Pojęcie, znaczenie i funkcje czasu wolnego.
W dobie rozwoju współczesnej cywilizacji jesteśmy świadkami szybko zachodzących zmian w życiu człowieka. Zmiany te mogą mieć pozytywny lub negatywny charakter.
Dla utrzymania właściwego rytmu i uniknięcia niepożądanych zjawisk musi istnieć równowaga pomiędzy wykonywaną pracą a wypoczynkiem. Niewłaściwy rytm pracy i wypoczynku powoduje osłabienie organizmu, zmniejszenie odporności na choroby, szybkie męczenie się, pogorszenie koordynacji nerwowo-mięśniowej, występowanie bólów mięśniowych lub stawowych.
Jak widać, z punktu widzenia prawidłowego rozwoju, nie można oddzielać organizacji pracy od wypoczynku.
W praktyce można zauważyć, że problem wypoczynku oddziela się od problemu organizacji pracy, przy czym stopień zainteresowania pracą jest większy niż jego wypoczynkiem. Czynności wypoczynkowe odbywają się w jego czasie wolnym.
Kwestia wolnego czasu oraz jego racjonalnego wykorzystania budzi coraz większe zainteresowanie wśród pedagogów, socjologów, lekarzy. Co więc rozumiemy pod pojęciem "czas wolny"? B. Gruszin utrzymuje pojęcie czasu wolnego bardzo szeroko. Według niego jest to ta część poza pracą, która jest wolna od wykonywania różnego rodzaju obowiązków. Definicja ta określa ogólnie pojęcie nie dając sposobów spędzania czasu wolnego. W ujęciu Gruszina czas wolny spełnia dwie podstawowe funkcje:
1. funkcja odtwarzania sił człowieka pochłanianych w sferze pracy i innych niezbędnych zajęć;
2. funkcja duchowego (kulturalnego, ideowego, estetycznego) i fizycznego rozwoju człowieka
Jeszcze inną definicję czasu wolnego podaje Z.Skórzyński. Ujmuje on czas wolny jako "czas pozostający poza wykonywaniem wszelkich koniecznych obowiązków, jako praca zawodowa, obowiązki gospodarsko-zawodowe i obowiązki społeczne".
Czas wolny, to ta część czasu poza czasem pracy, która pozostaje do dyspozycji człowieka i może być przez niego wykorzystana na odpoczynek, rozrywkę, rozwój własnej osobowości, doskonalenie kwalifikacji zawodowych, działalność społeczną.
Zakres pojęcia czasu wolnego jest określany niejednolicie. Na ogół do czasu wolnego zalicza się nadwyżki pozostające z czasu poza pracą (szkołą), po odliczeniu nakładu czasu na czynności będące niezbędnym przedłużeniem zajęć zawodowych (np. dojazdy do pracy lub szkoły); dodatkowe zajęcia zarobkowe, zajęcia w gospodarstwie domowym.
Czas wolny jako zjawisko masowe jest właściwy dopiero współcześnie, wysoko zurbanizowanym społeczeństwom w ramach cywilizacji naukowo-technicznych.w których stanowi rezultat panującej organizacji pracy i układu stosunków społecznych.
Głównymi czynnikami czasu wolnego są:
postęp techniczny,
wzrost wydajności pracy
dalsze skracanie na jego podstawie - dnia pracy.
Czas wolny stanowi ważną dziedzinę działalności społecznej człowieka i przedmiot zainteresowania państwa i organizacji społecznych.
Problematyka czasu wolnego jest przedmiotem badań wielu socjologów, ekonomistów i pedagogów. W Polsce badania nad czasem wolnym są prowadzone przez wiele instytucji.
K. Czajkowski napisał "czas wolny dziecka to ten okres dnia, po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, posiłki, sen, odrabianie lekcji i niezbędne zajęcia domowe. Wolny czas dziecka obejmuje także dobrowolnie przyjęte obowiązki społeczne (np. spełnianie jakiś funkcji w organizacji harcerskiej, samorządzie szkolnym, świetlicy, domu kultury itp.) Czas wolny dzieci to czas, który może być przeznaczony na jego odpoczynek, rozrywkę i zaspokojenie osobistych zainteresowań."
Czas wolny człowieka dorosłego, to coś zupełnie innego niż czas wolny dziecka.
Sytuacja społeczno - ekonomiczna dziecka jest inna niż dorosłego człowieka bardzo się różni. Dziecko cechuje brak doświadczeń życiowych i niedojrzałość psychiczna, co uzależnia je od dorosłych (rodziców, wychowawców).
Dzieci i młodzież nie mogą same organizować wolnego czasu według własnej woli, ponieważ za swoje działanie ponoszą ograniczoną odpowiedzialność prawną, lub nie ponoszą jej w ogóle. Czas wolny dziecka musi podlegać w bardzo dużym stopniu pewnym rygorom i racjom ustalonym przez dorosłych.
Czas ludzi dorosłych różni się od czasu wolnego dzieci, czas wolny od nauki nie jest równoznaczny z czasem wolnym od pracy ludzi dorosłych. Młodzież w czasie wolnym podejmuje mniej ról społecznych, są mniej odpowiedzialne, mniej poważnie traktowane.
Organizatorzy czasu wolnego mają dwa zadania
stwarzania możliwości wypoczynku rozrywki, rozwoju;
ukierunkowanie potrzeb i ukształtowanie nawyków właściwego spędzania czasu wolnego.
Czas wolny występuje w 3 podstawowych kategoriach:
1. czas dyspozycyjny np.: czas wolny w pracach społecznych;
2. czas na wpół wolny np.: udział w pracach społecznych, przynależność do partii, organizacji itp
3. wczasowanie np.: spędzanie czasu wolnego na wczasach zorganizowanych, wyjazdach zagranicznych czy tzw. „wczasach pod gruszą”
Czas wolny rozpatrujemy w czterech aspektach, czyniących go zjawiskiem o charakterze społecznym,
Aspekty czasu wolnego: socjologiczno-ekonomiczny; higieniczno-zdrowotny; pedagogiczny i psychologiczny.
1. Aspekt socjologiczno - ekonomiczny:
Czas wolny ułatwia kontakty i przeżycia społeczne. W człowieku budzą się potrzeby współdziałania z innymi, organizowania wspólnej zabawy i wypoczynku. Trzeba rezygnować z postaw egocentrycznych na rzecz wspólnego działania, poświęcenia, radości i wspólnych zainteresowań. Jednostka w czasie współdziałania z innymi przeżywa osobiste radości własne szczęście i zadowolenie..
Dla wszystkich praca i czas wolny stanowią swoistą jedność ekonomiczną. Psychofizyczne potrzeby organizmu wymagają odpowiedniego dawkowania wysiłku intelektualno - fizycznego,
Organizm musi otrzymywać odpowiednie dawki odpoczynku, odprężenia, nieliczenie się z siłami pracownika może przynieść fatalne wyniki (skutki).
Ekonomiczny aspekt polega na zapewnieniu odpowiedniej ilości czasu wolnego i
stworzeniu warunków sprzyjających należytemu wykorzystaniu tego czasu i planowemu dostrzeganiu zależności i różnic ekonomicznych między czasem wolnym a pracą. Teoretycy zajmujący się tym aspektem czasu wolnego uważają iż w przyszłości powinien być już w szkole przedmiot, który by uczył jak należy planować, realizować i wykorzystywać czas wolny.
2. Aspekt psychologiczny:
Pełne życie psychiczne, wzbogacane elementami intelektualnie - naukowymi, dostarczanymi przez pracę i elementami wypoczynkowo - zabawowymi w czasie wolnym jest bardzo ważne w życiu każdego człowieka. Ogranicza to monotonię i niezadowolenie z pracy.
3. Aspekt higieniczno zdrowotny:
Czas wolny jest niezbędny jako zabezpieczenie młodego przed nadmiernym obciążeniem obowiązkami i zadaniami spełnia profilaktyczną rolę ochrony zdrowia dzieci i młodzieży. Podczas pracy umysłowej w tkankach zachodzą złożone procesy biologiczne, powodujące Intensywne zużywanie materiałów odżywczych, niezbędnych przy wytwarzaniu energii w ustroju. Zmęczenie atakuje ośrodki nerwowe, regulujące funkcje organizmu. "Zjawisko zmęczenia spowodowane jest zwolnieniem normalnego przebiegu reakcji chemicznych w ustroju oraz zakłóceniami w transporcie produktów pośrednich przez krwioobieg"
Omawiając ten aspekt czasu wolnego nie można pominąć stresu. Chodzi o czynniki niekorzystne dla organizmu, o szkodliwe bodźce wprowadzające jednostkę w stan napięcia nerwowego, zmartwienie, niepokój.
Wywołuje to stan stresowy zwany przez H. Selye stresorami
W obecnych czasach musimy kłaść naciski na walory higieniczno - zdrowotne czasu wolnego.
Najważniejsze walory to:
- odprężenie psychofizyczne organizmu, czas wolny od wysiłku intelektualnego;
- duży zasób zdrowego świeżego powietrza, w którym spędzamy czas wolny;
- ruch fizyczny, rozwijanie układu mięśniowo - kostnego, rozwijanie sprawności fizycznej, regulowanie wadliwej przemiany materii, dodatni wpływ na psychikę
Myśląc o higieniczno - zdrowotnych walorach czasu wolnego nie zapominajmy, że niezbędne do ich pełnego wykorzystania jest systematyczne i właściwe odżywianie. Musi ono odpowiadać normom jakościowym i ilościowym, oraz spełniać wymagania organizacyjno - higieniczne
4. Aspekt pedagogiczny:
Wartość pedagogiczna to aktywność i umiejętność organizowania sobie zajęć. Czas wolny to możliwość przejawiania własnej inicjatywy i samodzielności.
Dodatnim elementem czasu wolnego jest samowychowanie, stałe podnoszenie swoich umiejętności i doskonalenie ich.
Samodzielne wykorzystanie czasu wolnego daje poczucie swobody, rozwinięcia własnej inicjatywy. Różnorodne formy spędzania czasu wolnego stanowią doskonałą szkołę, która uczy techniki gospodarowania czasem wolnym, kształtują umiejętność wypoczywania.
Funkcje czasu wolnego.
Jeżeli zastanowimy się nad czasem wolnym nie możemy zapominać i nie możemy nie rozpatrzyć funkcji czasu wolnego.
Kamiński wyróżnia trzy funkcje czasu wolnego:
wypoczynek,
rozrywka
rozwój zainteresowań (tzw. Miłośnictwo).
Funkcje czasu wolnego dzieci i dorosłych są bardzo podobne i służą wypoczynkowi, rozrywce oraz rozwojowi osobowości jednostki.
Z. Dąbrowski wyróżnia cztery funkcje czasu wolnego: wypoczynek, rozwój zainteresowań i uzdolnień oraz poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie
Ta czwarta funkcja ma za zadanie wprowadzenie danej jednostki w życie społeczne
Pojęcie czasu wolego w ujęciu historycznym.
Problemem czasu wolnego oraz organizacji wypoczynku zajmowano się przez wiele wieków. Troskę o racjonalne organizowanie czasu wolnego i jego wykorzystania się zauważyć w starożytności. Platon i Arystoteles, za podstawę systemu ogólno wychowawczego uważali gimnastykę. Według nich gimnastyka powinna być środkiem ogólnego wychowania a nie tylko rozwoju fizycznego młodzieży. We wszystkich miastach starożytnej Grecji urządzano place do ćwiczeń cielesnych. Ćwiczenia te służyły nie tylko harmonijnemu rozwojowi sił fizycznych i duchowych, ale również kształtowały sposoby spędzania czasu wolnego młodzieży. Średniowiecze abnegowało potrzeby cielesne. Duchowieństwo, które było wyrazicielami tego poglądu nie dbało o zdrowie i sprawność fizyczną. Zasługą Odrodzenia był powrót do ideału kultury starogreckiej. Uważano, że tylko harmonijny rozwój ducha i ciała stanowią cel wychowania ogólnego. Zapoczątkowany w okresie Odrodzenia ruch rozwijał się w następnych wiekach. Rozwojem zainteresowali się lekarze i pedagodzy. Przedmiotem ich troski stał się już nie tylko dbałość o zdrowie i zapobieganie chorobom, ale również pielęgnacja ciała i sprawność fizyczna. Wychowanie fizyczne uważano za motor w społecznym życiu człowieka. John Locke uważał rozwój fizyczny i psychiczny jednostki jako jedność. Jednak praktyka wychowawcza tkwiła jeszcze w średniowieczu opierając się na jednostronnym kształceniu. Dopiero wiek XIV i XV przyniósł pewne zmiany. Reforma organizacji szkoły pozwoliła na wprowadzenie nowych programów wychowania fizycznego, w których uwzględniono formy spędzania czasu wolnego przez młodzież. Jedną z pierwszych takich szkół była "szkoła radości" w Mantni. Vittorino da Feltre propagował w niej ruchowe formy wypoczynku. Organizował urządzenia rekreacyjne w celu zaspokojenia potrzeb aktywności ruchowej młodzieży. Według poglądów Jana Amosa Komeńskiego, szkoła powszechna to szkoła posiadająca ogród i boisko, jako miejsce czynnego wypoczynku młodzieży po jej pracy umysłowej. Żądał on urządzeń do ćwiczeń cielesnych i zabaw ruchowych dla młodzieży z wszystkich klas społecznych oraz propagował turystykę. Wiek XIX przyniósł wychowaniu fizycznemu dostęp do szkoły, stało się ono odrębnym przedmiotem nauczania. Zagadnienia pracy i wypoczynku znalazły się w centrum uwagi społeczeństwa. Szczególnie ujawniło się to w Niemczech, gdzie powstał "Komitet Centralny Zabawy Ludu i Młodzieży". propagował on aktywność ruchową, gry oraz zabawy. Powstały również urządzenia dla szkolnych wycieczek, domy noclegowe stanowiące bazę dla turystyki
Fryderyk Ludwik Jahn zainicjował ruch turnerski. On pierwszy zorganizował boisko publiczne oraz towarzystwo gimnastyczne. Upowszechnił ćwiczenia i gry ruchowe dla młodzieży w Niemczech, był twórcą niemieckiego systemu gimnastycznego. W dalszym rozwoju ruch turnerski przybrał charakter rekreacyjny i konserwatywny.
W Polsce również interesowano się organizacją czasu wolnego. Pierwsze poczynania pojęła Komisja Edukacji Narodowej. Przewidywała ona w budżecie dnia młodzieży szkolnej czas na powietrze, słońce, wodę. Na szczególną uwagę zasługuje upowszechnianie wśród młodzieży rekreacji czyli zajęć ruchu artystycznego, ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw.
Piotr Dupont pisał "..., że najważniejszą rzeczą wychowania stanowi czas wolny, na zabawy przeznaczony. "
Bardzo ważną rolę w organizacji czasu wolnego odegrał dr Henryk Jordan.
Zwrócił on uwagę na czynny wypoczynek "jako skuteczną przeciwwagę przeciążenia pracą.
Rozwój przemysłu w wieku XIX i XX spowodował rozbudowę miast i osiedli. Jan Władysław Dawid i Stanisław Kasprowicz zaproponowali w planach rozbudowy miast zaprojektowanie terenów wypoczynku i rozrywki. O stworzenie miejsc dla wypoczynku postulowała także Iza Moszczeńska. Ukoronowaniem tych postulatów były plany wykorzystania miejsc położonych nad Wisłą na tereny wypoczynku i relaksu.
Innymi towarzystwami, które zasługują na uwagę były: Towarzystwo Pracowników Handlowych oraz Stowarzyszenie Polskich Robotników i Robotnic "Siła" na Śląsku Cieszyńskim. Organizowały one zajęcia rekreacyjne dla pracowników i ich rodzin.
Również robotnicze organizacje wniosły duży wkład w organizację czasu wolnego młodzieży. Były to organizacje rekreacyjne i sportowe. Dbały one o zapewnienie jak najlepszych warunków rozwoju. Były to między innymi Klub Sportowy przy hucie "Kara" w Piotrkowie Trybunalskim czy też Robotnicze Towarzystwo Sportowe "Widzew" działające w łódzkim środowisku robotniczym.
Wśród stowarzyszeń, które prowadziły działalność turystyczną i krajoznawczą należy wymienić: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Junactwo.
W okresie międzywojennym ruch ten osłabł. Jednak w 1929 roku powstał w Warszawie pierwszy Ogród Jordanowski, który spełniał funkcje wypoczynkowe. Przy nim zostało zawiązane Towarzystwo Przyjaciół I Ogrodu Jordanowskiego, które w 1932 roku przyjęło nazwę Warszawskiego Towarzystwa Ogrodów Jordanowskich. Działalność tej organizacji zaczęła rozszerzać się również w środowisku wiejskim.
Ruch robotniczy również doceniał organizację wypoczynku
Aktywność fizyczna w wolnym czasie.
Praca, rekreacja i aktywność turystyczna człowieka to aktualnie jeden z bardziej dynamicznie rozwijających się obszarów praktyki społecznej, wymagającej niewątpliwie pogłębionej refleksji psychologicznej. Przydatność wiedzy psychologicznej w odniesieniu do aktywności rekreacyjno-turystycznej człowieka, dotyczy zarówno jej aspektów podmiotowych - wybranych procesowi właściwości psychicznych jednostki, jak i uwarunkowań sytuacyjno-środowiskowych, tworzących naturalną przestrzeń społeczną, która determinuje wybór i sposób realizacji różnorodnych form rekreacji ruchowej i turystyki.
Zmiana otoczenia, odcięcie się od codzienności oraz wybranie odpowiedniej formy relaksu - to podstawa dobrego wypoczynku na urlopie.
- Trzeba dać sobie prawo do odpoczynku - mówi psycholog Mirosława Kownacka. - Zdarza się, że ludzie kierujący się poczuciem obowiązku nie chcą oderwać się od pracy. Boją się, że podczas ich nieobecności wydarzy się coś ważnego, co postawi całą firmę na głowie. Tymczasem odpoczynek jest konieczny, by zregenerować siły.
Ważne jest, gdzie wypoczywamy. Każdy człowiek jest inny i woli inny rodzaj wypoczynku. Jedni odpoczywają, bawiąc się na dyskotekach, inni chodząc po górach, jeszcze inni spędzając dużo czasu na leżaku. Dlatego nie ma uniwersalnego wzorca spędzania wakacji, stwierdza psycholog. Sztuka polega jedynie na tym, aby znaleźć sposób właściwy dla siebie. Możliwe, że po miesiącach pracy lub nauki w szkole, gdzie jesteśmy cały czas otoczeni ludźmi, wolelibyśmy spędzić wakacje w górach, w ciszy i odosobnieniu, a nie jechać na Majorkę, gdzie ruch, gwar, nowi ludzie, gdzie na pewno nie znajdziemy chwili spokoju. Jeżeli źle ocenimy nasze potrzeby, może się zdarzyć, że wracając z wakacji, będziemy bardziej zmęczeni, niż kiedy wyjeżdżaliśmy, ostrzega Kownacka.
Ale generalnie najlepiej wypoczywać poza domem. Wyjazd niesie ze sobą zmianę rytmu dnia, można nawiązać nowe znajomości. - Ten kto nie ma możliwości wyjazdu, powinien zająć się tym, co lubi - mówi psycholog. - Przeczytać dobrą książkę, pójść na spacer.
- Nie powinniśmy spędzać urlopu z ludźmi, z którymi pracujemy - radzi Mirosława Kownacka. Często znajomości zawierane w pracy funkcjonują, bo sprawy zawodowe łączą ludzi. Urlop stwarza jednak nowe sytuacje i nie wiadomo, czy wszyscy się w nich odnajdą. Poza tym nieunikniona jest, prędzej czy później, rozmowa o pracy, a przecież celem jest oderwanie się od codziennej rzeczywistości, a nie zabieranie jej ze sobą na urlop.
Powinno się znać osobę, z którą się wyjeżdża na wakacje i być pewnym, że spędzi się z nią ten czas przyjemnie.
Wyłączmy telefon komórkowy i zajmijmy się sobą - apeluje Kownacka. Jej zdaniem zatraciliśmy umiejętność przebywania w samotności. Wchodząc do domu, włączamy telewizor lub radio, aby coś się działo. A to nie sprzyja odpoczynkowi, skupieniu. - Powinniśmy nauczyć się być sami ze swoimi myślami. To pomaga odpocząć nawet, gdy się nigdzie nie wyjeżdża - mówi psycholog.
Żyjemy w czasach siedzącej cywilizacji. Charakteryzuje się ona co prawda wzrostem stopy życiowej, zwiększającymi się możliwościami medycznymi, wyższa higiena życia czy postępem naukowo-technicznym, ale jednocześnie niezbędny do życia ruch ograniczamy do minimum. Korzystamy ze środków lokomocji, wind, ruchomych schodów i innych udogodnień.
Zapotrzebowania na ruch nie uzupełniamy nawet w czasie wolnym. Spędzamy go w kinie, na koncercie, na przyjęciu, nad książka, przed telewizorem, komputerem, w każdym przypadku siedząc. Większość zawodów charakteryzuje małe i często jednostronne obciążenie fizyczne.
Ogólny brak ruchu ma niekorzystny wpływ na organizm człowieka:
zaburza jego prawidłowe funkcje,
a także powoduje występowanie wielu rożnego rodzaju chorób narządów wewnętrznych,
aparatu ruchu i
układu nerwowego
brak ruchu jest powodem apatii i depresji
niedostateczna ilość ruchu obniża kondycje fizyczną, psychiczną,
odporność organizmu na choroby
osłabia refleks
znacznie przyspieszony proces starzenia uwidacznia się w ogólnym wyglądzie człowieka.
Musimy jednak przyznać, ze za wymienione wyżej skutki jesteśmy sami przed sobą odpowiedzialni. Braku pięknej sylwetki nie nadrobi wyszukany ubiór, nie zatuszuje go drogi kosmetyk. Bez ruchu nie wykształtuje się prosty kręgosłup, nie wzmocnią się jego mięśnie, nie zostanie zredukowana tkanka tłuszczowa. Wiele kobiet i mężczyzn uświadomiło już sobie potrzebę aktywności ruchowej i korzystają z dostępności sal gimnastycznych, siłowni, kortów tenisowych, basenów i innych placówek umożliwiających podnoszenie sprawności organizmu. Ciągle jednak stanowią oni niewielki procent tych osób, które postawiły sobie za cel uzyskanie jak najlepszej sprawności fizycznej.
Po co szukać utraconego zdrowia w gabinetach lekarskich? Nie niszczmy własnym wygodnictwem dobrego zdrowia. Pora zimowa nie może być dla nas żadnym wytłumaczeniem braku fizycznego ruchu. Daje ona wiele wspaniałych możliwości, zarówno wewnątrz budynków, jak i na zewnątrz. Długie wieczory są okazja, by zamiast przed telewizorem, spędzić je w siłowni, w sali gimnastycznej, w basenie lub nawet w domu, ćwicząc i pracując nad własna samodyscypliną i figurą do kostiumu kąpielowego.
Aura zachęca do wyjścia na zewnątrz, które jest absolutnie konieczne, nie tylko ze względu na ruch, ale i z uwagi na dotlenienie organizmu, świeże powietrze i promienie słoneczne potrzebne, aby organizm sam mógł wytworzyć czynna witaminę D3 i przyswajać wapń w organizmie.
Najgorzej jest zimą gdy ulubionym miejscem jest wlasny przytulny fotel.
W jaki sposób wykorzystać zimę w utrzymaniu właściwej sprawności fizycznej? Tych, którzy są amatorami narciarstwa, łyżwiarstwa czy górskich wspinaczek zima, nie trzeba przekonywać co do wartości tych sportów. Oni i tak każda możliwość wykorzystają na to, by moc pojeździć na nartach, łyżwach czy wyskoczyć w góry. O wiele trudniej przekonać tych, którzy porę zimowa próbują przetrwać w bezruchu, w cieple domowego ogniska, obrastając w tkankę tłuszczowa.
Naprawdę warto wyjść na zewnątrz, dotlenić organizm w szybkim, intensywnym marszu lub biegu lekkim truchtem. Należy pamiętać o właściwej odzieży i obuwiu, o mądrej rozgrzewce i powolnym tempie zakończenia biegu lub powolnego marszu. Skore twarzy należy zabezpieczyć odpowiednim kremem i trzeba pamiętać, ze uzupełnianie płynów jest w czasie zimnej pogody tak samo istotne, jak i w czasie gorącego lata.
Aktywność dla zdrowia
Korelacja aktywności fizycznej ze zdrowiem jest powszechnie znana, ale nie wykorzystuje się tego w codziennym życiu. Amerykański Narodowy Instytut Zdrowia zwołał niedawno kolegium ekspertów, aby oszacować wartość systematycznego ruchu w prewencji chorób sercowo- naczyniowych oraz ocenić, jaką część społeczeństwa można nakłonić do odpowiedniej zmiany zachowań.
Choroba wieńcowa serca i udar mózgu nadal zajmują odpowiednio pierwsze i trzecie miejsce jako przyczyny zgonów. Zmiany w stylu życia, jakie dokonały się w społeczeństwie w ostatnim ćwierćwieczu, spowodowały stały spadek umieralności z przyczyn sercowo-naczyniowych. Pozytywny trend zaobserwowano przede wszystkim w walce z paleniem tytoniu, nadciśnieniem tętniczym oraz obniżeniem wartości poziomu cholesterolu. Jednakże największy postęp odnotowano w zwalczaniu otyłości i braku ruchu.
Zastój rozpoczyna się już często w dzieciństwie.
Mała aktywność fizyczna jest powszechna we wszystkich warstwach społeczeństwa; wiele dzieci już w okresie dorastania traci radość z używania ruchu. Liczba młodych "tłuściochów" wzrasta, co jest skutkiem ubogiego w ruch stylu życia.
W przybliżeniu co czwarty dorosły (więcej kobiet niż mężczyzn) prowadzi siedzący tryb życia. U jednej trzeciej pooziom aktywności fizycznej jest niewystarczający, żeby zagwarantować dobrą kondycję. Takie wyniki badań budzą niepokój w USA.
Dalsze odkrycia: podczas gdy w przedziale wiekowym od 12 roku życia jeszcze 70% młodzieży podaje, że uprawia sport, to odsetek aktywnych młodych mężczyzn od 21 roku życia spada do 42%, a kobiet do 30%. Ten malejący trend dotyczy także dorosłych. Z podobną sytuacją spotykano się dawniej u ludzi należących do warstw społecznych o niskim standardzie życia. Wyraźny kierunek w dół krzywa aktywności fizycznej zmienia dopiero w grupie wiekowej 36-50 lat. Dane te dowodzą że im jesteśmy starsi, tym mniej lubimy ruszać się.
Dostateczna aktywność fizyczna odgrywa znaczącą rolę w zapobieganiu licznym chorobom, takim jak: osteoporoza, cukrzyca i niektóre rodzaje nowotworów. Z punktu widzenia prewencji medycznej interesujący jest jej wpływ na układ krążenia. Wszystkie obserwacje wskazują na bezpośredni związek niedoboru ruchu ze zwiększoną umieralnością sercowo-naczyniową.
Systematyczne uprawianie sportu ma działanie pozytywne:
w większości prac udowodniono odwrotny stosunek między miarą aktywności fizycznej a stopniem otyłości, regularne obciążenie fizyczne powoduje zauważalny wzrost wartości cholesterolu HDL, dzięki wytrwałemu treningowi u pacjentów z nadciśnieniem obserwuje się obniżenie wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, wytrzymałościowe dyscypliny sportowe mają korzystny wpływ na oporność insuli nową, dynamiczne formy wypoczynku pozytywnie wpływają także na parametry oddziałujące na funkcję trombocytów, hematokryt, fibrynogen itd.
Jaka dawka sportu jest pożądana dla ludzi, których dotychczasowa aktywność fizyczna była niedostateczna? Zbyt ambitne cele treningowe prowadzą szybko do utraty motywacji i zaniechania uprawiania sportu. U osób nie wyćwiczonych maksymalne obciążenia fizyczne zwiększają ponadto ryzyko kontuzji; w najgorszym przypadku może dojść nawet do ostrego incydentu sercowego. Dla realizacji pożądanych efektów zdrowotnych w żadnym wypadku nie potrzebny jest wysiłek ekstremalny, jak myślą niektórzy. Eksperci amerykańscy podkreślają, że wędrówki i spacery jako forma ćwiczeń fizycznych są godne polecenia ze względu na skuteczne działanie na układ sercowo-naczyniowy. Także krótki, umiarkowany wysiłek, np. szybki chód, pływanie, praca w ogródku albo w domu, stanowiąc swoisty "przerywnik" siedzącego trybu życia, przynoszą istotną korzyć. Najlepiej ruch wpływa na ludzi, którzy swoje dotychczasowe życie spędzali w łóżku, za kierownicą samochodu, za biurkiem lub w fotelu przed telewizorem. Odnoszą oni korzyści ze średnio intensywnych ćwiczeń poprzez wpływ na wiele parametrów istotnych zdrowotnie, ale pod warunkiem, że ćwiczenia będą nadal regularnie uprawiane i kontynuowane w przyszłości.
Ćwiczący nie odczuwają dolegliwości, mają lepszą kondycję fizyczną i psychiczną; mogą pochwalić się zwiększonym komfortem życia. W szczególności nie wytrenowani chorzy odczuwają relatywnie największe korzyści z wysiłku fizycznego, nawet gdy osiągają niski poziom aktywności.
Ćwiczenia ruchowe w sposób znamienny zmniejszają, według różnych badań, śmiertelność zarówno ogólną, jak i z powodu incydentów sercowych
Szczególnie nagląca wydaje się potrzeba opracowania strategii, która dotyczyłaby dzieci i młodzieży. Ważną rolę powinny odgrywać szkoły. Ich oferta nie może ograniczać się tylko do organizacji zawodów sportowych i lekcji wychowania fizycznego, ale powinna obejmować też inne rozsądnie przemyślane formy czynnego wypoczynku, dostępne na codzień dla każdego ucznia. Fachowcy dostrzegają podobne możliwości w zakładach przemysłowych. Propozycje mogą obejmować spacery podczas przerwy południowej, zachęcanie poprzez akcje plakatowe do korzystania ze schodów zamiast windy oraz do pokonywania części drogi do pracy piechotą itd. Aby przekonać w sposób dobitny społeczeństwo o konieczności aktywności fizycznej, eksperci wzywają do organizowania na szeroką skalę kampanii, np. antycholesterolowej, używając w tym celu także nowoczesnych form środków masowego przekazu (internet).
Wybór właściwej dziedziny sportu.
Już sam odpowiedni wybór dyscypliny sportowej ma duży wpływ na to, jak długo raz powzięte postanowienie będzie później realizowane. Zespół doradców Narodowego Instytutu Zdrowia opracował kilka podstawowych reguł, którymi należy się kierować przy zmianie trybu życia.
Po pierwsze aktywność fizyczna musi sprawiać radość i wyrabiać nawyk zdrowego stylu życia. Nie mają sensu wyszukane rodzaje sportu (np. safari, narciarstwo), związane z dalekimi dojazdami lub z określonymi porami roku. 0 wiele bardziej pożądane jest, aby uprawianie sportu znalazło się w codziennym kalendarzu zajęć. Sport powinien być poza tym bezpieczny, nie za drogi, w miarę łatwy do opanowania, gdyż zbyt długie szkolenie może szybko zniechęcić i zniweczyć dotychczasowy trud.
Optymalna dawka ruchu
Naukowcy pracujący na zlecenie Narodowego Instytutu Zdrowia zalecają, zarówno dzieciom, jak i dorosłym, możliwie codzienny, nie krótszy niż 30-minutowy, średnio intensywny trening. Ta dzienna dawka może składać się z poszczegó1nych porcji ruchu, z których każda powinna trwać co najmniej 10 minut. Tak że praca mięśni wykonywana w ramach czynności zawodowych lub w gospodarstwie domowym może być zaliczona jako ćwiczenie. Ponieważ częstość treningów, intensywność i długość pozostają we wzajemnym związku, w rachubę wchodzi też mniejsza częstość treningów (np. 3- razy w tygodniu), gdy trwają odpowiednio dłużej lub są bardziej intensywne. Jednak osoby o słabej kondycji powinny pamiętać o tym, że zaplanowany cel najlepiej jest osiągać poprzez codzienne, kilkuminutowe wydłużanie czasu ćwiczeń.
BIBLIOGRAFIA
Czajka St.: Z problemów czasu wolnego. Instytut Wydawniczy CRZZ,
Ćwiakowski M.: Problemy społeczne czasu wolnego, Warszawa
Danecki J.: Czas wolny - mity i potrzeby, Warszawa.
Demel M.: O wychowaniu zdrowotnym. PZWS, Warszawa
Gruszin B.: Czas wolny. Aktualne problemy, Moskwa
Zuchora K.: Wychowanie fizyczne nowych dni. Wyd. Sport i Turystyka Warszawa
1
17