INFORMACJA DLA LEKARZY

Ostra przerywana porfiria (AIP)

AIP jest chorobą uwarunkowaną genetycznie dziedziczoną w sposób autosomalny dominujący, wywołaną około 50% niedoborem deaminazy porfobilinogenu (PBGD, E.C.4.3.1.8) , trzeciego enzymu na drodze biosyntezy hemu. Enzym ten katalizuje kondensację czterech cząsteczek porfobilinogenu do hydroxymetylbilanu (schemat bisyntezy hemu). Wyróżnia się postać jawną i utajoną porfirii. Porfiria ujawnia się w postaci zaostrzeń lub ataków pomiędzy którymi występują okresy remisji o zróżnicowanym okresie trwania (nawet kilka- kilkanaście lat). U niektórych pacjentów zaostrzenia pojawiają się często - nawet kilka razy w roku (dotyczy to zwłaszcza kobiet w wieku rozrodczym), u innych pojawiają się tylko jeden lub kilka razy w życiu. Chorzy z postacią utajoną AIP nie mają żadnych dolegliwości klinicznych, stwierdza się jedynie obniżoną aktywność PBG-deaminazy oraz (u części z nich- około 30%) podwyższone wydalanie porfiryn i ich prekursorów z moczem. W okresie ataku ze względu na bardzo różnorodne objawy kliniczne porfirię rozpoznaje się na podstawie badań biochemicznych. Pacjenci z AIP wydalają wtedy z moczem znaczne ilości prekursorów porfiryn, porfobilinogenu ( 15-100 razy więcej niż górna granica normy) i kwasu -aminolewulinowego (5-20 razy więcej niż górna granica normy). Wydalanie porfiryn jest również zwiększone ale w mniejszym stopniu. Mocz ma zabarwienie brunatno-czerwone lub ciemnieje na świetle w ciągu 10-30 minut. W okresie zdrowienia wydalanie porfiryn i ich prekursorów stopniowo się zmniejsza, ale w większości przypadków nie wraca do normy. Ilość porfiryn w kale jest prawidłowa lub tylko nieznacznie zwiększona. W okresie ataku choroby aktywność PBGD wzrasta do wartości prawidłowej i badanie nie ma wtedy wartości diagnostycznej. Aktywność enzymu, celem ostatecznego potwierdzenia typu ostrej porfirii, oznacza się kilka miesięcy po przebytym ataku. Jeżeli objawy kliniczne wskazują na atak porfirii i wynik wydalania prekursorów porfiryn i/lub porfiryn z moczem oznaczanych metodami jakościowymi jest nieprawidłowy, celem wykluczenia lub potwierdzenia porfirii, należy wykonać oznaczenia ilościowe metodami uznanymi za czułe i specyficzne w wyspecjalizowanej w tych badaniach pracowni. Metody jakościowe i półilościowe oznaczania PBG i porfiryn w moczu dają kilka procent zarówno fałszywie dodatnich jak i fałszywie ujemnych wyników.

OBJAWY ZAOSTRZENIA / ATAKU PORFIRII/

Ataki porfirii występują głównie w wieku 18-45 lat, zdecydowanie częściej u kobiet niż u mężczyzn. U dzieci i osób starszych pojawiają się niezwykle rzadko, najczęściej są związane z dużym narażeniem na czynniki porfirynogenne. Do czynników indukujących atak porfirii należą: duża część leków (hormony płciowe, wiele leków przeciwbólowych, rozkurczowych i uspokajających, niektóre antybiotyki), związki chemiczne (farby, lakiery, nawozy sztuczne, środki ochrony roślin), alkohol, stresy, infekcje, głodzenie (w tym w przebiegu odchudzania), także zabiegi operacyjne. U kobiet w wieku rozrodczym często dochodzi do zaostrzeń przedmiesiączkowych. Ostry atak porfirii zwykle rozpoczyna się silnymi, rozlanymi bólami brzucha z towarzyszącymi nudnościami , wymiotami oraz tachykardią i wzrostem ciśnienia tętniczego. Zwykle występuje ciemne zabarwienie moczu (lub jego ciemnienie pod wpływem światła). Często chorzy zauważają, że spożycie posiłku (lub wypicie słodkiego płynu) przynosi złagodzenie objawów. Mimo nasilonych dolegliwości bólowych w badaniu przedmiotowym nie stwierdza się (poza tachykardią i wahaniami RR) odchyleń od stanu prawidłowego. Brzuch w badaniu palpacyjnym jest miękki, niebolesny, bez objawów otrzewnowych. W przypadku niepodjęcia właściwego leczenia lub podawania leków szkodliwych w porfirii, dochodzi do dalszego rozwoju choroby - pojawiają się wzdęcia, zaparcia ( porażenna niedrożność jelit), bóle i drętwienia kończyn dolnych, następnie symetryczne niedowłady kończyn dolnych i górnych, trudności w połykaniu. Ostatecznie dochodzi do porażenia mięśni oddechowych co stanowi realne zagrożenie dla życia pacjenta.

LECZENIE :

(uwaga: podane poniżej informacje stanowią ogólny schemat postępowania, lekarz leczący musi samodzielnie podejmować decyzje lecznicze uzależnione od aktualnego stanu pacjenta)

Wyeliminowanie czynników porfirynogennych (szczegółowo rozważyć stosowane leki ze względu na działanie porfirynogenne)

Glukoza ( p.o. lub i.v. do 400g /dobę). Jeżeli w leczeniu stosowany jest Human Hemin ilość przetaczanej glukozy można ograniczyć do 100 g/dobę.

Dieta wysokokaloryczna ( 2500kcal / dobę) - wysokowęglowodanowa i wysokobiałkowa .

Human Hemin Orphan Europe - jeżeli potwierdzono rozpoznanie AIP lek należy podać w pierwszej dobie hospitalizacji. Dawkowanie: 3 mg/kg masy ciała (maksymalna dawka dobowa 250mg) w 100ml 0.9% NaCl ( koniecznie w szklanej butelce !) przez 1 - 4 kolejne dni. Czas od przygotowania roztworu do zakończenia przetaczania nie powinien przekroczyć 30 min Ze względu na możliwość zapalenia żył w miejscu wstrzyknięcia należy po przetoczeniu przepłukać żyłę 100ml 0.9% NaCl . Obecnie uważa się że najlepszym sposobem uniknięcia powikłań po przetaczaniu Human Hemin jest przetaczanie leku w roztworze 4% albumin. Poprawa kliniczna jest zwykle widoczna po 2-4 przetoczeniach.

Monitorowanie - tętna , ciśnienia tętniczego, bilansu płynów , bezwzględnie należy kontrolować poziom sodu.

Leczenie przeciwbólowe - paracetamol, petydyna, lub morfina.

Leczenie przeciwwymiotne - chlorpromazyna ( nie należy stosować dużych dawek z uwagi na wolniejszy metabolizm leku w wątrobie i związane z tym ryzyko kumulacji ).

Hiponatremia - może wystąpić gwałtownie, nie wystarczy jednorazowe oznaczenie poziomu sodu

Nie podawaj rutynowo sodu znajdź przyczynę !

hipowolemia (częściej) -powolna!, systematyczna suplementacja sodu bez ograniczenia podaży płynów ( pod kontrolą natremii i objawów klinicznych).

nieprawidłowe wydzielanie ADH (SIADH)- należy ograniczyć podaż płynów - wlewy glukozy podawać w mniejszych objętościach, powolna!,systematyczna suplementacja niedoboru sodu .

Tachykardia i wzrost ciśnienia tętniczego - propranolol lub metoprolol doustnie lub dożylnie pod kontrolą tętna i RR.

Drgawki - mogą być wywołane hiponatremią, hipomagnezemią lub wahaniami ciśnienia tętniczego. Należy wówczas wyrównywać niedobory elektrolitów i kontrolować ciśnienie tętnicze, podać siarczan magnezu dożylnie. W razie braku efektu można doraźnie podać Relanium i.v. (stosowanie przewlekłe jest przeciwskazane)

Zakażenia - należy energicznie leczyć , gdyż mogą prowadzić do pogorszenia przebiegu ataku. Dobór antybiotyku powinien uwzględniać wynik antybiogramu i bezpieczeństwo stosowania danego leku w porfirii.

Niedowłady- wystąpienie niedowładów jest wskazaniem do szybkiego wdrożenia rehabilitacji. Zakres, czas trwania ćwiczeń uzależnione są od stanu ogólnego pacjenta. Zazwyczaj skuteczniejsze są krótkotrwałe, powtarzane kilkakrotnie na dobę ćwiczenia. Niekiedy ustąpienie niedowładów następuje po kilku lub kilkunastotygodniowej rehabilitacji w wyspecjalizowanym ośrodku.

Inne - zaburzenia nie związane z porfirią występujące u pacjentów w trakcie ostrego ataku powinny być leczone zgodnie z listą leków bezpiecznych w porfirii (podanie leku szkodliwego, nawet jednorazowe lub w małej dawce może nasilić objawy kliniczne ataku porfirii).

Dobowa zbiórka moczu - ocena wydalania porfiryn i ich prekursorów.

OKRES REMISJI

Po napadzie porfirii następuje kilkumiesięczny okres nadmiernej wrażliwości na czynniki porfirynogenne. W tym czasie wydalanie w moczu porfiryn i ich prekursorów jest podwyższone. Konieczne jest unikanie kontaktu z czynnikami indukującymi atak. W tym okresie mogą niekiedy pojawiać się niezbyt nasilone dolegliwości pod postacią bólów brzucha, nudności, drętwienia kończyn dolnych, ciemnego moczu. Z wiekiem wrażliwość na czynniki indukujące maleje (zwłaszcza po okresie pokwitania). Pacjent w okresie remisji nie wymaga specjalnego leczenia, zwykle jest zdolny do powrotu do pracy zawodowej (o ile nie wiąże się to z narażeniem na czynniki porfirynogenne). Jedynie u kobiet z nawracającymi zaostrzeniami przedmiesiączkowymi podejmuje się próby leczenia analogami gonadoliberyn oraz niskodawkowymi lekami antykoncepcyjnymi (leczenie takie należy prowadzić pod kontrolą wydalania porfiryn i ich prekurów z moczem) .

PROFILAKTYKA

Zapobieganie atakom porfirii polega na unikaniu kontaktu z czynnikami porfirynogennymi.

Zalecenia:

zakaz stosowania leków szkodliwych

unikanie kontaktu ze środkami chemicznymi (zwłaszcza farbami, lakierami, rozpuszczalnikami organicznymi, nawozami, środkami ochrony roślin).

unikanie stresów, skrajnych wysiłków fizycznych, infekcji,

zakaz spożywania alkoholu,

zakaz palenia tytoniu,

unikanie niedoborów kalorycznych (w tym stosowania diet odchudzających poniżej 1000kcal/dobę),

po ukończeniu 50 r.ż. coroczne badanie USG jamy brzusznej (ostra przerywana porfiria zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia hepatoma)

BADANIA RODZINNE

Ważną rolę w profilaktyce porfirii odgrywają badania rodzinne. Wykrycie wady metabolicznej pozwala na wdrożenie postępowania zapobiegającego wystąpieniu objawów klinicznych u kolejnych osób obciążonych chorobą, a w przypadku zaostrzenia umożliwia szybkie rozpoczęcie właściwego leczenia.

Porfiria mieszana (porphyria veriegata - VP)

Przyczyną porfirii mieszanej jest niedobór oksydazy protoporfirynogenu (PROTO-O E.C.1.3.3.4), siódmego enzymu na drodze biosyntezy hemu katalizującego utlenianie protoporfirynogenu do protoporfiryny IX.(aktywność enzymu jest obniżona do około 50% wartości prawidłowej). VP dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. W czasie występowania objawów klinicznych w pierwszej fazie ataku wyniki badania moczu są zbliżone do AIP i HC. W kale zwiększona jest ilość protoporfiryny i koproporfiryny izomeru III. W okresie bezobjawowym wydalanie porfiryn i ich prekursorów z moczem oraz porfiryn z kałem może być prawidłowe lub nieznacznie zwiększone. Charakterystyczne jest widmo fluorescencji porfiryn w osoczu ( tylko w VP przy wzbudzeniu 404-405 nm maksimum emisji jest przy długości fali 626-628 nm) VP charakteryzuje się występowaniem zaostrzeń i ataków, pomiędzy którymi są okresy bezobjawowe (remisji). Dolegliwości podczas ataków są identyczne jak w przypadku AIP, (bóle brzucha, wymioty, symetryczne niedowłady lub porażenia początkowo kończyn dolnych, a następnie kończyn górnych, niekiedy aż do porażenia mięśni oddechowych), niekiedy jednak występuje nadwrażliwość skóry na światło, a w czasie ataku może dochodzić do ciemnienia skóry oraz nadwrażliwości na urazy ( w tym łatwego powstawania odleżyn). Czynniki wywołujące atak porfirii mieszanej są identyczne jak w AIP ( duża część leków zwłaszcza hormony płciowe, wiele leków przeciwbólowych, rozkurczowych i uspokajających, niektóre antybiotyki; substancje chemiczne zwłaszcza farby, lakiery, nawozy sztuczne, środki ochrony roślin; alkohol, palenie tytoniu, stresy, infekcje, głodzenie, także zabiegi operacyjne).

LECZENIE

Leczenie ostrego ataku porfirii mieszanej jest identyczne jak leczenie AIP . Jedyną różnicą jest zakaz stosowania Fenactilu.

PROFILAKTYKA I BADANIA RODZINNE

patrz AIP

Dziedziczna koproporfiria - (hereditary coproporphyria - HC)

Porfiria spotykana znacznie rzadziej niż AIP i VP , dziedziczona również w sposób autosomalny dominujący. Enzymem odpowiedzialnym za ten typ porfirii jest oksydaza koproporfirynogenu ( KOPRO-O E.C.1.3.3.3) katalizująca odłączenie dwóch grup karboksylowych od koproporfirynogenu i wytworzenie protoporfirynogenu. Aktywność enzymu u osób obarczonych tym typem porfirii stanowi około 50% normy. W czasie ataku wydalanie prekursorów hemu z moczem jest podwyższone - tak jak w pozostałych dwóch typach ostrej porfirii wątrobowej. W kale stwierdza się zwiększoną ilość koproporfiryn (głównie izomeru III), które stanowią ponad 90% wszystkich porfiryn. W okresie remisji wydalanie prekursorów hemu z moczem może być prawidłowe lub nieznacznie podwyższone, natomiast w kale u większości osób utrzymuje się zwiększona ilość koproporfiryn. Charakterystyczne są napady o podobnym przebiegu jak w dwóch poprzednich porfiriach (AIP i VP) jednak występują w tej postaci rzadziej. U niewielu pacjentów pojawiają się zmiany skórne - pęcherze, nadżerki, blizny.

LECZENIE, PROFILAKTYKA, BADANIA RODZINNE

patrz AIP.

Protoporfiria erytropoetyczna ( erythropoietic protoporphyria - EPP )

Przyczyną EPP jest obniżona aktywość ferrochelatazy (E.C. 4.99.1.1). Jest względnie częstą postacią porfirii, dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Ujawnia się w dzieciństwie nadwrażliwością na światło słoneczne w postaci występowania rumienia, pokrzywki, pieczenia i bólu skóry (dolegliwości o charakterze podobnym jak przy oparzeniu). Pod wpływem światła słonecznego tworzą się na twarzy niewielkie, linijne blizny. W postępowaniu najważniejsza jest ochrona skóry przed promieniowaniem słonecznym -unikanie słońca, kremy z filtrem, odzież ochronna i zmniejszenie fotowrażliwości skóry przez przyjmowanie beta-karotenu i antyoksydantów. Bardzo istotna jest systematyczna kontrola funkcji wątroby. U około 10% chorych dochodzi do protoporfirynowej kamicy dróg żółciowych, u nielicznych pacjentów może wystąpić marskość wątroby na skutek gromadzenia się protoporfiryny w komórkach wątrobowych. W przypadku wystąpienia cech uszkodzenia wątroby- podawanie kwasów żółciowych, cholestyramiy i węgla aktywowanego oraz rozważenia wskazań do wykonania biopsji wątroby. W razie wystąpienia marskości, martwicy lub zapalenia mogą istnieć wskazania do przeszczepu wątroby lub wątroby i szpiku.

Porfiria skórna późna - (porphyria cutanea tarda - PCT)

Porfiria skórna późna jest najczęściej występującą porfirią. Przyczyną jej jest obniżona aktywność dekarboksylazy urproporfirynogenu (UROD E.C.4.1.1.37). Występuje w dwóch postaciach: sporadycznej i rodzinnej. Postać sporadyczna nie ma charakteru dziedzicznego. Najczęściej występuje w wieku średnim (40-50 r.ż.). Wywoływana jest przez: alkohol, doustne leki antykoncepcyjne , narażenie na środki chemiczne, wirusowe zapalenie wątroby typu C, zakażenie wirusem HIV, hemochromatozę. Leki w PCT (poza lekami antykoncepcyjnymi) nie mają takiego działania indukującego jak w porfiriach ostrych. Postać rodzinna porfirii skórnej późnej występuje rzadziej, ujawnia się przeważnie już w dzieciństwie (przed okresem dojrzewania). Objawy kliniczne to nadwrażliwość skóry na urazy mechaniczne i światło słoneczne. Po ekspozycji na światło słoneczne lub nawet niewielkim urazie na grzbietowej stronie rąk, twarzy, karku, pojawiają się małe (choć niekiedy znacznie powiększające się), napięte, często bolesne pęcherze, wypełnione surowiczo-krwistym płynem. Gojenie trwa kilka tygodni i pozostawia blizny i przebarwienia. Po rozpoznaniu PCT należy znaleźć przyczynę choroby, wyeliminować czynniki wywołujące porfirię późną skórną lub nasilające jej przebieg, ocenić funkcję wątroby (aminotransfreazy, bilirubina, HCV), wykonać morfologię, oznaczyć poziom żelaza , ferrytyny (lub TIBC) i tansferyny.

LECZENIE

Po uzyskaniu wyników badań laboratoryjnych potwierdzających porfirię skórną późną (znacznie zwiększone wydalanie z moczem uroporfiryn i porfiryn siedmiokarboksylowych) należy wybrać odpowiednią metodę leczniczą. Obecnie najbardziej polecaną metodą są upusty krwi (nawet przy prawidłowym poziomie żelaza w surowicy krwi). Krwioupusty wykonuje się co 2 tygodnie w ilości 300-400ml. Leczenie krwioupustami przerywa się gdy poziom hemoglobiny obniży się do 10g% lub poziom żelaza w surowicy krwi spadnie poniżej 60% normy. W przypadku przeciwwskazań do leczenia krwioupustami (niedokrwistość, choroby serca) przy prawidłowej czynności wątroby prowadzi się leczenie małymi dawkami arechiny (maksymalnie 2 razy w tygodniu po 125mg). Podczas leczenia arechiną konieczna jest okresowa kontrola czynności wątroby (większe dawki arechiny mogą wywołać objawy zbliżone do zapalenia wątroby). Postęp leczenia przy stosowaniu krwioupustów jest wolniejszy niż przy leczeniu arechiną. W trakcie leczenia PCT należy oceniać stan dermatologiczny pacjenta oraz wydalanie porfiryn z moczem. W okresach remisji (bez objawów skórnych) należy kontrolować wydalanie porfiryn w moczu co 6-12 miesięcy. Ponowne leczenie należy wdrożyć w przypadku wzrostu wydalania porfiryn powyżej normy (niezależnie od objawów skórnych) oraz w każdym przypadku nawrotu zmian skórnych. Wczesne rozpoczęcie leczenia zapobiega uszkodzeniu wątroby. Pacjenci z PCT powinni unikać narażenia na światło słoneczne i czynniki chemiczne, a kobiety nie powinny przyjmować leków antykoncepcyjnych.

Biochemiczna diagnostyka porfirii

Ostre porfirie wątrobowe

W przypadku podejrzenia ataku lub zaostrzenia ostrej porfirii wątrobowej oznaczane jest wydalanie porfiryn i ich prekursorów z moczem oraz widmo fluorescencji porfiryn w osoczu. Celem różnicowania typu porfirii wykonywane jest dodatkowo oznaczenie stężenia porfiryn w kale. U pacjenta po ustąpieniu ostrych objawów klinicznych bada się aktywności odpowiedniego enzymu biosyntezy hemu celem potwierdzenia typu ostrej porfirii. U członków rodzin pacjentów z ostrą porfirią wątrobową (nawet bez objawów klinicznych) wykonywane jest badanie wydalania porfiryn i ich prekursorów oraz aktywność enzymu odpowiedniego dla danego typu porfirii.

Wrodzona porfiria erytropoetyczna

W przypadku podejrzenia wrodzonej porfirii erytropoetycznej (CEP) oznacza się poziom porfiryn w krwi i moczu.

Erytropoetyczna ptotoporfiria

W przypadku podejrzenia erytropoetycznej protoporfirii oznaczany jest poziom porfiryn w erytrocytach w osoczu i kale, widmo fluorescencji porfiryn w osoczu oraz aktywność ferrochelatazy w leukocytach.

Porfiria skórna późna

W razie podejrzenia porfirii skórnej późnej wykonuje się badanie poziomu porfiryn w moczu i widmo fluorescencii porfiryn w osoczu.

Warunki zbierania materiału do badań:

mocz należy zbierać przez 24 godziny bez dostępu światła, następnie wymieszać, zanotować objętość i odlać próbkę około 50 ml, którą należy dostarczyć do pracowni zajmującej się tego typu badaniami.

krew 3ml (tylko w przypadku pacjentów hospitalizowanych): należy pobrać na heparynę, natychmiast odwirować, odciągnąć osocze do drugiej probówki, której zawartość należy zabezpieczyć przed dostępem światła i w jak najkrótszym czasie dostarczyć do pracowni

kał (oddany w dniu badania): próbkę należy dostarczyć do pracowni (konieczne zabezpieczenie przed dostępem światła).

Poradę lekarską można uzyskać i wszystkie wymienione wyżej badania wykonać w:

Poradni oraz Pracowni Badań nad Porfirią Instytutu Hematologii i Transfuzjologii

w Warszawie ul. Chocimska 5 (IIIp.)

po uprzednim telefonicznym lub osobistym uzgodnieniu terminu badań.

tel.[phone] wew. 222

tel. [phone]

INFORMACJE DLA PACJENTÓW

Ostra przerywana porfiria ( acute intermittent porphyria - AIP )

Przyczyną ostrej przerywanej porfirii jest niedobór deaminazy porfobilinogenu ( aktywność enzymu jest obniżona o około 50%). AIP dziedziczona jest w sposób autosomalny, dominujący - co oznacza, że wystarczy obecność nieprawidłowego genu u jednego z rodziców by błąd mógł zostać przekazany potomstwu (i to niezależnie od płci dziecka). Częstość występowania defektu genetycznego w Polsce ocenia się na około 1 na 25 000 osób. Choroba przebiega w postaci zaostrzeń lub ostrych ataków, pomiędzy którymi występują okresy remisji - pełnego zdrowia. U części osób obciążonych nigdy nie dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych choroby (jest to tzw. postać utajona AIP). Atak porfirii może nastąpić w wyniku zadziałania czynników indukujących.

Czynniki wywołujące atak porfirii

Czynnikami indukującymi są najczęściej

leki

związki chemiczne-farby, lakiery, rozpuszczalniki organiczne, środki ochrony roślin,

infekcje,

głodzenie (w tym wywołane odchudzaniem),

stres,

u kobiet zaburzenia hormonalne

Objawy kliniczne ataku porfirii

Ataki porfirii występują najczęściej w wieku 18-45 lat i 4-5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. U dzieci porfiria ujawnia się niezwykle rzadko. Objawy kliniczne zaostrzenia czy ataku porfirii są bardzo różnorodne. Początkowo pojawiają się silne bóle brzucha niekiedy z nudnościami i wymiotami, wzrostem wartości ciśnienia tętniczego i przyspieszeniem rytmu serca. Często towarzyszą temu bóle pleców, bóle kończyn dolnych, uczucie ich drętwienia lub osłabienia. Mocz ma zabarwienie czerwono-brunatne lub ciemnieje na świetle w ciągu 10-30 minut. W przypadku niepodjęcia właściwego leczenia może dochodzić do wystąpienia narastających niedowładów i porażeń, najpierw kończyn dolnych, a następnie kończyn górnych i mięśni oddechowych. Towarzyszyć temu mogą również objawy psychiczne (depresja, nadpobudliwość, bezsenność, omamy wzrokowe i słuchowe) oraz napady drgawek. W przypadku zastosowania właściwego leczenia dolegliwości szybko ustępują bez jakichkolwiek powikłań. Atak wcześnie rozpoznany i prawidłowo leczony trwa kilka do kilkunastu dni. Leczenie i rehabilitacja pacjenta u którego rozpoznano porfirię w czasie kiedy wystąpiły już powikłania neurologiczne może trwać nawet kilka miesięcy. Po przebytym ataku wydalanie prekursorów porfiryn i porfiryn z moczem stopniowo się obniża ale przez wiele lat nie powraca do normy i zawsze wzrasta w czasie kolejnych zaostrzeń. Pacjent w okresie remisji nie odczuwa żadnych dolegliwości związanych z porfirią (nie wymaga w tym czasie leczenia). Wdrożenie działań profilaktycznych (unikanie czynników indukujących atak) umożliwia podtrzymanie okresu bez zaostrzeń przez wiele lat. Podobnie pacjent z postacią utajoną porfirii (o ile unika czynników porfirynogennych) może nigdy w życiu nie mieć ataku choroby.

Zapobieganie atakom porfirii

Unikanie czynników porfirynogennych (leki szkodliwe w porfirii, związki chemiczne, alkohol, infekcje, głodzenie, odchudzanie, stres). Poinformowanie lekarza rodzinnego o swojej chorobie oraz okazywanie każdemu innemu lekarzowi legitymacji chorego na porfirię, aby lekarz przy stawianiu diagnozy wziął pod uwagę możliwość ataku porfirii, oraz aby przy innych jednostkach chorobowych zastosował leki bezpieczne w porfirii. Dotyczy to również stomatologów ponieważ wiele leków stosowanych przez dentystów do znieczulenia jest niebezpiecznych w porfirii. Pacjent który ma rozpoznaną porfirię powinien poinformować o tym członków swojej rodziny i nakłonić ich do wykonania badań w kierunku porfirii. Wykrycie wady metabolicznej pozwali na wdrożenie postępowania zapobiegającego wystąpieniu objawów klinicznych u kolejnych osób obciążonych chorobą, a w przypadku zaostrzenia umożliwi szybkie rozpoczęcie właściwego leczenia.

Porfiria mieszana (porphyria veriegata - VP)

Przyczyną porfirii mieszanej jest niedobór oksydazy protoporfirynogenu (aktywność enzymu jest obniżona do około 50% wartości prawidłowej). VP dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. Choroba ta przebiega również w postaci zaostrzeń i ataków, pomiędzy którymi występują okresy bezobjawowe (remisja). Dolegliwości podczas ataku są takie same jak w przypadku AIP, niekiedy jednak występuje nadwrażliwość skóry na światło, a w czasie ataku może dochodzić do ciemnienia skóry oraz nadwrażliwości na urazy ( w tym łatwość powstawania odleżyn). Również, tak jak w ostrej przerywanej porfirii, pacjent w okresie utajonym choroby nie odczuwa żadnych dolegliwości, nie wymaga leczenia a atak może się nigdy nie powtórzyć (może nawet nigdy w życiu do niego nie dojść). Pacjenci z porfirią mieszaną powinni unikać czynników porfirynogennych takich jak niektóre leki (w tym środki antykoncepcyjne), środki chemiczne, stres, głodzenie, infekcje.

Dziedziczna koproporfiria - (hereditary coproporphyria - HC)

Porfiria spotykana znacznie rzadziej niż AIP i VP , błędem jest około 50% niedobór oksydazy koproporfirynogenu. Jest ona dziedziczona dominująco autosomalnie. Charakterystyczne są ataki o podobnym przebiegu jak w dwóch poprzednich porfiriach jednak występują w tej postaci rzadziej. U niewielu pacjentów występują zmiany skórne - pęcherze, nadżerki, blizny. Pacjenci z koproporfirią dziedziczną powinni unikać czynników porfirynogennych tych samych co pacjenci z AIP i VP.

Wrodzona porfiria erytropoetyczna - (congenital erythropoietic porphyria - CEP)

Wrodzona porfiria erytropoetyczna jest wywołane zaburzeniem aktywności kosyntetazy uroporfirynogenu Choroba występuje niezwykle rzadko ponieważ dziedziczona jest recesywnie tzn, nieprawidłowy gen musi występować u obydwojga rodziców i od obydwojga rodziców musi go dziecko odziedziczyć. Choroba ujawnia się już u niemowląt - pod wpływem działania światła dochodzi do ciężkich uszkodzeń skóry, a nawet tkanek miękkich. Mocz barwi pieluszki na różowo. Towarzyszy tej postaci niedokrwistość hemolityczna. Mimo prób leczenia okres przeżycia nie przekracza na ogół 30 lat, wyjątkowo chorzy dożywają 50 lat.

Protoporfiria erytropoetyczna ( erythropoietic protoporphyria - EPP )

Przyczyną EPP jest obniżona aktywość ferrochelatazy. Jest względnie częstą postacią porfirii, dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Ujawnia się w dzieciństwie nadwrażliwością na światło słoneczne w postaci występowania rumienia, pokrzywki, pieczenia i bólu skóry (dolegliwości o charakterze podobnym jak przy oparzeniu). Pod wpływem światła słonecznego tworzą się na twarzy niewielkie, linijne blizny. W postępowaniu najważniejsza jest ochrona skóry przed promieniowaniem słonecznym (unikanie słońca, kremy z filtrem, odzież ochronna). Przyjmowanie beta- karotenu i antyoksydantów zmniejsza fotowrażliwość skóry. U około 10% chorych dochodzi do protoporfirynowej kamicy dróg żółciowych, u nielicznych do marskośći wątroby na skutek gromadzenia się protoporfiryny w komórkach wątrobowych. Bardzo ważna jest systematyczna kontrola stanu wątroby.

Porfiria skórna późna - (porphyria cutanea tarda - PCT)

Porfiria skórna późna jest najczęściej występującą porfirią. Przyczyną jej jest obniżona aktywność dekarboksylazy uroproporfirynogenu. Porfiria ta występuje w dwóch postaciach: sporadycznej i rodzinnej. Postać sporadyczna nie ma charakteru dziedzicznego, częściej występuje u mężczyzn, zwłaszcza w wieku średnim (40-50 letnich). Wywoływana jest najczęściej przez alkohol, doustne środki antykoncepcyjne (tylko u kobiet), wirusowe zapalenie wątroby typu C, oraz zakażenie wirusem HIV, występuje niekiedy także u chorych z zaburzeniami gospodarki żelazem. Leki w PCT nie mają takiego działania indukującego jak w porfiriach ostrych. Postać rodzinna porfirii skórnej późnej występuje rzadziej, ujawnia się przeważnie już w dzieciństwie (przed okresem dojrzewania). Charakterystyczne objawy to nadwrażliwość skóry na urazy mechaniczne i światło słoneczne. Po ekspozycji na światło słoneczne lub nawet niewielkim urazie na grzbietowej stronie rąk, twarzy, karku, a u kobiet również na nogach pojawiają się małe (choć niekiedy znacznie powiększające się), napięte, często bolesne pęcherze, wypełnione surowiczo-krwistym płynem. Gojenie trwa kilka tygodni i pozostawia blizny i przebarwienia. Pacjenci z PCT powinni unikać narażenia na światło słoneczne i czynniki chemiczne, a kobiety nie powinny przyjmować leków antykoncepcyjnych.

OGÓLNA INFORMACJA DLA OSÓB, KTÓRE WIEDZĄ LUB PRZYPUSZCZAJĄ, ŻE SĄ CHORE NA PORFIRIĘ.

Czym jest porfiria? Istnieje co najmniej sześć różnych rodzajów “porfirii” (chorób związanych z właściwościami chemicznymi porfiryn w ciele ludzkim) i musisz zdawać sobie sprawę z faktu, że te sześć zaburzeń różni się zasadniczo od siebie. Niektóre z nich mają stosunkowo małe znaczenie, lecz niektóre mogą być bardzo poważne. Nie czytaj o “porfirii” w słownikach medycznych lub encyklopediach, ponieważ informacje uzyskane z takich źródeł mogą cię bardziej zaniepokoić niż poinformować. Te źródła informacji są zwykle niekompletne lub przestarzałe.

Istnieje co najmniej sześć różnych rodzajów “porfirii” (chorób związanych z właściwościami chemicznymi porfiryn w ciele ludzkim) i musisz zdawać sobie sprawę z faktu, że te sześć zaburzeń różni się zasadniczo od siebie. Niektóre z nich mają stosunkowo małe znaczenie, lecz niektóre mogą być bardzo poważne. Nie czytaj o “porfirii” w słownikach medycznych lub encyklopediach, ponieważ informacje uzyskane z takich źródeł mogą cię bardziej zaniepokoić niż poinformować. Te źródła informacji są zwykle niekompletne lub przestarzałe.

Upewnij się, czy dobrze zrozumiałeś, na który rodzaj porfirii cierpisz według lekarzy.

Główne rodzaje porfirii to:

Ostra przerywana porfirii (AIP) (czasami nazywana “szwedzką”, - ponieważ ten rodzaj porfirii jest często spotykany w Szwecji)

Dziedziczna koproporfiria (HC)

Porfirii mieszana (VP) (czasami nazywana ”południowo-afrykańską”, - która występuje tam stosunkowo często)

Protoporfiria erytropoetyczna (EPP)

Porfirii skórna późna (PCT)

Wrodzona porfiria erytropoetyczna (CEP)

Spośród trzech pierwszych rodzajów porfirii wymienionych powyżej ostra przerywana porfiria występuje w Kanadzie najczęściej. Testy diagnostyczne dla każdego z tych rodzajów porfirii są różne, ale w każdym z tych przypadków pacjenci mogą cierpieć na “ostre ataki”, szczególnie, gdy przyjmują leki takie jak barbiturany i sulfonamidy.

Porfirie 4, 5 i 6 można zwykle rozpoznać po problemach skórnych, albo jako reakcję skóry przypominającą poparzenia słoneczne, które pojawiają się szybciej niż zwykle, albo jako pęcherze i owrzodzenia skóry na powierzchni rąk i innych obszarach skóry wystawionych na działanie promieni słonecznych i przyśpieszony wzrost włosów. Ponownie, testy diagnozujące te rodzaje porfirii są różne. Dlatego też bardzo ważne jest, żebyś dokładnie wiedział, na który rodzaj porfirii, według twojego lekarza cierpisz. 2 i 3 typ porfirii także może się objawiać jako problemami skórnymi.

Dlaczego wszystkie wyżej wymienione typy choroby nazywane są “porfirią”?

Czerwony kolor krwi otrzymywany jest dzięki barwnikowi, hemoglobinie. Barwnik ten składa się z małej cząsteczki nazywanej hemem przyczepionej do białka proteiny około 100 razy większej. Lecz to hem nadaje hemoglobinie jej kolor. Natomiast hem składa się też z dwóch elementów: koła atomów nazywanego “protoporfiryną” i żelaza w środku tego koła. Tak, więc czerwony kolor krwi pochodzi od porfiryny. Gdy organizm wytwarza porfiryny, używa do tego celu prostego materiału początkowego, aby stworzyć pierwszą porfirynę (nazywaną uroporfiryną) a następnie kolejno zmienia porfiryny dopóki nie stworzy protoporfiryny. Kolejność substancji użytych do stworzenia hemu wygląda w przybliżeniu tak:

Droga prowadząca do stworzenia hemu

*Dla ścisłości uroporfiryna i koproporfiryna powinny być nazywane uroporfirynogenem i coproporfirynogenem. Na schemacie zostały użyte krótsze nazwy, aby uprościć sytuację.

Przyczyną, dla której zostały wymienione te wszystkie medyczne terminy jest to, że laboratoria w czasie rozpoznawania porfirii szukają właśnie tych substancji we krwi, moczu lub stolcu i gdy otrzymasz wyniki możesz spotkać się właśnie z tymi terminami.

Czy porfiria jest chorobą krwi?

Nie, zwykle nie jest, i nigdy nie ogranicza się do krwi i szpiku kostnego (gdzie krew jest wytwarzana). Barwniki takie jak hemoglobina występują we wszystkich komórkach i wszystkie komórki wytwarzają hem, który jest potrzebny tym barwnikom. Tylko czerwone krwinki posiadają hemoglobinę, lecz wszystkie komórki mają cytochromy (cyto = komórka; -chrome = kolor), które są barwnikami podobnymi także stworzonymi z porfiryn. Zwłaszcza wątroba wytwarza duże ilości cytochromów i dlatego niektóre z porfirii są w szczególności chorobami wątroby.

Kilka słów o dziedziczeniu.

Teraz musimy się zając bardziej szczegółowych informacji o różnych chorobach wywołanych przez porfiryny. Większość chorób wywoływanych przez porfiryny wykazuje cechy dziedziczenia “dominującego”; jeden lub dwa rodzaje wykazuje cechy dziedziczenia “recesywnego” i ciągle trwa spór o niektóre z nich. Rysunek poniżej przedstawia różnice pomiędzy dziedziczeniem dominującym a recesywnym: zasadniczo wystarczy, że tylko jedno z rodziców jest chore na porfirię, żeby przekazać chorobę dziecku. Natomiast przy dziedziczeniu recesywnym oboje rodzice muszą być nosicielami nieprawidłowego genu, jednak żadne z nich nie musi być chore. Występują wyjątki, ale są one bardzo rzadkie.

Mając wiedzę uzyskaną z tego tekstu powinieneś teraz przeczytać materiały dotyczące tego rodzaju porfirii, na który jesteś chory.

Ostra Przerywana Porfiria (AIP)

Informacja ta została przysłana do Ciebie przez Kanadyjską Fundację Porfirii, ponieważ jesteś chory na ostrą przerywaną porfirię (AIP). Informacje przedstawione tutaj dotyczą ostrej przerywanej porfirii są ogólne i mogą zawierać informacje, które nie będą dotyczyć twojego przypadku. Informacja zawarta tutaj opisuje stan choroby we wszystkich jej formach i może nie dotyczy ciebie.

Większość ludzi, którzy odziedziczyli gen wywołujący ostrą przerywaną porfirię żyje normalnym życiem nie zdając sobie sprawy, że są chorzy. Prawdopodobnie około 10 - 20% osób odczuwa jakieś symptomy choroby, jednak ta liczba jest niepewna. Dopóki w rodzinie nie zdiagnozowano przypadku ostrej przerywanej porfirii osoby te mogą nie zdawać sobie sprawy z posiadania nieprawidłowego genu i choroba ta nie zostanie zdiagnozowana.

W jaki sposób choroba się ujawnia?

Choroba występuje, jeśli w najbliższej rodzinie (ktoś, po kim dziedziczymy geny lub dziedziczy geny po nas) wystąpił przypadek porfirii. Najczęściej występującymi symptomam są ból brzucha, nudności, wymioty i utrata apetytu. Towarzyszą im też często zaparcia i podwyższone tętno. Mocz ma kolor ciemny lub może ciemnieć po jakimś czasie szczególnie, gdy stoi w słońcu. Ból brzucha jest trudny do określenia i opis tego bólu nie pasuje do symptomów innych chorób. Bardzo ważną sprawą jest, żeby unikać niepotrzebnych operacji wykonywanych w celu zdiagnozowania źródła bólu.

Większość pacjentów chorych na ostrą przerywaną porfirię nigdy nie doświadcza niczego

bardziej poważniejszego niż symptomy wymienione powyżej. Nazwijmy ten etap “Etapem 1”. Kolejne etapy opisywane poniżej występują bardzo rzadko.

Etap 2

Na tym etapie występują zmiany w stanach świadomości i różne nieprawidłowości funkcji umysłowych. Mogą pojawić się problemy z solami i wodą w organizmie (technicznie nazywane “hyponatremią”). Ból brzucha, wymioty, itp. mogą się pogorszyć.

Etap 3

Na tym etapie może pojawić się osłabienie mięśni. Nerwy związane z mięśniami jak i powodujące, że odczuwamy bodźce nie zachowują się w sposób normalny powodując to, że zaburzenia funkcji mózgu wymienione powyżej w etapie 2 mogą się pogorszyć. W końcu mięśnie, które kontrolują oddychanie mogą zostać porażone i w takiej sytuacji, może dojść nawet do zgonu, jeśli pacjent nie znajdzie się w szpitalu.

Etap 4

Jest to etap związany z powrotem do zdrowia. Powrót do zdrowia z etapów 1 i 2 jest całkowity. Jednak, jeśli nerwy obwodowe zostały dotknięte chorobą np. w czasie ataku ostrej porfirii wystąpiło osłabienie mięśni szczątkowy paraliż może pozostać i w takim przypadku całkowity powrót do zdrowia może potrwać od pół roku do trzech lat. U sporadycznych pacjentów całkowity powrót do zdrowia może nigdy nie nastapić.

Należy mocno zaakcentować fakt, że przypadki choroby opisane w etapach 2, 3 i 4 występują bardzo rzadko w dzisiejszych czasach i zagrożenie, że taki ostry atak wystąpi w przyszłości u ciebie jest znikome zwłaszcza, że jesteś świadomym tego, że jesteś chory na ostrą przerywaną porfirię, że jesteś prawidłowo leczony i że stosujesz środki ostrożności.

Co wywołuje ostry atak porfirii?

Część odpowiedzi brzmi “nie wiemy”, ale jest wiele bardzo ważnych rzeczy, które wiemy. Po pierwsze wiemy, że ostra porfiria stała się problemem po wprowadzeniu stworzonych przez człowieka organicznych leków jak to miało miejsce w końcu 19-tego wieku. Po drugie, niektóre leki (barbiturany, sulfonamidy, leki przeciwpadaczkowe i wiele innych) mogą wywołać atak porfirii u osoby, która posiada nieprawidłowy gen odpowiedzialny za wywołanie ostrej przerywanej porfirii. Niektóre kobiety doświadczają ataków porfirii z symptomami z “etapu 1” w okresie miesiączki, lub w środku cyklu miesiączkowego. Ataki te występują u niektórych kobiet w związku ze zmianami hormonalnymi organizmu, jednak nie wiemy, jakie dokładnie zmiany wywołują te ataki.

Istnieją pewne dowody na to, że szczególnie niebezpieczny dla pacjentów z ostrą przerywaną porfirią jest głód, i dlatego powinieneś unikać głodówki dłuższej niż 12 godzinnej. Powinieneś też unikać diet, które polegają na rygorystycznym ograniczeniu ilości spożywanych pokarmów i głodówce. Także alkohol może być szkodliwy dla niektórych pacjentów z ostrą przerywaną porfirią i rozważnie byłoby powstrzymać się od jego spożywania. Istnieją także podstawy, aby twierdzić, że także palenie papierosów jest szkodliwe dla osób z ostrą porfirią przerywaną. Istnieje także wiele innych powodów, dlaczego warto rzucić palenie. Zanotowano także jeden lub dwa przypadki ataku porfirii wywołanego przez światło słoneczne. Powody wystąpienia ataku w tych przypadkach są niezrozumiałe, jednak opalanie jest stresem dla ciała, gdyż zmienia się wydzielanie niektórych hormonów i także byłoby rozsądne unikanie tego ryzyka.

Znacznie łatwiej jest wskazać, które leki są szkodliwe, niż powiedzieć, które są bezpieczne, w zasadzie jest to prawie niemożliwe do wykonania. Żyjemy w społeczeństwie, które ma skłonności do przyjęcia idei “tabletka jest dobra na każdą dolegliwość”, ale jeśli posiadasz gen wywołujący ostrą przerywaną porfirię powinieneś unikać przyjmowania leków niezależnie od tego czy kupiłeś je w aptece, czy też zostały ci one przepisane przez lekarza dopóki twoja choroba nie jest na tyle poważna, że musisz przyjmować lekarstwa. Nie zażywaj leków na błahe dolegliwości.

W jaki sposób jest diagnozowana ostra przerywana porfiria?

Zajmijmy się najpierw atakiem ostrej przerywanej porfirii, ponieważ w tym przypadku diagnoza musi być właściwa i szybka. Jeśli jesteś chory na ostrą przerywaną porfirię twój mocz będzie zawsze zawierał zwiększone ilości kwasu aminolewulinowego i porfobilinogenu. Nie ma prostego testu badającego ten pierwszy składnik, natomiast jest prosty test badający porfobilinogen nazywany testem “Watson-Schwartz”. Jeśli wystąpią u ciebie bóle brzucha lub inne symptomy ostrej przerywanej porfirii, ten test musi mieć wynik dodatni. Jeśli ilość porfobilinogenu nie może zostać zbadana w szpitalu, w którym jesteś, test ten musi być natychmiast wykonany gdzieś indziej, lub powinieneś być przeniesiony do innego szpitala. Jeśli test na ilość porfobilinogenu jest ujemny, należy poszukać innej przyczyny występowania symptomów. Dalej, możemy sprawdzać czy atak się zaostrzył badając codziennie poziom porfobilinogenu w moczu.

W jaki sposób ostra przerywana porfiria jest diagnozowana w innych przypadkach?

Diagnoza wcale nie jest taka prosta. Mocz zbierany przez 24 godziny zostaje zbadany pod kątem ilości kwasu aminolewulinowego i porfobilinogenu, ale jeśli otrzymamy poziomy, które mieszczą się w normach to wcale nie wyklucza, że nie posiadasz genu wywołującego tą chorobę. Jednak, dodatni wynik testu oznacza, że prawdopodobnie posiadasz gen wywołujący ostrą przerywaną porfirię pod warunkiem, że test stolca pod kątem występowania porfiryn nie jest nieprawidłowy.

Drugi test może zostać wykonany z twojej krwi. Ten test bada coś o nazwie “dezaminaza porfobilinogenu” (a także “syntaza uroporfirynogenu”) u około 90% pacjentów posiadających gen wywołujący ostrą przerywaną porfirię wykazuje obniżony poziomom badanego składnika. Badanie to nazywa się testem enzymu i jest przeprowadzane tylko w kilku wyspecjalizowanych laboratoriach. Kanadyjska Fundacja Porfirii udzieli ci informacji, gdzie możesz przeprowadzić taki test. Musisz zdawać sobie jednak sprawę, że ilość wyników fałszywych-dodatnich (niski poziom u osób w rzeczywistości zdrowych) i fałszywych-ujemnych (normalny poziom u osób w rzeczywistości chorych)jest raczej duża i test sam w sobie jest niedoskonały. Jednak, jest to jedyny test, który może zostać przeprowadzony u dzieci przed okresem dojrzewania.

Czy moje dzieci też będą chore?

Niezależnie od tego czy jesteś mężczyzną czy też kobietą istnieje 50% szans, że któreś z twoich dzieci odziedziczy gen wywołujący ostrą przerywaną porfirię - spójrz na rysunek dziedziczenia dominującego. Aktualnie, choroba nie może zostać zdiagnozowana dopóki dziecko nie będzie na tyle duże, aby można było pobrać próbkę krwi do testu enzymu opisanego powyżej. Niezadowalające wyniki tego testu zostały opisane wcześniej. Jednak ostre ataki (jedyne symptomy, które powinny nas niepokoić) nie występują przed okresem dojrzewania.

Protoporfiria erytropoetyczna (EPP)

Informacja ta została przysłana do Ciebie przez Kanadyjską Fundację Porfirii, ponieważ jesteś chory na protoporfirię erytropoetyczną (EPP). Informacje przedstawione tutaj dotyczące protoporfirii erytropoetycznej są ogólne i mogą zawierać informacje, które nie będą dotyczyć twojego przypadku. Pamiętaj, że przebieg i występowanie choroby u osób cierpiących na ten rodzaj profirii są różne. Większość osób, które odziedziczyły protoporfirię erytropoetyczną może o tym nie wiedzieć, będąc osobami chorymi. Czasami tylko istnienie rodzinnej historii choroby (wystąpienie choroby u kogoś z najbliższej rodziny - kogoś, po kim dziedziczymy geny lub dziedziczy geny po nas) powoduję, że zostają przeprowadzone testy, które mają określić czy ty także jesteś chory. Jednak większość osób chorych na protoporfirię erytropoetyczną może żyć normalnym życiem.

Jakie symptomy występują w protoporfirii erytropoetycznej?

Prawie zawsze objawami protoporfirii erytropoetycznej są zmiany na skórze, która jest niespotykanie wrażliwa na światło słoneczne. Po pierwsze wystąpienie symptomów oparzenia słonecznego, które są odczuwane jako mrowienie lub pieczenie, oraz zaczerwienienie lub zapalenie skóry jest przyspieszone u pacjentów z protoporfirią erytropoetyczną. Przyśpieszenie wystąpienia symptomów jest takie, że osoby chore na protoporfirię erytropoetyczną mogą przebywać na słońcu najwyżej przez kilka minut. Po drugie, rodzaj promieniowania słonecznego, który powoduje poparzenia skóry jest inny: zwykle poparzenia są spowodowane przez światło ultrafioletowe o krótszej długości fali, jednak u pacjentów z protoporfirią erytropoetyczną obecność porfiryn uwrażliwia skórę w ten sposób, że oparzenia pojawiają się po zetknięciu się ze słabszymi promieniami światła ultrafioletowego (większa długość fali) i rozciąga się na pasmo światła widzialnego.

Oparzeniom słonecznym, które pojawiają się u pacjentów z protoporfirią erytropoetyczną mogą towarzyszyć większe zapalenie ze swędzeniem, np. na twarzy, niż u ludzi niecierpiących na ten typ porfirii. Jednak osoby chore na protoporfirię erytropoetyczną także się opalają i ta opalenizna dostarcza pewnej ochrony przed słońcem. Jednak są oni narażeni na ostre reakcje oparzeniowe.

U małej liczby pacjentów z protoporfirią erytropoetyczną mogą się rozwinąć oznaki uszkodzenia wątroby. W najostrzejszej formie uszkodzenia te mogą mieć fatalne skutki, jednak na szczęście, pacjentów z takimi ostrymi objawami jest niewielu.

Jakie środki ostrożności powinienem podjąć?

Oparzenie słoneczne jest nieprzyjemne i jego symptomy mogą spowodować, że ograniczysz przebywanie na słońcu lub zaczniesz używać różnych środków ochrony (popatrz poniżej). Zdajesz sobie prawdopodobnie sprawę, że promieniowanie słoneczne powoduje starzenie się skóry a ten proces jest przyśpieszony u osób z protoporfirią erytropoetyczną. Niestety, światło ultrafioletowe, które uszkadza twoją skórę w czasie, gdy cierpisz na protoporfirię erytropoetyczną jest inne (ma większą długość fali) od światła ultrafioletowego powodującego oparzenia skóry u innych ludzi. Oznacza to, że powszechne używane środki chroniące przed szkodliwym działaniem słońca w twoim przypadku nie zadziałają. Jeśli chcesz używać tego rodzaju środka chroniącego przed szkodliwym działaniem słońca musi on należeć do grupy półprzeźroczystych filtrów mających w składzie tlenek cynku lub tlenek tytanu. Możesz także ubierać cienkie bawełniane rękawiczki, gdy wychodzisz na słońce, lub po prostu unikać słońca. Pewną ulgę może przynieść ci zażywanie środka zwanego beta-karoten, który jest środkiem nadającym pomarańczowy kolor marchewce i innym warzywom. Przyjmowanie około 100mg tej nieszkodliwej substancji dziennie nada twojej skórze lekko pomarańczowy kolor zapewniając w ten sposób pewną ochronę przeciw temu rodzajowi światła ultrafioletowego, który powoduje oparzenia.

Mało prawdopodobne jest, że rozwiną się u ciebie problemy z wątrobą jako komplikacja protoporfirii erytropoetycznej. Jednak twój lekarz powinien monitorować funkcjonowanie twojej wątroby i w przypadku, kiedy zauważy jakiekolwiek symptomy pogorszenie się jej stanu powinien on podjąć określone kroki, które mogą pomóc w zatrzymaniu lub odwróceniu tego procesu.

Zaburzenia w protoporfirii erytropoetycznej stają się ostrzejsze, jeśli masz za niski poziom żelaza. Szczególnie, jeśli jesteś kobietą, bardzo ważne jest, żeby taka sytuacja nie miała miejsca. Inaczej niż w przypadku osób zdrowych, ilość żelaza w organizmie mogą zostać zmierzone przy użyciu testu serum ferrytyny. Twój doktor może użyć tego testu, aby upewnić się, że masz odpowiednią ilość żelaza w organizmie. W końcu, powinieneś być świadomym tego, że osoby z protoporfirią erytropoetyczną w odróżnieniu od osób chorych na inne rodzaje porfirii, nie są wrażliwi na toksyczne działanie różnych leków. Ogólnie, możesz przyjmować wszystkie leki, jakich wymaga twój stan zdrowia nie zastanawiając się czy narażasz się na ryzyko wystąpienia objawów protoporfirii erytropoetycznej.

W jaki sposób jest diagnozowana protoporfiria erytropoetyczna?

W protoporfirii erytropoetycznej proces wytwarzania hemu (spój na ogólne informacje na temat porfirii) jest zatrzymane w miejscu, gdzie żelazo łączy się z protoporfiryną aby stworzyć hem. Z tego powodu, protoporfiryną gromadzi się a największy jej zbiór występuje w krwinkach czerwonych i w wątrobie. Dlatego zwiększone ilości protoporfiryn znajdują się we krwi (wolne erytrocyty protoporfiryn) krążąc w surowicy krwi (surowica protoporyfiryn) a następnie są wydalane do jelit (fekalne protoporfiryny). Nie istnieją żadne testy moczu badające ten rodzaj choroby z wyjątkiem sytuacji, w których należy wykluczyć inny rodzaj porfirii. Jeśli zwiększone ilości porfiryny zostaną znalezione w czerwonych krwinkach krwi i w twojej próbce stolca w tym przypadku diagnoza jest łatwa do postawienia. Pomyłka może nastąpić, jeśli pacjent cierpi na zatrucie ołowiem i twój doktor powinien zdawać sobie z tego sprawę.

Czy moje dzieci będą chore na protoporfirię erytropoetyczną?

Jest to bardzo trudne pytanie i nie można na nie mieć jednoznacznej odpowiedzi. Ciągle trwa spór co do natury dziedziczenia protoporfirii erytropoetycznej np. czy jest ona dziedziczona jako cecha dominująca czy recesywna (spójrz na ogólne informacje na temat porfirii). Ponadto, wydaje się, że uzewnętrznienie się odziedziczonego czynnika (dla porfirii erytropoetycznej - genu) jest różne u różnych osób. Oznacza to, że ty możesz mieć problemy z przyśpieszonymi oparzeniami słonecznymi i uszkodzeniami skóry, lecz twoje dzieci mogą mieć niewielkie problemy. Oczywiście sytuacja odwrotna też może mieć miejsce

Porfiria Skórna Późna (PCT)

Informacja ta została przysłana do Ciebie przez Kanadyjską Fundację Porfirii, ponieważ jesteś chory na porfirię skórną późną (PCT). Informacje przedstawione tutaj dotyczą porfirii skórnej późnej są ogólne i mogą zawierać informacje, które nie będą dotyczyć twojego przypadku.

Nazwa tej choroby oznacza przewlekłą odmianę porfirii mającą wpływ na zmiany skórne. Jest to prawdopodobnie najbardziej mylący rodzaj porfirii. Problemem w przypadku tego rodzaju porfirii jest to, że zmiany skórne nazywane porfirią skórną późną są dokładnie takie same jak zmiany skórne pojawiające się w dwóch dziedzicznych rodzajach porfirii: porfirii mieszanej i dziedzicznej koproporfirii. Pomimo to, nazwa ta jest używana do opisu symptomów skórnych tych dwóch dziedzicznych chorób jak i do opisu tej całkiem oddzielnej choroby, która jak powinniśmy zauważyć jest całkiem łagodna. W tej ulotce nazwa “porfiria skórna późna” będzie używany tylko w stosunku do tego ostatniego rodzaju choroby a nie do innych symptomów, które można zaobserwować w innych rodzajach porfirii.

Jak mogę się zorientować, że choruję na porfirię skórną późną?

Zwykle w przypadku tej choroby, nie ma żadnej historii rodzinnej, chociaż wiemy, że skłonność (ZAUWAŻ: NIE sama choroba) do rozwoju choroby jest dziedziczona. Występują charakterystyczne problemy skórne: pęcherze wypełnione wodą i wysypka, które goją się powoli na grzbietach dłoni, twarzy i innych częściach ciała narażonych na działanie promieni słonecznych. Może też często występować wzmożony wzrost jasnych włosków na twarzy. Mocz może mieć czerwonawy odcień, szczególnie rano. Zwykle występuje jakaś przyczyna choroby, którą może być nadmierne spożycie alkoholu, przyjmowanie środków antykoncepcyjnych doustnych lub estrogenów syntetycznych (kobiece hormony płciowe) - przyjmowane do celów leczniczych. Przykładami takiego zażywania leków może być u kobiet okres menopauzy lub u mężczyzn leczenia raka prostaty. Kolejną potencjalną przyczyną wywołującą chorobę jest narażenie się na działanie środków chemicznych w miejscu pracy, chociaż jest to najmniej prawdopodobna przyczyna w dzisiejszych czasach.

W końcu, doszliśmy do testów laboratoryjnych, które potwierdzają obecność porfirii skórnej późnej. Ilość porfiryny w moczu musi być 5 - 10 razy większa od normalnego poziomu a głównym rodzajem porfiryny, który można znaleźć jest uroporfiryna. Jednak, jeśli choroba jest bardzo czynna, mocz będzie też zawierał znaczną ilość koproporfiryny i innych, porfiryn, występujących pomiędzy uroporfiryną a koproporfiryną w procesie wytwarzania tych substancji przez organizm człowieka. Dalej, jeśli choroba jest czynna, w kale wystąpią nieprawidłowe ilości porfiryn i w związku z tym może nastąpić pomyłka z porfirią mieszaną i dziedziczną koproporfirią. Tylko nieliczne laboratoria są w stanie rozróżnić określone porfiryny w stolcu - te które muszą być rozpoznane jeśli ma być postawiona prawidłowa diagnoza. Oczywiście porfiria mieszana i dziedziczna koproporfiria są chorobami dziedzicznymi i jeśli ani u ojca ani u matki pacjenta nie występują nieprawidłowe ilości porfiryn w stolcu, to te dwie choroby zostają wykluczone i w takim przypadku wydaje się, że to porfiria skórna późna jest najbardziej prawdopodobna.

W większości przypadków prawidłowa diagnoza zostaje postawiona badając historię choroby, identyfikując toksyny wywołującej chorobę (alkohol, doustne środki antykoncepcyjne, etc.) i znajdując zwiększoną ilość porfiryny w moczu przy stosunkowo normalnej ilości porfiryny w stolcu.

Czy porfiria skórna późna jest chorobą niebezpieczną?

Nie, nie jest. Jest to raczej dokuczliwa dolegliwość, chociaż uszkodzenia skóry mogą być dużym problemem dla ludzi, którzy wykonują pracę rękoma. Z tego powodu, bardzo ważną rzeczą jest to, żeby zacząć leczenie jak najszybciej się da. Zdarzyły się przypadki, w których zanotowano rozwój raka wątroby u pacjentów z porfirią skórną późną, jednak przynajmniej w Kanadzie te przypadki były bardzo rzadkie. Co więcej porfiria skórna późna jest łatwa w leczeniu, jednak trzeba zdać sobie sprawę, że wystąpienie tego problemu jest ostrzeżeniem, że wątroba jest pod wpływem jakiejś trucizny: jeśli przyczyną jest alkohol oznacza to, że jest on nadużywany. Zauważ: To, że jesteś chory na porfirię skórną późną nie oznacza, że jesteś alkoholikiem. Dla niektórych pacjentów chorych na porfirię skórną późną nawet dwie butelki piwa dziennie może stanowić zbyt dużą dawkę alkoholu. Najlepszym sposobem będzie zrezygnowanie z picia alkoholu.

W jaki sposób leczy się porfirię skórną późną?

Aby zrozumieć sposoby leczenia, musisz najpierw zrozumieć trzy czynniki, które wpływają w różnym stopniu na każdego pacjenta wywołując tą chorobę. Zajmijmy się najpierw przypadkiem dziedziczenia. Zostało dowiedzione, że w niektórych przypadkach, u około 50% pacjentów z porfirią skórną późną mamy do czynienia z chorobą dziedziczoną. Skłonność do rozwoju porfirii skórnej późnej zostaje odziedziczona jako cecha dominująca po jednym z rodziców. Ale u pozostałych pacjentów nie ma żadnych dowodów na dziedziczenie tej choroby. Po drugie, występują toksyczne czynniki takie jak alkohol, tabletki, syntetyczne estrogeny, lub obce dla organizmu substancje chemiczne, na które możemy być narażeni np. w pracy. Po trzecie, w wątrobie musi się nagromadzić nadmierne ilości żelaza.

W leczeniu porfirii skórnej późnej nic nie można zrobić, jeśli chodzi o przypadek dziedziczenia, jednak należy usunąć toksynę, która wywołuje chorobę. Kiedy zostanie to zrobione, stan pacjenta prawdopodobnie się poprawi, ale całkowita poprawa może nastąpić po latach. Nadmierna ilość żelaza z wątroby mogą zostać usunięte przez upuszczenie krwi (około pół kwarty) w regularnych odstępach czasu. Przy wytwarzaniu krwi organizm używa żelaza i dzięki temu procesowi dodatkowe ilości żelaza z wątroby zostaną usunięte powodując, że stan pacjenta cierpiącego na porfirię skórną późną poprawi się. Więcej końcu, jeśli pacjenci chorzy na porfirię skórną późną będą dostawać mała dawkę leku o nazwie chlorochina dwa razy w tygodniu przez okres 3-6 miesięcy, poziom porfiryn w moczu zwykle wracają do normy a skóra goi się. Jednak, aby efekt ten pozostał trwały konieczne jest pozbycie się z organizmu szkodliwych toksyn i/lub nadmiaru żelaza z wątroby.

Czy stan mojej skóry poprawi się?

Stan twojej skóry będzie powoli się poprawiał. Powinieneś jednak unikać światła słonecznego dopóki twój lekarz nie powie ci, że poziom porfiryn w twoim moczu jest nie większy niż trzykrotnie w normie, lub dopóki nie podejmiesz innych środków ostrożności. Twoja skóra może nigdy nie powrócić do normy, lecz tendencja do występowania pęcherzy i otwartych ran zostanie całkowicie wyleczona i z biegiem czasu efekty porfirii będą się stawać coraz mniej widoczne.

Powinieneś zrozumieć, że istnieją dwa czynniki, które prowadzą do występowania brzydkich pęcherzy i ran: po pierwsze, skóra zostaje uszkodzona, ponieważ obecne w organizmie porfiryny wchłaniają światło słoneczne i energia wchłoniętego światła słonecznego uszkadza skórę. Po drugie, górna warstwa uszkodzonej skóry oddziela się bardzo łatwo i pod nią tworzą się pęcherze wodne. Jeśli te pęcherze pękną warstwa skóry poniżej zostaje uszkodzona i bardzo wolno się goi. Tak więc, aby dbać o swoją skórę powinieneś unikać światła słonecznego i powinieneś chronić skórę przed wszelkiego rodzaju uszkodzeniami.

Niestety, światło ultrafioletowe, które uszkadza twoją skórę w czasie, gdy cierpisz na porfirię jest inne (ma większą długość fali) od światła ultrafioletowego powodującego oparzenia skóry u innych ludzi. Oznacza to, że powszechne używane środki chroniące przed szkodliwym działaniem słońca w twoim przypadku nie zadziałają. Jeśli chcesz używać tego rodzaju środka chroniącego przed szkodliwym działaniem słońca musi on należeć do grupy półprzeźroczystych filtrów mających w składzie tlenek cynku lub tlenek tytanu. Możesz także ubierać cienkie bawełniane rękawiczki, gdy wychodzisz na słońce, lub po prostu unikać słońca. Pewną ulgę może przynieść ci zażywanie środka zwanego beta-karoten, który jest środkiem nadającym pomarańczowy kolor marchewce i innym warzywom. Przyjmowanie około 100mg tej nieszkodliwej substancji dziennie nada twojej skórze lekko pomarańczowy kolor zapewniając w ten sposób pewną ochronę przeciw temu rodzajowi światła ultrafioletowego, który powoduje zmiany skórne.

Czy moje dzieci będą chore na porfirię skórna późną?

Nie. W najgorszym przypadku twoje dzieci mogą odziedziczyć skłonność do rozwoju porfirii skórnej późnej. Lecz dopóki nie znajdą się one pod wpływem tych samych czynników, które wywołały u ciebie objawy porfirii skórnej późnej np. alkohol, doustne środki antykoncepcyjne, syntetyczne estrogeny, itp. będą prawdopodobnie żyć normalnym życiem.

---