Geologia

Wykład 1

1. Uniformitarianizm (uniformitaryzm) - synonim aktualizmu geologicznego

2. Cykl geologiczny - szereg zjawisk geologicznych pozostających ze sobą w związku i tworzący pewną całość

3. Procesy egzogeniczne - na powierzchni ziemi:

- wietrzenie fizyczne i chemiczne

- erozja wód płynących i stojących, lodowców, wiatru, ruchów masowych

Procesy endogeniczne - wewnętrzne:

- trzęsienia ziemi

- wulkanizm

- plutonizm

- procesy pomagmowe (np. hydrotermalne)

- orogeniczne - górotwórcze

- epeirogeniczne - lądotwórcze

- procesy tektoniczne

- izostazję

4. Denudacja - ogół procesów niszczących powierzchnię Ziemi poprzez usuwanie materiału skalnego lub gleby, obejmujący wietrzenie i erozję.

5. Diageneza - jest to proces tworzenia skały zwięzłej ze skał luźnych polegający na łączeniu (zlepianiu) spoiwem ziaren skalnych

6. Akumulacja (agradacja, depozycja, namywanie, nanoszenie) - geologiczny proces gromadzenia się osadów (okruchów mineralnych, skał, szczątek roślin i zwierząt) w wyniku działania:

- wody (np. rzeczna),
- wiatru (wiatr napotykając na swej drodze przeszkodę rozpoczyna akumulację materiału skalnego w postaci odsypów, wałów, wydm. Najbliżej od miejsc wywiewania osadzają się piaski począwszy od gruboziarnistych do coraz drobniejszych, a najdalej pyły.),

- lodowca (akumulacja lodowcowa i rzeczno-lodowcowa, podstokowa oraz eoliczna)

7. Cykle geomorfologiczny

- cykl denudacyjny - cykl przemian i rozwoju rzeźby jakiegoś obszaru pod wpływem czynników rzeźbotwórczych, które prowadzą przeważnie do obniżenia wyniosłości na powierzchni ziemi

- cykl fluwialny - rzeczny, przez Davisa (twórca teorii cykli geograficznych) został nazwany także cyklem normalnym

- cykl eoliczny - w klimacie suchym,

- cykl glacjalny - lodowcowy, ma 3 stadia rozwoju: młodociane, dojrzałe i starcze

8. Ruchy masowe - ruchy materiału skalnego (w tym osadów, zwietrzelin, a także gleby) skierowane w dół zbocza wywołane siłą ciężkości.

9. Zasada superpozycji - inny rodzaj uporządkowania w geologii

- zasada pierwsza - znana jako prawo nadległości warstw, głosi, że wiek warstw wzrasta ku dołowi, a każda warstwa jest młodsza od podścielającej

- zasada druga - dotyczy pierwotnie poziomego położenia warstw

- zasada trzecia - obocznej ciągłości osadów, dotyczy równomiernego rozprzestrzenienia warstwy

- zasada czwarta - jeśli warstwa jest przecięta przez intruzywną żyłę - dejkę lub uskok, to warstwa przecięta musi być starsza niż proces rozcinania

10. Stratygrafia - dział geologii zajmujący się określeniem wieku poszczególnych warstw skorupy ziemskiej, jest to także układ warstw skorupy ziemskiej pozwalający na określenie ich wieku

11. Wiek względny - wiek zdarzeń wyrażony poprzez porównanie ich z innymi zdarzeniami na zasadzie chronologii

12. Wiek bezwzględny - absolutny, wiek wyrażony w latach, przypisanie wartości liczbowych zdarzeniom geologicznym

13. Jednostki stratygraficzne - obejmują warstwy lub grupy warstw sąsiadujących, mających cechy fizyczne, chemiczne, lub paleontologiczne, wyróżniające je wśród skał otaczających

14. Korelacja - procedura określająca przynależność do tej samej jednostki stratygraficznej, korelacja litologiczna jest oparta na rodzaju skał, a korelacja czasowa to korelacja skał tworzących się w tym samym czasie

15. Geologia - nauka o budowie i dziejach ziemi

a) podstawowa: dynamiczna, historyczna, petrologia

b) stosowana: złożowa (surowcowa), inżynierska, hydrogeologia

Wykład 2

1. Geoida - elipsoida obrotowa o nieprawidłowym kształcie ( taki kształt ma ziemia)

2. Budowa ziemi zaczynając od powierzchni:

- litosfera

- astenosfera

- mezosfera

- strefa przejściowa

- jądro zewnętrzne

- strefa przejściowa

- jądro wewnętrzne

W obrębie litosfery można wyróżnić ponadto skorupę ziemską i nieciągłość Moho. Dolna część litosfery oraz astenosfera i mezosfera tworzą płaszcz ziemi.

3. Prądy konwekcyjne (podłoża skorupy ziemskiej) (prądy podskorupowe) - według teorii wędrówki płyt tektonicznych są to przepływy plastycznej materii skalnej i skalno-magmowej w płaszczu Ziemi. Są one powolne - osiągają prędkość kilku centymetrów na rok oraz są oparte na mechanizmie konwekcji.

4. Skorupa kontynentalna jest znacznie grubsza niż oceaniczna, ale ma mniejszą gęstość.

5. Spreading - to proces rozrastania się dna morskiego w rejonie grzbietu oceanicznego

6. Ryft - rów tektoniczny lub system rowów tektonicznych, ograniczony uskokami normalnymi bądź strefami uskokowymi, wyróżniamy:

- ryfty oceaniczne - wzdłuż grzbietów oceanicznych

- ryfty kontynentalne - na kontynentach i niektórych morzach

7. Diastrofizm - to w geologii ogół procesów powodujących mechaniczne deformacje skorupy ziemskiej w jej geologicznej ewolucji (np. wypiętrzenie lub zapadnięcie się całych obszarów, fałdowanie, powstawanie uskoków, trzęsienie ziemi, zmiany linii brzegowej lądów i mórz, transgresja i regresja morza).

8. Wędrówka kontynentów - powodowana jest przez prądy konwekcyjne i procesy diastoficzne

Wykład 3

1. Procesy geodynamiczne - to co porusza kontynenty, sprawia, że następuje zmiana ukształtowania powierzchni terenu

2. Istnienie wulkanów związane jest z:

- grzbietami śródoceanicznymi (ryfty)

- procesami subdukcji - w teorii tektoniki płyt, proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej płyty litosferycznej (płyty oceanicznej) pod drugą (oceaniczną lub kontynentalną). Strefy subdukcji są jednym z rodzajów granic zbieżnych (konwergentnych, kolizyjnych) płyt litosfery.

- plamami gorąca - przejaw wulkanizmu nie związanego z obecnością granic płyt litosfery, wynikający z obecności w górnym płaszczu stref o anomalnie wysokiej temperaturze, ale o niewielkim zasięgu. Powoduje to przetapianie wyżej ległej skorupy, generowanie ognisk magmy i powstawanie wulkanu.

3. Wulkanizm - wydobywanie się magmy i materiału piroklastycznego na powierzchnię ziemi

4. Ekstruzja - wydobywanie się, następuje pod wpływem gazów (wulkany eksplozywne), albo wyciskania magmy z głębi ziemi, z komór wulkanicznych na powierzchnię ziemi (wulkany effuzywne)

5. Typy działalności wulkanicznej

- hawajski - effuzywny

- strombolijski - effuzywno-eksplozywny

- wulkaniański - eksplozywno - effuzywny

- wezuwiański - eksplozywno-effuzywny

- pliniański - eksplozywny

-peleański - eksplozywny

6. Kaldera - to wielkie, przeważnie koliste zagłębienie w szczytowej części wulkanu, w którym znajduje się nowy stożek z kraterem

7. Podział skał magmowych na podstawie zawartości
:

- kwaśne - powyżej 65 %

- obojętne - 52-65%

- zasadowe - 40-52%

- ultrazasadowe - poniżej 40%

8. Gazy:

- gorące - fumarole (temp. 800-200)

- chłodniejsze - solfatary (temp. 200-100)

- suche chłodne - mofety (temp. ok. 25)

8. Plutonizm - występowanie i przemieszczanie się magmy w obrębie skorupy ziemskiej

9. Intruzje - powstały przez wciśnięcie magmy, zależnie od kształtu dzielimy je na zgodne i niezgodne

a) zgodne- ściany intruzji schodzą się z płaszczyznami strukturalnymi, przykłady

- sill - żyły pokładowe wciśnięte pomiędzy 2 ławice

- lakkolity - ciała magmowe w kształcie bochenka lub grzyba

- lopolity - odwrócona forma lakkolityczna

- fakolity - drobne, soczewkowate, sródwarstwowe intruzje zgodne

b) niezgodne - przecinają płaszczyzny strukturalne nie okazując żadnego stosowania się do nich

- dejka - żyły przecinające warstwę

- żyły kominowe - intruzja w kształcie walca

- batolity - wielkie masywy skalne

- etmolity - kształt lejowaty

- chonolity - wypełniona próżnia o nieregularnych kształtach

- harpolity - żyła w szczelinie tektonicznego pęknięcia

10. Piroklastyczne skały luźne:

- bloki - kanciaste fragmenty zakrzepłej lawy o wymiarach od kilkunastu centymetrów do kilku metrów

- bomby wulkaniczne - fragmenty lawy średnicy od kilku do kilkunastu centymetrów, o charakterystycznym wrzecionowatym kształcie

- lapille - fragmenty lawy o średnicy od fasoli do orzecha włoskiego

- piaski i popioły wulkaniczne - drobiny lawy o tych frakcjach

- brekcje wulkaniczne - ostrokrawędziste fragmenty skał wulkanicznych

- tufy - skały zwięzłe składające się z piasków i popiołów wulkanicznych

- tufity - skały piroklastyczne osadzane w środowisku wodnym

Wykład 4

1. Izostazja - stan równowagi hydrostatycznej, w której znajdują się kry spoczywające na plastycznym podłożu, równowag ta może być zaburzona przez obciążenie lub odciążenie sialu (warstwa granitowa); czynniki obciążające to np. gruba pokrywa lądolodu, odciążające to np. topnienie pokrywy lodowej

2. Ruchy górotwórcze (orogeniczne) - ruchy magmy podścielającej skorupę ziemską

3. Tektonika - nauka geologiczna zajmująca się przyczynami, mechanizmami powstawania zmian w obrębie skorupy ziemskiej

4. Procesy diastroficzne - powodują odkształcenia, które mogą być:

- ciągłe (bez utraty ciągłości odkształcanego ośrodka)

- nieciągłe (z przerwaniem ciągłości ośrodka)

5. Rodzaj odkształcenia zależy od:

a) rodzaju procesów tektonicznych

- orogeniczne - górotwórcze

- epejrogeniczne - ruchy skorupy

- glacitektoniczne

- pseudetektoniczne - powstaje na podłożu bardzo podatnym lub czasowo płynnym

b) rodzaju skał odkształcanych

- podatnych

- kruchych

6. Nieciągłość Mohorovičicia (nieciągłość Moho) - termin geologiczny. Jest to zaledwie kilkusetmetrowa warstwa przejściowa pomiędzy skorupą i płaszczem Ziemi. Leży na różnych głębokościach, pod oceanami średnio na głębokości 5-8 km, natomiast pod kontynentami znacznie głębiej - około 35 km. Pod wysokimi górami może leżeć nawet na głębokościach do 80 km.

7. Deformacja warstw - podatność skał

- układ warstw jednorodny mechanicznie będzie tworzył formy symetryczne

- układ warstw niejednorodny mechanicznie będzie tworzył formy dysharmonijne

8. Deformacja ciągła:

- fałd - antyklina (skierowana wypukłością ku górze), synklina (skierowana wypukłością ku dołowi),

9. Deformacja nieciągła:

- uskok - struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich wzdłuż powstałej powierzchni zwanej powierzchnią uskokową, z uskokiem związane jest powstawanie zrębów i zapadlisk, ze względu na sposób powstawania można je podzielić na: transformacyjne (w plaszczyźnie poziomej, czynny współcześnie uskok, poprzeczny względem ryftu, powstały wskutek nierównomiernego rozprzestrzeniania się dna oceanicznego - spreding) i tektoniczne

Wykład 5

1. Sedymentacja - twórczy proces egzogeniczny

2. Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał pod wpływem wiatru, energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów

3. Wietrzelina - residuum (pozostałość) procesów wietrzenia

4. Wietrzenie chemiczne doprowadza do zmian chemicznych, wietrzenie fizyczne inaczej zwane mechanicznym doprowadza do zmian mechanicznych.

5. Insolacja - nasłonecznienie, pod wpływem zmian temperatury ziarna mineralne na przemian kurczą się i rozszerzają, powoduje to:

- rozpad ziarnisty - dezintegracja granularna

- łuszczenie - eksfoliacja

- rozpad blokowy - dezintegracja blokowa

6. Rumowisko skalne - nagromadzenie okruchów, odłamków i bloków skalnych przez rozpad skał w wyniku wietrzenia mechanicznego, może pozostać w miejscu wietrzenia tworząc pokrywy gruzowe, lub gromadzić się na stokach (gołoborze), bądź też u podnóży stoków (piarg)

7. Piarg - rodzaj rumowiska skalnego u podnóży stromych, skalistych stoków, często ma postać stożka, powstaje w wyniku wietrzenia mechanicznego

8. Zamróz - rozsadzająca działalność zamarzającej wody

9. Kryoturbacje - zaburzenia wywołane tworzeniem się lodu w gruncie

10. Ostaniec (inaczej góra-świadek) - wzniesienie powstałe w wyniku procesów wietrzenia i erozji (a także denudacji terenów przyległych, co powoduje odsłonięcie i pozostawienie ostańca). Ostańce występują jako wyizolowane formy terenu, często o stromych, skalistych stokach, stanowiące pozostałość większego masywu skalne

11. Przeobrażenia w składzie chemicznym skał:

- uwęglanowienie - karbonatyzacja

- utlenienie - oksydacja

- uwodnienie - hydratyzacja

- odtlenienie - redukcja

12. Najważniejszymi procesami wietrzenia chemicznego są:

- kras - np. studnie krasowe, kominy krasowe, jaskinie

- laterytyzacja

13. Produktami wietrzenia są zwietrzeliny takie jak: gliny zwietrzelinowe, terra rossa, lateryt, mające niekiedy postać luźnego rumoszu (gołoborza, piargi)

14. Stalaktyt, sopleniec - naciek jaskiniowy zazwyczaj w kształcie silnie wydłużonego sopla, narastającego od stropu jaskini krasowej ku dołowi wskutek wytrącania się węglanu wapnia z kapiącej wody

15. Stalagmit - naciek jaskiniowy, grawitacyjny osiągający duże rozmiary. Może występować w postaci słupa, stożka, guza itp. Narasta od dna jaskini krasowej ku górze wskutek wytrącania się węglanu wapnia z kapiącej ze stropu wody

16. Stalagnat - naciek jaskiniowy w formie kolumny, słupa itp., powstający w wyniku połączenia stalagmitu w dnie jaskini krasowej z odpowiadającym mu stalaktytem w stropie jaskini.

17. Powierzchniowe formy krasowe:

- żłobki krasowe - bruzdy występujące na pochyłych powierzchniach wapieni

- żebra krasowe - przedzielone podłużnymi garbami

- leje krasowe - płytkie zagłębienia w kształcie leja lub misy o średnicy kilkuset metrów

- uwały - zagłębienia bezodpływowe powstałe przez połączenie kilku lejów

- polja - duże zagłębienie kotlinowe utworzone przez połączenie się dużej liczby lejów i uwałów

- mogoty - pagórki i wzgórza krasowe

Wykład 6

1. Geotechnika - geologia inżynierska - dyscyplina zajmująca się zastosowaniem naukowych teorii i metod inżynierskich do uzyskania, interpretacji i wykorzystania wiedzy o gruntach i skałach dla rozwiązania problemów inżynierskich

2. Fundament - element konstrukcji przenoszący oddziaływania na podłoże gruntowe

3. Konstrukcja - uporządkowany ustrój połączonych ze sobą elementów

4. Posadowienie konstrukcji - zespół fundamentów konstrukcji

5. Trzy główne fazy gruntu:

- ciekła

- stała

- gazowa

6. Klasyfikacje podziału gruntów:

- geologiczna - dla opisu np. procesów sedymentacji

- glebowa - dla potrzeb klasyfikacji gleb

- geotechniczna - dla opisu zjawisk inżynierskich w podłożu budowlanym

7. Opór tarcia wewnętrznego - opór gruntu powstały na skutek tarcia suwanego lub obrotowego, zależy od wymiaru i kształtu ziaren, odległości między nimi, naprężeń efektywnych, uziarnienia, wskaźnika porowatości, stopnia zagęszczenia, ciśnienia wody w porach

8. Spójność właściwa - wewnątrz strukturalne ciśnienie, wynikające z sił wzajemnego przyciągania się cząstek gruntowych

9. Kohezja rzeczywista - spowodowana przyciąganiem międzycząsteczkowym i obecnością koloidów

10. Kohezja pozorna - wywołana działaniem sił kapilarnych lub krystalizacją wody w porach, zależy od obecności wody w gruncie

11. Mapy:

- geologiczno-inżynierskie - przedstawiają geologiczne warunki posadowienia budowli

- mapy hydrogeologiczne - przedstawiają rozmieszczenie wód powierzchniowych i wgłębnych

- surowcowe - przedstawiają rozmieszczenie kopalin

- geomorfologiczne - przedstawiają rozmieszczenie wieku i form rzeźby terenu

- geofizyczne - przedstawiają rozmieszczenie skał o różnych własnościach fizycznych

- kompleksowe - zawierają treści dotyczące stratygrafii, litologii, tektoniki, hydrogeologii, geologii inzynierskiej i zagadnień surowcowych

Wykład 7

1. Przyczyny zlodowaceń:

- zmienne nachylenie osi ziemi

- zmiany orbity ziemi wokół słońca

- zmienna wydajność energii słonecznej

- istnienie filtrów ciepła linii ziemia - słońce

- tektonika płyt

2. Lodowce - mogą się tworzyć tylko powyżej linii wiecznego śniegu, linia wiecznego śniegu jest to wysokość powyżej której roczny opad śniegu nie topnieje całkowicie w porze letniej, wyróżniamy lodowce:

- kontynentalne - tzw. Lądolód, pokrywające ogromne obszary kuli ziemskiej, grubość kilka tysięcy metrów, występują na Antarktydzie i Grenlandii

- górskie - składające się zwykle z pola firnowego i wypływających z niego mas lodu zwanych jęzorami lodowcowymi, składa się z: cyrku lodowcowego, linii wiecznego śniegu, lodospadu, strefy akumulacji, jęzora lodowcowego, czoła lodowcowego, bramy lodowcowej

3. Pole firnowe - obszar gromadzenia się mas śnieżnych

4. Firn - zbite grudki śniegu, kryształy firnu zaś tworzą lód firnowy a później lód lodowcowy

5. Typy lodowców górskich:

- alpejski - pojedynczy jęzor

- dendrytyczny - rozczłonkowany, rozgałęziają się od niego liczne lodowce drugiego rzędu

- cyrkowy - karowy, firnowy, nieduży lodowiec w cyrku górskim

- norweski - fieldowi, centralną część stanowi czapa lodowa i jęzory niekiedy wiszące (lodowiec wiszący)

- piedmontowy - pagórkowaty, pokrywa lodowa na równinnym przedpolu masywu górskiego utworzona z połączenia jęzorów

- transfluencyjny - jęzor odgałęziający się od głównego jęzora

6. Ruch lodowca - odbywa się pod wpływem siły ciężkości i ciśnienia nadległych warstw lodowo - śnieżnych (pod ciśnieniem lód staje się plastyczny). W lodowcu ciśnienie wynika z ciężaru lodowca.

7. Regelacja - topnienie lodu wskutek nacisku nadległych mas połączone z powtórnym zamarzaniem wody, jeśli ten nacisk się zmniejsza

8. Głęb - pęknięcia i szczeliny w górnej, nieplastycznej (część dolna jest plastyczna, panuje tam temperatura bliska 0 stopni i lód przybiera postać cieczy lepkiej) części lodowca powstałe na skutek jego ruchu

9. Działalność lodowca:

a) erozyjna

- wygładzanie podłoża

- wyorywanie bloków i okruchów skalnych z podłoża

- zdzieranie materiału przez lodowiec

b) akumulacyjna

c) glacitektoniczna

10. Lodowiec górski za pomocą moreny dennej i bocznej, a lądolód tylko za pomocą moreny dennej szlifuje i poleruje podłoże skalne

11. Morena - materiał skalny transportowany przez lodowiec, pochodzący z niszczenia jego podłoża oraz zboczy; lub wzgórze, ciąg wzgórz zbudowanych z materiału skalnego wytopionego z lodowca; lub materiał skalny wytopiony z lodowca

12. Detrakcja - proces wyrywania, wydzierania przez lodowiec okruchów i bloków skalnych z podłoża, poprzez działalność mechaniczną i zamróz

13. Muton, baraniec - forma ukształtowania powierzchni ziemi: rodzaj pagórka, wyniosłości skalnej o wysokości od kilkunastu centymetrów do kilkudziesięciu metrów, powstająca w wyniku procesu mechanicznego niszczenia podłoża skalnego wywoływanego przez działalność lodowca. Mutony odznaczają się charakterystycznym podłużnym kształtem, co związane jest z kierunkiem ruchu lodowca

14. Drumlin - forma ukształtowania powierzchni ziemi pochodzenia glacjalnego. Jest to niskie, owalne wzgórze (długość do około 1 km, wysokość 5 - 60 m) o podłużnym, asymetrycznym profilu (bardziej stromy stok występuje od strony, z której nasuwał się lądolód).

15. Morena denna - przymarznięta do spągu lodowca, zbudowana z masy gliniasto - gruzowej

16. Kem - pagórek utworzony z mułków i osadów piaszczysto żwirowych nagromadzonych w szczelinie

17. Oz - esker, wąski wał zwykle długości kilkuset metrów do kilkuset kilometrów, o krętym przebiegu i falistej linii brzegowej, zbudowany z piasków, żwirów osadzonych przez wody lodowcowe

18. Zaburzenia glacitektoniczne - powstają na skutek obciążenia lodem i jego ruchu, w postaci fałdów, uskoków np. morena czołowa spiętrzona

19. Wody pochodzące z topnienia lodowców:

- supraglacjalne - płyną po powierzchni lodowca

20. Kanały inglacjalne - kanały wewnątrz lodowca, którymi krąży woda

21. Rzeki lodowcowe - subglacjalne, płyną tunelami pod pokrywą lodowca

22. Sandr - rozległy, bardzo płaski stożek napływowy zbudowany ze żwirów i piasków osadzonych i wypłukanych przez wody pochodzące z topnienia lądolodu. Powstaje podczas recesji lub postoju lądolodu na jego przedpolu.

Wykład 8

1. Progi rzeczne - powstają zwykle w miejscu, gdzie rzeka przecina skały o większej odporności na erozję, wysokie progi tworzą wodospady, małe tworzą bystrza (szypoty), progami rzecznymi są np. katarakty na Nilu

2. Erozja wsteczna - rodzaj erozji prowadzący do cofania się progów w korycie rzecznym i rozcinania zamknięcia doliny, a przez to do wydłużania doliny w górę rzeki

3. Erozja boczna - polega na podcinaniu i podmywaniu brzegów koryta rzecznego, prowadzi do powstawania meandrów i rozszerzenia się doliny

4. Agradacja - osadzanie materiału w korycie rzeki, gromadzącym się materiałem jest aluwium

5. Terasy - formy terenu powstałe w dolinie rzecznej wskutek erozyjnej działalności płynących wód. Formy występują w zespołach, tworząc w przekroju poprzecznym doliny charakterystyczny układ schodów. Terasy mogą też powstać na wybrzeżu morza lub jeziora, w związku z działalnością falowania i zmiany poziomu lustra wody w akwenie.

6. Aluwium - (l. mn. aluwia, od łac. alluere - obmywać, oblewać) to ogólnie osady transportowane przez wodę np. rzeki (te są bardziej szczegółowo klasyfikowane jako osady fluwialne). Materiał tu zaliczany jest bardzo różnorodny i obejmuje zarówno osady drobnoziarniste (frakcja ilasta jak i pylasta) jak i gruboziarniste (piaski i żwiry).

7. Osady akumulacji rzecznej mogą zostać wykształcone w facji (Facja - zespół wspólnych cech charakterystycznych dla skał utworzonych w różnych warunkach):

- korytowej - jako piaski drobne i średnie, żwiry

- bagiennej - jako torfy i namuły

- rozlewiskowej i powodziowej - gliny, pyły i mady rzeczne

8. Mady - (ang. alluvial soils) - gleby powstałe w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody i akumulowanego w wyniku wytracania energii wody. Zasadniczą cechą mad jest obecność w profilu naprzemianległych warstw o różnym składzie granulometrycznym.

9. Deflacja - wywiewanie cząstek mineralnych przez wiatr

10. Korazja - rysowanie i ścieranie skał przez wiatr naładowany cząstkami mineralnymi

11. Piasek jest transportowany przez wiatr w:

- suspensji - w stanie zawieszonym

- trakcji - polega na popychaniu ziaren przez wiatr lub inne ziarna

- saltacji - podrzucaniu i odbijaniu ziaren

12. Piaski lotne - wędrują po powierzchni lub w jej pobliżu, pyły atmosferyczne unoszone są wysoko w powietrze

13. Less - tworzy się w następstwie akumulacji eolicznej pyłów, luźny, drobnoziarnisty,

14. Wydmy - powstają z osadzania się grubszych materiałów piaszczystych, jest to wzniesienie piaszczyste, rodzaje:

- nadmorskie - nad brzegami mórz

- pustynne - na pustyniach

- śródlądowe - dolinach rzek, w miejscach nagromadzenia osadów fluwioglacjalnych

Wydmy mogą się przemieszczać dzięki działalności wiatru - wydmy wędrujące, wydmy nie przemieszczające się to wydmy ustalone pokryte roślinnością Kształty wydm:

- paraboliczne - wały w kształcie łuku o ramionach skierowanych pod wiatr

- barchany - wydmy w kształcie sierpa z ramionami skierowanymi w kierunku wiatru

- piramidalne, kopulaste, gwiaździste - o różnych kształtach

- poprzeczne

- podłużne - sejfy, wiatry wieją z 2 zbliżonych do siebie kierunków

15. Piaski eoliczne - równiny lotnych piasków, wydmy są niestateczne, ponieważ ziarna są dobrze obtoczone, brak wody błonkowej, jednowymiarowe, słabo zagęszczone, dobrze wysortowane

16. Typy jezior:

- tektoniczne - powstałe w obniżeniach i zagłębieniach tektonicznych

- wulkaniczne - powstałe w kraterach (kraterowe), powstałe w kalderach (kalderowe) oraz zagłębieniach lawowych (lawowe)

- lodowcowe - powstałe dzięki działalności lodowców, w górach - jeziora cyrkowe, na kontynencie jeziora rynnowe, morenowe, sandrowe, oczka wytopiskowe

- krasowe - powstałe na obszarach ze skał wapiennych i gipsowych

- rzeczne - powstałe w odciętych meandrach

- deltowe - położone w deltach dużych rzek

- przybrzeżne - oddzielone od morza mierzeją

- eoliczne - powstałe w zagłębieniach między wydmami

- zaporowe - powstałe w skutek przegrodzenia doliny rzecznej

- reliktowe - stanowiące część dawnego morza lub rozległego jeziora

17. Akumulacja jeziorna - materiały organiczne - gytia, namuł, torf

18. Działalność morfologiczna rzek:

- detersja - erodowanie, niszczenie,

- detrakcja - przenoszenie, transportowanie

- akumulacja, osadzanie

19. Ruch laminarny - woda porusza się warstewkami

20. Ruch turbulentny - ruch, w którym cząsteczki wody przemieszczają się po torach kolizyjnych, często kolistych (wirowych). Wykonują one zarówno ruch postępowy, jak i wsteczny, co doprowadza do ich zderzania się i mieszania.

21. Intensywność i rozmiary erozji rzecznej zależą od:

- prędkości rzeki

- ilości i rodzaju materiału

- odporności podłoża

- formy koryta, węższe koryto - większa erozja

22. Depozycja - akumulacja (agradacja, depozycja, namywanie, nanoszenie) - geologiczny proces gromadzenia się osadów (okruchów mineralnych, skał, szczątek roślin i zwierząt)

23. Rodzaje erozji rzecznych

- wgłębna, denna - działalność pogłębiająca dno rzeki

- boczna - działalność poszerzająca koryto rzeki

- źródlana, wsteczna - działalność wód źródlanych, cofanie się źródeł

- wsteczna - polega na cofaniu się wodospadów, progów

Wykład 10

1.Infiltracja - wsiąkanie wód pochodzących z opadów atmosferycznych, także wód powierzchniowych, w głąb skorupy ziemskiej, w budownictwie używa się pojęcia filtracja

2. Cykl hydrologiczny - proces krążenia wody w przyrodzie

3. Warstwa wodonośna - jest ośrodkiem skalnym zdolnym do gromadzenia i przewodzenia wody. Charakteryzuje się stosunkowo dużym współczynnikiem filtracji.

4. Porowatość - objętość wolnych przestrzeni pomiędzy ziarnami gruntu

- porowatość intergranularna - powstała z ułożenia ziaren gruntu

- szczelinowa - powstała jako szczelina masywu

- krasowa - powstała w próżni krasowej

5. Wody zaskórne - wody występujące w strefie aeracji

6. Strefa saturacji - strefa między zwierciadłem a dolną granicą wody gruntowej, inaczej strefa nasycenia. Od strefy aeracji oddzielona jest zwierciadłem wód podziemnych. Wody w strefie saturacji dzielimy na gruntowe, wgłębne i głębinowe.

7. Strefa aeracji - (inaczej strefa napowietrzenia) strefa pomiędzy powierzchnią terenu a zwierciadłem wód podziemnych. Wolne przestrzenie pomiędzy skałami są częściowo wypełnione wodą lub powietrzem.

8. Wody zawieszone - wody tworzące w strefie aeracji lokalne zbiorowisko nad stropem soczewki utworów nieprzepuszczalnych, którego zasoby zmieniają się pod wpływem opadów i parowania.

9. Kapilary:

- nadkapilary - średnica powyżej 0.5mm, umożliwiają wodzie poruszanie się w dół pod wpływem sił ciężkości

- kapilary - średnica 0.5- 0.002mm, umożliwiają wodzie ruch w górę wbrew siłom ciężkości

- subkapilary - średnica poniżej 0.002, zabierają wodzie możliwość ruchu, staje się związana siłami cząsteczkowymi

10. Odpływ - ilość wody płynącej ciekami do większych zbiorników i przepływająca w dłuższym okresie czasu przez określony przekrój poprzeczny cieku

11. Zlewnia - jest to całość obszaru, z którego wody spływają do danej rzeki (jeziora, bagna itp.) lub jej fragmentu. Zlewnia dotyczy zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Zlewnia jest (może być) częścią dorzecza danej rzeki.

12. Odwodnienie wykopów fundamentowych:

a) odwodnienie powierzchniowe - pompowanie bezpośrednie wody z wykopu i drenaże poziome

- stosuje się w gruntach przepuszczalnych - żwirowych i piaszczystych do głębokości 3m, w innych gruntach spoistych i niespoistych z przewarstwieniami można stosować do dowolnej głębokości

b) odwodnienie wgłębne - zwane drenowaniem pionowym, polega na założeniu w podłożu szeregu elementów pionowych z których pompuje się wodę, rodzaje: igłofiltry, igłostudnie, studnie wiercone, studnie płaskie przy ściankach Larssena, studnie chłonne, osuszenie metodą elektroosmotyczną

c) odwodnienia mieszane

13. Odwodnienie poziome - składa się z sączków i studzienek, stosuje się je do trwałego odwodnienie terenu lub jako drenaż roboczy

14. Drenowanie pionowe - może być wykonane za pomocą studni wierconych lub wpłukiwanych, igłofiltrów wierconych lub wpłukiwanych, a także kretów, przecisków

15. W zależności od głębokości założenia sączków w stosunku do warstwy nieprzepuszczalnej rozróżniamy

- drenaże zupełne - sięgające warstwy nieprzepuszczalnej

- drenaże niezupełne - sączki założone w warstwie przepuszczalnej na pewnej wysokości ponad warstwę nieprzepuszczalną

16. W zależności od układu ciągów drenarskich wyróżniamy

- drenowanie systematyczne

- drenaż opaskowy

- drenaż warstwowy

- drenaż czołowy i brzegowy

17. Igłofiltry wprowadzane za pomocą wpłukiwania lub wbijania:

- wpłukiwane bezpośrednio - w gruntach piaszczystych o k>0.3m/dobę - piasek średni, gruby, pospółka

- z rurą, osłoną i obsypką - w gruntach o k>0.25m/dobę - piasek drobny, pylasty

- z agregatem próżniowym - w gruntach o k>0.1m/dobę - pył

Wykład 10

1. Wysadzina - zjawisko polegające na podnoszeniu się ku górze powierzchni przemarzającej gruntu spoistego (gliny, iłu) wskutek kapilarnego podciągu wody gruntowej do strefy przemarzania, występują tylko wtedy gdy:

- grunt jest wysadzinowy

- zwierciadło wody zalega zbyt płytko

- mróz działa długo i intensywnie

Grunty niewysadiznowe: rumosz niegliniasty, żwir, pospółka, piasek gruby, średni, drobny, żużel nierozpadowy.

Grunty wątpliwe: piasek pylasty, zwietrzelina gliniasta, rumosz gliniasty, żwir gliniasty, pospółka gliniasta.

Mało wysadzinowe: glina piaszczysta zwięzła, glina zwięzła, glina pylasta zwięzła, ił, ił piaszczysty, ił pylasty.

Bardzo wysadzinowe: piasek gliniasty, pył, pył piaszczysty, glina piaszczysta, glina, glina pylasta, ił warwowy

2. Deformacje filtracyjne - trwałe odkształcenie bądź zmiana struktury gruntu, które wywołane są przez siły działania hydraulicznego

3. Ciśnienie spływowe - ciśnienie działające na cząstki gruntu w kierunku przesączającej się przez ten grunt wody

4. Deformacje filtracyjne mogą być spowodowane:

- kolmatacją gruntu - zamulanie i uszczelnianie się przepuszczalnego gruntu przez filtrującą wodę zawierającą zawiesinę iłowa i pyłową

- przemieszczaniem się cząstek w szkielecie gruntowym

- sufozją gruntu - wynoszenie poszczególnych cząstek gruntu z jego szkieletu, poszczególne cząstki poruszają się niezależnie od siebie

- wparciem gruntu - występuje gdy pod wpływem sił filtracyjnych występuje równoczesne przemieszczenie się cząstek gruntu tworzących łącznie oddzielną bryłę

5. Kurzawka - jest upłynnienie nasyconego wodą gruntu na skutek znacznego ciśnienia spływowego

6. Sufozja - zjawisko geologiczne polegające na mechanicznym wypłukiwaniu ziaren (cząstek minerałów) z osadu przez wody podziemne wsiąkające w skałę lub glebę, sufozja mechaniczna zachodzi w skałach niespoistych lub słabo spoistych

Wykład 11

1. Ruchy masowe - termin obejmujący wszystkie procesy zsuwania się mas skalnych, zwietrzelin i osadów po stoku pod wpływem sił ciężkości, np. osuwiska, obrywy, soliflukcję, spełzywanie.

2. Gruntowe powierzchnie nachylone:

- powierzchnie naturalne

- powierzchnie ukształtowane sztucznie w gruntach naturalnych

- powierzchnie ukształtowane sztucznie w gruntach nasypowych

3. Zbocze - nachylona powierzchnia gruntowa powstała naturalnie w gruntach naturalnych o nienaruszonej budowie wewnętrznej

4. Skarpa - jest to nachylona powierzchnia gruntowa, ukształtowana sztucznie w gruntach naturalnych lub nasypowych

5. Ruchy masowe, procesy stokowe są to: spłukiwanie, spełzywanie, osuwiska, obrywy

6. Koluwium - osad powstały w wyniku przemieszczenia skał przez osuwisko

7. Nisza osuwiskowa - półkoliste wcięcie w stoku powstałe w wyniku osuwiska

8. Osuwisko - zsuwanie się mas skalnych po stoku pod wpływem siły ciężkości

9. Złazisko - powolne spełzywanie zbocza sięgające płytko bez powierzchni odkucia, zwykle na skutek wody, drgań, na terenie wiecznej zmarzliny - solifukcja

10. Spływy - odmiany szybkiego złaziska w postaci potoków błotnych

11. Osypy, lub osypiska - powstają na skutek suwu produktów mechanicznego wietrzenia gruntów

12. Wyłuszczenia - niegłębokie zsuwy do ok. 1m

13. Osuwiska lub usuwiska - mogą obejmować jedną lub kilka warstw, szybkość przemieszczania mas osuwiskowych - od kilku minut do kilku lat

14. Obryw lub obwał - gwałtowne oderwanie się mas skalnych od stromego, urwistego stoku, prędkość przemieszczania się materiału skalnego wynosi kilkadziesiąt m/s, może nawet dochodzić do 150m/s

15. Stateczność zbocza:

- tarcie wewnętrzne - opór stawiany przesuwowi cząstek

- kohezja pozorna - działanie siła napięcia powierzchniowego wody

16. W sferze działalności inżynierskiej dominują 2 rodzaje typy ruchów masowych:

- wyłuszczenia - następuje w wyniku lokalnego pogorszenia parametrów wytrzymałościowych na skutek działania procesów wietrzenia, w celu określenia prawdopodobieństwa wystąpienia wyłuszczenia należy przeprowadzić analizę przyrodniczo-geologiczno- inżynierską

- osuwiska - zsuwanie się mas skalnych po stoku pod wpływem siły ciężkości, zachodzą szybko i nagle

17. Odkłucie - rozszczepienie kompleksu skalnego wzdłuż wąskiej strefy osłabionej spójności pod wpływem naprężeń tektonicznych lub grawitacji, jest niekiedy początkową fazą nasunięcia lub osuwiska

9

---