 10.04.2008.
Polityka ekologiczna- jest to świadoma działalność państwa, władz samorządowych, podmiotów gospodarczych w zakresie gospodarowania środowiskiem, czyli użytkowaniem jego zasobów i walorów oraz kształtowanie ekosystemów oraz wybranych elementów biosfery.
Funkcje polityki ekologicznej obejmują:
- określenie celów polityki proekologicznej
- określenie podstawowych warunków osiągnięcia celów, w tym:
*zasad funkcjonowania polityki ekologicznej
*zasad zapewniających realizację celów
*hierarchii celów
*przewidywanie czynników ułatwiających lub utrudniających osiągnięcie założonych celów
*wskazanie najkorzystniejszych sposobów osiągnięcia wytyczonych celów.
Wyróżnia się trzy grupy takich zasad
- określające charakter polityki ekologicznej np. skuteczność, obiektywność, bezstronność
- określające relacje między polityką ekologiczną a polityką gospodarczą, społeczną i międzynarodową
- ukierunkowujące narzędzia realizacji polityki ekologicznej.
Właściwe funkcjonowanie polityki ekologicznej wymaga poszanowania następujących zasad:
-równorzędności polityki społecznej, gospodarczej i ekologicznej.
- integrowania w/w polityk
- harmonizacja procesów gospodarczych z procesami przyrodniczymi - dostosowanie rodzaju i intensywności podejmowanej działalności gospodarczej do potencjału do potencjału środowiskowej odporności, pojemności ekologicznej ekosystemów.
- zapobieganiu generowaniu zanieczyszczeń oraz wszelkiego rodzaju obciążeń w trakcie każdej działalności oraz na każdym etapie procesów wytwórczych, stosowanie właściwej hierarchii realizowanych przedsięwzięć ochronnych (unikanie generowania zanieczyszczeń, stosowanie recyklingu, instalowanie urządzeń ochronnych wychwytujących i neutralizujących zanieczyszczenia, składowanie odpadów wyłącznie w sytuacji gdy nie można ich powtórnie wykorzystać w celu gospodarczym
- kompleksowości ekologicznej nie uciążliwości podejmowanych przedsięwzięć ochronnych, stosowanie rozwiązań kompleksowych
- jednakowego prawa wszystkich podmiotów do korzystania ze środowiska ale jednocześnie jednakowego obowiązku jego ochrony
- powszechności ochrony obligujące do ochrony środowiska zarówno przedsiębiorstwa jak i jednostki non- profit.
- uspołeczniania, w procesie kreowania i realizacji polityki ekologicznej istniejące warunki prawne i instytucjonalne powinny umożliwiać szerokie uczestnictwo obywateli, organizacji pozarządowych i grup społecznych
- regionalizacji polityki ekologicznej i prawa samorządów terytorialnych do odpowiednich modyfikacji instrumentów ochrony środowiska
- ekonomizacji polityki ekologicznej tzn. osiągania celów minimalnych kosztem społecznych. Zgodnie z w/w zasadą koszty redukcji zanieczyszczeń oraz koszty ochrony środowiska powinny być ponoszone według następujących reguł:
* ″zanieczyszczający płaci″- koszty ochrony środowiska ponoszone są przez sprawcę zanieczyszczenia (internalizacja kosztów ochrony środowiska)
* ″płacą poszkodowani″ - oznacza dobrowolne włączenie się poszkodowanych do realizacji przedsięwzięć ochronnych zanieczyszczającego lub subwencjonowanie zadań ochronnych z budżetu( np. finansowanie z budżetu likwidacji mogilników gdzie składowano przeterminowane nawozy sztuczne i środki ochrony roślin)
* ″płaci użytkownik″- kosztami ochrony środowiska zostaje obciążony użytkownik urządzenia które powoduje zanieczyszczenia a nie ich producent.
* ″wspólnej odpowiedzialności″- oznacza subwencjonowanie ze środków ogólnospołecznych likwidacji starych źródeł zagrażających środowisku (np. wysypiska odpadów) a także realizacji przedsięwzięć ochronnych na szczeblu państwa, regionu itp.(np. programy finansowania likwidacji głowic nuklearnych)
Wykład 7 17.04.2008.
Rodzaje polityki ekologicznej:
1.bierna polityka ekologiczna
- wyraźne uzależnienie od polityki gospodarczej,
- niewielka skuteczność podejmowanych działań
-mała egzekwowalność przepisów prawnych
- funkcjonowała do 1981r w Polsce do transformacji
2.Aktywna polityka ekologiczna
- działająca z wyprzedzeniem, nie dopuszczająca do zdarzeń negatywnych dla śrdowiska
- działalność ponadresortowa wymaga zaangażowania w ochronę środowiska wszystkich resortów gospodarki oraz aktywności społecznej
- działalność, której celem jest integrowanie ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym oraz społecznym
- działalność, która uwzględnia podpisane i ratyfikowane porozumienia dotyczące ochrony środowiska pozwala na wykorzystanie zagranicznej pomocy finansowej i technicznej
- działalność, w której zwraca się szczególną uwagę na wdrażanie przyjętych zasad polityki środowiskowej, zapewnienie odpowiednich rozwiązań prawnych, ekonomicznych, technicznych i finansowych umożliwiających realizację odpowiednich przedsięwzięć.
Reaktywna polityka ochrony środowiska- polityka tego rodzaju określa popieranie przez państwo takich rozwiązań prawnych i finansowych, które są ukierunkowane na eliminację lub minimalizację emisji zanieczyszczeń oraz odpadów generowanych w procesach produkcyjnych i konsumpcyjnych. Działania określane mianem ″końca rury″ np. instalowanie filtrów w elektrowniach, elektrociepłowniach.
Prewentywna polityka ochrony środowiska- polega na taki stymulowaniu gospodarki, które umożliwia przechodzenie od technologii tzw. brudnych do technologii czystych lub nisko emisyjnych. Wiąże się to z poszukiwaniem takich rozwiązań technologicznych, ekonomicznych i finansowych, które umożliwiają rozwój technologii przyjaznych dla środowiska( materiałooszczędnych, energooszczędnych, nisko odpadowych czy bez odpadowych. Np. poszukiwanie alternatywnych źródeł energii, odzyskiwanie surowców wtórnych). Istotny jest także wzrost świadomości ekologicznej, zmiana modelu konsumpcji, promocja agroturystyki, rolnictwa ekologicznego.
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY
Zróżnicowany stosunek do biotycznych i abiotycznych elementów środowiska, a także różne podejście do zaspokajania potrzeb ludzkich w środowisku wpłynęły na wyróżnienie czterech podstawowych koncepcji wykorzystania i ochrony środowiska w procesie rozwoju społeczno gospodarczego:
1.Konserwaorska- koncepcja na podstawie której tworzono parki narodowe, obszary Natura 2000, ECONET.
2.Ekonomiczno-techniczna- charakterystycznymi działaniami jest ″gospodarowanie kowbojskie″- wykorzystanie zasobów środowiska do poprawy dobrobytu i wzrostu dochodu narodowego.
3.Społeczno- ekonomiczna- środowisko przyrodnicze w tej koncepcji jest czynnikiem który decyduje o jakości życia obecnie i kolejnych pokoleń. Jednak systemy przyrodnicze są podrzędne do systemu społeczno- gospodarczego.
Następujące założenia tej koncepcji odegrały istotną rolę dla współczesnej ochrony środowiska:
- możliwie najdłuższy czas utrzymania zasobów w obiegu gospodarczym
- wykorzystanie walorów środowiska jedynie w granicach odporności ekosystemu i dostosowanie form użytkowania do potencjału ekologicznego
- dążenie do minimalizacji asortymentu i ilości odpadów oraz ich składowanie wyłącznie w sytuacji gdy nie ma żadnych możliwości utrzymania ich w obiegu gospodarczym (ponowne wykorzystanie odpadów w formie surowców wtórnych).
4.Ekologiczno- społeczna- koncepcja ta zakłada różnorodność systemów przyrodniczych i społeczno- gospodarczych, zaś zmiany w środowisku dopuszczalne są wyłącznie wtedy kiedy nie naruszają równowagi ekologicznej. Działania podejmowane według tej koncepcji są działaniami w skali makro. Ta koncepcja oraz wybrane punkty koncepcji społeczno- ekonomicznej były punktem wyjścia rozwoju zrównoważonego.
Wykład 8 24.04.2008.
Rozwój zrównoważony(w Polsce ekorozwój)- rys historyczny
Zainteresowanie rozwojem gospodarczym który nie byłby sprzeczny a wymaganiami ochrony środowiska było przyczyną powstania koncepcji trwałego rozwoju. Podstawowym założeniem koncepcji zrównoważonego i trwałego rozwoju jest taki sposób prowadzenia działalności gospodarczej, wykorzystania potencjału środowiska i organizacji społeczeństwa, który zapewnia dynamiczny rozwój procesów produkcji, trwałość użytkowanych zasobów przyrodniczych i osiągnięcie wysokiej jakości życia.
Na ″Szczycie Ziemi″ w Rio de Janeiro w 1992 roku- ″rozwój zrównoważony jako prawo do zaspokojenia aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia bez ograniczenia praw przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb rozwojowych.″
1972r -po raz pierwszy użyto pojęcia ″rozwój zrównoważony″ na konferencji ONZ w Sztokholmie.
1975r- skonkretyzowano pojęcie ekorozwoju, trzecia sesja ONZ do spraw środowiska.
1987r- opracowanie raportu ″Środowisko i Rozwój″, Światowa Komisja Środowiska i Rozwoju.
1992r- I Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro, określono zasady korzystania ze środowisko w związku z rozwojem gospodarczym. Agenda 21- zbiór zasad dla wieku XXI.
1992r- zasada zrównoważonego rozwoju została wprowadzona do Traktatu z Maastricht.
1997r- podkreślenie znaczenia celów ekologicznych w rozwoju UE w Traktacie Amsterdamskim i później w 2001r w Traktacie Nicejskim.
Polskie władze zobowiązały się do wdrożenia zrównoważonego rozwoju w układzie stowarzyszeniowym ze wspólnotami europejskimi. Rozwój zrównoważony w dokumentach państwowych jest ujmowany jako sposób optymalizowania gospodarki w wyniku wprowadzenia rozwiązań zapewniających wysoką jakość i trwałość wytworzonych wyrobów przy minimalizacji zużycia zasobów i energii, a także uwzględniających działań na rzecz ochrony środowiska.
Trwały rozwój społeczno-gospodarczy, poprawienie warunków bytu społeczeństwa ,równoważenie kryteriów ekologicznych z ekonomicznymi w polityce gospodarczej.
Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do 2005 r obejmuje min.:
- zapis o nienaruszalności własności prywatnej
- gwarancje dla indywidualnej przedsiębiorczości
- równość wobec prawa wszystkich podmiotów gospodarczych
- potrzeba skutecznego egzekwowania prawa
- stabilność polityki finansowej, podatkowej i kredytowej
- wsparcie przez państwo rozwoju i upowszechniania innowacji proekologicznych
- wspieranie konkurencyjności polskiej gospodarki
- ograniczenie subsydiowania produkcji niesprzyjającej ekorozwojowi
- rozszerzenie zakresu edukacji ekologicznej
- wspieranie działań proekologicznych
- zmianę wzorców konsumpcji i podstaw życiowych wobec ochrony środowiska
- zmianę społecznych środków komunikowania się i wzmacnianie dostępu i wykorzystania informacji ekologicznych w procesach decyzyjnych.
Instrumenty polityki ekologicznej:
1.instrumenty administracyjno-prawne- obejmują one:
- normy emisji i imisji zanieczyszczeń
- nakazy, zakazy
- ustawy
- rozporządzenia
- obwieszczenia
- ocena środowiskowa projektów instytucyjnych i ryzyka ekologicznego
- instrumenty tego rodzaju określają organizację urzędów i służb ochrony środwiska
- wyznaczają zakres stosowania innych instrumentów
2.Instrumenty organizacyjno- techniczne- obejmują np.:
- zmiany technologii
- zmiany paliwa
- urządzenia ochronne
3.Instrumenty ekonomiczne:
- opłaty ekologiczne
- kary o charakterze ekologicznym
- subsydia
- skuteczność i efektywność
Zasady instrumentów ekonomicznych:
- inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszczędnego korzystania ze środowiska
- eliminowanie z rynków produktów uciążliwych
- internalizoanie kosztów zewnętrznych( działanie polegające na pokryciu kosztów strat przez podmiot który te straty spowodował)
- gromadzenie zasobów finansowych
- opłaty z kar trafiają do Funduszów Ochrony Środowiska
4.Kontrola i monitoring stanu środowiska
5.Badania naukowe
Wykład 9 15.05.2008.
Rozwój koncepcji ochrony środowiska :
- lata 60-te wzrost świadomości problemów środowiskowych
- lata 70-te rozwiązanie końca
- lata 80-te podejście procesowe
- 1985 zarządzanie środowiskowe
- lata 90-te nowe narzędzia środowiskowe: ekoetykietowanie, analiza cyklu życia, systemy zarządzania środowiskowego
Zasady tworzenia systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie:
ochrona środowiska priorytetem działania firmy
wdrażanie zintegrowanego systemu zarządzania
stałe wdrażanie przedsięwzięć proochronnych
kształcenie pracowników
przeprowadzenie wstępnej oceny oddziaływania na środowisko
ekologizacja produktów io usług na etapie ich projektowania
wdrażanie systemu porad dla klientów
ekologizacja procesw produkcyjnych oraz eksploatacji urządzeń
prowadzenie badań wpływu na środowisko
wdrażanie środków zapobiegawczych
oddziaływania na dostawców i podwykonawców
przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska
przekazywanie technologii przyjemnych środowisku
wnoszenie wkładu firmy w ogólną działalność proekologiczną
prowadzenie dialogu ze społeczeństwem
zapewnienie przestrzegania wszelkich norm ochrony środowiska
EMAS- system zarządzanie środowiskowego na terenie UE
Cel:
Zachęcenie organizacji do dobrowolnego wdrażania zystemu zarządzania środowiskiem przejawiającego się jako ciągły proces poprawy relacji przedsiębiorstwo- środowisko
Proces wdrażania EMAS w organizacji obejmuje następujące etapy:
sformułowanie polityki środowiskowej , deklaracje i zobowiązania organizacji do podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska, stanowi podstawę do ustanowienia celów i zadań środowiskowych
przeprowadzenie wstępnego przeglądu przedsiębiorstwa celem przeglądu jest określenie aktualnej pozycji organizacji w zakresie ochrony środowiska, powinien uwzględniać wszystkie aspekty środowiskowe
opracowanie programu ochrony środowiska (podawane są cele i sporządzana jest lista zagadnień priorytetowych)
wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego (wdrażanie w organizacje zaprojektowane systemu zarządzania środowiskiem)
przeprowadzanie przeglądu środowiskowego (celem jest zapewnienie że wszelkie działania organizacji są prowadzone zgodnie z ustanowionymi procedurami, andit ma także na celu identyfikację problemów związanych z funkcjonowaniem procedur oraz możliwości ich doskonalenia
sporządzanie deklaracji środowiskowej (celem jest dostarczenie wszystkim….
Zatwierdzenie celów i uprawomocnienie
NORMY ISO14000
14001- środowisko
9000-jakość
System zarządzania środowiskowego wg normy ISO14001
Cześć ogolnego systemu zarządzania która obejmuje strategię organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność…
System ten opiera się na sformułowanej przed Deminga koncepcji ciągłej….
Wdrażanie systemu zarządzania środowiskiem:
powołanie zespołu ds. wdrożeń
szkolenie
identyfikacja wymagań prawnych
ustalenie obszarów do identyfikacji aspektów środowiskowych
wstępny przegląd środowiskowy
określenie znaczących aspektów środowiskowych
opracowanie celów środowiska i zadań
opracowanie polityki środowiskowej
opracowanie dokumentacji SZŚ
identyfikacja potrzeb szkoleniowych
przegląd i aktualizacja dokumentów
planowanie oraz wykonanie qualitów wewnętrznych
przegląd SZS przed anditem certyfikującym
Wykład 10 29.05.2008.
Czystsza Produkcja
1979- program polityki w zakresie czystszym technologii EWG
1988- program zapobiegania zanieczyszczeniom u źródła Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska
1989- Światowy program działań na rzecz czystszej produkcji
Polska
1989- zapoczątkowanie programu regionalne Seminarium Narodów Zjednoczonych w Warszawie
1991- rozpoczęcie wdrażania tzw. Szkół czystszej produkcji sporządzane przez Norwegię)
1992- podpisanie Deklaracji czystszej Produkcji
1996- porozumienie o partnerstwie i współpracy czystszej produkcji między narodowym funduszem ochrony środowiska i gospodarki wodnej a federacją stowarzyszeń Naukowo- Technicznych (NOT) (Filharmonia- Siedziba w Lublinie)
- porozumienie między ministrem Przemysłu i Handlu a NOT-em
Koncepcja Czystszej Produkcji:
Czystsza Produkcja polega na takim zarządzaniu produkcją która zapobiega i ogranicza powstawanie odpadów , marnotrawstwo materiałów, zapasów energii i pracy
Obejmuje czystsze technologie i czystsze produkty
Techniki minimalizacji odpadów w ramach czystszej Produkcji:
redukcja u źródeł
- zmiana użytego do produkcji surowca i procesu technologicznego
2) recykling - występuję wtedy gdy surowiec jest ponownie uzyty lub odzyskany
Korzyści programu dla przedsiębiorstw:
zmniejszenie kosztu ekologicznego
oszczędność surowców i materiałów
poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw na rynku
ograniczenie prawnej odpowiedzialności kierownictwa w przypadku….
Poprawa jakości produktu
Poprawa wizerunku przedsiębiorstwa
Ułatwia wdrożenie Systemu Zarządzania Środowiskowego
Ekologiczno- ekonomiczna efektywności inwestycji:
W naszym kraju przez wiele lat stosowano tylko 2 kryteria ekonomicznej oceny efektywności inwestycji:
1) kryterium efektywności bezwzględnej (rentowność)
2) kryterium efektywności względnej (porównawczej)
W stosunku do inwestycji związanej z ochroną środowiska stosuje się rozwiązania:
1) w odniesieniu do inwestycji proekologicznej, która stanowi część inwestycji usługowej pub produkcyjnej, ocene ekonomicznej efektywności inwestycji ochronnej dokonuje się w ramach ogólnego rachunku efektywności całej inwestycji , ale zakres działania ochronnego wynika z obowiązujących norm emisji, standardów jakości środowiska.powinna być wykonana ponad to ocena efektywności względnejnakładów i kosztów i eksploatacji różnych wariantów rozwiązań ochronnych
2) w odniesieniu do inwestycji typowo ochronnej nie będącej częścią inwestycji produkcyjnej lub usługowej obowiązuje wyłączenie kryterium efektywności względnej gdzie rachunek ekonomiczny opiera się na wyliczeniu wskaźnika przedstawiającego jednostkowy stosunek nakładów i zakładanego efektu oraz porównanie tego wskaźnika z analogicznym wskaźnikiem inwestycji które już istnieją lub są uznane za inwestycje wzorcowe.
7