XXXVI Olimpiada Geograficzna

POWIĄZANIA PRZESTRZENNE ŁUKOWA

Temat B

Autor:
Tomasz Wojtaszek

Szkoła:

IV Liceum Ogólnokształcące

im. Jana Pawła II w Łukowie

klasa IIa

Nauczyciel przygotowujący:

mgr Dorota Uszko

Pieczęć szkoły:

Wstęp

Tematem mojej pracy są powiązania przestrzenne miasta Łuków. Jest to moje miasto rodzinne, w którym mieszkam, uczę się i funkcjonuję od urodzenia. Podobnie jak inni mieszkańcy miasta korzystam z tych samych szlaków komunikacyjnych, zarówno w samym mieście, jak i jego bliższej oraz dalszej okolicy. Na co dzień spotykam się z zagadnieniami, problemami i konsekwencjami dotyczącymi położenia i przestrzennych powiązań Łukowa. Wielu moich kolegów, znajomych, członków rodziny dzień w dzień dojeżdża do szkół, pracy, kościoła, urzędów, sklepów oraz na targ, korzystając z utrwalonych historycznie tras i szlaków komunikacyjnych. Chciałbym pokazać w swojej pracy, że Łuków to przykład miasta, którego położenie w regionie oraz funkcje administracyjno - gospodarcze i społeczne, ukształtowane w ciągu 800-letniej historii, sprawiły, że jest on znanym i znaczącym miejscem nie tylko dla województwa lubelskiego, ale także dla całej Polski Wschodniej.

Charakterystyka Łukowa

Miasto

Łuków jest miastem położonym we wschodniej części Polski, w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim. Jest on głównym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym, społecznym, handlowym i kulturalnym znanego regionu historycznego - Ziemi Łukowskiej, będącego najbardziej na północ wysuniętą częścią Małopolski. Mieszka tu 30 435 osób, z czego mężczyźni stanowią 51,79%, a kobiety 48,21%. Powierzchnia miasta wynosi 35,75 km², zaś gęstość zaludnienia sięga tu 851,3 mieszk./km². Pod względem liczby ludności zajmuje 145, zaś pod względem powierzchni - 135 miejsce w kraju^[1]. Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od staropolskich „łuk”, „ług”, łęg” oznaczających teren podmokły, bagnisty. Niektórzy historycy twierdzą jednak, że ma ona korzenie w słowie „łuk” oznaczającym po prostu rodzaj broni.

Położenie miasta

Łuków jest położony na 51º56' szerokości geograficznej północnej i 22º23' długości geograficznej wschodniej, w zachodniej części mezoregionu fizycznogeograficznego - Równiny Łukowskiej^[2]. Obszar ten sięga od okolic Adamowa i Kocka, aż po dolinę Bugu między Terespolem a Mielnikiem. Równina jest częścią makroregionu - Niziny Południowopodlaskiej, która jest z kolei zaliczana do Nizin Środkowopolskich. Przez miasto przepływa Krzna Południowa, której dolina przecina miasto równoleżnikowo. Wypływa ona ze znajdującego się na zachód od miasta kompleksu leśnego Lasów Łukowskich, którego centrum stanowi rezerwat przyrody „Jata”. Rzeka ta łączy się z kolei przed Międzyrzecem Podlaskim z przepływająca nieco bardziej na północ Krzną Południową tworząc Krznę - największy lewostronny dopływ Bugu. Jest to więc dopływ trzeciego rzędu (Krzna - Bug - Narew - Wisła)^[3].

Równina Łukowska, w obrębie której położone jest moje miasto, to obszar płaski i piaszczysty, powstały w strefie odpływu wód glacjofluwialnych zlodowacenia warciańskiego obejmujący około 2570 km². Leży w całości na południowo - wschodnim skraju prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej - zrębie Łukowa, będącego częścią struktury zrębowej podlasko - lubelskiej. Teren ten cechuje dwupiętrowość. Prekambryjskie skały krystaliczne występują ok. 900 m p.p.m. Są to głównie łupki, gnejsy i amfibolity. Warstwę tą przykrywają z kolei młodsze skały osadowe pochodzenia paleozoicznego, mezozoicznego i kenozoicznego. Te ostatnie występują na powierzchni w postaci osadów okruchowych. Godnym uwagi jest także fakt występowania tu fragmentów kry jurajskiej przyniesionej przez lądolód skandynawski w okresie zlodowaceń środkowopolskich. Wśród tych fragmentów znajdują się unikalne w skali Europy Środkowej skamieniałości jurajskie. Są to głównie amonity - jedyne tak znakomicie zachowane okazy na terenie Polski.

Cała równina jest nachylona w kierunku południowo - wschodnim od 170 do 140 m n.p.m. Na zachód od Łukowa znajduje się ważny węzeł wodny (na dziale wodnym Bugu - Wisły), z którego rzeki wypływają w różnych kierunkach: Krzna Północna i Południowa na wschód do Bugu, Kostrzyń - dopływ Liwca - na pónoc, Świder - dopływ Wisły - na zachód, Bystrzyca - dopływ Tyśmienicy - na południe. Cały ten mezoregion, którego centralnym ośrodkiem jest Łuków, odznacza się stosunkowo dużym stopniem zalesienia. W Lasach Łukowskich dominuje jodła, która znajduję się tu poza obszarem swojego zasięgu (góry, wyżyny). Na zachód od miasta utworzone zostały rezerwaty leśne - wymieniona wcześniej „Jata” (335,2 ha) i „Topór” (56,5 ha), a na południowym wschodzie rezerwat florystyczny - „Las Wagramski”.

Historia

• pierwsze wzmianki o grodzie obronnym na pograniczu Litwy i Jaćwieży - pierwsza połowa XIII wieku

• 1233 r. w zależność kasztelana łukowskiego został oddany gród Kock, zdobyty na Jadźwingach

• Łuków - strażnica wschodnich ziem dawnej Polski

• 1241 - najazd Tatarów; 1244 - całkowite zniszczenie przez Jaćwingów

• w przywrócenie świetności i rozwój Łukowa włączył się sam Bolesław Wstydliwy; odbudowano drewniany zamek, przybył zakon templariuszy

• książę dążył do utworzenia w Łukowie biskupstwa misyjnego; pomysł nie doszedł do skutku

• po wytępieniu Jaćwingów przez Leszka Czarnego w 1282 r. (jak głosi tradycja w bitwie pod Łukowem) gród rozwijał się bardzo powoli

• 1369 r. nadanie Łukowowi przez Kazimierza Wielkiego praw wolnego miasta

• 1403 r. Władysław Jagiełło nadał Łukowowi prawa miejskie oparte na prawie magdeburskim

• 1445 r. ustanowienie tygodniowych targów przez Kazimierza Jagiellończyka

• 1505 r. zgoda na wzniesienie na rynku ratusza wraz z wagami, postrzygalnią i kramicami wydana przez króla Aleksandra Jagiellończyka

• 1533 r. całe miasto spłonęło doszczętnie, który w

• połowa XVI wieku - król Zygmunt I Stary przyczynił się do odbudowy zrujnowanego grodu - zwolnił mieszkańców od części podatków i potwierdził wszystkie nadane wcześniej przywileje. Ustanowił on również coroczny jarmark na św. Elżbietę

• kolejni królowie potwierdzają przywileje

• koniec XVII - XVIII wiek - powstają 2 barokowe świątynie - jedna budowla skupiała zakon ojców pijarów, druga bernardynów (obecnie są to największe zabytki miasta); poprzednie drewniane kościoły nie przetrwały wielu pożarów i zniszczeń (Łuków parafią od 1250 r.)

• powstanie szkoły pijarskiej, przekształconej później w tzw. „Kolegium Pijarskie”, stanowiące „kolonię” Akademii Krakowskiej

• dzięki szkole Łuków - miasto obwodowe, a nie stolica ówczesnego województwa podlaskiego, Siedlce, stał się kolebką patriotyzmu w regionie podczas

• władze podczas zaborów umniejszyły znaczenie miasta pozbawiając go m.in. szkoły pijarów oraz cennych zbiorów ich biblioteki

• zniesienie obydwu zgromadzeń zakonnych

• XIX wiek - okres zacofania gospodarczego

• powstanie linii kolejowych: Warszawa - Brześć w latach 1866 - 1867, Łuków - Dęblin w 1876 r., Łuków - Lublin w 1893r.

• po odzyskaniu niepodległości Łuków - bardzo znaczące miasto nowopowstałego województwa lubelskiego - zarówno pod względem społecznym, politycznym jak i kulturalnym

• zniszczenie miasta w 80% podczas II wojny światowej; zbiorcze getto, w którym umieszczono i wymordowano ludność żydowską z pobliskich miast i miejscowości; ludność Łukowa, którą w kilkudziesięciu procentach stanowili Żydzi zmalała z 13971 w 1939 r. do 7894 w 1945 r.

• ożywienie inwestycyjne, które zaczęło się około 1956 r., doprowadziło do powstania nowych zakładów przemysłowych, osiedli mieszkaniowych i budynków użyteczności publicznej; miasto z niewielkiego ośrodka lokalnego w przemysłowo - usługowy o dużym znaczeniu regionalnym, a nawet krajowym

• liczba mieszkańców wzrosła w krótkim czasie ponad 2,5 - krotnie.

• najbardziej znaczącymi zakładami przemysłowymi stały się Zakłady Przemysłu Skórzanego „Łukbut”, Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego oraz Przedsiębiorstwo Remontowe Obrabiarek „Ponar - Remo”

• do lat 90 - tych w łukowskim przemyśle było zatrudnionych ok. 6 tys. Osób; chociaż w związku z reformą podziału administracyjnego w 1975 r. Łuków znalazł się w województwie siedleckim i stracił funkcję miasta powiatowego, nie przestał silnie oddziaływać na okoliczne miasta, miejscowości i ich ludność

• zmiany ustrojowe i gospodarcze po 1989 r. spowodowały kryzys miasta. duże zakłady przemysłowe przestały być rentowne i stopniowo upadały, podobnie jak szereg innych zakładów pracy, spółdzielni i instytucji

• tysiące pracowników bez pracy; kolejny zastój w rozwoju Łukowa

• miasto stopniowo zmienia charakter i rozwija inne gałęzie gospodarki na własnym terenie

• Łuków, miasto stare, znaczące, o bogatej historii oraz szeregu ciekawych powiązań przestrzennych, wchodzi w XXI wiek

Komunikacja

Łuków, jak podaje oficjalna strona internetowa miasta, „spełnia dużą rolę jako regionalny ośrodek gospodarczy, ośrodek szkolnictwa podstawowego, średniego i wyższego, regionalny ośrodek lecznictwa oraz centrum administracyjne o zasięgu powiatowym”^[4]. W związku z obecnością Szpitala Powiatowego, Powiatowej Komendy Straży Pożarnej, Powiatowej Komendy Policji, szeregu szkół (przede wszystkim średnich), siedzib Urzędu Gminy i Starostwa Powiatowego oraz wielu innych instytucji (m.in. ZUS, KRUS, Urząd Skarbowy) miasto posiada szereg połączeń komunikacyjnych z innymi miejscowościami - pełni rolę węzła komunikacyjno - transportowego. Przede wszystkim występują tu szlaki drogowe - o znaczeniu powiatowym, wojewódzkim i krajowym oraz szlaki kolejowe - o znaczeniu regionalnym, krajowym oraz międzypaństwowym.

Od początków polskiej państwowości miasto było ośrodkiem militarnym, obronnym, a mniej więcej od połowy XV wieku także handlowym (por. s. 6). Z tego też powodu od wielu stuleci przez Łuków wiodły ważne szlaki komunikacyjne, m.in. prowadzące na Litwę i Jaćwierz; łączące Kraków, Sandomierz, Sieciechów, Drohiczyn oraz miasta Wielkopolski z Brześciem. Rozmieszczenie dzisiejszych tras jest ściśle związane z istnieniem historycznych traktów.

Przez Łuków przebiega obecnie 5 dróg głównych. Są to:

• drogi krajowe:

• nr 63 - od przejścia granicznego z Białorusią w Sławatyczach (Łuków jest położony jedynie 97 km od wschodniej granicy RP) do granicy Polski z Obwodem Kaliningradzkim (brak przejścia granicznego); przebiega przez wiele miast Polski Środkowo- i Północnowschodniej - m.in. Radzyń Podlaski, Łuków, Siedlce, Sokołów Podlaski, Zambrów, Łomżę, Pisz, Giżycko i Węgorzewo

• nr 76 - bierze początek w Łukowie; kończy się w miejscowości Wilga w powiecie garwolińskim w województwie mazowieckim; łączy Łuków ze Stoczkiem Łukowskim i Garwolinem; dług. - 77 km

• drogi wojewódzkie:

• nr 806 - łączy Łuków z leżącym 30 km na wschód Międzyrzecem Podlaskim

• nr 807 - biegnie od Łukowa przez Żelechów; kończy się w Maciejowicach w woj. mazowieckim; dług. - 70 km

• nr 808 - biegnie pomiędzy Kockiem a Łukowem; dług. - 38 km

Ponadto drogi te łączą Łuków z innymi większymi trasami. Są to przede wszystkim:

• droga krajowa nr 2 (międzynarodowa E30) łącząca Europę Zachodnią z Europą Wschodnią: Świecko - Poznań - Warszawa - Siedlce - Terespol - Brześć; łączą ją z Łukowem drogi nr 63 i 806

• droga krajowa nr 17 (międzynarodowa E372) biegnąca od granicy polsko - ukraińskiej w Hrebennem przez Zamość, Lublin do Warszawy; łączą ja z Łukowem drogi nr 76 i 807

• droga krajowa nr 19 łącząca Europę Południową z Europą Północną: Barwinek - Rzeszów - Lublin - Białystok - Ogrodniki lub Kuźnica Białostocka; łączą ją z Łukowem drogi nr 63 i 808

Pierwsze szlaki kolejowe zaczęły biec przez Łuków w XIX wieku (por. s. 6). Na przestrzeni prawie 150 lat, oprócz elektryfikacji, wymian trakcji, modernizacji, pozostały niezmienione, a dzięki temu Łuków został bardzo dużym i ważnym węzłem kolejowym. Dziś również od miasta biegną linie w 5 kierunkach. Obecnie są to:

• transeuropejska magistrala kolejowa Lizbona - Berlin - Warszawa - Łuków - Brześć - Moskwa - Władywostok

• pierwszorzędna dwutorowa zelektryfikowana Skierniewice - Pilawa - Łuków, przeznaczona głównie dla ruchu towarowego, omijająca węzeł warszawski

• pierwszorzędna dwutorowa zelektryfikowana Łuków - Dęblin - Radom

• drugorzędna jednotorowa niezelektryfikowana Łuków - Lubartów - Lublin Północny (obecnie nieczynna; wykorzystywana okolicznościowo)

Łuków dzieli od każdego najbliższych miast ok. 25 - 35 km. Jest także połączony z każdym z nich w dogodny sposób - drogi główne lub szlaki kolejowe. Stwarza to duże możliwości powiązań między tymi miastami. Warto zaznaczyć także łatwość połączeń drogowych i kolejowych zarówno z oddaloną o 95 km stolicą województwa - Lublinem oraz z oddaloną o ok. 125 km stolicą Polski - Warszawą.

Powiązania przestrzenne

Dojazdy do pracy do znaczących
obiektów gospodarczych

Encyklopedia geograficzna opisuje dojazd do pracy jako „przemieszczenie, najczęściej w rytmie dobowym, między miejscem zamieszkania a miejscem pracy; przemieszczenia te, jako że są najczęstsze i stałe dla poszczególnych ludzi, są ważnym przedmiotem badań geograficznych”^[5]. Ich przestrzenny zasięg decyduje o wielkości lokalnych rynków pracy. W związku z kumulacją dojazdów do pracy w stosunkowo wąskim czasie występują poranne oraz popołudniowe godziny szczytu. Zjawisko takie występuje również w Łukowie. Jak wynika z przeprowadzonych przeze mnie badań, główne nagromadzenie samochodów i pieszych w rejonie dwóch największych skrzyżowań w mieście od poniedziałku do piątku występuje pomiędzy 7¹⁵ i 8³⁰ oraz 14³⁰ i 17⁰⁰. Wtedy też, według rozkładów jazdy PKS, PKP i busów, występuje najwięcej połączeń komunikacyjnych. Pomimo tego, że częściowo ruch w tych godzinach jest spowodowany także dojazdami uczniów do szkoły, głównym powodem tej sytuacji są pracownicy dojeżdżający do pracy - według oficjalnych danych 8879 osoby zatrudnione w mieście^[6].

Nagromadzenie firm usługowych występuje w Łukowie, podobnie jak w wielu innych miastach, w centrum. Jest to spowodowane uwarunkowaniami historycznymi. Podobnie jak w średniowieczu czy XIX wieku, tak i obecnie większość punktów usługowych jest zlokalizowanych przy głównych ulicach miasta: Piłsudskiego, Wyszyńskiego, Międzyrzeckiej i Warszawskiej będących częścią ciągów komunikacyjnych dróg krajowych (63, 76) i wojewódzkich (806). Są tu dziś liczne zakłady fryzjerskie, krawieckie, szewskie, banki, poczta, kancelarie prawnicze, restauracje, bary itp. Z danych Urzędu Miasta dowiedziałem się, że przy tych ulicach znajduje się aż 207 punktów usługowych na 563 prowadzących taką działalność w mieście.

Wraz ze znacznym rozwojem tego sektora działalności wzrosła liczba osób w nim zatrudnionych oraz liczba osób korzystających na co dzień z usług. Stało się to jedną z przyczyn znacznego wzmożenia ruchu w centralnej części miasta. Ponadto okazało się, że w okolicy występowania obiektów usługowych brakuje miejsc parkingowych. W centralnej części miasta znajduje się pewna ilość budynków powstałych pod koniec XIX i na początku XX wieku. Z tego powodu miasto zachowało dawny układ przestrzenny. Chociaż jeszcze kilkanaście lat temu nie sprawiało to trudności organizacyjnych, w obliczu zwiększającej się liczby samochodów zaczęło to powodować niemałe trudności komunikacyjne. Pracownicy mieli z tego powodu utrudniony dojazd do pracy, klienci z kolei mieli problemy z zaparkowaniem aut. Właśnie dlatego władze miasta w 2007 r. zdecydowały o przeprowadzeniu zmiany organizacji ruchu na ulicach dochodzących do dróg głównych (m.in. zmiana organizacji drogi z dwukierunkowej na jednokierunkową; jeden pas był wykorzystywany jako parking). Powstało dzięki temu wiele nowych miejsc parkingowych, jednak główne skrzyżowania w mieście zostały całkowicie sparaliżowane. Pracownicy zatrudnieni w centrum oraz zwykli mieszkańcy pytani przeze mnie odnośnie owych zmian twierdzili, że nie przyniosły one zamierzonego celu, ponieważ miastu brakuje obwodnicy, a zakorkowanie dróg głównych było tak duże z powodu samochodów jedynie przejeżdżających przez miasto. Władze Łukowa zdecydowały się częściowo przywrócić w 2008 r. starą organizację, co, choć w bardzo niewielkim stopniu, usprawniło ruch na części łukowskich dróg (jednak nie na głównych). Nie rozwiązało to także problemu pracowników dojeżdżających do pracy w centrum, którzy dalej nie mają wystarczającej liczby miejsc parkingowych, a dojazd do pracy przez centrum zajmuje im ciągle bardzo dużo czasu. Czas przejazdu z jednego krańca miasta na drugi zajmuje w godzinach szczytu 15 - 20 min.

Ankieta przeprowadzona na grupie 42 osób pracujących w sektorze usług w centrum miasta pokazała, że prawie 70% pracowników to mieszkańcy Łukowa. Wśród tej grupy jedynie 37% dojeżdża do pracy własnym środkiem transportu. Ankietowani wymieniali głównie samochód, rower i motocykl lub skuter. Pozostała część, wobec braku komunikacji miejskiej, porusza się pieszo. Sytuacja wśród mieszkańców spoza Łukowa przedstawia się następująco: większość (75%) dostaje się do miasta własnym środkiem transportu; pozostała część korzysta ze środków komunikacji publicznej.

Zakłady przemysłowo - produkcyjne są ulokowane głównie na obrzeżach Łukowa. Ich największe nagromadzenie, jak pokazuje „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łuków”, występuje we wschodniej części miasta^[7]. Tam też znajdują się tereny przeznaczone w przyszłości pod inwestycje związane z tą branżą takie jak „Podstrefa Łuków”, będąca częścią większej Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Euro - Park Wisłosan”^[7].

Dla opisania zjawiska dojazdu do pracy pracowników zakładów produkcyjnych przeprowadziłem badanie w formie wywiadu z przedstawicielami działu kadr, dyrektorami lub prezesami następujących przedsiębiorstw: Zakłady Mięsne „Łmeat - Łuków” S.A. (branża przetwórstwa mięsnego), Spółdzielnia Inwalidów „Łuksja” (branża odzieżowa), Zakład Produkcyjno - Handlowo - Usługowy „Best-But” S.J. i Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Usługowo - Handlowe Helios” S.J. (branża obuwnicza), Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowo - Usługowe „Izoplast” (produkcja okien), Młyn - Elewator Łuków - właściciel prywatny (branża zbożowa). Firmy te wybrałem ze względu na ich kluczowe znaczenie dla gospodarki miasta i ich oddziaływanie na region. Zakłady te zatrudniają łącznie około 1000 osób, co stanowi 1/5 zatrudnionych w mieście.

W większości badanych zakładów liczba pracowników z Łukowa jest bliska liczbie pracowników z pozostałych miejscowości powiatu (wyjątki to „Best - but” oraz „Łmeat”). Pracownicy spoza powiatu są zatrudnieni jedynie w największym z przedsiębiorstw - „Łmeat - Łuków”. Stanowią oni jednak niski procent w stosunku do wszystkich zatrudnionych. Taka sytuacja świadczy o tym, że łukowskie zakłady produkcyjne stanowią miejsce pracy nie tylko dla mieszkańców Łukowa, ale także dla mieszkańców całego powiatu. Z otrzymanych przeze mnie informacji dowiedziałem się również, że korzystają na tym przede wszystkim mieszkańcy wsi, w których nie ma wystarczającej ilości miejsc pracy. Pracodawcy w w/w zakładach równie chętnie zatrudniają pracowników z Łukowa, jak i z powiatu, nie kierując się kryterium kosztów zatrudnienia, lecz fachowością.

W obecnych czasach podstawowym środkiem dojazdu pracowników do pracy jest samochód. Zapytani przeze mnie prezesi, dyrektorzy i pracownicy firm tak też odpowiadali najczęściej na zadane przeze mnie pytanie odnośnie sposobu dostania się zatrudnionych do przedsiębiorstwa. Ważnymi środkami były także rower oraz (w przypadku osób spoza obrębu miasta) pociąg lub autobus. Pieszo do pracy chodzą jedynie pracownicy mieszkający blisko miejsca pracy (np. na pobliskich osiedlach). Z danych, które otrzymałem wynika, że średnio około 71% zatrudnionych w zakładach przemysłowych (z ok. 1700 wszystkich zatrudnionych zakładach przeze mnie badanych) dojeżdża do pracy samochodem. Jest to, w połączeniu z brakiem obwodnicy oraz ulokowaniem sektora przemysłu w obrębie granic miasta), jedna z głównych przyczyn zakorkowania miasta w godzinach szczytu.

Surowce i przeznaczenie produktów w wybranych zakładach przemysłowych

Łuków przez wiele ostatnich dziesięcioleci słynął w Polsce z produkcji obuwia oraz z przetwórstwa mięsnego. Produkty tych gałęzi przemysłu były niegdyś wysyłane nie tylko na teren całego kraju, ale także do państw całego dawnego Bloku Wschodniego. Z tego też powodu Łuków był postrzegany jako miasto, z którym warto prowadzić kontakty przemysłowe i handlowe. Pomimo zmian ustrojowych i gospodarczych oraz upadku dużych zakładów obuwia, Łuków ma taką opinię po dziś dzień. Pomaga to wybitnie miejscowym przedsiębiorstwom w nawiązywaniu szerokiej współpracy nie tylko z polskimi, ale również zagranicznymi partnerami.

Wykres pokazuje jak rozkłada się procentowy udział surowców z kraju i zagranicy. Łatwo zauważyć, że większość firm wspiera rodzimy rynek. Tak również twierdzili właściciele przedsiębiorstw w rozmowach, które z nimi przeprowadziłem. Zakłady Mięsne skupują żywiec z całego kraju, jednak głównie jest to województwo lubelskie, mazowieckie oraz podlaskie. Młyn - Elewator korzysta tylko z dostawców z powiatu łukowskiego. Obie firmy obuwnicze korzystają z garbarni w Gnieźnie, Grudziądzu, Zabrzu, Radomiu i Częstochowie. Podeszwy do butów oraz część innych materiałów ściągają z Włoch. W tym przypadku liczy się przede wszystkim jakość, dlatego połączenia drogowe i przez to koszt mają odrobine mniejsze znaczenie. Jednak takie firmy jak „Łuksja” i „Izoplast” kupują większość surowców z zagranicy. Jest to spowodowane w głównej mierze zapotrzebowaniem klientów na najnowsze zagraniczne technologie (w produkcji okien) oraz specyficznym zakresem działalności firmy (jak pokażą późniejsze dane „Łuksja” nastawiła się na rynek zagraniczny i stamtąd też dostaje surowce do produkcji odzieży). Z informacji, które otrzymałem od kierownictwa obu tych zakładów dowiedziałem się, że głównym rynkiem skupu surowców są Niemcy. Wynika to prawdopodobnie z wysokiej jakości owych surowców oraz ze względnej dogodności transportu drogowego (Łuków leży ok. 20 km od drogi krajowej nr 2, biegnącej bezpośrednio do granicy polsko - niemieckiej).

Sytuacja związana z produktami wytworzonymi przez badane przeze mnie zakłady rządzi się zupełnie innymi prawami. Skala działalności firm na rynku wynika przede wszystkim z ich wielkości oraz z celów jakie każda z nich przed sobą stawia. Już na podstawie wykresu procentowej sprzedaży w Polsce i za granicą możemy dowiedzieć się pierwszych informacji o działaniach firmy na różnych rynkach.

W tym zestawieniu łatwo zauważyć powtarzające się wyniki kilku przedsiębiorstw. I tak: „Izoplast” i „Helios” to firmy nastawione na polski rynek, które szukają przede wszystkim powiązań z miastami posiadającymi duże zapotrzebowanie na ich towary. Firma obuwnicza („Helios”) współpracuje z hurtowniami obuwia, aby ich produkcja miała szansę trafić na rynek ogólnopolski (m.in. w celu poszerzenia liczby odbiorców, możliwości zdobycia nowych rynków). Przy transporcie wykorzystuje firmy spedycyjne. Producent okien działa z kolei na rynku lokalnym: Łuków i powiat łukowski, część województwa mazowieckiego wraz z Warszawą. Firma posiada ponadto własne środki transportu (busy), dzięki czemu znakomicie zaspokaja potrzeby odbiorców.

„Łmeat - Łuków” i „Best - but” to producenci, którzy działają z dużym powodzeniem zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Zakłady Mięsne posiadają sieć własnych sklepów całym kraju (Warszawa, Radom i inne duże miasta) oraz dostarczają produkty do innych sklepów. Wysyłają również część produkcji za granicę - m.in. do Rosji, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Włoch, Hiszpanii, Niemiec, Irlandii, Litwy, Łotwy, a nawet do Japonii. Czyni je to jedną z największych takich firm w Polsce. Z tego powodu też przedsiębiorstwo posiada własne chłodnie i samochody ciężarowe, którymi rozwozi mięso. Wielka ilość i częstotliwość transportu powoduje wzmożenie ruchu ciężarowego na wszystkich drogach głównych powiatu. Firma obuwnicza nie ma z kolei własnych środków transportu. Korzysta przy tym przede wszystkim z usług firm kurierskich i transportowych. Produkcję krajową wysyła w znacznej części do jednej z dużych ogólnopolskich sieci, posiadającej sklepy w największych miastach kraju. Obuwie, które jest przeznaczone poza granice państwa trafia do Rosji, Czech, na Słowację, Węgry, Ukrainę i Białoruś.

„Łuksja” jedynie 5% swojej produkcji przeznacza na rynek krajowy. Są to głównie zamówienia lokalne i występujące okresowo - często odbiorcami są inne firmy w powiecie lub regionie. Przedsiębiorstwo ma jednak bardzo dużo stałych partnerów zagranicznych. Dzięki nim odzież trafia na rynki zachodnie: niemiecki, belgijski, francuski oraz na wschód do Rosji. Partnerzy ci najczęściej dostarczają surowców i odbierają gotowe produkty własnymi środkami transportu, lub korzystają z firm transportowych. Są to najczęściej duże samochody ciężarowe. Z powodu lokalizacji w centrum miasta i utrudnionego dojazdu takich samochodów firma postanowiła stopniowo przenosić hale produkcyjne na obrzeża miasta. Młyn - Elewator w Łukowie to firma zatrudniająca niewielu pracowników. Ma jednak kluczowe znaczenie dla rolnictwa w powiecie, ponieważ prowadzi skup zboża. Produkt, czyli mąka, jest wysyłany samochodami ciężarowymi do odbiorców w całym kraju, a przede wszystkim na statki, w przypadku handlu zagranicznego (Korea Południowa, Szwecja).

Łukowskie przedsiębiorstwa w większości nie ograniczają się do działań na rynku lokalnym - starają się wkraczać na rynek ogólnokrajowy lub międzynarodowy. Taka skala działań powoduje niewątpliwie powiązania Łukowa z okolicznymi miejscowościami dostarczającymi surowców, jak również pracowników. Zakres działań sprawia, że na terenie całego miasta i powiatu zaczyna powstawać lub być unowocześniana infrastruktura drogowa w celu usprawnienia ruchu. Ze względu na tak duże zapotrzebowanie Łuków stał się także swego rodzaju „zagłębiem transportowym”. Na terenie powiatu łukowskiego znajduje się kilkanaście firm transportowych świadczących usługi łukowskim przedsiębiorstwom. Przykład ten pokazuje, że rozwój przemysłu w mieści jest ważnym czynnikiem wpływającym na tworzenie połączeń i zależności innymi miejscowościami, a czasem również krajami.

Miejsca zamieszkania klientów większych obiektów handlowych

Do badań powiązań między miejscem zamieszkania a miejscem robienia zakupów wybrałem 2 sklepy. Jeden to tzw. hipermarket „Kaufland” w północno - wschodniej części miasta, zaś drugi to market z sieci „Lidl” w południowo - zachodniej części Łukowa. Pierwszy funkcjonuje w mieście od 5 lat, więc ma stałą klientelę, zaś drugi działa od kilku miesięcy. Miejsce zamieszkania klientów badałem dwoma sposobami:

• przeprowadzenie wywiadu i zapytanie skąd klient pochodzi, czy często robi tu zakupy, czy korzysta z innych sklepów

• sprawdzenie numerów rejestracyjnych pojazdów na przysklepowym parkingu

W sklepie „Kaufland” na 112 osób zapytanych w sobotę (typowy dzień zakupów) - 87 osób odpowiedziało skąd pochodzi i jaki jest charakter ich zachowań jako klienta, a 25 nie chciało udzielić mi takiej odpowiedzi. Z grupy osób odpowiadających na pytania, 40 pochodziło z osiedli położonych tuż przy sklepie, 12 osób z dalszych części miasta, 23 osoby z gmin powiatu łukowskiego, 6 osób z powiatu radzyńskiego, 2 z powiatu bialskiego, 4 osoby z innych powiatów (w tym 2 z województwa mazowieckiego).

Między godziną 10³⁰ a 11³⁰ na przysklepowym parkingu naliczyłem 102 samochody. Z rejestracją powiatu łukowskiego znajdowało się tam 68 pojazdów, z powiatu radzyńskiego 17, z powiatu bialskiego 6, z rejestracją innych powiatów województwa lubelskiego 8, a samochodów z rejestracjami spoza województwa lubelskiego - 3 (mazowieckie, podlaskie, podkarpackie).

Z wyżej przedstawionego wyliczenia, jak i z przeprowadzonego wywiadu wynika, że tego typu sklep przyciąga zarówno mieszkańców Łukowa, jak również w znacznej części mieszkańców sąsiadujących z Łukowem wiosek i gmin, hołdującym dawnym tradycjom handlowym - kupowania w najbliższym ośrodku. Osoby z innych powiatów robią zakupy w Łukowie, ponieważ nie ma u nich takiego sklepu, a gdy jest, twierdzą, że ich rodzice, dziadkowie zawsze jeździli do Łukowa na zakupy, zwłaszcza te większe, lub po towary trwalsze czy bardziej ekskluzywne, których u nich nie było. Inni klienci robili zakupy przejeżdżając przez Łuków. Szukali oni przede wszystkim znanych sobie sieci sklepów. Ciekawe jest też to, że znaczna większość to osoby z historycznej Lubelszczyzny (Małopolski) - tak, jakby tego typu zachowania powielali od wieków. Mniejszy i bardziej przypadkowy był związek zakupów Mazowsza czy Podlasia.

Badanie w „Lidlu” przeprowadziłem w czwartek w godzinach 12³⁰ - 13³⁰ (czwartek to tzw. dzień targowy w Łukowie). Pomimo targu w sklepie było znacznie mniej osób niż w „Kauflandzie” - 58 osób przepytanych. Jest to być może spowodowane brakiem utrwalonej klienteli. Z 53 osób, które odpowiedziały na moje pytania, 30 to mieszkańcy bliższej okolicy sklepu, 8 dalszej części Łukowa, 14 osób to mieszkańcy pozostałych miejscowości powiatu łukowskiego (co ciekawe wszyscy z gmin, do której prowadzi ulica, przy której znajduje się sklep - kierunek na Stoczek Łukowski, Żelechów). Z pozostałych 6 osób aż 4 to mieszkańcy powiatu garwolińskiego (ten sam kierunek wyjazdowy), a 2 osoby z powiatu radzyńskiego. Z 40 samochodów na parkingu 25 miało rejestrację powiatu łukowskiego, 5 powiatu radzyńskiego, 7 powiatu garwolińskiego, 1 powiatu ryckiego a 2 rejestrację województwa mazowieckiego.

Badania w drugim sklepie potwierdzają powielanie schematów zachowań mieszkańców Łukowa i powiatu, ale pokazują też inny ciekawy fakt. Łuków jako miasto „przygraniczne” jest też powiązany z sąsiednimi ośrodkami miejskimi. Na pewno migracje w przeszłości, np. w obrębie dawnego województwa siedleckiego (Garwolin - Łuków) wzmocniły więzi i kontakty ludności, co rzutuje dzisiaj chociażby na pochodzenie klientów w/w sklepu. Jeśli ludzie z sąsiednich miast (tam tez powstają podobne sieci sklepów) przyjeżdżają do Łukowa (lub przejeżdżają przez Łuków), to świadczy to o tym, że moje miasto od dawna było atrakcyjne handlowo, od dawna miało powiązania i od dawna przyciągało mieszkańców sąsiednich rejonów, pełniąc ponadregionalne funkcje handlowo - usługowe. Od XIII wieku znajdował się przecież na szlakach handlowych i pełnił funkcje administracyjne (kasztelania, powiat, rejon). W obecnych czasach takie zachowania umożliwia także dobra komunikacja - drogowa i kolejowa. „Miasto na szlaku” zawsze przyciągało ludzi i mimo wzrostu atrakcyjności sąsiednich większych (Siedlce) i mniejszych (Garwolin, Radzyń Podlaski) ośrodków, nadal pełni nadrzędne funkcje w regionie, które przyczyniają się do jego rozwoju.

Powiązania komunikacyjne w promieniu 30 km
(na podstawie rozkładów jazdy)

Powiat łukowski jest tak ukształtowany, że jego stolica nie znajduje się w centrum, lecz w części północno - wschodniej. I tak od granic miasta do granic powiatu siedleckiego jest w najbliższym punkcie jest 5,25 km, do granic powiatu bialskiego 14 km, do granic powiatu radzyńskiego 3 km, ale już do granic powiatu garwolińskiego 28,9 km, do powiatu ryckiego 22,8 km a do powiatu lubartowskiego 24,5 km. To położenie ma kluczowy wpływ na komunikację w powiecie. Z najdalej położonych miejscowości do stolicy powiatu jest od 30 do 43 km, pomimo nie największej powierzchni powiatu.

Największy przewoźnik drogowy w powiecie - PPKS Łuków S.A. utrzymuje komunikację z tymi odległymi miejscowościami (nie jest ona częsta, 1 - 3 kursy na dobę) i charakteryzuje wielokierunkowość dojazdów (od 2 do 8). Ze względu na wzrost liczby samochodów prywatnych, upadek wielu zakładów przemysłowych, brak rejonizacji w służbie zdrowia czy szkolnictwie, liczba przewozów pasażerskich spada, mniej jest kursów autobusowych.

Porównałem rozkład jazdy autobusów PPKS Łuków z 1998 r. (Łuków był wówczas siedzibą rejonu w woj. siedleckim) z rozkładem z 2009 r. (Łuków - miasto powiatowe przyłączone po reformie z 1999 r. do województwa lubelskiego).

Porównanie samej liczby kursów na poszczególnych kierunkach dowodzi, że ich ilość spada. Zmienia się również charakter tych przewozów. Utrzymują się połączenia z dużymi miastami i w ich kierunku, czego powodem są: większa możliwość zdobycia pracy, szkolnictwo wyższe, administracja wyższego szczebla, szpitale o wyższej referencyjności, większe obiekty kulturalne i centra handlowe. Zmniejszyła się liczba połączeń w kierunku byłych miast województwa siedleckiego (oprócz samych Siedlec) oraz województwa bialskopodlaskiego. Miasto powiatowe, jakim obecnie jest Łuków, stara się utrzymywać połączenia ze wszystkimi gminami i z większymi miejscowościami, chociaż nie w każdym przypadku występuje odpowiednia częstotliwość takich połączeń. Nowością są też połączenia z miejscowościami takimi jak Żelechów, Kłoczew, Kock, które stanowią dla odległych miejscowości powiatu łukowskiego interesujące centra handlowo - usługowe o charakterze lokalnym - jest do nich bliżej niż do Łukowa.

Porównanie liczby połączeń autobusowych w promieniu 30 km

kierunek	miejscowości w promieniu 30 km od Łukowa	liczba połączeń w 1998 r.	liczba połączeń w 2009 r.
kierunek północny	Siedlce, Gołaszyn, Gostchorz, Biardy, Wiśniew, Białki	41	43
kierunek zachodni	Sięciaszka, Dąbie, Zastawie, Jedlanka, Str. Kobiałki, Stoczek Łukowski	45	33
kierunek pd. - zach.	Ryżki, Tuchowicz, Stanin, Wandów	60	35
kierunek południowy	Świdry, Świderki, Wojcieszków, Serokomla	49	31
kierunek pd. - wsch.	Ulan, Radzyń Podlaski	39	35
kierunek wschodni	Dębowica, Trzebieszów, Jelnica, Międzyrzec Podlaski	37	28
		271	205

W ostatnich 10 - 15 latach wzrosła liczba połączeń komunikacją pasażerską niepubliczną (tzw. „busy”), która uzupełnia połączenia przewoźników publicznych. W Łukowie są 2 miejsca, z których przewoźnicy wyruszają do Siedlec, Warszawy, Radzynia Podlaskiego, Lublina. W kierunku Lublina występuje 17 kursów na dobę, z Lublina 18; do Warszawy 8 kursów przez Siedlce, a do samych Siedlec 13. W niedzielę i święta liczba kursów znacznie spada (np. tylko 4 kursy do Siedlec). Nie ma niestety rozwoju komunikacji niepublicznej na bliższe odległości, jak ma to miejsce w innych miastach Lubelszczyzny (np. w Kraśniku). Przewoźnicy nie są zainteresowani jazdą do niektórych wiosek gminnych, jeśli nie są „po drodze” do większych miast. Z tego powodu w promieniu 30 km od Łukowa z komunikacji niepublicznej korzystają jedynie mieszkańcy miejscowości położonych przy drogach głównych. Komunikacja „busowa” dotyczy w zasadzie osi komunikacyjnej opierającej się o drogę krajową nr 63.

Przez Łuków przechodzą bardzo ważne szlaki kolejowe: Władywostok - Moskwa - Warszawa - Berlin - Lizbona, odgałęzienie z Łukowa przez Pilawę do Skierniewic (kolejowa obwodnica węzła warszawskiego połączona z magistralą węglową), Łuków - Dęblin - Radom oraz Łuków - Parczew - Lublin (por. s 10). Od kilkunastu lat ruch pasażerski, a następnie towarowy został wstrzymany na trasie Łuków - Parczew - Lublin. Co roku odbywa się tą trasą przejazd historyczno - krajoznawczy specjalnego pociągu, który jest połączony z inicjatywą przywrócenia ruchu na tym szlaku.

Na trasie Łuków - Międzyrzec Podlaski (30 km) odbywa się ruch pasażerski zarówno osobowy (17 pociągów na dobę), jak i pośpieszny (7 pociągów na dobę). Trasa ta prowadzi dalej do Białej Podlaskiej, Terespola a następnie do Brześcia (3 pociągi pośpieszne). Do i z Łukowa w tym kierunku jeżdżą pracownicy PKP do pracy w w/w węzłach kolejowych oraz Małaszewiczach, uczniowie do szkół, studenci i inni pracownicy. Z kolei po trasie Łuków - Dęblin jeździ aktualnie 6 pociągów osobowych. Od granic powiatu do Łukowa dojeżdżają nimi pracownicy łukowskich zakładów, uczniowie do szkół, mieszkańcy do lekarza, urzędu, sklepów i punktów usługowych (głównie z Okrzei, Krzywdy i Sarnowa). Trasa Łuków - Stoczek Łukowski - Pilawa jest nieczynna dla ruchu pasażerskiego od roku. Najważniejsza z tych tras jest linia w kierunku Siedlec i Warszawy (22 pociągi na dobę). Mieszkańcy Łukowa korzystają z tych połączeń w celu dojazdu do pracy, szkół wyższych (np. Akademia Podlaska w Siedlcach) jak również urzędów, szpitali i sklepów.

Dojazdy uczniów do szkół ponadpodstawowych

Od wielu wieków Łuków był ważnym ośrodkiem szkolnictwa w regionie. Tak też jest dzisiaj. Gimnazja, a w szczególności szkoły średnie skupiają wielu uczniów nie tylko z Łukowa, ale też z całego powiatu. Aby przybliżyć strukturę uczniów skoncentrowałem się na dwóch najważniejszych łukowskich liceach ogólnokształcących: I LO im. Tadeusza Kościuszki oraz IV LO im. Jana Pawła II.

Na podstawie wykresów dostrzegamy, że nieznacznie większa część uczniów obu szkół pochodzi spoza Łukowa. Łatwo również zauważyć fakt, że bardzo niewielka część uczniów z okolicznych miejscowości mieszka w internacie. Wynika z tego, że tylko do tych dwóch szkół, od poniedziałku do piątku przyjeżdża prawie 800 uczniów (471 osób z I LO i 317 osób z IV LO).

Aby dowiedzieć się więcej o dojazdach uczniów do szkół przeprowadziłem ankietę w jednej z klas mojego liceum. Spośród 38 uczniów 24 dojeżdża do szkoły. Są to uczniowie z całego powiatu łukowskiego, w 83% dojeżdżający z kierunku zachodniego lub południowo - zachodniego. Wśród tej grupy 15 osób dojeżdża do szkoły autobusem, pozostałych 5 osób jest wieziona samochodem. Z pozostałych 4 uczniów 1 dojeżdża pociągiem, 1 autobusem, 1 motorem oraz jeden pieszo. Zapytałem również uczniów o czas dojazdu do Łukowa. Osobom mieszkającym na wschód od Łukowa zajęło to średnio 13 min, z kolei osobom z zachodniej i środkowej części powiatu średnio 25 min. Informacje, które uzyskałem potwierdzają nietypowe położenie Łukowa w powiecie i pewne utrudnienia mieszkańców miejscowości leżących na zachód od miasta z tym położeniem związanych. Ankieta ta rzuca także nieco inne światło na oddziaływanie Łukowa wśród okolicznych wsi. Wspomniana przeze mnie zachodnia część powiatu jest bardziej związana z Łukowem i historyczną Ziemią Łukowską, niż część wschodnia, która graniczy już z innym regionem historycznym - Podlasiem.

Sposób przeprowadzonych badań

Wszystkie swoje badania starałem się dobrze zaplanować i określić jasno ich cel. Z mojego planu wstępnego wynikało, że muszę znaleźć najpierw szereg danych opisujących dość szczegółowo położenie oraz komunikację w mieście. W tym celu udałem się do Urzędu Miasta, gdzie oprócz wielu informacji na temat m.in. planowania przestrzennego w Łukowie zebrałem opinie dotyczące zmian organizacji ruchu w mieście oraz uzyskałem potwierdzenie przeprowadzonych przeze mnie badań natężenia ruchu (które przeprowadziłem w październiku, badając średnią ilość przejeżdżających samochodów w ciągu tygodnia o tych samych porach w 6 punktach miasta). Kolejnym etapem była historia. Tu wsparłem się głównie danymi z książek o Łukowie oraz danymi uzyskanymi od starszych mieszkańców miasta. Największym i najtrudniejszym dla mnie zadaniem było z kolei zebranie informacji o funkcjonowaniu zakładów usługowych i przemysłowych. W pierwszym z tych sektorów nie napotkałem na większe problemy. Pracownicy chętnie odpowiadali na moje pytania odnośnie miejsca zamieszkania, sposobu w jaki dojeżdżają do pracy i czasu jaki im to zajmuje oraz opinii na temat organizacji ruchu w centrum miasta. Badając przedsiębiorstwa przemysłowe celowo wybrałem ważne dla miasta firmy z kilku branży, zatrudniające bardzo wielu pracowników. Wykorzystałem informacje z 2 przedsiębiorstw obuwniczych, aby pokazać działalność firm w tej branży po upadku dużej firmy „Łukbut” (pracownicy zaczęli znajdować zatrudnienie w tych firmach, dzięki temu nastąpiło zmniejszenie bezrobocia). Chociaż niejednokrotnie bezproblemowo dostawałem dane odnośnie zatrudnienia i surowców w zakładach przemysłowych, w niektórych firmach należało przeprowadzić badania w bardziej formalny sposób (pismo ze szkoły potwierdzające cel mojej pracy, oczekiwanie na zgodę prezesa, trudne uzyskiwanie danych od niektórych pracowników). We wszystkich przedsiębiorstwach sektora przemysłu pytałem o następujące rzeczy: liczba pracowników, pracownicy miejscowi, z powiatu i spoza powiatu, sposób dojazdu pracowników, skąd pozyskiwane są surowce, produkcja dla polskich odbiorców, produkcja dla zagranicy, sposób transportu surowców i produktów. Kolejna część badań była znacznie łatwiejsza i przyjemniejsza. Ankiety oraz obserwacje klientów ważnych obiektów handlowych przeprowadziłem w ważne dla Łukowa dni handlowe - czwartek i sobotę (wtedy odbywają się tu targi). Badanie na podstawie rejestracji to pomysł, który został mi podsunięty przez tatę. Na jego podstawie można było wysunąć bardzo ciekawe wnioski. W ankiecie pytałem losowo wybranych klientów o miejsce zamieszkania. W badaniach powiązań na podstawie rozkładów jazdy bardzo pomogły mi informacje uzyskane w PKP i PKS Łuków. Dodatkowo posiadałem archiwalny rozkład jazdy autobusów sprzed 11 lat. Dzięki niemu mogłem porównać dane zebrane przeze mnie w 2009 r. z tymi z 1998 r. (ilość i kierunek połączeń). Przy badaniu liczby połączeń komunikacji niepublicznej posłużyłem się aktualnym rozkładem dostępnym w ostatnim numerze jednej z łukowskich gazet. Ponadto dzięki uprzejmości pracowników dwóch łukowskich liceów otrzymałem precyzyjne dane odnośnie uczniów (ilu dojeżdża, ilu mieszka w internacie). Dodatkowo przeprowadziłem ankietę w specjalnie wybranej klasie, w której ponad 60% uczniów dojeżdża do Łukowa. Pytałem się w niej o miejsce zamieszkania (z czego wywnioskowałem kierunek, w którym dojeżdżają), sposób dojazdu i czas jaki im to zajmuje.

Wnioski

Sądzę, że dzięki przeprowadzonym analizom i badaniom udało mi się w znacznym stopniu spełnić mój cel i pokazać, że Łuków jest wciąż bardzo ważnym ośrodkiem na arenie całego kraju. Chociaż największe oddziaływanie i powiązania występują, jak pokazuje m.in. mapa syntetyczna, w najbliższym rejonie (głównie powiat), sfera działania łukowskich firm (bardzo rozwinięty transport na terenie całego kraju i poza nim - obrazują to wykresy kierunku sprzedaży produktów) oraz mieszkańców Łukowa, ale także innych miast (co pokazują zestawienia wykresów z obiektów handlowych) sprawia, że powiązania Łukowa są znacznie rozleglejsze. Pomimo tego, że miasta te leżą w odległości większej niż 30 km od Łukowa, warto wymienić doskonałe połączenia komunikacyjne, zarówno drogowe jak i kolejowe z Warszawą, Lublinem, Białą Podlaską, Garwolinem, Giżyckiem, Łomżą, Olsztynem, Otwockiem, Parczewem, Puławami, Rykami, Sokołowem Podlaskim, Włodawą. Powiązania Łukowa z tymi miastami są przede wszystkim spowodowane dojazdami do pracy, urzędów, szpitali, szkół wyższych, sklepów oraz wyjazdami turystycznymi.

W podobny sposób mieszkańcy mniejszych ośrodków traktują Łuków. Taki sposób relacji pomiędzy miastem a okolicznymi miejscowościami ma ścisły związek z historią, co udowodniły badania w obiektach handlowych i w szkołach. Łuków cały czas jest traktowany jako miasto handlowe i ośrodek szkolnictwa (nie tylko przez mieszkańców powiatu).

Kryteria oceny pracy nie pozwalają mi obszerniej opisać powiązań dotyczących służby zdrowia, miejsc kultu religijnego oraz urzędów, jednak chciałbym o nich wspomnieć. Sądzę, że swoją pozycję w regionie Łuków zawdzięcza nie tylko obecności dużych obiektów przemysłowych, handlowych czy usługowych, ale również, a może przede wszystkim dlatego, że od prawie 8 stuleci jest siedzibą parafii rzymsko - katolickich, siedzibą urzędów (rola kasztelanii, później powiatu), a także od początku XX wieku znajduje się tu szpital.

Wydaje mi się, że Łuków, pomimo wielu zmian, zniszczeń, jakie stały się jego udziałem, nieprzerwanie od XIII wieku jest znaczącym ośrodkiem gospodarczym oraz kulturalnym. Szereg powiązań oraz nowych połączeń z innymi miastami pozwala mi przypuszczać, że miasto ma dalej szansę rozwoju oraz zwiększenia i tak już niemałego znaczenia dla całego regionu.

Przypisy

[1] - Główny Urząd Statystyczny: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2008 roku. Area and population in the territorial profile in 2008 (Informacje i Opracowania Statystyczne), Warszawa 2008, s. 10, 168

[2] - Kondracki J.: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno - geograficzne, Warszawa 1994 WN PWN, s. 144

[3] - Wiecki W.: Geografia 1. Geografia środowiska przyrodniczego, Gdynia 2005 Operon, s. 118

[4] - Urząd Miasta Łuków: Położenie i geografia. (X 2009) www.lukow.pl oficjalna strona internetowa miasta

[5] - Guzik R.: Encyklopedia szkolna. Geografia /W/: Dojazdy do pracy. Pod red. A. Jackowskiego, Kraków 2007 Wydawnictwo Zielona Sowa, s. 80

[6] - Urząd Miasta Łuków: Studium Uwarunkowań. (XI 2009) www.lukow.pl oficjalna strona internetowa miasta

[7] - Urząd Miasta Łuków: Kierunki rozwoju miasta. (XI 2009) www.lukow.pl oficjalna strona internetowa miasta

Bibliografia

1. Majewski J.S.: Łuków. Miasto powiatowe w województwie lubelskim. Łuków 1930 nakładem autora.

2. Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych: Łuków i okolice w XIX i XX w. Praca zbiorowa pod red. E. Piątkowskiej, Warszawa 1989 Wydawnictwa Geologiczne.

3. Grafik R.: Alma Mater Lukoviensis. Praca zbiorowa pod red. M. Bancerz i M. Rusinek, Łuków 2008 Łukowskie Stowarzyszenie Rozwoju

4. Glinka T.: Podlasie. Praca zbiorowa pod red. K. Malik, Warszawa 2000 MUZA

5. Kondracki J.: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno - geograficzne, Warszawa 1994 WN PWN

6. Urząd Miasta Łuków: www.lukow.pl (XI 2009) oficjalna strona internetowa miasta

7. PPWK: Podręczny atlas Polski. Praca zbiorowa pod red. L. Glinki, Warszawa 2002 Horyzont

8. Dzieje Polski. Atlas ilustrowany. Praca zbiorowa pod red. dr W. Sienkiewicza i E. Olczak. Warszawa 2007 Demart

9. PPWK: Atlas historyczny Polski. Praca zbiorowa pod red. W. Czaplińskiego i T. Ładogórskiego, Wrocław 1973 WDK

Spis treści

---