WYKŁAD 1
ERGONOMIA-def. Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego1967(z łac. Ergon-praca, nomos-prawo)zajmuje się związkami zachodzącymi między człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i otoczeniem(materialnym);wtłaczając w to pracę, wypoczynek, sytuację w domu i w podróży.ERG.-def.Polskiego Towarzystwa Erg.-nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego wykorzystania pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych i psychicz. czł.ERG.-nauka interdyscyplinarna, czyli nie tworzy teorii ale korzysta z nauk składowych ERG.-jest kompleksową nauką empiryczną, ukierunkowaną na wieloaspektowe poznanie ukł. czł.-tech. i opracowanie zbioru twierdzeń dyrektywalnych dla urzeczywistnienia w praktyce obustronnego dostosowania członków układu celem zapewnienia mu najkorzystniejszych warunków funkcjonowania [FRANUS 1978] 2 nurty działań ergonomicznych:●Erg KONCEPCYJNA jest to wprowadzenie zasad erg. Już w trakcie formułowania założeń i projektowania systemów ●Erg KOREKCYJNA zajmuje się korektą warunków pracy na drodze modernizacji istniejących oraz pracujących już maszyn i urządzeń, a także wprowadzeniem elementów zabezpieczających ludzi przed niekorzystnymi wpływami środowiska pracy Podział erg:
►Warunków pracy; współpraca czł z tech; zadania:*wykonanie pomiarów oraz dobranie dopuszczalnych wartości(norm) intensywności czynników tworzących fiz, chem i biologiczne środowisko pracy *określenie wpływu tych czynników na czł, zarówno na drodze badań diagnostycznych(określenie stanu istniejącego), jak i prospektywnych(prognozowanie skutków w procesie projektowania systemu) *określenie sposobów eliminacji uciążliwości i zagrożeń spowodowanych przez czynniki środowiskowe oraz realizacja projektów korektujących warunki pracy ►Wyrobów; jakie wyroby dać czł o najmniejszym koszcie ekonomicznym; zadania: *dostosowanie obiektów tech do wymiarów i kształtów czł *zapewnienie funkcjonalności obiektu tech(np. sprawności, odpowiedniej formy i funkcji, niezawodności, podatności na regulacje i naprawy) *zapewnienie bezpieczeństwa i komfortu użytkowania obiektu *wyeliminowanie negatywnego wpływu wyrobu na warunki środow. czł. *dbałość o estetykę kształtów i barw obiektu tech Korzyści z urządzeń o wysokiej jakości erg:*lepsza i wydajniejsza praca *zmniejszenie biologicznych kosztów pracy *zmniejszenie liczby oraz kosztów braków i błędów popełnionych w pracy *zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja chorób zawodowych *lepsze wykorzystanie czasu pracy *ograniczenie absencji chorobowej *zwiększenie satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji *odczucie zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami tech Straty:Ⴈstraty ekonomiczne bezpośrednie(można obliczyć, oszacować);mała wydajność i produkcja braków spowodowana przemęczeniem, nadmiernym hałasem, złym oświetleniem, wysoką temp.Ⴈstraty ekonomiczne pośrednie(nie da się oszacować); utrata zdrowia niszczenie materiałów, narzędzi i maszyn wskutek niedbalstwaႨstraty moralne(nie poddają się jednoznacznej ocenie, przełożeniu na finanse);brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i apatii, złe samopoczucie spowodowane przemęczeniem, cierpienie
WYKŁAD2
OBIEKT TECH-wszystko tech z czym czł współpracuje(np. długopis, stół, krzesło) obieg informacji w układzie czł-maszyna czł dostaje informację(urządzenia sygnalizacyjne) od maszyn(maszyna i materiał) i wykonuje(za pomocą urządzeń sterujących) pracę schemat struktury ukł czł-maszyna wejście ukłႮurządzenie wskaźnikoweႮ(#)kanały przepływu impulsów od jednego ogniwa do następnegoႮczł obsługujący urządzenie(operator) Ⴎ(#)Ⴎurządzenie sterująceႮ(#)ႮmaszynaႮ(#)Ⴎpowrót do punktu wejścia układuႮwyjście ukł SYSTEM CZŁ-OBIEKT TECH
MATERIALNE PRARMETRY ŚRODOWISKA PRACY oddziaływanie na czł czynników środowiskowych(np.biologicznych);działają na czynniki fizjologiczne czł CZYNNIKI TECH-ORGANIZACYJNE psychologia pracy, fizjologia pracy, wyeliminowanie spraw dla czł niekorzystnych RECEPTORY(UKŁAD NERWOWY) można tu zauważyć psychologię EFEKTORY(RĘCE, NOGI) psychologia, filozofia pracy ERG bada relację między czł a jego wytworami inżynieria erg *realizuje minimalizację niekorzystnego wpływu na czł *realizuje optymalizacje relacji przez zmiany wytworów czł WDROŻENIE TECHNOLOGII materialne w.t.-wykonanie elementów umożliwiających fizyczną realizację technologii(wykonanie narzędzi, obrabiarek) społeczne w.t.-nauczenie(+przekonanie) ludzi użytkowania i obsługi narzędzi i obrabiarek UCIĄŻLIWOŚĆ PRACY- niekomfortowe, niekorzystne warunki pracy; poziom określają: standardy erg(przepisy)*normatywy higieniczne(akt prawny) SZKODLIWOŚĆ PRACY- zagrożenia zdrowia(wypadek) WARUNKI I ŚRODOW PRACY ▪warunki bezpieczeństwa pracy określane przez państwo; związane słownie z wymogami międzynarodowych norm, konwencji; mają wpływ na straty ponoszone przez państwo ▪warunki bezp pracowników określane przez pracow+pod wpływem otoczenia; związane z warunkami bezp w pracy i poza pracą ▪warunki zdrowia pracowników określ przez pracodawcę i pracowników w ramach promocji zdrowia; związane z warunkami zdrowia w pracy i poza pracą ▪warunki produktywności pracy tworzone przez pracodawcę a po części przez pracowników; związane ze świadomością ekonomiczną przedsiębiorcy i pracowników; mają wpływ na wyniki pracy i efektywność przedsiębiorstwa ▪warunki komfortu pracy wdrażane przez pracowników; związane także z wpływem otoczenia, środowiska życia pracownika; mają pewien wpływ na komfort życia zawodowego i prywatnego NA SYSTEM OCHRONY PRACY mają wpływ syst organizacyjno-prawne *s.podatkowy *s.kredytowy *s.celny *s.badań i edukacji *s.normalizacji *s.finansowania nauki *s.badań i centyfikacji *s.edukacji narodowej *s.ubezpieczeń zdrowotnych *s. Ubezpieczeń społecznych
WYKŁAD3
ANTROPOMETRIA-jest to nauka zajmująca się dostarczaniem informacji na temat budowy, wielkości i proporcji ciała czł; wykonane pomiary antropometryczne opisują *sylwetkę wyprostowaną antrop klasyczna: statyczna(w pozycji nieruchomej stojącej lub siedzącej) i dynamiczna(kąty odchylenia kończyn, głowy itd.) *naturalną, jaką przyjmuje czł podczas wykonywanej czynności antrop ergonomiczna ATLAS ANTROP pomiary ludności w wieku 18-70lat, osobny dla różnych krajów centyl rzędu p to taka wartość Cp dla której p% populacji ma wartość danej cechy mniejszą a pozostała część populacji ma wartość cechy większą niż Cp PŁASZCZYZNA PRACY tworząc ją uwzględniamy obszary *max zasięgowe; kształt zakreślony przez koniec trzecich palców rąk *wygoda manipulacyjna; przy pewnym zgięciu łokci WYKRES MOTYLKOWY tworzymy po to aby właściwie rozplanować urządzenia; celem jest optymalne wykorzystanie ciała ludzkiego(również optymalizacja kosztów wykonywanej pracy charakterystyka ruchów łatwych ■zasada min ruchów zbędnych wysiłek dynamiczny powoduje dodatkowe zmęczenie; powierzch pracy tak zaplanowana aby wykonywać jak najmniej ruchów ■zas. ruchów jednoczesnych i symetrycznych obie ręce powinny rozpoczynać i kończyć ruchy jednocześnie i nie zostawać bezczynnie z wyjątkiem czasu odpoczynku; symetria ruchów zostaje osiągnięta wówczas, gdy obie ręce poruszają się tam i z powrotem wzdłuż naturalnego obszaru ruchów ■zas.ruchów naturalnych dla danej pracy powinny być wykorzystane te części ciała które są do tej pracy szczególnie przystosowane ■zas.ruchów rytmicznych rytm pracy eliminuje wysiłek; pozwala wykonywać ruch z mniejszym zmęczeniem ■zas.ruchów nawykowych cechy+ nawyku:min wysiłku fizycznego cechy- trudności w procesie zmian grubości przy pracy ■zas.ruchów ciągłych ruchy ciągłe, gładkie, kuliste są korzystniejsze niż ruchy proste RODZAJE PRAC *stojąca *półstojąca(przy obrabiarce) *siedząca -normalna, -pochylona(zegarmistrz), -niska(szewc) *półleżąca(kierowca) nienaturalne: *leżąca -tyłem, -przodem(pod samochodem) *klęcząca (ogródek) *przysiad(rolnictwo) METODY PROJEKTOWANIA (płaszczyzn pracy) (płaszczy►bezpośrednia(atlas antrop + ołówek); dla urządzeń najprostszych ►manekinów(fantomów płaskich)►schematów obszarów pracy(rzadko stosowana)►makiet(najlepsza!tam gdzie projektowane urządzenie jest drogie) sporządzanie makiety projektowanego urządzenia i wprowadzamy do niej żywych ludzi; badamy stosunki przestrzenne i pytamy ludzi o ich odczucia►komputerowe metody(programy)
WYKŁAD 4
FIZJOLOGIA-nauka o funkcjach żywych organizmu, ich częściach strukturalnych i zachodzących w nich procesach; praca powoduje określone zmiany:częstość skurczów, zużycie tlenu, temp ciała(37˚C, pH 7,35÷7,40) *ukł krążenia: zwiększa się częstość tętna i ciśnienie tętnicze krwi *ukł oddechowy:zwiększenie się częstości oddechów, zmienia się pojemność pojedyńczego oddechu; zjawisko paradoksalne Lindhada-mimo że praca ustaje parametry zużycia tlenu i wentylacji płuc rosną *obciążenie mięśni powoduje konieczność zużywania dużej ilości tlenu; nieprawidłowe procesy chemiczne powstają kwas mlekowy(zakwasy); zjawisko długu tlenowego-mięśnie potrzebują więcej tlenu niż jesteśmy w stanie dostarczyć PPM- podstawowa przemiana materii(norma 1400-1700 [kcal/dobę] dla dorosłego czł); zależna jest od wieku, płci, wagi ciała, wzrostu; wszystko ponad ppm musi ulec zużyciu; jeżeli czł ma wykonać zadania przekraczające jego możliwości to jest poddany przeciążeniu wówczas czł podlega hipermobilizacji(ogólna mobilizacja organizmu: ▪zmniejszenie precyzji ruchów ▪uszkodzenie urządzeń i narzędzi pracy ▪braku wyczucia siły ▪braku spostrzegawczości) ZMĘCZENIE skutek:zmniejsza się zdolność do wykonywania pracy, zaburzenie proporcji, dezintegracja czynności ♦ostre(odwracalny stan wyczerpania na skutek obciążeń max; stan ustępuje po pewnym czasie) ♦podostre(na skutek krótkotrwałych obciążeń, odwracalne) ♦przewlekłe(następstwo źle zorganizowanej pracy przekraczające możliwości psychiczno-fiz czł ; wymaga dłuższego wypoczynku lub leczenia max ciśnienie tętnicze zależy od: ciężkości pracy, indywidualne własności osobnicze czas odnowy(rystytucji)czas powrotu do równowagi; po zakończeniu pracy parametry powracają do normy praca fizyczna na obciążenia: ▪dynamiczne(ruch) ▪statyczne(napinanie mięśni) ▪ruchu(powtarzalność ruchów)obciążenia pracą można obliczyć:*ze wzorów *analiza ukł oddechowego(zmiany składu powietrza wdychanego i wydychanego podczas pracy, im cięższa praca tym więcej CO2w powietrzu wydychanym)najczęściej stosuje się metody obliczeniowe:chronometrażowo-tabelaryczna- miarą obciążenia pracy jest wydatek energetyczny; ta metoda polega na: sporządzeniu chronometrażu wykonywanych czynności; jest to tech mierzenia powtarzalnych czynności, najczęściej służy do pomiaru dł, których czas trwania nie przekracza kilku minut wydatek energetyczny dobowy-suma iloczynów poszczególnych odcinków czasowych przez wydatki minutowe wydatek energetyczny brutto-wydatek ponoszony na pracę i na czynności fizjologiczne wyd energ netto-wydatek ponoszony przy wykonywaniu pracy ocenianie punktowo:uciążliwość zależy od:*ilości ruchów powtarzalnych *siły zużytej na wykonanie tych ruchów; prace sprowadzają się do obciążenia statycznego i dynamicznego, ale pod uwagę bierze się to obciążenie które dominuje; inne wartości dla kobiet(max 1200) i mężczyzn(max 1500-1700) minimalizacja obciążenia fizycznego:sposoby:►metody tech; polegają na mechanizacji, automat czynności energochłonnych(w przemyśle obciążenie zwiększa czynności transportowe) robotyzacja- sprowadzenie wydatku do 0►metody organizacyjne; polega na stosowaniu skróconego czasu pracy (rotacja na stanowiskach pracy- 3 lub2 w ciągu dniówki=w celu odciążenia, ograniczenia poziomu oddziaływań środowiskowych, fiz, psych)-org stanowiska roboczego hipofinezja-niedostatek ruchu; powoduje monotonię wykonywanej pracy synergia-czynniki składające się na uciążliwość pracy podlegają efektowi synergetycznemu(2+2=5)
MIKROKLIMAT-klimat na małej przestrzeni(np. na hali produkcyjnej) parametry: ▪temp powietrza ▪wilgotność powietrza(psychrometr Asmana-składa się z termometru suchego i wilgotnego, wilgotny jest w bawełnianej koszulce, uruchamiamy wiatraczek i termometry obmywane są powietrzem, odczytujemy z termometrów, w normalnym środowisku temp wilgotn <suchegoróżnica psychometryczna-różnica wartości na termometrach psychrometr Augusta -suchy i wilgotny termometr; nie w wodzie zanużamy a w eterze; nie ma wymuszonego obiegu powietrza ) ▪prędkość ruchu powietrza(anemometr- duże prędkości(> 5m/s);pomiary stanowiskowe; dokładność do 0,01s, katatermometr-metoda pośrednia(poprzez określanie pomiarów do chłodzenia środow); podgrzewamy k. w wodzie i alkohol podchodzi do górymy mierzymy czas opadania między 38 a 35oC to zdolność chłodząca; Kataindeks(stała k.), obliczamy z powyższych danych→obliczamy prędkość ruchu powiet ▪ciśnienie atmosferyczne(uwzględniamy jeśli praca jest na otwartej przestrzeni) temp efektywna-określamy mając daną temp powietrza, wilgotność, prędkość ruchu p; wartość stanowi jedno(jest jeszcze ciężkość pracy) z kryteriów oceny mikroklimatu; mikroklimat dzielimy na obszary:▪zimny-temp pow<10oC;ocena stosujemy wskaźniki: WCI(wskaźnik siły chłodzącej powietrza, graniczne wartości 1200-2000),IREQ(wskaźnik uwzględniający ciepłochłonność odzieży[rodzaj zastosowanej odzieży w celu osłonięcia ciała przed mikroklimatem]) ▪umiarkowany-komfort; w pomieszczeniach zamkniętych ocena PMV(przewidywana ocena średnia- przewidywana ocena warunków termicznych średniej grupy osób; od -3 do +3oC; parametry: temp pow, wilgotność, prędkość ruchu pow, metabolizm[stopień ciężkości pracy], ciśnienia cząstkowe pary wodnej, rodzaj odzieży), PPD (przewidywany odsetek grupy osób niezadowolonych ze swoich warunków termicznych, zwiększa się od bezwzględnej wartości PMV)▪gorący->28oC ocena przy pomocy wskaźnika WBGT(obejmuje temp pow, wilgotność i ruch pow; w oC; w 0,7[tnw-temp naturalna wilgotna] składa się z temp naturalnej wilgotnej i 0,3 temp poczernionej kuli;zależy od metabolizmu(18o-dla pracy ciężkiej i 32 dla pracy lekkiej)) bilans cieplny organizmu ludzkiego -musi być zachowany aby czl wykonał pracę Q=M-E±R±C Q-ilość ciepła, M-metabolizm E-oddawanie ciepła przez parowanie R-promieniowanie C-oddawanie i dostarczanie na drodze konwekcji; sytuacja idealna: Q=0, Q>0czł odczuwa ciepło, Q<0 czł odczuwa zimno(zimno i ciepło- zmiany chorobowe u czł); zachowanie odpowiednich warunków= sprawność czł; 100% sprawności przy temp 16-19oC, 80% 25 oC, 50% >32oC
CIŚNIENIE AKUSTYCZNE - przyrost ciśnienia powietrza wywołany falą akustyczną(podłużną), min czułości ucha 10-5Pa L=20log (P/Po)[dB] NATĘŻENIE AKUSTYCZNE -ilość energii pola przenikającej we jednostce czasu przez powierzchnię prostopadłą do kierunku rozprzestrzeniania się fali liczone w W/m2. Próg słyszalności wynosi 10-12 W/m2 Li=10log(I/Io)[dB] Li- poziom natężenia dźwięku, I-natężenie mierzone aktualnie, Io-natężenie progu słyszalności MOC AKUSTYCZNA-ilośc energii akustycznej wypromieniowanej przez źródło dźwięku w jednostce czasu; liczone w Watach[W] Ln=10log(N/No)[dB]min częstotliwość słyszalna-16Hz max częst sł -20kHz granica bólu 120-130dB INFRADŹWIĘKI -poniżej 16Hz ULTRADŹWIĘKI powyżej 16Hz AUDIOMETR-przyrząd służący do pomiaru krzywej słyszalności KRZYWA PROGOWA SŁUCHU(90%słuszy gorzej niż wynika to z wykresu)
Oddziaływanie hałasu na czł *spustoszenia ukł słuchu *zmiany w ukł krążenia(przemiany serca) *zmiany w ukł nerwowym(stres) *przyśpiesza przebieg procesów metabolicznych *zmienia czynności w ukł oddechowym AUDIOMETRIA-mierzenie progu słyszalności SONOMETR-mierzenie hałasu; ma filtry korekcyjne A,B,C,D...-one mają za zadanie przystosowanie charakterystyki miernika do ucha ludzkiego; +filtry oktawowe-umożliwiają widmową analizę hałasu poziom ekwiwalentny hałasu-równoważny, średni poziom, który dociera do czł podczas zmiany pracy, w określonym czasie; mierzymy: *miernik całkujący dozymetr hałasu(mierzenie dawki hałasu w pewnym czasie) OGRANICZENIE HAŁASU: ►metody organizacyjne: *organizowanie pracy brygadowej ze zmianami *skracanie czasu pracy do min w zasięgu oddziaływania hałasu *stosowanie przerw *wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku *grupowanie urządzeń hałasujących by zmienić zasięg pola oddziaływania *oznakowanie tablicami ostrzegawczymi *obniżanie poziomu hałasu przy tworzeniu przeszkód *stosowanie środków ochrony osobistej *profilaktyka lekarska tech organizatorskie:▪rozszerzenie pracy(przydzielenie pracownikowi nowych bardziej złożonych zadań, poszerzenie zakresu jego czynności)▪wzbogacenie pracy(zwiększenie stopnia swobody i podejmowanie decyzji, umożliwienie samodzielnego planowania i organizowania pracy)▪wymienność pracy(zmiana rodzaju pracy, czynności) ▪wymienność stanowisk pracy(zmiana miejsca pracy w ciągu dnia, tygodnia)►metody tech *metody czynne(eliminacja hałasu u źródła zastępowanie urządzeń hałaśliwych mniej hałaśliwymi) *metody bierne(zmiana parametrów akustycznych poprzez zwiększenie chłonności akustycznej pomieszczeń; stosując materiały dźwiękochłonne i zwiększenie izolacyjności pomieszczeń, stosując materiały dźwiękoizolacyjne, odzież ochronna) POCHŁANIANIE -fala akustyczna niesie ze sobą pewną energię, każdy materiał inaczej pochłania(porowate-więcej, gładkie-mniej);chłonność akustyczna A=αs[m2] s-powierzchnia IZOLOWANIED=L1-L2[dB] L1-przed przegrodą L2-za przegrodą; ograniczenie energii docierającej do czł przez izolowanie hałaśliwych urządzeń HAŁAS -drgania docierające przez powietrzeWIBRACJE -drgania docierające przez ośrodek materialny ●miejscowe(na pewne części ciała)●ogólne(na całe ciało)drgania charakteryzuje: *częstotliwość *amplituda *prędkość punktu drgającego *przyśpieszenie ANTYHAŁAS -stosowanie hałasu przeciwnego w fazie; jest sens stosować kiedy hałas jest stały oddziaływanie drgań na czł ma różne skutki w zależności od kierunku przyłożenia drgań; najbardziej niekorzystne skutki-tam gdzie są najmniejsze możliwości tłumienia(wzdłuż osi kręgosłupa); zależy od przekazywania drgań WIBROMETR-mierzenie drgań(głowica wibracyjna+czujniki służące do przetwarzania drgań)PALESTEZJOMETRIA-tech mierzenia odczuwania wrażeń wibracyjnych PRAWO WEBERA-FETNERA-intensywność odczuwania wrażeń wibracyjnych jako logarytm intensywności wibracji oddziaływanie chorobotwórcze drgania powodują zmiany w ukł pokarmowym, kostnym nerwowym choroba wibracyjna-w. mają charakter synergiczny wraz z mikroklimatem zimnym; II choroba zawodowaosłony osobiste:poduszki antywibracyjne, rękawice, pasy, buty
OŚWIETLENIE-czynnik środowiskowy wpływający na wykonywanie pracy(rodzaj, jakość, poziom pracy; złudzenie optyczne; złudzenie Müllera-Leyera[bliżej,dalej]); receptorem jest oko podst jednostki miar świetlnych:▪strumień świetlny(F)-ilość światła wypromieniowanego przez źródło światła w jednostce czasu[lm-lumen]▪światłość(I)-stosunek strumienia świetlnego do kąta bryłowego[cd-kandela]▪natężenie oświetlenia(E)-stosunek strumienia świetlnego do powierzchni, oświetlonych[lx-lux]▪luminacja(L)-stosunek światłości do powierzchni świecącejźródła światła:sztuczne,naturalnenieodpowiednie oświetlenie powoduje: *zmęczenie(wydajność) *zwiększenie liczby błędów *wady wzroku OLŚNIENIE -sytuacja spowodowana występowaniem luminancji w polu widzenia, wpływa na pogorszenie się warunków widzenia; chwilowe oświetlenie jest zbyt duże do możliwości adaptacyjnych oka rodzaje: wg kryterium ich powstawania:bezpośrednie, pośrednie, odbiciowe;wg skutków:przeszkadzające, przykre,oślepiające efekt stroboskopowyoświetlenie świetlówkami,które tętnią(zapalają się i gasną),ale my tego nie widzimySTOPNIE NATĘŻENIA OŚWIETLENIA *10lx-ogólna orientacja w pomieszczeniu, *20lx-orientacja i rozpoznanie średniej wielkości, *100lx-praca nieciągła i czynności dorywcze, *500lx- praca przy dużych wymaganiach wzrokowych *1000lx-długotrwała i wyjątkowo natężona praca TOK PROJEKTOWANIA (zaproj urządzenia oświetleniowego):1.analiza warunków geom,fiz,2.analiza czynności fiz,umysł3.ustalenie założeń oświetleniowych4. wybór źródła światła5.obliczenie liczby lamp, opraw, mocy proj szczegółowe 1.szczegółowy wybór typu i mocy źródeł światła2.wybór opraw3.wybór urządzeń wspornych4.wysokość i sposób umieszczenia opraw5.obliczenia regulowania oświetlenia6.porówn wyników z założeniami7.zestawienie sprzętu8.opracowanie planów i opisów
Z JAKOŚCI ŚRODOWISKA PRACY ROZLICZA:●państwo (i pracownicy)rozlicz formalno-prawne; min strat państwa wynikających z wpływu środowiska pracy na pracowników;podstawowe mierniki: *wypadkowośc i skutki wypadku, absencja powypadkowa *choroby zawodowe *ew. stan materialnego środowiska pracy ●pracownicy rozlicz społeczne;zadowolenie pracow z jakości środowiska pracy;podst mier: *trudne do ustalenia, trzeba by poprowadzić badania dot. Subiektywnych ocen warunków pracy ●właściciel i pracownicy rozlicz zdrowotne;szetroko rozumiane zdrowie pracow;podst.mier:proponowane przez specjalistów od promocji zdrowia●właścicielrozlicz ekonomiczne; optymalizacja(wykorzystania możliwości),innowacyjność(czas pracy pracow); podst.mier:ilość, jakość, straty materiałów i energii, mierniki ekonomiczne TRÓJFAZOWY SYSTEM oceny stanowiska pracy ►strefa zielona-ryzyko pomijalnie małe;ryzyko choroby zawod lub urazy jest znikome, do zaakceptowania; nie wymaga się zmian na stanowisku pracy►s.żółta-ryzyko tolerowane lub umiarkowane; dla całej populacji lub jej części ►s.czerwona-ryzyko istotne lub nietolerowane, duże; konieczna natychmiastowa przebudowa stanowiska pracy METODY badań erg:■metoda ekspertów(badań dokonują eksperci, specjaliści od różnych dziedzin[technolog,bhp,ergon]) ■m.subiektywna ocena pracowników tech wykorzyst: *arkusze obserwacyjne(obserwacje przez ekspertów stan.pracy; obserw.bezpośrednie[duża dokładność;obserw.cały czas];obserw.migawkowe[obserw.co pewien czas]; obserw.uczestnicząca[uczestniczy się w wykonywaniu pracy]) *chronocyklografia(pracownicy są filmowani, ale wie o tym[badanie pracy, ustalanie właściwej kolejności ruchów pracy i ograniczanie ruchów-skracanie czsau pracy]) *erg lista kontrolna(erg procesu pracy,erg przestrzeni pracy, procesy inform-decyzyjne w syst czł-obiekt tech, ocena środowiska pracy)■ eksperymenty laboratoryjne■ wywiady kierowane z pracow■ badania
WYKŁAD 1
ERGONOMIA-def. Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego1967(z łac. Ergon-praca, nomos-prawo)zajmuje się związkami zachodzącymi między człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i otoczeniem(materialnym);wtłaczając w to pracę, wypoczynek, sytuację w domu i w podróży.ERG.-def.Polskiego Towarzystwa Erg.-nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego wykorzystania pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych i psychicz. czł.ERG.-nauka interdyscyplinarna, czyli nie tworzy teorii ale korzysta z nauk składowych ERG.-jest kompleksową nauką empiryczną, ukierunkowaną na wieloaspektowe poznanie ukł. czł.-tech. i opracowanie zbioru twierdzeń dyrektywalnych dla urzeczywistnienia w praktyce obustronnego dostosowania członków układu celem zapewnienia mu najkorzystniejszych warunków funkcjonowania [FRANUS 1978] 2 nurty działań ergonomicznych:●Erg KONCEPCYJNA jest to wprowadzenie zasad erg. Już w trakcie formułowania założeń i projektowania systemów ●Erg KOREKCYJNA zajmuje się korektą warunków pracy na drodze modernizacji istniejących oraz pracujących już maszyn i urządzeń, a także wprowadzeniem elementów zabezpieczających ludzi przed niekorzystnymi wpływami środowiska pracy Podział erg:
►Warunków pracy; współpraca czł z tech; zadania:*wykonanie pomiarów oraz dobranie dopuszczalnych wartości(norm) intensywności czynników tworzących fiz, chem i biologiczne środowisko pracy *określenie wpływu tych czynników na czł, zarówno na drodze badań diagnostycznych(określenie stanu istniejącego), jak i prospektywnych(prognozowanie skutków w procesie projektowania systemu) *określenie sposobów eliminacji uciążliwości i zagrożeń spowodowanych przez czynniki środowiskowe oraz realizacja projektów korektujących warunki pracy ►Wyrobów; jakie wyroby dać czł o najmniejszym koszcie ekonomicznym; zadania: *dostosowanie obiektów tech do wymiarów i kształtów czł *zapewnienie funkcjonalności obiektu tech(np. sprawności, odpowiedniej formy i funkcji, niezawodności, podatności na regulacje i naprawy) *zapewnienie bezpieczeństwa i komfortu użytkowania obiektu *wyeliminowanie negatywnego wpływu wyrobu na warunki środow. czł. *dbałość o estetykę kształtów i barw obiektu tech Korzyści z urządzeń o wysokiej jakości erg:*lepsza i wydajniejsza praca *zmniejszenie biologicznych kosztów pracy *zmniejszenie liczby oraz kosztów braków i błędów popełnionych w pracy *zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja chorób zawodowych *lepsze wykorzystanie czasu pracy *ograniczenie absencji chorobowej *zwiększenie satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji *odczucie zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami tech Straty:Ⴈstraty ekonomiczne bezpośrednie(można obliczyć, oszacować);mała wydajność i produkcja braków spowodowana przemęczeniem, nadmiernym hałasem, złym oświetleniem, wysoką temp.Ⴈstraty ekonomiczne pośrednie(nie da się oszacować); utrata zdrowia niszczenie materiałów, narzędzi i maszyn wskutek niedbalstwaႨstraty moralne(nie poddają się jednoznacznej ocenie, przełożeniu na finanse);brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i apatii, złe samopoczucie spowodowane przemęczeniem, cierpienie
WYKŁAD2
OBIEKT TECH-wszystko tech z czym czł współpracuje(np. długopis, stół, krzesło) obieg informacji w układzie czł-maszyna czł dostaje informację(urządzenia sygnalizacyjne) od maszyn(maszyna i materiał) i wykonuje(za pomocą urządzeń sterujących) pracę schemat struktury ukł czł-maszyna wejście ukłႮurządzenie wskaźnikoweႮ(#)kanały przepływu impulsów od jednego ogniwa do następnegoႮczł obsługujący urządzenie(operator) Ⴎ(#)Ⴎurządzenie sterująceႮ(#)ႮmaszynaႮ(#)Ⴎpowrót do punktu wejścia układuႮwyjście ukł SYSTEM CZŁ-OBIEKT TECH
MATERIALNE PRARMETRY ŚRODOWISKA PRACY oddziaływanie na czł czynników środowiskowych(np.biologicznych);działają na czynniki fizjologiczne czł CZYNNIKI TECH-ORGANIZACYJNE psychologia pracy, fizjologia pracy, wyeliminowanie spraw dla czł niekorzystnych RECEPTORY(UKŁAD NERWOWY) można tu zauważyć psychologię EFEKTORY(RĘCE, NOGI) psychologia, filozofia pracy ERG bada relację między czł a jego wytworami inżynieria erg *realizuje minimalizację niekorzystnego wpływu na czł *realizuje optymalizacje relacji przez zmiany wytworów czł WDROŻENIE TECHNOLOGII materialne w.t.-wykonanie elementów umożliwiających fizyczną realizację technologii(wykonanie narzędzi, obrabiarek) społeczne w.t.-nauczenie(+przekonanie) ludzi użytkowania i obsługi narzędzi i obrabiarek UCIĄŻLIWOŚĆ PRACY- niekomfortowe, niekorzystne warunki pracy; poziom określają: standardy erg(przepisy)*normatywy higieniczne(akt prawny) SZKODLIWOŚĆ PRACY- zagrożenia zdrowia(wypadek) WARUNKI I ŚRODOW PRACY ▪warunki bezpieczeństwa pracy określane przez państwo; związane słownie z wymogami międzynarodowych norm, konwencji; mają wpływ na straty ponoszone przez państwo ▪warunki bezp pracowników określane przez pracow+pod wpływem otoczenia; związane z warunkami bezp w pracy i poza pracą ▪warunki zdrowia pracowników określ przez pracodawcę i pracowników w ramach promocji zdrowia; związane z warunkami zdrowia w pracy i poza pracą ▪warunki produktywności pracy tworzone przez pracodawcę a po części przez pracowników; związane ze świadomością ekonomiczną przedsiębiorcy i pracowników; mają wpływ na wyniki pracy i efektywność przedsiębiorstwa ▪warunki komfortu pracy wdrażane przez pracowników; związane także z wpływem otoczenia, środowiska życia pracownika; mają pewien wpływ na komfort życia zawodowego i prywatnego NA SYSTEM OCHRONY PRACY mają wpływ syst organizacyjno-prawne *s.podatkowy *s.kredytowy *s.celny *s.badań i edukacji *s.normalizacji *s.finansowania nauki *s.badań i centyfikacji *s.edukacji narodowej *s.ubezpieczeń zdrowotnych *s. Ubezpieczeń społecznych
WYKŁAD3
ANTROPOMETRIA-jest to nauka zajmująca się dostarczaniem informacji na temat budowy, wielkości i proporcji ciała czł; wykonane pomiary antropometryczne opisują *sylwetkę wyprostowaną antrop klasyczna: statyczna(w pozycji nieruchomej stojącej lub siedzącej) i dynamiczna(kąty odchylenia kończyn, głowy itd.) *naturalną, jaką przyjmuje czł podczas wykonywanej czynności antrop ergonomiczna ATLAS ANTROP pomiary ludności w wieku 18-70lat, osobny dla różnych krajów centyl rzędu p to taka wartość Cp dla której p% populacji ma wartość danej cechy mniejszą a pozostała część populacji ma wartość cechy większą niż Cp PŁASZCZYZNA PRACY tworząc ją uwzględniamy obszary *max zasięgowe; kształt zakreślony przez koniec trzecich palców rąk *wygoda manipulacyjna; przy pewnym zgięciu łokci WYKRES MOTYLKOWY tworzymy po to aby właściwie rozplanować urządzenia; celem jest optymalne wykorzystanie ciała ludzkiego(również optymalizacja kosztów wykonywanej pracy charakterystyka ruchów łatwych ■zasada min ruchów zbędnych wysiłek dynamiczny powoduje dodatkowe zmęczenie; powierzch pracy tak zaplanowana aby wykonywać jak najmniej ruchów ■zas. ruchów jednoczesnych i symetrycznych obie ręce powinny rozpoczynać i kończyć ruchy jednocześnie i nie zostawać bezczynnie z wyjątkiem czasu odpoczynku; symetria ruchów zostaje osiągnięta wówczas, gdy obie ręce poruszają się tam i z powrotem wzdłuż naturalnego obszaru ruchów ■zas.ruchów naturalnych dla danej pracy powinny być wykorzystane te części ciała które są do tej pracy szczególnie przystosowane ■zas.ruchów rytmicznych rytm pracy eliminuje wysiłek; pozwala wykonywać ruch z mniejszym zmęczeniem ■zas.ruchów nawykowych cechy+ nawyku:min wysiłku fizycznego cechy- trudności w procesie zmian grubości przy pracy ■zas.ruchów ciągłych ruchy ciągłe, gładkie, kuliste są korzystniejsze niż ruchy proste RODZAJE PRAC *stojąca *półstojąca(przy obrabiarce) *siedząca -normalna, -pochylona(zegarmistrz), -niska(szewc) *półleżąca(kierowca) nienaturalne: *leżąca -tyłem, -przodem(pod samochodem) *klęcząca (ogródek) *przysiad(rolnictwo) METODY PROJEKTOWANIA (płaszczyzn pracy) (płaszczy►bezpośrednia(atlas antrop + ołówek); dla urządzeń najprostszych ►manekinów(fantomów płaskich)►schematów obszarów pracy(rzadko stosowana)►makiet(najlepsza!tam gdzie projektowane urządzenie jest drogie) sporządzanie makiety projektowanego urządzenia i wprowadzamy do niej żywych ludzi; badamy stosunki przestrzenne i pytamy ludzi o ich odczucia►komputerowe metody(programy)
WYKŁAD 4
FIZJOLOGIA-nauka o funkcjach żywych organizmu, ich częściach strukturalnych i zachodzących w nich procesach; praca powoduje określone zmiany:częstość skurczów, zużycie tlenu, temp ciała(37˚C, pH 7,35÷7,40) *ukł krążenia: zwiększa się częstość tętna i ciśnienie tętnicze krwi *ukł oddechowy:zwiększenie się częstości oddechów, zmienia się pojemność pojedyńczego oddechu; zjawisko paradoksalne Lindhada-mimo że praca ustaje parametry zużycia tlenu i wentylacji płuc rosną *obciążenie mięśni powoduje konieczność zużywania dużej ilości tlenu; nieprawidłowe procesy chemiczne powstają kwas mlekowy(zakwasy); zjawisko długu tlenowego-mięśnie potrzebują więcej tlenu niż jesteśmy w stanie dostarczyć PPM- podstawowa przemiana materii(norma 1400-1700 [kcal/dobę] dla dorosłego czł); zależna jest od wieku, płci, wagi ciała, wzrostu; wszystko ponad ppm musi ulec zużyciu; jeżeli czł ma wykonać zadania przekraczające jego możliwości to jest poddany przeciążeniu wówczas czł podlega hipermobilizacji(ogólna mobilizacja organizmu: ▪zmniejszenie precyzji ruchów ▪uszkodzenie urządzeń i narzędzi pracy ▪braku wyczucia siły ▪braku spostrzegawczości) ZMĘCZENIE skutek:zmniejsza się zdolność do wykonywania pracy, zaburzenie proporcji, dezintegracja czynności ♦ostre(odwracalny stan wyczerpania na skutek obciążeń max; stan ustępuje po pewnym czasie) ♦podostre(na skutek krótkotrwałych obciążeń, odwracalne) ♦przewlekłe(następstwo źle zorganizowanej pracy przekraczające możliwości psychiczno-fiz czł ; wymaga dłuższego wypoczynku lub leczenia max ciśnienie tętnicze zależy od: ciężkości pracy, indywidualne własności osobnicze czas odnowy(rystytucji)czas powrotu do równowagi; po zakończeniu pracy parametry powracają do normy praca fizyczna na obciążenia: ▪dynamiczne(ruch) ▪statyczne(napinanie mięśni) ▪ruchu(powtarzalność ruchów)obciążenia pracą można obliczyć:*ze wzorów *analiza ukł oddechowego(zmiany składu powietrza wdychanego i wydychanego podczas pracy, im cięższa praca tym więcej CO2w powietrzu wydychanym)najczęściej stosuje się metody obliczeniowe:chronometrażowo-tabelaryczna- miarą obciążenia pracy jest wydatek energetyczny; ta metoda polega na: sporządzeniu chronometrażu wykonywanych czynności; jest to tech mierzenia powtarzalnych czynności, najczęściej służy do pomiaru dł, których czas trwania nie przekracza kilku minut wydatek energetyczny dobowy-suma iloczynów poszczególnych odcinków czasowych przez wydatki minutowe wydatek energetyczny brutto-wydatek ponoszony na pracę i na czynności fizjologiczne wyd energ netto-wydatek ponoszony przy wykonywaniu pracy ocenianie punktowo:uciążliwość zależy od:*ilości ruchów powtarzalnych *siły zużytej na wykonanie tych ruchów; prace sprowadzają się do obciążenia statycznego i dynamicznego, ale pod uwagę bierze się to obciążenie które dominuje; inne wartości dla kobiet(max 1200) i mężczyzn(max 1500-1700) minimalizacja obciążenia fizycznego:sposoby:►metody tech; polegają na mechanizacji, automat czynności energochłonnych(w przemyśle obciążenie zwiększa czynności transportowe) robotyzacja- sprowadzenie wydatku do 0►metody organizacyjne; polega na stosowaniu skróconego czasu pracy (rotacja na stanowiskach pracy- 3 lub2 w ciągu dniówki=w celu odciążenia, ograniczenia poziomu oddziaływań środowiskowych, fiz, psych)-org stanowiska roboczego hipofinezja-niedostatek ruchu; powoduje monotonię wykonywanej pracy synergia-czynniki składające się na uciążliwość pracy podlegają efektowi synergetycznemu(2+2=5)
MIKROKLIMAT-klimat na małej przestrzeni(np. na hali produkcyjnej) parametry: ▪temp powietrza ▪wilgotność powietrza(psychrometr Asmana-składa się z termometru suchego i wilgotnego, wilgotny jest w bawełnianej koszulce, uruchamiamy wiatraczek i termometry obmywane są powietrzem, odczytujemy z termometrów, w normalnym środowisku temp wilgotn <suchegoróżnica psychometryczna-różnica wartości na termometrach psychrometr Augusta -suchy i wilgotny termometr; nie w wodzie zanużamy a w eterze; nie ma wymuszonego obiegu powietrza ) ▪prędkość ruchu powietrza(anemometr- duże prędkości(> 5m/s);pomiary stanowiskowe; dokładność do 0,01s, katatermometr-metoda pośrednia(poprzez określanie pomiarów do chłodzenia środow); podgrzewamy k. w wodzie i alkohol podchodzi do górymy mierzymy czas opadania między 38 a 35oC to zdolność chłodząca; Kataindeks(stała k.), obliczamy z powyższych danych→obliczamy prędkość ruchu powiet ▪ciśnienie atmosferyczne(uwzględniamy jeśli praca jest na otwartej przestrzeni) temp efektywna-określamy mając daną temp powietrza, wilgotność, prędkość ruchu p; wartość stanowi jedno(jest jeszcze ciężkość pracy) z kryteriów oceny mikroklimatu; mikroklimat dzielimy na obszary:▪zimny-temp pow<10oC;ocena stosujemy wskaźniki: WCI(wskaźnik siły chłodzącej powietrza, graniczne wartości 1200-2000),IREQ(wskaźnik uwzględniający ciepłochłonność odzieży[rodzaj zastosowanej odzieży w celu osłonięcia ciała przed mikroklimatem]) ▪umiarkowany-komfort; w pomieszczeniach zamkniętych ocena PMV(przewidywana ocena średnia- przewidywana ocena warunków termicznych średniej grupy osób; od -3 do +3oC; parametry: temp pow, wilgotność, prędkość ruchu pow, metabolizm[stopień ciężkości pracy], ciśnienia cząstkowe pary wodnej, rodzaj odzieży), PPD (przewidywany odsetek grupy osób niezadowolonych ze swoich warunków termicznych, zwiększa się od bezwzględnej wartości PMV)▪gorący->28oC ocena przy pomocy wskaźnika WBGT(obejmuje temp pow, wilgotność i ruch pow; w oC; w 0,7[tnw-temp naturalna wilgotna] składa się z temp naturalnej wilgotnej i 0,3 temp poczernionej kuli;zależy od metabolizmu(18o-dla pracy ciężkiej i 32 dla pracy lekkiej)) bilans cieplny organizmu ludzkiego -musi być zachowany aby czl wykonał pracę Q=M-E±R±C Q-ilość ciepła, M-metabolizm E-oddawanie ciepła przez parowanie R-promieniowanie C-oddawanie i dostarczanie na drodze konwekcji; sytuacja idealna: Q=0, Q>0czł odczuwa ciepło, Q<0 czł odczuwa zimno(zimno i ciepło- zmiany chorobowe u czł); zachowanie odpowiednich warunków= sprawność czł; 100% sprawności przy temp 16-19oC, 80% 25 oC, 50% >32oC
CIŚNIENIE AKUSTYCZNE - przyrost ciśnienia powietrza wywołany falą akustyczną(podłużną), min czułości ucha 10-5Pa L=20log (P/Po)[dB] NATĘŻENIE AKUSTYCZNE -ilość energii pola przenikającej we jednostce czasu przez powierzchnię prostopadłą do kierunku rozprzestrzeniania się fali liczone w W/m2. Próg słyszalności wynosi 10-12 W/m2 Li=10log(I/Io)[dB] Li- poziom natężenia dźwięku, I-natężenie mierzone aktualnie, Io-natężenie progu słyszalności MOC AKUSTYCZNA-ilośc energii akustycznej wypromieniowanej przez źródło dźwięku w jednostce czasu; liczone w Watach[W] Ln=10log(N/No)[dB]min częstotliwość słyszalna-16Hz max częst sł -20kHz granica bólu 120-130dB INFRADŹWIĘKI -poniżej 16Hz ULTRADŹWIĘKI powyżej 16Hz AUDIOMETR-przyrząd służący do pomiaru krzywej słyszalności KRZYWA PROGOWA SŁUCHU(90%słuszy gorzej niż wynika to z wykresu)
Oddziaływanie hałasu na czł *spustoszenia ukł słuchu *zmiany w ukł krążenia(przemiany serca) *zmiany w ukł nerwowym(stres) *przyśpiesza przebieg procesów metabolicznych *zmienia czynności w ukł oddechowym AUDIOMETRIA-mierzenie progu słyszalności SONOMETR-mierzenie hałasu; ma filtry korekcyjne A,B,C,D...-one mają za zadanie przystosowanie charakterystyki miernika do ucha ludzkiego; +filtry oktawowe-umożliwiają widmową analizę hałasu poziom ekwiwalentny hałasu-równoważny, średni poziom, który dociera do czł podczas zmiany pracy, w określonym czasie; mierzymy: *miernik całkujący dozymetr hałasu(mierzenie dawki hałasu w pewnym czasie) OGRANICZENIE HAŁASU: ►metody organizacyjne: *organizowanie pracy brygadowej ze zmianami *skracanie czasu pracy do min w zasięgu oddziaływania hałasu *stosowanie przerw *wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku *grupowanie urządzeń hałasujących by zmienić zasięg pola oddziaływania *oznakowanie tablicami ostrzegawczymi *obniżanie poziomu hałasu przy tworzeniu przeszkód *stosowanie środków ochrony osobistej *profilaktyka lekarska tech organizatorskie:▪rozszerzenie pracy(przydzielenie pracownikowi nowych bardziej złożonych zadań, poszerzenie zakresu jego czynności)▪wzbogacenie pracy(zwiększenie stopnia swobody i podejmowanie decyzji, umożliwienie samodzielnego planowania i organizowania pracy)▪wymienność pracy(zmiana rodzaju pracy, czynności) ▪wymienność stanowisk pracy(zmiana miejsca pracy w ciągu dnia, tygodnia)►metody tech *metody czynne(eliminacja hałasu u źródła zastępowanie urządzeń hałaśliwych mniej hałaśliwymi) *metody bierne(zmiana parametrów akustycznych poprzez zwiększenie chłonności akustycznej pomieszczeń; stosując materiały dźwiękochłonne i zwiększenie izolacyjności pomieszczeń, stosując materiały dźwiękoizolacyjne, odzież ochronna) POCHŁANIANIE -fala akustyczna niesie ze sobą pewną energię, każdy materiał inaczej pochłania(porowate-więcej, gładkie-mniej);chłonność akustyczna A=αs[m2] s-powierzchnia IZOLOWANIED=L1-L2[dB] L1-przed przegrodą L2-za przegrodą; ograniczenie energii docierającej do czł przez izolowanie hałaśliwych urządzeń HAŁAS -drgania docierające przez powietrzeWIBRACJE -drgania docierające przez ośrodek materialny ●miejscowe(na pewne części ciała)●ogólne(na całe ciało)drgania charakteryzuje: *częstotliwość *amplituda *prędkość punktu drgającego *przyśpieszenie ANTYHAŁAS -stosowanie hałasu przeciwnego w fazie; jest sens stosować kiedy hałas jest stały oddziaływanie drgań na czł ma różne skutki w zależności od kierunku przyłożenia drgań; najbardziej niekorzystne skutki-tam gdzie są najmniejsze możliwości tłumienia(wzdłuż osi kręgosłupa); zależy od przekazywania drgań WIBROMETR-mierzenie drgań(głowica wibracyjna+czujniki służące do przetwarzania drgań)PALESTEZJOMETRIA-tech mierzenia odczuwania wrażeń wibracyjnych PRAWO WEBERA-FETNERA-intensywność odczuwania wrażeń wibracyjnych jako logarytm intensywności wibracji oddziaływanie chorobotwórcze drgania powodują zmiany w ukł pokarmowym, kostnym nerwowym choroba wibracyjna-w. mają charakter synergiczny wraz z mikroklimatem zimnym; II choroba zawodowaosłony osobiste:poduszki antywibracyjne, rękawice, pasy, buty
OŚWIETLENIE-czynnik środowiskowy wpływający na wykonywanie pracy(rodzaj, jakość, poziom pracy; złudzenie optyczne; złudzenie Müllera-Leyera[bliżej,dalej]); receptorem jest oko podst jednostki miar świetlnych:▪strumień świetlny(F)-ilość światła wypromieniowanego przez źródło światła w jednostce czasu[lm-lumen]▪światłość(I)-stosunek strumienia świetlnego do kąta bryłowego[cd-kandela]▪natężenie oświetlenia(E)-stosunek strumienia świetlnego do powierzchni, oświetlonych[lx-lux]▪luminacja(L)-stosunek światłości do powierzchni świecącejźródła światła:sztuczne,naturalnenieodpowiednie oświetlenie powoduje: *zmęczenie(wydajność) *zwiększenie liczby błędów *wady wzroku OLŚNIENIE -sytuacja spowodowana występowaniem luminancji w polu widzenia, wpływa na pogorszenie się warunków widzenia; chwilowe oświetlenie jest zbyt duże do możliwości adaptacyjnych oka rodzaje: wg kryterium ich powstawania:bezpośrednie, pośrednie, odbiciowe;wg skutków:przeszkadzające, przykre,oślepiające efekt stroboskopowyoświetlenie świetlówkami,które tętnią(zapalają się i gasną),ale my tego nie widzimySTOPNIE NATĘŻENIA OŚWIETLENIA *10lx-ogólna orientacja w pomieszczeniu, *20lx-orientacja i rozpoznanie średniej wielkości, *100lx-praca nieciągła i czynności dorywcze, *500lx- praca przy dużych wymaganiach wzrokowych *1000lx-długotrwała i wyjątkowo natężona praca TOK PROJEKTOWANIA (zaproj urządzenia oświetleniowego):1.analiza warunków geom,fiz,2.analiza czynności fiz,umysł3.ustalenie założeń oświetleniowych4. wybór źródła światła5.obliczenie liczby lamp, opraw, mocy proj szczegółowe 1.szczegółowy wybór typu i mocy źródeł światła2.wybór opraw3.wybór urządzeń wspornych4.wysokość i sposób umieszczenia opraw5.obliczenia regulowania oświetlenia6.porówn wyników z założeniami7.zestawienie sprzętu8.opracowanie planów i opisów
Z JAKOŚCI ŚRODOWISKA PRACY ROZLICZA:●państwo (i pracownicy)rozlicz formalno-prawne; min strat państwa wynikających z wpływu środowiska pracy na pracowników;podstawowe mierniki: *wypadkowośc i skutki wypadku, absencja powypadkowa *choroby zawodowe *ew. stan materialnego środowiska pracy ●pracownicy rozlicz społeczne;zadowolenie pracow z jakości środowiska pracy;podst mier: *trudne do ustalenia, trzeba by poprowadzić badania dot. Subiektywnych ocen warunków pracy ●właściciel i pracownicy rozlicz zdrowotne;szetroko rozumiane zdrowie pracow;podst.mier:proponowane przez specjalistów od promocji zdrowia●właścicielrozlicz ekonomiczne; optymalizacja(wykorzystania możliwości),innowacyjność(czas pracy pracow); podst.mier:ilość, jakość, straty materiałów i energii, mierniki ekonomiczne TRÓJFAZOWY SYSTEM oceny stanowiska pracy ►strefa zielona-ryzyko pomijalnie małe;ryzyko choroby zawod lub urazy jest znikome, do zaakceptowania; nie wymaga się zmian na stanowisku pracy►s.żółta-ryzyko tolerowane lub umiarkowane; dla całej populacji lub jej części ►s.czerwona-ryzyko istotne lub nietolerowane, duże; konieczna natychmiastowa przebudowa stanowiska pracy METODY badań erg:■metoda ekspertów(badań dokonują eksperci, specjaliści od różnych dziedzin[technolog,bhp,ergon]) ■m.subiektywna ocena pracowników tech wykorzyst: *arkusze obserwacyjne(obserwacje przez ekspertów stan.pracy; obserw.bezpośrednie[duża dokładność;obserw.cały czas];obserw.migawkowe[obserw.co pewien czas]; obserw.uczestnicząca[uczestniczy się w wykonywaniu pracy]) *chronocyklografia(pracownicy są filmowani, ale wie o tym[badanie pracy, ustalanie właściwej kolejności ruchów pracy i ograniczanie ruchów-skracanie czsau pracy]) *erg lista kontrolna(erg procesu pracy,erg przestrzeni pracy, procesy inform-decyzyjne w syst czł-obiekt tech, ocena środowiska pracy)■ eksperymenty laboratoryjne■ wywiady kierowane z pracow■ badania
1