Wykład 1

DEFINICJA HOSPICJIUM

• Hospicjum - pochodzi od łacińskiego HOSPITIUM, oznacza gościnność, związek gościnności i przyjaźni między gospodarzem i gościem uważany w starożytności za święty, nierozerwalny. Hospitium rozumiane jest również jako gościnne przyjęcie, dom gościnny. Określenie to jest dwuznaczne - dom oraz związek

• HOSPES (łac.) - gość, gospodarz, przyjmujący gości

• HOSPITIO - chrześcijańskie instytucje dobroczynne, św Paulin z Noli 353 - 431

• HOSPICJUM - schronisko dla pielgrzymów, okres średniowieczny

• Określenie domu dla umierających.

1842 r. - Lyon, założycielka Jeanie Gardier

1879 r. - Dublin, Irlandzkie Siostry Miłosierdzia Hospicjum NMP

1905 r. - Londyn, Hospicjum św. Józefa

Współcześnie HOSPICJUM to - schronisko, zakład dla bezdomnych lub beznadziejnie chorych

!!! HOSPICJUM - zakład opieki zdrowotnej zapewniający opiekę medyczną, psychologiczną, społeczną i pomoc duchową chorym w terminalnym okresie choroby głównie nowotworowej (Wielki Słownik Medyczny PAN 1996).

HOSPICJUM - instytucja opieki paliatywnej funkcjonująca w ramach opieki zdrowotnej

LECZENIE OBJAWOWE:

1. praca zespołowa - akceptacja pacjenta, afirmacja wartości pacjenta

2. wsparcie psychosocjalne - Prawda i nadzieja

DEFINICJA OPIEKI PALIATYWNEJ

!!! OPIEKA PALIATYWNA - to aktywna całościowa opieka nad pacjentem z zaawansowaną, postępującą chorobą. Podstawowe znaczenie ma leczenie bólu i innych objawów oraz zapewnienie wsparcia psychologicznego, społecznego oraz duchowego. Celem opieki paliatywnej jest uzyskanie jak najlepszej jakości życia pacjentów i ich rodzin. Wiele aspektów opieki paliatywnej można zastosować we wcześniejszych etapach choroby w połączeniu z innymi metodami leczenia (WHO, Genewa 1990).

Pojęcie „paliatywny” pochodzi od słowa „pallium” czyli płaszcz.

OPIEKA PALIATYWNA - jest działaniem, które poprawia jakość życia chorych z chorobą zagrazającą życiu oraz ich rodzin. Obejmuje zapobieganie i zwalczanie cierpień, wczesne rozpoznanie staranne badanie i leczenie bólu oraz innych problemów.

MEDYCYNA PALIATYWNA - jest specjalnością lekarską (W Polsce od 1999 r.), a zarazem dziedziną medycyny, która zajmuje się opracowaniem standardów strukturalno-organizacyjnych opieki paliatywnej oraz wytycznych skutecznego postępowania w opiece paliatywnej.

LECZENIE PALIATYWNE - forma leczenia nastawiona na łagodzenie dolegliwości w rozumieniu onkologicznym, w celu przedłużenia życia i zahamowania postępu zaawansowanej choroby nowotworowej.

ZASADY MEDYCYNY:

• czynienie dobra

• najmniejsze powodowanie szkody

• szacunek dla życia

• szacunek dla autonomii pacjenta

• sprawiedliwy rozdział ograniczonych środków

Podmiotem działań medycznych jest chory człowiek. Centralnymi wartościami są jego zdrowie i godność: poczucie własnej wartości, które ma towarzyszyć choremu także podczas umierania.

!!! ZASADY:

• szacunek dla życia

• akceptacja nieuchronnej śmierci jako naturalnego zakończenia nieuleczalnej choroby

• niestosowanie uporczywej terapii w celu przedłużenia życia

• niestosowanie eutanazji w celu skrócenia życia

• popraw jakości życia chorego i jego rodzin poprzez: leczenie dotkliwych objawów choroby; wsparcie psychologiczne, socjalne i duchowe; wsparcie w żałobie.

Rozpoznanie zgony:

1. leczenie przyczynowe

2. leczenie objawowe

3. opieka terminalna (np. opieka hospicyjna, paliatywna)

1967 - hospicjum św. Krzysztofa, Londyn, Cicely Saunders - pierwsze w Europie

1981 - pierwsze w Polsce, Kraków, Nowa Huta, Towarzystwo Przyjaciół Chorych „Hospicjum”

1988 - Zespół Opieki Paliatywnej, Poznań

1990 - Klinika Opieki Paliatywnej w Poznaniu, prof. J. Łuczak

1993 - Krajowa Rada ds. Opieki Paliatywnej przy Ministerstwie Zdrowia

1994 - Warszawskie Hospicjum dla dzieci, pierwsze hospicjum domowe dla dzieci

1999 - standard opieki paliatywnej i hospicyjnej

2002 - Polskie Towarzystwo medycyny paliatywnej

ORGANIZACJA OPIEKI PALIATYWNEJ:

1. Praca Zespołowa - personel: lekarze, pielęgniarki, psycholog, pracownik socjalny, rehabilitant, terapeuta zajęciowy, kapelan

2. Wolontariat

3. Dyspozycyjność

4. kwalifikacje zawodowe, specjalizacja, kursy

FORMY OPIEKI PALIATYWNEJ:

• opieka stacjonarna

• opieka dzienna

• opieka domowa

• opieka ambulatoryjna

• zespoły wspierające

• siedziba zespołu opieki paliatywnej w promieniu 30 km, dla dzieci 100 km

• na 1 mln mieszkańców - 50 łóżek stacjonarnych, oddziały max 10-15 łóżkowe. Opieka domowa obejmuje max 75-100 pacjentów jednorazowo na teren 100 tyś ludności

• Opieka sprawowana jest całotygodniowo, całodobowo.

• Preferowanym miejscem opieki jest dom chorego.

• Opieka paliatywna dla dzieci i młodzieży sprawowana jest przez hospicja dla dzieci lub wydzielone zespoły w hospicjum dla dorosłych

• Podstawowym miejscem opieki paliatywnej dla dzieci jest dom rodzinny.

Wykład 2

GDY ZBLIŻA SIĘ ŚMIERĆ

1. ŚMIERĆ NALEŻY DO ŻYCIA

Śmierć należy do życia jako jego ostatnia faza. Powinna być więc szanowana jako jego ostatnia chwila.[…] Umierający nie tylko nie powinien być traktowany jako nieuleczalny i porzucony w swoją samotność i zdany na rodzinę, ale powinien być powierzony opiece lekarzy i pielęgniarek. [Karta Pracowników Służby Zdrowia. Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Watykan 1995 ]

Pomagać osobie w umieraniu oznacza pomagać jej w przeżyciu śmierci jako ostatniego doświadczenia życia. Śmiertelnie chory jest więc osobą potrzebującą ludzkiej i chrześcijańskiej opieki. Lekarze i pielęgniarki są powołani by dać w tym względzie swój własny i nieodzowny wkład. [Karta Pracowników Służby Zdrowia. Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Watykan 1995 ]

2. STADIA FAZY TERMINALNEJ:

1. Okres początkowy

2. Stadium zaawansowane

3. Agonia

Okres początkowy

• Potrzebna jest odwaga, aby powiedzieć, że agresywne leczenie już nie przynosi rezultatów.

• Przekazywanie trudnej wiadomości

• Rozchwiany stan emocjonalny pacjenta - MECHANIZMY OBRONNE:

a) zaprzeczanie [nie mam raka]

b) tłumienie [nie boję się, dam sobie radę]

c) projekcja [boję się o serce, bo raka nie mam]

d) racjonalizacja [mam raka, ale ból jest z kręgosłupa]

• MECHANIZMY ADAPTACJI do choroby:

a) znalezienie przyczyny choroby i uspokojenie [wiem skąd ta choroba, czuję się spokojniejsza]

b) próba wzięcia inicjatywy w swoje ręce [ diety, techniki samo uzdrawiające]

c) próba przetworzenia informacji o sobie [równanie w dół lub w górę]

• MECHANIZMY DEZADAPTACJI do choroby:

a) silne przygnębienie

b) ostre stany lękowe

c) drażliwość, wybuchowość, zmiany nastroju

d) poczucie winy, uczucie upokorzenia i małowartościowości

e) zaburzenia wegetatywne: brak apetytu, zaburzenia snu, tachykardia, nadmierna potliwość.

f) zaburzenia pamięci i uwagi

g) mentalny powrót do przeszłości, wyidealizowanej

h) egocentryzm

Okres umierania, agonia

• Trudności w poruszaniu się

• Zmęczenie, objawiające się pobudzeniem i potrzebą ciągłego nerwowego przemieszczania się w łóżku

• Zakończenie ulubionych aktywności życiowych

• Rosnące zapotrzebowanie na sen

• Brak apetytu

• Przestoje w oddychaniu

• Sinienie

• Widzenie zmarłych osób

• Załatwienie ważnych spraw

3. ARS MORIENDI

• 70 % chorych traci częściowo świadomość w ostatniej dobie życia

• 20 % chorych wymaga opieki medycznej ze względu na ból i inne objawy chorobowe

• U większości chorych narasta niepokój egzystencjalno-duchowy ( J. Łuczak, ks. P. Krakowiak)

• Wiele osób z otoczenia bliskich i rodziny rozważa wezwanie karetki pogotowia lub zawiezienie chorego do szpitala - NIE ROBIĆ TEGO!!!

• Towarzyszenie umierającemu:

a) Modlitwa

• indywidualna, wspólnotowa, różaniec, koronka do Miłosierdzia Bożego, psalm, rytmika modlitwy,

• kapelan, ksiądz z parafii, rodzina, zaprzyjaźniony lub obecny członek zespołu hospicyjnego,

• kontynuacja modlitwy w wypadku widocznych oznak śmierci,

b) Rytuały sakramentalne - wiatyk, palenie świec, świecy

c) Muzyka - medytacyjna

d) Cisza

• Towarzyszenie rodzinie i bliskim:

• Wytłumaczenie mechanizmów śmierci?

• Delikatne i dyskretne prowadzenie

• Opanowanie lęku przed śmiercią w domu

• Pomoc w pierwszych czynnościach przy zwłokach

• Wydanie karty zgonu przez lekarza hospicjum

Wykład 3

POMOC PSYCHOLOGICZNA, SOCJALNA, DUCHOWA W OPIECE PALIATYWNEJ

1. OPIEKA PALIATYWNA - ZASADY:

• Szacunek dla życia

• Akceptacja nieuchronnej śmierci jako naturalnego zakończenia nieuleczalnej choroby

• Niestosowanie uporczywej terapii w celu przedłużania życia

• Niestosowanie eutanazji w celu skracania życia

• Poprawa jakości życia chorego i jego rodziny poprzez:

• leczenie dotkliwych objawów choroby

• wsparcie psychologiczne, socjalne i duchowe

• wsparcie w żałobie

2. WSPARCIE PSYCHOLOGICZNE

ROLA PSYCHOLOGA W HOSPICJUM:

• niezbędny członek zespołu domowego i hospicjum stacjonarnego

• udziela wsparcia pacjentowi, rodzinie oraz załodze

• prowadzi z kapelanem w hospicjum grupę wsparcia w żałobie

ZADANIA PSYCHOLOGA W HOSPICJUM:

• Sporządzanie indywidualnej diagnozy psychologicznej pacjenta, członków rodziny sprawującej opiekę

• Psychoterapia bezpośrednia (odreagowująca, racjonalna, relaksacja, wizualizacja, podtrzymująca)

• Psychoterapia pośrednia: rodziny w trakcie trwania choroby, rodziny w okresie osierocenia

• Ścisła współpraca z lekarzem, pielęgniarką, pracownikiem socjalnym, kapelanem \ duchownym, wolontariuszem

• Działalność na rzecz personelu: zabezpieczające przed zespołem wypalenia zawodowego

• Działalność szkoleniowo-edukacyjna

PRZYKŁADY PROBLEMÓW KLINICZNYCH I WSPARCIA PRZEZ PSYCHOLOGA:

• złożone reakcje żalu i przedłużające się okresy żałoby

• zaburzenia przystosowania

• zaburzenia typu niepokój, lęk, depresja

• zaburzenia związków międzyludzkich i komunikacji

• współ-leczenie objawów: wymioty, ból przewlekły

• wykrywanie i leczenie stresu psychologicznego

3. WSPARCIE SOCJALNE

ROLA PRACOWNIKA SOCJALNEGO:

• Niezbędny członek zespołu hospicjum domowego i stacjonarnego

• Rozmowa z chorym, rodziną i całym personelem hospicjum

• Sporządzanie genogramu

• Ustalanie potrzeb i zakresu pomocy

• Prowadzenie dokumentacji hospicjum

ZADANIA PRACOWNIKA SOCJALNEGO:

• rozpoznanie potrzeb socjalnych pacjentów i ich rodzin (rozmowy, wywiad rodzinny)

• tworzenie, we współdziałaniu z rodzinami, indywidualnych programów wsparcia oraz pomoc w ich realizowaniu

• udzielanie indywidualnej, dostosowanej do aktualnych potrzeb pomocy, również wyręczającej

• pomoc w uzyskiwaniu świadczeń z pomocy społecznej oraz w organizowaniu usług opiekuńczych

• szerokie poradnictwo i doradztwo z zakresu praw pacjenta, uprawnień wynikających z przepisów o ubezpieczeniu społecznym, pomocy społecznej, prawa pracy, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa emerytalno-rentowego, prawa cywilnego, poszukiwanie różnorodnych możliwości uzyskania pomocy i wsparcia instytucjonalnej, organizacji pozarządowych i współdziałanie z nimi

• wsparcie dla osób osieroconych: rozmowy, organizowanie spotkań grup terapeutycznych i samopomocowych

• prowadzenie szeroko pojętej działalności informacyjnej, tworzenie bazy danych, pomoc w tworzeniu dokumentacji hospicjum

• działalność szkoleniowo-edukacyjna

4. WSPARCIE DUCHOWE

ROLA KAPELANA HOSPICJUM:

• niezbędny członek zespołu hospicyjnego w opiece domowej i stacjonarnej

• rozmowy z chorym, rozpoznanie potrzeb duchowych i religijnych chorego

• prowadzenie wraz z psychologiem oraz pracownikiem socjalnym grupy wsparcia w żałobie

ZADANIA KAPELANA W HOSPICJUM:

• posługa sakramentalna w każdej porze dnia i nocy, w tym sprawowanie Eucharystii w kaplicy hospicyjnej

• gotowość na rozmowę z chorym, obecność na każdą prośbę chorego

• opieka i troska nad całym personelem hospicjum, sprawowanie Mszy św. dla personelu hospicjum, pomoc w przeciwdziałaniu zespołu wypalenia zawodowego

• udział w zajęciach grupy wsparcia w żałobie

• obowiązek modlitwy za chorych, bliskich chorego i członków zespołu.

Wykład 4

WOLONTARIAT W HOSPICJUM

DEFINICJA:

WOLONTARIUSZ- osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia pracuje na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.

Praca wolontariusza polega na wykonywaniu czynności określanych jako świadczenia. Praca ma charakter bezpłatny.

Wolontariuszowi nie przysługuje wynagrodzenie.

KTO MOŻE ZOSTAĆ WOLONTARIUSZEM? Wyłącznie OSOBA FIZYCZNA, nie osoby prawne, organizacje; wiek: nie ma minimalnej ani maksymalnej granicy wieku!

* dzieci poniżej 13 roku życia nie posiadają zdolności do podjęcia czynności prawnych, mogą być wolontariuszem za pisemną zgodą opiekuna prawnego!

KWALIFIKACJE I OBOWIĄZKI:

• Wolontariusz powinien posiadać odpowiednie kwalifikacje i spełniać odpowiednie wymagania co do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeśli regulują to odrębne przepisy.

• Wolontariusz nie posiada obowiązków

*w hospicjum każdy wolontariusz ma obowiązek przestrzegać regulaminu wolontariatu hospicjum lub innego aktu wewnętrznego hospicjum

• Wolontariusz musi przestrzegać w szczególności:

• obowiązek poszanowania praw pacjenta

• zachowania tajemnicy informacji stanowiącej tajemnice hospicjum, głównie chorych i ich rodzin

• poszanowania mienia hospicjum i korzystania z niego w odpowiedni sposób

• obowiązek należytego wykonywania przyjętych zobowiązań.

Ogólne zasady funkcjonowania określone są w regulaminie wewnętrznym hospicjum albo w porozumieniu - umowie pomiędzy hospicjum i wolontariuszem.

Porozumienie obowiązujące powyżej 30 dni musi być sporządzone na piśmie.

PRAWA WOLONTARIUSZA W HOSPICJUM - wynikają z zapisów w ustawie o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie:

• Prawo do uzyskania informacji o przysługujących mu prawach i ciążących obowiązkach

• Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania wolontariatu

• Prawo do zwrotu kosztów podróży służbowych i diet

• Prawo do zaopatrzenia z tytułu wypadku albo do ubezpieczenia od następstw NW

• Prawo do uzyskania zaświadczenia o wykonywanych czynnościach

• Prawo do pisemnego porozumienia.

UPRAWNIENIA HOSPICJUM wynikają z zapisów w ustawie o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie:

• Pokrywanie kosztów diet i szkoleń

• Pisemne opinie o pracy wolontariusza

• Ubezpieczenie zdrowotne w NFZ

• Ubezpieczenie OC

• PRAWO WOLONTARIATU HOSPICYJNEGO - zespół norm regulujących sytuację prawną wolontariusza w hospicjum, zasadniczo w oparciu o ustawę o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie oraz o zakładach opieki zdrowotnej.

Obszary funkcjonowania wolontariatu w hospicjum:

1. WOLONTARIAT MEDYCZNY: osoba fachowa wykonująca świadczenia na rzecz hospicjum w zakresie opieki paliatywnej albo osoba bez specjalistycznego wykształcenia wykonująca czynności pomocnicze w stosunku do świadczeń fachowców w zakresie medycznym

2. WOLONTARIAT NIEMEDYCZNY (AKCYJNY): przygotowanie i przeprowadzenie akcji na rzecz hospicjum -pozyskiwanie środków finansowych, edukacja i informacja, prace administracyjne i techniczne, porządkowe.

Obszary funkcjonowania wolontariatu w hospicjum:

• wolontariat szkolny

• wolontariat studencki

• wolontariat 50+

• wolontariat więźniów.

Jak funkcjonuje wolontariat w hospicjum?

1. Koordynator wolontariatu - osoba z ramienia hospicjum odpowiedzialna za wolontariat

2. Centrum wolontariatu - konkretne miejsce w hospicjum służące TYLKO dla wolontariatu

Koordynator Wolontariusz

SZKOLENIA

• pomoc prawna i socjalna

• wiedza medyczna

• aspekty psychologiczne

• opieka i towarzyszenie duchowe

CZEGO MOŻE PODJĄĆ SIĘ WOLONTARIUSZ W HOSPICJUM:

• Poprawa samopoczucia i jakości życia pacjenta; organizacja czasu wolnego chorego, aktywizacja chorych, współpraca z zespołem opiekuńczym, współpraca z lekarzem, pielęgniarką, psychologiem, kapelanem

• Zwiększanie udzielania wsparcia chorym i ich bliskim; pomoc wyręczająca, zakupy, pomoc socjalna, prawna

• Pomoc w pielęgnacji chorego

• Promowanie idei hospicyjnej, edukacja społeczna

• Gotowość do podnoszenia kwalifikacji wolontariusza

• Zaangażowanie wolontariuszy w rekrutację kolejnych

PROFIL WOLONTARIUSZA:

• organizator czasu wolnego w hospicjum stacjonarnym

• wiek - ukończony 18 rok życia

• wykształcenie: bez znaczenia, preferowane: pedagogika, artystyczne

• usposobienie: osoba komunikatywna, pogodna, lubiąca ludzi, mająca twórcze pomysły i odwagę w ich realizacji

• doświadczenie: przejście okresu próbnego, udział w podobnych działaniach

WOLONTARIUSZ MEDYCZNY: lekarz, pielęgniarka

• cechy pożądane: otwartość, ciepło osobiste, zdolność do empatii, tolerancja, dojrzałość emocjonalna, łatwość w nawiązywaniu kontaktów, dyskrecja, szacunek dla cudzych tajemnic, umiejętność słuchania.

PROBLEMY W PRACY WOLONTARYJNEJ:

• Problemy chorego i rodziny

• Nieakceptowanie cierpienia (żadnego)

• Przypisywanie sobie, nawet błahych, symptomów jako objawów nowotworu

• Problemy wynikające ze złej organizacji pracy - przepracowanie lub zbyt dużo wolontariuszy na jednym odcinku

• Konflikty ze współpracownikami \ wolontariuszami, „nawracanie” chorych, komentowanie poczynań personelu

ODEJŚCIE Z WOLONTARIATU:

• wolontariusz ma prawo zrezygnować w każdej chwili z pracy wolontaryjnej

• zespół hospicjum także ma prawo rezygnacji z jego pomocy

• zespół hospicjum decyduje o miejscu zatrudnienia wolontariusza

• decyzja o zakończeniu niesie za sobą duży ładunek emocjonalny

• kultura powiedzenia „do widzenia”

• pożegnanie może oznaczać zmianę miejsca pracy, rodzaju wolontariatu

Wykład 5

EUTANAZJA

EUTANAZJA - czyn lub zaniedbanie, które ze swej natury lub intencji działającej powoduje śmierć w celu usunięcia wszelkiego cierpienia; powodowane współczuciem zabicie nieuleczalnie chorego człowieka na jego żądanie.

FORMY EUTANAZJI:

• czynna - śmierć jest wynikiem aktywnego działania

• bierna (ortotanocja) - śmierć spowodowana zaniechaniem

• dobrowolna - chory samodzielnie wyraża świadome żądanie zabicia

• niedobrowolna - chory nie jest w stanie wyrazić woli, ale wcześniej pozostawił pisemnie taką wolę albo ustanowił przedstawiciela prawnego

• bezpośrednia - podjęto czynności lub zaniechania prowadzące do bezpośredniego zgonu.

FORMY ZABÓJSTW KTÓRE NIE SĄ EUTANAZJĄ:

• wspomagane samobójstwo - osoba trzecia pomaga choremu w samodzielnym uśmierceniu się

• pseudoeutanazja - inne rodzaje zabójstw, eugenika

• kryptanazja - pozbawienie życia wbrew wiedzy i woli chorego.

EUTANAZJA - grecki „en” - dobry, łagodny; „thanates” - śmierć. W V w.p.n.e Kratinos używa w poemacie o życiu pojęcia euthanatos, jako określenie dobrej i pięknej śmierci.

Wyspa Kos - starcom podawano truciznę

Sparta- zabijanie upośledzonych dzieci

Platon i Arystoteles - zwolennicy uśmiercania osób chorych nieuleczalnie i niedołężnych

Hipokrates - nie wolno lekarzowi podawać trucizny choremu, nawet na wyraźne żądanie chorego

F. Bacon - zadaniem lekarza jest przywracanie zdrowia

D. Hure, A. Schopenhauer - pogląd sprzyjające wspomaganemu samobójstwu

F. Nietzsche - człowiek jako istota absolutna, pojęcie życia bezwartościowego, „nie-człowiek”

K. Binding - podstawa do nazizmu w niszczeniu osób upośledzonych i psychicznie chorych.

Kongregacja nauki i Wiary Iura et Bona - deklaracja o eutanazji 1980r, „Życie ludzkie jest święte.” Nikomu nie wolno nastawać na życiu człowieka niewinnego ponieważ narusza to jego nieutracone i niezbywalne prawo.

Kodeks Etyki Lekarskie art. 31 NIL 2004,

Art. 150 kodeks karny RP

Art. 151 kodeks karny

Deklaracja Praw Człowieka narodów Zjednoczonych - lekarzowi nie wolno stosować eutanazji ani pomagać choremu w popełnianiu samobójstwa.

OCENA MORALNA:

1. STANOWISKO KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO:

1. Pius XII -każda forma eutanazji jest niedozwolona, przerwanie stosowania środków nadzwyczajnych nie jest eutanazją;

2. J.P.II - deklaracja o eutanazji 5.V.1980; KKK 1992, ewangelium Vitae o wartości i nienaruszalności ludzkiego życia, 1995 - eutanazja jest nieusprawiedliwionym zabójstwem; wynika z utylitaryzmu lub źle pojętej litości

2. STANOWISKO KOŚCIOŁA PRAWOSŁAWNEGO - część tych kościołów usprawiedliwia eutanazję jako miłość

bliźniego.

ALTERNATYWA EUTANAZJI:

• łagodzenie cierpienia jest najlepszą alternatywą eutanazji; deklaracja o eutanazji

• dopuszczalne jest stosowanie takich środków w celu łagodzenia cierpienia, które mogą nosić świadomość, a nawet pośrednio skracać życie pod warunkiem zachowania wymogów prawa moralnego.

• od eutanazji czy samobójstwa należy odróżnić zezwolenie na śmierć - evangelium vitae p. 65

• pacjent ma prawo odrzucić leczenie jeśli szanse na wyleczenie lub przywrócenie sprawności są małe lub żadne

• wobec pacjenta w stanie terminalnym powinno stosować się zwykle metody leczenia i towarzyszyć mu w umieraniu

UPORCZYWA TERAPIA (evangelium vitae p. 64) - Forma aktywności medycznej stosowana w sytuacji kiedy proces choroby osiągnął punkt, w którym proponowane leczenie przestaje służyć dobru pacjenta.

Za środki zwyczajne uznawane są:

• dostępny finansowo dla większości obywateli danego kraju

• nie powoduje nadmiernych, zbyt długich cierpień danej osoby

• daje prawdopodobieństwo wyleczenia.

Rezygnacja z uporczywej terapii nie jest rezygnacją ze zwykłej terapii. Zaniechanie uporczywej terapii a eutanazja to nie to samo.

ZASADA PODWÓJNEGO SKUTKU:

• ta sama czynność może mieć dwa skutki zamierzony i niezamierzony

• czyn musi być dobry sam w sobie

• zły skutek nie może być zamierzony

• nie można używać złego skutku jako środka do osiągnięcia skutku

STAN TERMINALNY - końcowy etap choroby śmiertelnej; (terminus - granica, kres), w którym badania diagnostyczne i leczenie przyczynowe często tracą na znaczeniu, z wyjątkiem sytuacji, w których nagłe pogorszenie stanu chorego może być wywołane przyczyną, której skorygowanie przyniesie istotne korzyści kliniczne.

STAN WEGETATYWNY - występuje u pacjenta, który jest przytomny, ale pozbawiony świadomości. Rdzeń przedłużony funkcjonuje prawidłowo, tzn. zachowane są reakcje odruchowe (np.: reakcje obronne, postawy ciała, regulacja temperatury, krążenie, chory samodzielnie oddycha, trawi podane mu pokarmy). Pacjent nie kontaktuje jednak ze światem rzeczywistym. Stan ten spowodowany jest uszkodzeniem półkul mózgowych, zapewniających człowiekowi świadomość siebie, otoczenia i kojarzenie.

TERMINALNA ESDECJA - nie jest formą eutanazji; polega na tym, że pacjentowi podaje się podwyższoną dawkę morfiny lub podobnie działającego środka i przestaje się go karmić i poić. Po kilku dniach chory umiera z głodu lub z odwodnienia. Procedura ta jest stosowana najczęściej bez wiedzy i zgody pacjenta

Wykład 6

ZASADY OPIEKI PALIATYWNEJ:

• szacunek dla życia

• akceptacja nieuchronnej śmierci jako naturalnego zakończenia nieuleczalnej choroby

• niestosowanie uporczywej terapii w celu przedłużenia życia

• niestosowanie eutanazji w celu skrócenia życia

• popraw jakości życia chorego i jego rodzin poprzez: leczenie dotkliwych objawów choroby; wsparcie psychologiczne, socjalne i duchowe; wsparcie w żałobie.

Każdego roku w Polsce wykrywa się 120 tysięcy przypadków raka. 85 tysięcy Polaków umiera rocznie z powodu choroby nowotworowej. Około 400 tysięcy choruje na raka. Co druga osoba cierpi z powodu bólu. Współczesna medycyna dużo uwagi poświęca nowoczesnym metodom walki z rakiem, zdecydowanie mniej - problemom związanym z bólem nowotworowym

DEFINICJA BÓLU:

• Ból to nieprzyjemne doznanie zmysłowe i emocjonalne związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek albo opisywane w kategoriach takiego uszkodzenia.

• Ból jest zawsze doznaniem nieprzyjemnym, subiektywnym, zjawisko psychologiczne

• Jest doznaniem czuciowym

• Bardzo ważna funkcja odruchowo-obronna

• OBJAW CHOROBOWY!

• Ból traci rolę czynnika ostrzegawczego w terminalnej fazie choroby nowotworowej.

• STAJE SIĘ CIERPIENIEM NIEPOTRZEBNYM.

RODZAJE BÓLU:

• Ból ostry, ból przewlekły - ZAWSZE PATOLOGICZNY!!!

• Ból receptorowy

• Ból niereceptorowy:

• ból neuropatyczny

• ból psychogenny

• ból zapalny

• Ból zlokalizowany

• Ból rzutowany

• Ból uogólniony (total pain), wszechogarniający

CO TO JEST BÓL NOWOTWOROWY?

• Ból nowotworowy jest to ból powstały w wyniku choroby nowotworowej, jej leczenia lub obu tych sytuacji razem ( J. J. Bonica, 1979)

• Najważniejszy problem w chorobie nowotworowej!

• 9 mln ludzi cierpi ból nowotworowy!

• 80-90 % chorych jesteśmy w stanie uwolnić od bólu nowotworowego

• 3\4 chorych cierpi z powodu bólu w terminalnej fazie choroby nowotworowej

BÓL NOWOTOWROWY W ZAAWANSOWANEJ FAZIE CHOROBY:

• Ekspansja nowotworu 40-90%

• Postępujące osłabienie, wyniszczenie 10-30%

• Leczenie 5-20%

• Inne 10-20%

CO POWODUJE BÓL NOWOTWOROWY?

• Zaburzenia snu

• Zaburzenia apetytu

• Nadmierna drażliwość

• Depresyjny nastrój

• Obniżenie libido i aktywności seksualnej

• Upośledzenie ruchowe

• Uczucie przemęczenia

• Obniżenie progu bólu i spadek tolerancji bólu

• Problemy z koncentracją

• Zmniejszenie aktywności społecznej i zawodowej

• Koncentracja życia na osi: dom-lekarz-szpital-apteka

• Utrata przyjaciół

• Pogorszenie stosunków w rodzinie

• Eskalacja żądań nowego leku lub zabiegu chirurgicznego

• Objawy z działaniem niepożądanym leku

• Uzależnienia

• Nadmierne eksponowanie tzw. zachowań bólowych

CZY BÓL MOŻNA ZMIERZYĆ?

• Ocena bólu przez chorego jest jedynym użytecznym kryterium pomiaru bólu.

• Maksymalne zobiektywizowanie b. subiektywnego odczucia poprzez stosowanie prostych skal bólowych

• Skale bólowe:

• skala wizualno-analogowa (VAS)

0------------------------------------------------100

• skala numeryczna (NMR)

0—1—2—3—4—5—6—7—8—9—10

• skale pediatryczne - tzw. buźki

• skale geriatryczne (DOLOPLUS)

CZY MOŻNA SKUTECZNIE LECZYĆ BÓL NOWOTWOROWY?

NAJWAŻNIEJSZE ZASADY DOTYCZĄCE LECZENIA BÓLU NOWOTWOROWEGO:

• Dawka leku dobierana jest indywidualnie dla każdego chorego i jego bólu na właściwy dla danego leku czas działania (4, 8, 12, 72 godz.)

• Podajemy stale lek „według zegara”, a nie w razie bólu

• Zmieniamy lek na silniejszy, jeśli słaby przestaje być skuteczny

• Łączymy leki przeciwbólowe o różnych mechanizmach działania i uzupełniamy lekami wspomagającymi (koanalgetyki)

• Zawsze wybieramy drogę doustną podawania leku, jeśli jest to tylko możliwe

LEKI STOSOWANE W LECZENIU BÓLU NOWOTWOROWEGO

Parę uwag o lekach przeciwbólowych…

• Leki przeciwbólowe = analgetyki

• OPIOIDY = silne leki przeciwbólowe działające wskutek wiązania się z receptorami opioidowymi

OPIATY = naturalne leki przeciwbólowe otrzymywane z opium

NARKOTYKI = pojęcie prawne, a nie medyczne! obejmujące opioidy i inne leki prowadzące do uzależnienia

psychicznego i fizycznego

Analgetyki proste (OTC):

• PARACETAMOL

• NIESTERYDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE (NLPZ)

Słabe opioidy:

• TRAMADOL

• KODEINA

Silne opioidy:

• MORFINA

• FENTANYL

ANALGETYKI PROSTE (OTC):

• Paracetamol - łagodny, ale dobry lek przeciwbólowy!

• W Polsce zarejestrowanych ponad 50 preparatów!

• Skuteczny lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy w bólu słabym do umiarkowanego

• Nieskuteczny w bólach silnych, zapalnych oraz zbyt małych dawkach!

• Bezpieczny u małych dzieci

• Wszystkie drogi podawania dobre: doustna, dożylna, doodbytnicza

• Dawka toksyczna powyżej 4g\dobę

ANALGETYKI PROSTE (OTC oraz „na receptę):

• Niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ)

• Silniejsze działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, silne działanie przeciwzapalne!

• Niebezpieczne działania uboczne:

• uszkodzenie wątroby i nerek

• zaburzenia krzepnięcia i krwawienia

• owrzodzenia żołądka

• Brak idealnych wskazań do stosowania konkretnego preparatu

• Dobre w monoterapii w bólu słabym i umiarkowanym, zapalnym, kostnym oraz w połączeniu z opioidem!

• Przykłady : kwas acetylosalicylowy ASA, ibuprofen, naproksen, ketoprofen

• Metamizol (pyralgina)

OPIOIDY SŁABE:

• Tramadol - działa dobrze w bólu umiarkowanym, można łączyć z lekami prostymi, ma swój efekt „pułapowy”, działanie niepożądane: wymioty, splątanie, szczególnie nasilone u dzieci i ludzi starszych, wymaga ściśle przestrzegania czasu działania

• Kodeina - wycofana

OPIOIDY SILNE:

MORFINA

• nazwa pochodzi od Morfeusza, boga greckiego marzeń sennych, jego ojcem był Hypnos ( bóg snu), stryjem Tanatos ( bóg śmierci),posłaniec Hadesu

• W PRZESZŁOŚCI wywar z maku, makówek stosowany doustnie jako lek nasenny, zapierający, uspakajający dla małych dzieci

• Najważniejszy alkaloid w opium, biały gorzki proszek dobrze rozpuszczający się w wodzie

• Lek do stosowania w bólach silnych

• Działa zwykle ok. 4 godzin

• Drogi podania: doustna, podskórna, dożylna, dokanałowa, doodbytnicza, wziewna, miejscowa?

• Miareczkowanie i ustalanie dawki

• NIE MA DAWKI PROGOWEJ, MAKSYMALNEJ, TOKSYCZNEJ! w leczeniu bólu nowotworowego

• Uzależnienie fizyczne, brak uzależnienia psychicznego ( narkomania)!!!

• Działania uboczne: nudności, wymioty, zaparcia, senność

• Reguła podawania morfiny: przeciwdziałanie działaniom ubocznym, ustalanie tzw. dawek ratujących

FENTANYL

• BARDZO SIILNY LEK PRZECIWBÓLOWY

• 75-100 razy silniejszy od morfiny

• Czas działania do 1 godziny, ale

• System tts- transdermalny wydłużył czas działania do 72 godzin i zmienił drogę podania na podskórną

• Dawka ustalana indywidualnie!

• Nie ma dawek maksymalnych!

• Mało działań niepożądanych: nudności, wymioty

MITY I FAKTY O OPIOIDACH

OPIOIDOFOBIA

CHORY I RODZINA

• Już dostaje morfinę (narkotyk)

• Położyli na mnie krechę, nie będą już leczyć, TO JUŻ KONIEC!!!

• Niedługo umrę

• Zrobią ze mnie narkomana

LEKARZ

• Tolerancja, później będzie działać słabiej(gorzej)

• Objawy niepożądane

• Kłopoty formalne: różowa recepta, restrykcyjne wypisywanie, wygodnictwo-lepiej tramadol na „białej”

FARMACEUTA

• Duże dawki, co ten doktor wypisuje!

• Kontrole z nadzoru farmaceutycznego

• Strach przed oszustwem-narkomani

• Konieczność specjalnych zabezpieczeń, pozwolenia, biurokracja

GDZIE SZUKAĆ POMOCY GDY BOLI

• Lekarz pierwszego kontaktu?

• SPECJALISTYCZNA PORADNIA LECZENIA BÓLU

• W bólu nowotworowym: poradnie onkologiczne, poradnie medycyny paliatywnej, hospicja...

• SPIS: NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA

• Województwo warmińsko-mazurskie, tylko jedna poradnia medycyny paliatywnej:

OLSZTYN, ul. Mariańska 4

tel. (89) 532 62 98

Wykład 7

OSIEROCENIE

1. DEFINICJA OSIEROCENIA I ŻAŁOBY

OSIEROCENIE - sytuacja człowieka, w której z powodu śmierci utracił ważną osobę. Klasyczną reakcją uczuciową jest żal i smutek. Żal to przykra reakcja uczuciowa, emocjonalna na utratę bliskiej osoby.

ŻAŁOBA - społeczny wyraz reakcji na utratę bliskiej osoby. Żałoba jest usankcjonowana typowymi dla danej społeczności obyczajami. Żałoba nie musi wiązać się z przykrą reakcją uczuciową

2. OSIEROCENIE JAKO PROCES

Jak każdy proces przebiega etapami, ma swoją dynamikę oraz szeroko pojęty indywidualny charakter

Przebieg zależy od wielu czynników, m.in. od:

• typu osobowości

• braku przygotowania na śmierć osoby bliskiej

• konfliktu ze zmarłym, ambiwalentny stosunek do zmarłego

Przebieg procesu osierocenia (Stedeford 1994):

• Etap pierwszy - Spotkanie, Osoba + Osoba = Jedność

• Etap drugi - Zbliżenie i spójna jedność

• Etap trzeci - Śmierć

• Etap czwarty - Rozdzielenie, brak „drugiej części”

• Etap piąty - Zdrowienie, odbudowanie siebie jako jedności

3. POGRZEB I RYTUAŁY POGRZEBOWE

• Działają uspakajająco, przynoszą ulgę

• Odwracają uwagę od smutku

• „poprawiają” samopoczucie, że jeszcze cos można dla zmarłego zrobić

• Oddanie czci zmarłemu, zapewnienie „przepychu” pogrzebu zmniejszają poczucie winy, są ostatnim wyrównaniem długów wobec zmarłego

• Okazja do spotkania dawno niewidzianych członków rodziny rozprasza smutek

4. ETAPY OSIEROCENIA

Wstrząs, odrętwienie, niedowierzanie, rzeczywistość śmierci nie przeniknęła do jego świadomości. występuje pustka, wiadomości docierają jakby we śnie, uczuciowe porażenie nic nie czuje, „to nie może być prawda” niewiara trwa od kilku minut do kilku dni.

Samotność, tęsknota i ból tęsknimy za zmarłym płacz, szukanie wspomnienia, „widzenie” osoby zmarłej, marzenia senne o zmarłym, odwiedzanie ulubionych miejsc zmarłego, w nadziei, że się go tam znajdzie najintensywniejszy smutek i poczucie winy.

Dezorganizacja i rozpacz, do świadomości dociera fakt, że zmarły już nie powróci, pojawiają się : złość, gniew na zmarłego, drażliwość, lęki i niepokój, zaburzenia koncentracji, utrata poczucia bezpieczeństwa- zerwana bliska więź uczuciowa oraz zaburzone poczucie zależności.

Akceptacja, osierocony w sposób intelektualny zdaje sobie sprawę z nieodwracalności straty, nie pozwalają na zaakceptowanie rzeczywistości, depresja i wahanie emocjonalne, trwa to zwykle około roku czasu.

Reorganizacja i nowe rozwiązania, konieczność zaakceptowania nowej sytuacji, powraca równowaga emocjonalna i duchowa, poczucie straty staje się do zniesienia, osierocony sam stara się zmienić organizację życia i podjąć nowe wyzwania, jest w stanie spokojniej wspominać zmarłego, zaczyna interesować się światem zewnętrznym, przeszłość oddala się, choć nie zostaje zapomniana.

5. OBJAWY OSIEROCENIA

Somatyczne: pustka w żołądku, ściskanie w klatce piersiowej, nadwrażliwość na dźwięki, uczucie braku tchu, osłabienie mięśniowe, brak energii, suchość w jamie ustnej, nasilenie objawów dotychczasowych chorób.

Emocjonalne: uczucie złości do służby zdrowia, Boga, rodziny, otoczenia, zmarłego, głęboka potrzeba powrotu osoby zmarłej lub do osoby zmarłej, lęk, zaburzenia rytmu snu, przygnębienie, głęboki smutek \ depresja.

Poznawcze: niedowierzanie i poczucie nierealności, zaprzeczanie, wrażenie obecności zmarłego(słuchowe, wzrokowe),upośledzona pamięć krótkotrwała, upośledzenie zdolności koncentracji

Behawioralne: zaburzenia apetytu i snu, wycofanie z życia społecznego, unikanie sytuacji przypominających zmarłego, nadmierna aktywność i zaangażowanie w sprawy dnia codziennego, noszenie przy sobie przedmiotów i rzeczy należących do zmarłych, radykalne zmiany stylu życia (przeprowadzka, nowy partner)

6. OSIEROCENIE - ZADANIA

Aby osierocony mógł do etapu reorganizacji i osiągnąć etap pewnej stabilizacji musi wypełnić określone zadania:

• Zaakceptować nową rzeczywistość po stracie bliskiej osoby

• Doświadczyć bolesnego smutku

• Przystosować się do otoczenia, w którym nie ma już zmarłej osoby

• Uporządkować emocje i skierować uwagę na relacje innego rodzaju

Zachęcając osieroconych do podjęcia tych zadań możliwe jest kontrolowanie przeżycia prawidłowego procesu osierocenia.

7. DOŚWIADCZENIA SMUTKU, PATOLOGIE I ZABURZENIA

• Powstrzymujemy się od płaczu

• Odkładamy przeżywanie smutku na później

• Stan przeżywania przedłuża się i przeradza w depresję kliniczną z samobójstwem włącznie (głównie mężczyźni)

• Zakłócone przeżywanie smutku, np. poczucie winy, złości, narzucanie sobie ograniczenia smutku

• Osobowości; osobowości patologiczne i zaburzenia psychiczne

• Nadmierna surowość wobec siebie, strata bliskiej osoby w niedalekiej przeszłości, niezdolność do wyrażania uczuć

• Śmierć nieoczekiwana, śmierć w cierpieniach, śmierć w samotności

• Przewlekły żal; tworzenie ”izb pamięci”, praktyki spirytystyczne

8. JAK POMÓC OSOBO PRZEŻYWAJĄCYM OSIEROCENIE

Warunki podstawowe:

- osoba doświadczona i przeszkolona

- ciągłość opieki

- możliwość korzystania z pomocy specjalistycznej

Cechy dobrej pomocy:

- szczerość i autentyczność

- bezinteresowność i życzliwość

- zdolność empatii

WSKAZÓWKI:

• Bądź dostępny dla członków rodziny w osieroceniu, podtrzymuj z nimi kontakt

• Słuchaj ich, pozwól na okazanie smutku

• Zachęcaj do rozmów na temat straty

• Wyrażaj akceptację i zrozumienie dla uczuć, w razie potrzeby wyjaśnij, co czują

• Bądź szczery i otwarty, przyznaj się, jeśli nie znasz odpowiedzi na zadane pytanie

• Pytaj dzieci, czego oczekują

• Pytaj rodziców, czego oczekują

• Zachęcaj do wspólnego wspominania rodzinnych wydarzeń, tych dobrych i tych mniej przyjemnych

• Pamiętaj o ważnych wydarzeniach w życiu rodziny

10. OSIEROCENIE U DZIECI

• Każde dziecko przeżywa indywidualnie osierocenie

• Wszystkie problemy w przeżywaniu osierocenia u dzieci i ich rodzin rozpatrywać należy indywidualnie, uwzględniając też wiek i etapy rozwoju emocjonalnego

• Śmierć któregoś z rodziców stanowi zwykle bardzo duży wstrząs, mający dla każdego dziecka odległe i poważne następstwa

• Dorośli nie rozumieją zazwyczaj sposobu myślenia i odrębności psychicznej dziecka

• Inne są reakcje żalu u dzieci, inaczej wyraża się przygnębienie

11. OSIEROCENIE U DZIECI - ODRĘBNOŚCI

KSZTAŁTOWANIE SIĘ POJĘCIA ŚMIERCI U DZIECKA:

DZIECKO DO 4 ROKU ŻYCIA

• Nie rozumie nieodwracalności śmierci, myślenie prelogiczne i magiczne: przedmioty czy osoby maja władze nad innymi

• Przyczynowość psychologiczna: mama poszła do szpitala i umarła, bo była na mnie zła

• Bardzo ścisłe przywiązanie do rodziców

• Od 2 roku życia rozumieją śmierć jako trwałe rozstanie obserwując np. śmierć domowego zwierzaka

• Emocjonalne reakcje na rozstanie b silne i podobne

• Lęk separacyjny na rozstanie kilkugodzinny a dłuższy ten sam

REAKCJE NA OSIEROCENIE: moczenie, brak apetytu, zaburzenia snu, częste infekcje, zjawisko przylepy, napady płaczu i następowej zabawy, częste zabawy w pogrzeb, wspominanie rodzica w zabawie

DZIECI 5-10 ROK ŻYCIA

• Pomiędzy 7 a 9 rokiem życia następuje przełom w myśleniu o śmierci

• 8-9 roku życia zaczynają zdawać sobie sprawę, że i dziecko może umrzeć

• Śmierć = rozstanie z rodzicami na trwałe

• Świadomość, że zmarli nie czują ani nie widzą

• Nieodwracalność śmierci

• Śmierć ma swoją przyczynę fizyczną

• Każdy kiedyś umrze

REAKCJE NA OSIEROCENIE: zaburzenia emocjonalne, nieprawidłowości w zachowaniu: niechęć do szkoły, zrywanie więzi koleżeńskich, trudności w koncentracji - opuszczanie się w nauce, czas trwania 2- 3 lata, patia, małomówność, napady płaczu, moczenie, zachowania nerwicowe, złość, agresja, fobie, leki nocne, hipochondria.

MŁODZIEŻ W OKRESIE DOJRZEWANIA:

• Uświadomienie ostatecznego charakteru śmierci

• Zdolność myślenia abstrakcyjnego

• Podobne okazywanie smutku

• Śmierć jednego z rodziców zwykle opóźnia element rozwojowej separacji od rodziców

REAKCJE NA OSIEROCENIE: częstsze popadanie w stany depresyjne, mniej samodzielni, agresja, zachowania aspołeczne, fobie i leki nocne, hipochondria

REAKCJE EMOCJONALNE DZIECI:

• Wstrząs i zaprzeczanie-nie wierzę!

• Gniew: jak Bóg mógł mi to zrobić!

• Poczucie winy: gdybym to zrobił, mama nie umarła by

• Zazdrość: dlaczego on ma mamę, a ja nie?

• Smutek \ osamotnienie: tak za nim tęsknie, dlaczego on nie wraca?

• Lek: kto teraz się mną zajmie?

• Wycofanie: apatia, ospałość,

• Przesadne reakcje na rozstanie, efekt przylepy

• Ciągły płacz

• Zachowania agresywne

• Zaburzenia snu, apetytu, moczenie, nietrzymanie stolca

REAKCJE DOROSŁYCH NA PRAWIDŁOWE REAKCJE U DZIECI:

• Niedostrzeganie problemów u dzieci - 40% rodziców zaprzecza występowanie jakichkolwiek reakcji u swoich dzieci na stratę drugiego rodzica (B. Raphael, Utrata rodzica, NY, 1992)

• Niezrozumienie

• Nieprawidłowe wyjaśnienia - „Mama zmarła i jest teraz gwiazdką na niebie albo wyruszyła w długą podróż”

• Utrata roli kształtowania wzorca rodzica

• Brak wsparcia

RYZYKO PATOLOGICZNEGO OSIEROCENIA:

• Patologiczny przebieg osierocenia u rodzica

• Choroba psychiczna rodzica

• Trudności ekonomiczne w domu

• Płeć dziecka i rodzica

• Jakość stosunków małżeńskich przed śmiercią

• Umiejętność radzenia sobie z problemami u rodzica

• Wsparcie rodziny i otoczenia , jego jakość…

JAK POMÓC DZIECKU I OKAZAC MU WSPARCIE?

• Powiedz dziecku, ze ma prawo śmiać się i płakać, i bawić, kiedy ma taką potrzebę

• Pytaj dziecko, jakiego wsparcia potrzebuje

• Poświęcaj dziecku czas i uwagę- słuchaj!

• Nie omijaj tematów tabu

• Uważnie obserwuj zmiany w zachowaniu dziecka

• Umożliwiaj dziecku spotkania z przyjaciółmi

• Pamiętaj o ważnych dniach w życiu dziecka

• Zapewnij bezpieczne warunki do wyrażania uczuć, stwarzaj warunki do bycia w samotności

• Okazuj wrażliwość i tolerancję wobec przekonań dziecka- nie kwestionuj jego poglądów

• Zaproponuj napisanie wiersza, listu do zmarłej osoby, wspólne wspomnienia, oglądanie fotografii, pamiątek

• Porozmawiaj o życiu wiecznym, Bogu, pomóż mu oprzeć się w wierze

• Powtarzaj dziecku, że jego uczucia i myśli są naturalne i zrozumiałe

• Zapewniaj dziecko o swoich uczuciach do niego!

JAK POMÓC DZIECKU I OKAZAC MU WSPARCIE W SZKOLE?

• Miej czas na rozmowę

• Zbuduj więź opartą na zaufaniu

• Daj mu odczuć, że rozumiesz jego reakcje emocjonalne

• Daj mu odczuć, że jest dla ciebie wartościowym dzieckiem

• Pomóż w nauce

• Rozmawiaj z rodzicem, opiekunem- nie unikaj tematów tabu!

JAK POMÓC DZIECKU - WSKAZÓWKI DLA RODZICA \ OPIEKUNA…

• Pozwól zobaczyć osobę zmarłą , uczestniczyć w uroczystościach pogrzebowych, przynajmniej części…

• Pozwól przeżyć dziecku kolejne etapy smutku w jego tempie

• Poproś o pomoc inne osoby dorosłe

• Powiadom szkołę o śmierci rodzica

• Zachęć dziecko do rozmów o smutku całej rodziny

• Korzystaj z konsultacji z pedagogiem, psychologiem szkolnym

• Zapewniaj o swoich uczuciach i gotowości wsparcia w każdej chwili

• Nie unikaj tematu śmierci w szkole, domu, kościele,

• Nie zabraniaj dziecku wyrażania smutku

• Nie okłamuj

• Nie zmieniaj roli dziecka w domu

• Nie mów dziecku czegoś, czego nie zrozumie!

KIEDY SKIEROWAC DZIECKO DO SPECJALISTY?

• Objawy długotrwałej depresji- apatia i przygnębienie, czas?

• Udaje, że nic się nie stało

• Czuje się bezwartościowe i głośno krytykuje się

• Obojętne na dawne zainteresowania, hobby, zajęcia szkolne

• Przemęczone przewlekle, niewyspane, fizycznie osłabione

• Grozi samobójstwem

• Agresja, zachowania aspołeczne-narkotyki, kradzieże, grupy buntownicze

• Wycofuje się ze znajomości i kontaktów towarzyskich

• Śmierć rodzica nastąpiła w wyniku samobójstwa

1

---