Spadek
Spadek - ustawa nie podaje definicji sensu stricto a jedynie wskazuje jakie prawa i obowiązki wchodzą a jakie nie wchodzą w skład spadku.
Do spadku wchodzą prawa i obowiązki:
o charakterze cywilnoprawnym
o charakterze majątkowym
nie związane z osobą zmarłego w sposób ścisły
Prawa wchodzące w skład spadku
Obowiązki wchodzące w skład spadku
W skład spadku wchodzą obowiązki majątkowe, które określa się jako długi spadkowe lub pasywa spadku.
obowiązki, których żródłem są stosunki prawne z udziałem spadkodawcy
Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku
nie mające charakteru cywilnoprawnego
nie mające charakteru majątkowego
ściśle związane z osobą spadkodawcy
Testament - rozrządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci. W Polsce kwestie związane ze sporządzaniem testamentów reguluje Kodeks cywilny wraz z przepisami szczegółowymi.
Zasady ogólne
Testament może obejmować rozrządzenie majątkiem tylko jednego spadkodawcy, nie można więc sporządzać testamentów wspólnych. Spadkodawca może w każdym czasie odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Testament może sporządzić i odwołać jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testament nie może zostać ani spisany, ani odwołany przez przedstawiciela.
W przypadku testamentów, polskie prawo przewiduje nieco odmienne zasady stosowania wad oświadczeń woli niż w przypadku pozostałych czynności prawnych. Nieważność testamentu zachodzi w przypadku, gdy został on dotknięty następującymi wadami oświadczeń woli:
w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
Testament można odwołać przez sporządzenie nowego testamentu, bądź w zamiarze odwołania zniszczy się go lub pozbawi cech, od których zależy jego ważność, bądź też dokona się w nim takich zmian, z których wynika wola jego odwołania.
W przypadku, gdy spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
Testament powinien być tłumaczony w sposób zapewniający możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. W przypadku, gdy testament może być tłumaczony na kilka sposobów, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwoli utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i jednocześnie nadać im rozsądną treść.
Testamenty dzielą się na zwykłe i szczególne.
Testamenty zwykłe
Testamenty zwykłe to:
testament własnoręczny - jest to testament napisany w całości pismem ręcznym, własnoręcznie podpisany i opatrzony datą.
testament sporządzony poprzez ustne oświadczenie ostatniej woli w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez:
spadkodawcę,
osobę, wobec której wola została oświadczona,
świadków.
W przypadku gdy spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole oraz wskazać przyczyny braku podpisu. Testamentu opisanego w pkt. 3 nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.
Testamenty szczególne
Testamenty szczególne to:
testament ustny
testament spisany na statku morskim
Przepisy dotyczące świadków testamentu
Świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być:
kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
niewidomy, głuchy lub niemy;
kto nie może czytać i pisać;
kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być także osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
W przypadku, gdy świadkiem była jedna z osób wymienionych powyżej, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Zapis (prawo spadkowe)
Zapis - rozrządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca zobowiązuje swego spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia na rzecz oznaczonej osoby - zapisobiercy. Zapisobierca nie nabywa przeznaczonego mu prawa bezpośrednio, a jedynie może żądać jego wykonania od obciążonego zapisem spadkobiercy.
Zachowek
Zachowek - forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, którym przysługuje roszczenie względem spadkobierców powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej zwanej zachowkiem. Obowiązek tan powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych. Ratio legis polega tu na wyjściu z założenia, że każdy człowiek w razie śmierci ma moralny obowiązek pozostawienia choćby części majątku swym najbliższym a może się zdarzyć, że spadkodawca sporządzając testament pominie takie osoby. Zachowek zabezpiecza interesy osób najbliższych pominiętych przez spadkodawcę w testamencie.
Uprawnieni do zachowku
Podmioty uprawnione:
zstępni
małżonek
rodzice spadkodawcy jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.
Wyłączenia:
osoby uznane za niegodne
osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy
małżonek wyłączony od dziedziczenia w trybie artykułu 940 kc
osoby wydziedziczone przez spadkodawcę
osoby z pkt. 1 i 2 są traktowane jakby nie dożyły otwarcia spadku
Spadkobiercy uprawnieni do zachowku: W sytuacj kiedy ich udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku.
Powstanie roszczenia: Roszczenie powstaje gdy uprawniony nie otrzymał go w innej postaci niż powołanie do dziedziczenia.
Zobowiązani z tytułu zachowku
spadkobiercy powołani do dziedziczenia
obdarowani darowizną doliczoną do spadku
Wysokość zachowku
Wysokość zawsze określa się w oznaczonej kwocie pieniężnej, która zależy od:
wartości całego spadku
wielkości udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym
czy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy
czy uprawniony zstępny spadkodawcy jest osobą małoletnią
Uprawnionemu, który jest trwale niezdolny do pracy oraz małoletniemu zstępnemu należy się 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Wszystkim pozostałym należy się 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.
Zagadnienia szczegółowe
Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku:
za zachowek - zawsze ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek
za zapisy i polecenia - gdy uprawniony jest powołany do dziedziczenia wtedy jego odpowiedzialność za zapisy i polecenia ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.
Zmniejszenie zapisów i poleceń:
Spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń.
Jeżeli spadkodawca nie zostawił żadnych wskazówek w testamencie to zapisy i polecenia zostaną zmniejszone w stosunku do ich wartości.
Dalszy zapis i polecenie również podlegają stosunkowemu zmniejszeniu.
Spadkodawca
Spadkodawca - to wyłącznie osoba fizyczna, po której spadek z chwilą jej śmierci przechodzi na spadkobierców. Natomiast w razie ustania bytu osoby prawnej los jej majątku normują przepisy odnoszące się do tej osoby prawnej.
Spadkodawca może wyrazić swoją wolę przez testament. Jeśli nie pozostawi testamentu krąg spadkobierców zostanie ustalony na podstawie ustawy - dziedziczenie ustawowe.
Spadkodawca może zawrzeć z przyszłym spadkobiercą ustawowym umowę w formie aktu notarialnego, w której ten zrzeknie się dziedziczenia po nim.
Spadkobierca
Spadkobierca - podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków osoby zmarłej.
Spadkobierca testamentowy - powołana do spadku na podstawie testamentu osoba fizyczna lub osoba prawna albo też dziecko poczęte nie urodzone w chwili otwarcia spadku pod warunkiem, że urodzi się żywe.
Spadkobierca ustawowy - podmiot powołany do spadku na mocy odpowiednich ustaw, w przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu, albo gdy osoby powołane do spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami.
Spadkobiercami ustawowywmi są:
małżonek
zstępni - dzieci, wnuki, prawnuki, etc.
wstępni - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, etc.
rodzeństwo i zstępni rodzeństwa
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy (tzw. otwarcie spadku). Spadkobierca może spadek przyjąć lub odrzucić, składając w tej kwestii odpowiednie oświadczenie do sądu w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, iż został do spadku powołany.
Spadkobiercą nie może być:
osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku
osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje
wyj. fundacja ustanowiona w testamencie, gdy zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu
Dziedziczenie (prawo)
Dziedziczenie - wejście spadkobiercy lub kilku spadkobierców (będące skutkiem zdarzenia prawnego - śmierci osoby fizycznej) w sytuację prawną spadkodawcy polegającą w szczególności na nabyciu praw i obowiązków majątkowych, których podmiotem był spadkodawca.
Krąg spadkobierców wyznacza wola spadkodawcy przy dziedziczeniu testamentowym lub przepis ustawy przy dziedziczeniu ustawowym.
Dziedziczenie w średniowiecznej Polsce
Dziedziczenie beztestamentowe - dziedzictwo po ojcu przypadało wszystkim synom (każdy dostawał równą część majątku). Synowie byli dziedzicami koniecznymi.
Dziedziczenie krewnych bocznych - zjawisko późniejszym, praktyka w XIII wieku w środowisku możnowładczym znała dziedziczenie krewnych bocznych do czwartego stopnia.
Dziedziczenie kobiet - początkowo ograniczone do ruchomości, stanowiących ich posag.
Po śmierci matki ojciec winien przekazać dzieciom z nią zrodzonym dobra macierzyste i połowę dóbr ojczystych.
Od końca XII wieku był znany testament. Spadkodawca zwykle zapisywał w testameńcie część spadku kościołowi, pozostawiając resztę dziedzicom; wyjątkowo testament był środkiem oddalenia całego majątku od bliskich.
Dziedziczenie w prawie ziemskim w Rzeczypospolitej szlacheckiej
Dziedziczenie w prawie miejskim w Rzeczypospolitej szlacheckiej
W zasadzie jednakowe działy spadkowe przysługiwały mężczyznom i kobietom.
Swobodna dyspozycja poprzez testament nabytym majątkiem ruchomym.
Dziedziczenie w czasach zaborów
Kodeksy przyznawały w zasadzie każdemu zdolność testowania (z ograniczeniami). Uwzględniały prawa spadkowe osób najbliższych spadkodawcy (dziedziców koniecznych) - początkowo z reguły najbliżsi krewni.
ABGB - ograniczał zdolność testowania od wieku i stanu umysłowego; marnotrawcy mogli rozporządzać jedynie połową majątku. Znał system zachowku - osoby uprawnione do zachowku otrzymywały prawo do roszczenia do spadkobiercy powołanego w testamencie o zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej równowartość należnej im części obowiązkowej.
Dziedziczenie w Drugiej Rzeczypospolitej
Spadek powinien przypaść najbliższej rodzinie zmarłego; jednocześnie pozostawiały spadkodawcy znaczną swobodę dysponowania swym majątkiem.
Istniała instytucja zachowku lub wyłączenia części majątku od swobodnego rozporządzania przez spadkodawcę.
Dziedziczenie w prawie współczesnym
Obecnie istnieją dwa porządki dziedziczenia:
Dziedziczenie ustawowe
Dziedziczenie ustawowe - dziedziczenie wg. przepisów ustawy (głównie przepisów kodeksu cywilnego) mające miejsce gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub testament jest nieważny albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Dziedziczenie ustawowe może odnosić się do całego spadku albo do jego części. Reguły dziedziczenia ustawowego opierają się na stosunku pokrewieństwa , małżeństwa lub przysposobienia.
Krąg spadkobierców
Kodeks cywilny zalicza do spadkobierców ustawowych: zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwo i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy.
Grupy dziedziczenia
Polskie prawo spadkowe dzieli spadkobierców ustawowych na dwie grupy kolejno powoływane do spadku.
Do pierwszej grupy należą zstępni i małżonek spadkodawcy (art. 931 kc),
Do drugiej grupy zalicza się małżonka, rodziców, rodzeństwo i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy (art. 932-934 oraz 935 kc).
Kolejność dziedziczenia
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w zasadzie w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom (jako wnukom spadkodawcy) w częsciach równych (art.931§2 kc).
W braku zstępnych spadkodawcy do spadku powołani są z ustawy spadkobiercy drugiej grupy tzn. małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy (art. 932§1kc).
Udział spadkowy małżonka dziedziczącego w zbiegu z innymi spadkobiercami drugiej grupy wynosi zawsze połowę spadku, bez względu na liczbę innych spadkobierców (art. 932§2 kc) (Ponadto małżonek nie dziedziczy po spadkodawcy jeżeli ten wystąpił za życia o orzeczenie rozwodu lub separacji a żądania te były uzasadnione. Małżonek nie może dziedziczyć na podstawie ustawy także wtedy gdy pozostawał w separacji ze spadkodawcą. Natomiast w braku wszystkich innych spadkobierców grupy drugiej małżonkowi przypada cały spadek (art. 935§1kc).
Część spadku przeznaczona dla rodzeństwa jest zmienna i zależy od tego, czy rodzeństwo dziedziczy w zbiegu z małżonkiem i rodzicami spadkodawcy. Jeżeli do spadku powołane jest tylko rodzeństwo, cały spadek dzieli się między nie w częściach równych. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (art. 935§3kc).
Skarb Państwa jest zatem spadkobiercą ustawowym powołanym do spadku w ostatniej kolejności.