Praca gotowa 1, INNE KIERUNKI, prawo


Temat pracy: Twórcy i współtwórcy oraz inne osoby jako podmioty praw autorskich

WSTĘP

ROZDZIAŁ I

PRAWO AUTORSKIE W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA

    1. Pojęcie i cele prawa autorskiego

Dobra niematerialne są efektem,  wytworem, dziełem   umysłu twórcy. Twórca jest właścicielem dóbr niematerialnych. Dobra te objęte są ochroną  JAKO DOBRAwłasności intelektualnej. Podlegają takiej samej ochronie prawnej,  jak każda inna forma własności materialnej. Jest to ochrona ustawowa.

Dobra niematerialne w Polsce  mogą być  chronione prawem autorskim (prawo nierejestrowane, niepoddane sformalizowanym procedurom i dodatkowym opłatom), są to utwory oraz mogą być  chronione prawem wyłącznym do przedmiotu (prawo rejestrowane w Urzędzie Patentowym, poprzedzone badaniami lub bez badań)  -  są to przedmioty własności przemysłowej (z późniejszymi  zmianami).

Dobra niematerialne, które  nie podlegają   już ochronie majątkowej, nadal mają swojego autora i można je  swobodnie używać. Oznacza, że są dostępne do powszechnego stosowania.

Własność intelektualna reguluje relacje pomiędzy autorem,  a jego wytworem. Definicja została ukształtowana historycznie.  Własność intelektualna są to prawa do:

Prawo autorskie to zbiór przepisów regulujących jedną z ważniejszych dziedzin prawa własności intelektualnej. Ochroną prawno autorską objęte są jedynie te wytwory intelektu człowieka, które spełniają przesłanki „utworu”. Prawo autorskie zapisane w ustawie o prawie autorskim z dnia 4 lutego 1994 roku, określa co i kto może skorzystać z ochrony praw autorskich. Definicję tego pojęcie zawiera art. 1 ust. 1 prawa autorskiego, który stanowi, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania (utwór)”. W praktyce oznacza to, że każdy z nas napisawszy dowolny utwór, może zastrzec sobie do niego prawa. Aby być twórcą w rozumieniu prawa autorskiego i ewentualnie czerpać z tego tytułu profity, nie trzeba mieć ukończonych szkół artystycznych, nie trzeba przywdziewać ekstrawaganckich strojów czy porzucać własnego stylu życia.

Przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

  1. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),

  2. plastyczne,

  3. fotograficzne,

  4. lutnicze,

  5. wzornictwa przemysłowego,

  6. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,

  7. muzyczne i słowno-muzyczne,

  8. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,

  9. audiowizualne (w tym wizualne i audialne).

Przedmiotem prawa autorskiego są także:

  1. opracowania cudzych utworów (tłumaczenia, przeróbki),

  2. zbiory, antologie, wybory, bazy danych, nawet jeśli zawierają nie chronione materiały, o
    ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter (art. 3).

Wyłącza się spod pojęcia "utwór":

  1. akty normatywne lub ich urzędowe projekty,

  2. urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,

  3. opublikowane opisy patentowe lub ochronne,

Pod ochroną prawa autorskiego pozostaje także, w myśl art. 2 ustawy, "opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja (...)". Ponadto, w myśl art. 3, "zbiory, antologie, wybory, bazy danych są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeśli zawierają nie chronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów". Osobny rozdział VII ustawy (art. 74-77) zawiera przepisy szczególne, dotyczące programów komputerowych.

Autorskie prawa osobiste to przede wszystkim prawo:

Autorskie prawa majątkowe, to:

Takie same prawa dotyczą autorstwa w Internecie.


    1. Źródła prawa autorskiego

W krajach starożytnego Wschodu, a później w starożytnej Grecji wykształciły się wprawdzie normy prawne stanowiące podstawę do ochrony rzeczy, ale pojmowanych tylko jako przedmioty materialne. Szczególnie wysoki poziom rozwoju osiągnęło prawo starożytnego Rzymu, które miało w przyszłości wywrzeć znaczny wpływ na rozwój prawa prywatnego całej Europy. Jednak te regulacje prawne nie obejmowały praw niematerialnych. Sytuacja taka panowała przez cały okres Średniowiecza i Odrodzenia. Zasadniczą zmianę w tym zakresie przyniosło dopiero Oświecenie. Zaczął się wtedy upowszechniać pogląd, że twórca powinien być uważany za właściciela swego utworu, tak jak za właściciela uważany jest ten, który wykona rzecz materialną. Wychodząc z tych założeń, bezpośrednio po zwycięstwie Rewolucji Francuskiej wydano dwie ustawy, które zapoczątkowały w Europie rozwój ochrony prawnej wyników twórczości technicznej, literackiej i artystycznej. Była to ustawa o ochronie prawnej wynalazków z 1791 roku i o ochronie utworów literackich i artystycznych z 1793 roku.

Twórczość literacka, naukowa i artystyczna z natury swej ma charakter uniwersalistyczny, co wyraża się łatwością przekraczania barier zarówno językowych, politycznych jak i kulturowych. Z tego względu na zabezpieczenie jej normami wyłącznie prawa wewnętrznego było niewystarczające. Najstarszym źródłem ochrony w stosunkach międzynarodowych była wzajemność. Dalszym etapem były licznie zawierane w połowie XIX wieku porozumienia dwustronne. Stwarzały one jednak stan prawny bardzo skomplikowany, niestabilny i w wysokim stopniu zróżnicowany. Usunięciu tej niedogodności służyć miały porozumienia wielostronne. W zamyśle ich twórców miały one stopniowo prowadzić do unifikacji i uniwersalizacji ochrony autorskiej. Pierwszym porozumieniem wielostronnym była konwencja berneńska. Idea jej opracowania wyszła od francuskich środowisk literackich, poparta zaś została przez organizacje wydawców. Wzięła ona swoją nazwę od miejsca jej zawarcia uchwalona została 9 września 1886 roku, weszła zaś w życie 5 grudnia 1887 roku. Przez Rzeczpospolitą Polską ratyfikowana została 23 maja 1934 roku.

Art. 2 konwencji precyzował pojęcie „dzieła literackie i artystyczne” i stwierdzał że: „[1]obejmują one wszelkie utwory literackie, naukowe i artystyczne, bez względu na sposób i formę ich wyrażenia, jako to: książki, broszury i inne pisma; odczyty, przemówienia, kazania i inne dzieła tego rodzaju; dzieła dramatyczne lub dramatyczno-muzyczne; dzieła choreograficzne i pantomimy, których układ sceniczny został ustalony na piśmie lub w inny sposób; utwory muzyczne ze słowami lub bez słów, utworki rysunkowe, malarskie, architektoniczne, rzeźby, utwory rytownicze i litograficzne; ilustracje i mapy geograficzne; plany, szkice i wyroby plastyczne, dotyczące geografii, topografii, architektury lub nauk.

Konwencja berneńska została uzupełniona w Paryżu dnia 4 maja 1896 r., zrewidowana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r., uzupełniona w Bernie dnia 20 marca 1914 r., zrewidowana w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r., w Brukseli dnia 26 czerwca 1948 r., w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r. i w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. oraz poprawiona dnia 2 października 1979 r. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała ją w dniu 3 marca 1990 roku.

Artykuł 2 aktu paryskiego w następujący sposób określa pojęcie „dzieła literackie i artystyczne”: „1. Określenie "dzieła literackie i artystyczne" obejmuje wszystkie dzieła literackie, naukowe i artystyczne, bez względu na sposób lub formę ich wyrażenia, takie jak książki, broszury i inne pisma; odczyty, przemówienia, kazania i inne dzieła tego rodzaju; dzieła dramatyczne lub dramatyczno-muzyczne; dzieła choreograficzne i pantomimy; dzieła muzyczne ze słowami lub bez słów; dzieła filmowe oraz zrównane z nimi dzieła wyrażane w podobny sposób jak film; dzieła rysunkowe, malarstwo, dzieła architektoniczne, rzeźby, dzieła rytownicze i litograficzne; dzieła fotograficzne oraz zrównane z nimi dzieła wyrażane w podobny sposób jak fotografia; dzieła sztuki użytkowej, ilustracje, mapy geograficzne, plany, szkice i dzieła plastyczne dotyczące geografii, topografii, architektury lub innych nauk.
2. Zastrzega się jednak, że ustawodawstwo państw należących do Związku może przewidywać, iż dzieła literackie i artystyczne bądź jedna lub kilka ich kategorii korzystają z ochrony tylko w wypadku, gdy zostały utrwalone w pewnej materialnej formie.
3. Bez uszczerbku dla praw autora dzieła oryginalnego, na równi z utworami oryginalnymi podlegają ochronie tłumaczenia, adaptacje, układy muzyczne i inne opracowania dzieła literackiego lub artystycznego.”

W Polsce pierwszym powojennym aktem prawnym regulującym ochronę praw autorskich była ustawa Prawo autorskie z dnia 10 lipca 1952 roku. Określała ona: przedmiot prawa autorskiego, podmiot prawa autorskiego, czas trwania autorskich praw majątkowych, przejście autorskich praw majątkowych, ochrona autorskich dóbr osobistych, ochrona majątkowych praw autorskich, przepisy karne.

W roku 1994 uchwalona została ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wielokrotnie od tego czasu nowelizowana i przystosowywana do zmieniających się realiów.

Inne akty prawne obowiązujące w Polsce, a powiązane z ochroną praw autorskich i własności intelektualnej to:

    1. Prawo autorskie na świecie i w Unii Europejskiej

Podstawowymi aktami prawnymi w zakresie ochrony praw autorskich na arenie międzynarodowej są nadal: Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych oraz akt paryski o ochronie konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich.

Jednak szybki rozwój technologiczny, który nastąpił w ostatnich kilkunastu latach, a przede wszystkim coraz szersze i bardziej wszechstronne wykorzystywanie w świecie technologii cyfrowej spowodowały, że wśród przedstawicieli różnych dziedzin nauki głoszony jest pogląd o kształtowaniu się nowego typu cywilizacyjnego społeczeństwa. Często określa się go mianem „społeczeństwa informacyjnego”.

Nie budzi obecnie wątpliwości, że coraz powszechniejsze wykorzystywanie technologii cyfrowej powoduje sukcesywną zmianę sposobów i zakresu eksploatacji utworów i przedmiotów praw pokrewnych. Istnienie opisanego wyżej zjawiska powoduje nie tylko pozytywne konsekwencje w postaci zdecydowanego poszerzenia możliwości dostępu do dzieł literackich, plastycznych, muzycznych, audiowizualnych, naukowych itp., lecz niesie również ze sobą poważne niebezpieczeństwa w postaci naruszania na niespotykaną dotąd skalę praw autorskich i praw pokrewnych poprzez np. wykorzystywanie chronionych dóbr bez zgody uprawnionych podmiotów lub „manipulowanie” treścią utworów rozpowszechnianych w formie cyfrowej. Warto przy tym pamiętać, że powszechne, nielegalne wykorzystywanie utworów, dostępnych w sieciach komputerowych (w formie digitalnej), może zdecydowanie ograniczyć popyt na dzieła dostępne na tradycyjnych nośnikach. Może to więc w zdecydowany sposób ograniczyć dochody z tytułu korzystania z utworów zarówno samych twórców, jak i wydawców oraz producentów.

Wskazana wyżej nowa problematyka związana z postępem technicznym i jego związkiem ze sposobem i zakresem korzystania z utworów i przedmiotów praw pokrewnych sprawiły, że na forum międzynarodowym coraz częściej dały się w ostatnich latach słyszeć głosy o konieczności zmiany istniejących obecnie standardów wynikających z ustaw o prawie autorskim obowiązujących w różnych krajach. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj dokument opracowany przez Komisję Europejską znany powszechnie jako tzw. Zielona Księga, dotyczący prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Komisja Europejska uznała w niej, że problem ochrony praw autorskich i praw pokrewnych ma podstawowe znaczenie dla rozwoju rynku wspólnotowego, zwłaszcza rozwoju twórczości intelektualnej. Powoduje to konieczność stworzenia odpowiednich warunków gwarantujących skuteczne wykonywanie praw własności intelektualnej oraz usprawnienia obrotu nimi. Podkreślono jednocześnie, że problemy związane z tzw. autostradą informacyjną mają charakter transgraniczny i dlatego wymagają rozwiązań globalnych.

Ustalenia zawarte w Zielonej Księdze oraz wyniki prac prowadzonych w ramach Komisji Europejskiej stały się podstawą dla opracowania projektu Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej koordynacji pewnych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Ostatecznie Dyrektywa dotycząca koordynacji pewnych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym została przyjęta dnia 22 maja 2001 r.

Dyrektywa nawiązuje do regulacji wynikającej z dwóch traktatów Międzynarodowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim oraz o artystycznych wykonaniach i fonogramach przyjętych na konferencji dyplomatycznej w Genewie - 20 grudnia 1996 r.

Źródłem powstania wskazanych wyżej traktatów było przekonanie o konieczności dostosowania istniejących dotychczas regulacji międzynarodowych (dotyczących prawa autorskiego i praw pokrewnych) do obecnego poziomu rozwoju technologicznego. Chodziło przede wszystkim o wyraźne przyznanie ochrony podmiotom praw autorskich i praw pokrewnych w odniesieniu do wykorzystywania ich dóbr, w ramach różnego rodzaju usług multimedialnych, świadczonych zwłaszcza w sieciach komputerowych. Nie budzi bowiem większych wątpliwości, że zastosowanie techniki cyfrowej tworzy na niespotykaną dotychczas skalę możliwość niekontrolowanego dostępu do utworów i innych dóbr, wywołującą poważne zaniepokojenie podmiotów uprawnionych. Nowe traktaty WIPO mają więc w pewnym zakresie uzupełnić konwencję berneńską i konwencję rzymską.

Z preambuły Dyrektywy wynika, że istniejąca obecnie regulacja prawna dotyczącą charakteru i poziomu ochrony działań, polegających na rozpowszechnianiu i udostępnianiu - za pośrednictwem sieci komputerowych - różnego rodzaju utworów i przedmiotów praw pokrewnych, cechuje się daleko posuniętą niepewnością. Odnosi się to w szczególności do systemów interaktywnych, charakteryzujących się tym, że odbiorcy mogą uzyskiwać dostęp do chronionych dóbr z miejsca i w czasie indywidualnie przez siebie wybranych. Stan niepewności prawnej w tym zakresie oceniany jest zdecydowanie negatywnie i dlatego w interesie Unii Europejskiej konieczne jest jej usunięcie. Podkreśla się, że można to skutecznie osiągnąć jedynie poprzez ujednolicenie regulacji na szczeblu Wspólnoty. Działania legislacyjne na szczeblu krajowym, które - w związku z rozwojem technologicznym - zostały już zapoczątkowane przez szereg państw członkowskich, mogą doprowadzić bowiem do powstania znaczących różnic w poziomie ochrony, a co za tym idzie w ograniczeniach swobodnego przepływu towarów i usług zawierających lub opartych na własności intelektualnej. Może to z kolei doprowadzić do ponownego podziału rynku wewnętrznego oraz nielogicznej i niespójnej regulacji w ramach Unii Europejskiej. Przewiduje się bowiem, że ten niekorzystny proces mógłby się nasilać w miarę dalszego rozwoju „społeczeństwa informacyjnego”, które cechuje się ponadgranicznym zakresem wykorzystywania własności intelektualnej.

Przepis art. 2 Dyrektywy zobowiązuje państwa członkowskie do przyznania prawa wyłącznego do reprodukcji (zwielokrotniania) na rzecz:

Z powołanego przepisu jasno wynika, że prawo do reprodukcji obejmuje bezpośrednie i pośrednie, tymczasowe i trwałe zwielokrotnianie wszelkimi środkami i w jakiejkolwiek postaci, zarówno całości, jak i części wskazanych wyżej przedmiotów ochrony.

Mając na uwadze postanowienia traktatów WIPO, Komisja Europejska przygotowując omawianą Dyrektywę poszła jeszcze dalej proponując szerszy zakres „prawa do publicznego rozpowszechniania”. Zgodnie bowiem z art. 3 (1) Dyrektywy, państwa członkowskie zobowiązane są przyznać twórcom wyłączne prawo autoryzowania lub zakazywania publicznego udostępniania ich utworów, za pośrednictwem przewodowych lub bezprzewodowych środków przekazu, w tym udostępniania swych utworów w sposób umożliwiający odbiorcom uzyskanie do nich dostępu z miejsca i w czasie indywidualnie przez nich wybranych.

Postanowienie art. 3 (2) Dyrektywy wprowadza natomiast obowiązek przyznania wyłącznego prawa do decydowania o „publicznym udostępnieniu” drogą przewodową lub bezprzewodową, w sposób umożliwiający poszczególnym odbiorcom uzyskanie dostępu z miejsca i w czasie indywidualnie przez nich wybranych:

Zgodnie z art. 4 omawianego dokumentu, państwa członkowskie będą zobowiązane do przyznania autorom (w odniesieniu do oryginałów lub kopii ich utworów) wyłącznego prawa wprowadzania do obrotu w jakiejkolwiek formie (zarówno w drodze sprzedaży, jak i w inny sposób). We wskazanym ujęciu „prawo dystrybucji” będzie umożliwiało autorowi kontrolowanie wprowadzania do obrotu jego dzieł utrwalonych np. na papierze, na taśmie filmowej lub magnetycznej, na CD. Nie będzie obejmowało natomiast różnego rodzaju usług polegających na udostępnianiu utworów w formie „on line”.

Powszechnie obowiązującą zasadą, wynikającą zarówno z konwencji międzynarodowych, jak i wewnętrznego ustawodawstwa poszczególnych państw, jest istnienie ograniczeń praw wyłącznych przysługujących twórcom i podmiotom praw pokrewnych. Ograniczenia te grupuje się najczęściej w ramach tzw. „dozwolonego użytku osobistego” oraz „dozwolonego użytku publicznego”. Problematyka ta staje się szczególnie istotna w związku z coraz szerszym wykorzystywaniem technologii cyfrowej, umożliwiającej eksploatację chronionych dóbr w zdecydowanie szerszym zakresie. Jak podkreślono na wstępie, może to bowiem poważnie godzić w interesy nie tylko samych twórców i artystów wykonawców, ale również producentów, wydawców i inne uprawnione podmioty. Często na forum międzynarodowym podkreśla się więc konieczność zmiany istniejącego obecnie podejścia do kwestii „dozwolonego użytku”.

Zarówno z „preambuły” Dyrektywy, jak i jej art. 5 wynika, że wszystkie przypadki ograniczenia praw wyłącznych przyznanych autorom i innym podmiotom uprawnionym powinny być stosowane wyłącznie w szczególnych przypadkach, których interpretacja nie może być rozszerzająca. Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w powołanym wyżej przepisie, korzystanie z chronionych dóbr w ramach „dozwolonego użytku” nie może godzić w słuszne interesy podmiotów uprawnionych oraz naruszać normalnej eksploatacji utworów i przedmiotów praw pokrewnych. W literaturze podkreśla się, że katalog ograniczeń praw wyłącznych, wynikający z art. 5 Dyrektywy ma charakter zamknięty, co ograniczałoby państwa członkowskie do wprowadzania w ich ustawodawstwach wewnętrznych jeszcze innych, dodatkowych ograniczeń. Treść powołanego artykułu wskazuje ponadto, że określone w nim wyłączenia mają charakter fakultatywny, a więc mogą być wprowadzane do prawa krajowego, jeśli któreś z państw uzna to za właściwe.

Możliwość wykorzystywania utworów i innych chronionych dóbr w ramach użytku osobistego przewiduje postanowienie art. 5 (2) (b) Dyrektywy. Zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie mogą ustanowić ograniczenia wyłącznego prawa do reprodukcji (określonego w art. 2 Dyrektywy) - w odniesieniu do zwielokrotniania na dowolnych nośnikach wykonanych przez osoby fizyczne na ich użytek osobisty i dla celów, które bezpośrednio lub pośrednio nie wiążą się z działalnością komercyjną, pod warunkiem że podmioty uprawnione otrzymają uczciwe wynagrodzenie, uwzględniające zastosowanie lub niezastosowanie środków technologicznych, o których mowa w art. 6, względem danego utworu lub przedmiotu praw pokrewnych.

Z treści wskazanego wyżej postanowienia wynika, że uprawnionym przysługuje prawo do wynagrodzenia z tytułu korzystania z chronionych dóbr (w ramach dozwolonego użytku osobistego). Jest to odstępstwo od utrwalonych na świecie standardów, z których wynika, iż korzystanie w taki sposób z utworów i przedmiotów praw pokrewnych - poza pewnymi ściśle określonymi wyjątkami - nie wiąże się bezpośrednio z obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia na rzecz podmiotów uprawnionych

Dyrektywa w sposób zdecydowany rozszerzyła katalog wyjątków od praw wyłącznych przysługujących twórcom i innym podmiotom uprawnionym w stosunku do propozycji wynikającej z pierwotnej wersji projektu tego dokumentu.

Na uwagę zasługuje fakt, że zróżnicowano przypadki, w których możliwe jest stosowanie ograniczeń, w zależności od tego, czy dotyczą one prawa reprodukcji (zwielokrotniania) czy też prawa publicznego rozpowszechniania (udostępniania). Szerszy katalog wyjątków odnosi się do prawa reprodukcji. Wynikają one bezpośrednio z art. 5. Dyrektywy.

Przy konkretnych, dopuszczonych przez Dyrektywę przypadkach dozwolonego użytku publicznego, część z nich uprawnia do korzystania z chronionych dóbr bez obowiązku zapłaty wynagrodzenia na rzecz podmiotów uprawnionych, część natomiast przewiduje taki obowiązek.

Analiza zakresu i charakteru poszczególnych wyłączeń może prowadzić do wniosku, że w pewnych sytuacjach mogą być one szerzej rozumiane niż wynika to z postanowień konwencji berneńskiej i traktatów WIPO z 1996 r., które dotyczą problematyki dozwolonego użytku. Dlatego też nawet przy założeniu, że określone w art. 5 Dyrektywy ograniczenia mają wyłącznie charakter fakultatywny i poszczególne państwa Unii Europejskiej mogą same zadecydować, które z nich znajdą się w ich wewnętrznym systemie normatywnym, wydaje się, że przyjęcie wskazanego katalogu w obecnej postaci doprowadzi do licznych trudności interpretacyjnych, co do zakresu dozwolonego użytku publicznego chronionych dóbr wynikającego z europejskiego prawa wspólnotowego. Rozwiązania wynikające z Dyrektywy wykraczają poza obowiązujące obecnie na świecie standardy ochrony praw autorskich i praw pokrewnych. Twórcy omawianego dokumentu uznali bowiem, że postęp techniczny, a w szczególności rozwój technologii cyfrowej uzasadnia takie działania.

ROZDZIAŁ II

PODMIOTY PRAWA AUTORSKIEGO

2.1.Twórca jako podmiot prawa autorskiego

Pod pojęciem podmiotu praw autorskich rozumie się osobę, w której wyłącznej dyspozycji dany utwór się znajduje, tzn., która może rozporządzać bezwzględnymi prawami do niego. Osoby, bowiem, które uzyskują legitymacje na podstawie umowy do korzystania w określonym zakresie z utworu (licencjobiorcy), nie mogą być traktowane jako podmioty praw autorskich do niego, gdyż ich względne uprawnienia stanowią jedynie emanacje praw wyłącznych, przysługujących właśnie tymże podmiotom. Podział podmiotów praw autorskich dzieli się na dwie grupy: twórców (współtwórców) oraz pozostałe podmioty.

Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej. Każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka uwzględniając interesy wszystkich współtwórców. Każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów. Do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych.

Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie - ich twórcom. Domniemywa się, że producentowi lub wydawcy przysługuje prawo do tytułu.

Do powstania utworu nie może, więc dojść, więc bez udziału twórcy. Spotyka się koncepcję próbujące przypisać umiejętności stwarzania utworów odpowiednio zaprogramowanym komputerom, ale stanowią one oczywiste nadużycie interpretacyjne. Nie podlega, bowiem dyskusji pogląd, iż tylko człowiek zdolny jest do kreowania w świadomy sposób indywidualnych aktów twórczych. Jeżeli więc stwierdzony został fakt ustalenia utworu, za pewnik należy przyjąć również istnienie jego twórcy.
Przypadki zasygnalizowanego powyżej „zejścia się” (konfuzji) poszczególnych, przewidzianych w ustawie kategorii podmiotów wyłącznie uprawnionych (o statusie twórcy i jednocześnie wyposażonej w autorsko-prawne przywileje osoby, np. producenta czy wydawcy)w praktyce zdarzają się na tyle sporadycznie, iż nie będziemy poświęcać im dalej większej uwagi.

Podmiotami wyłącznych majątkowych praw autorskich mogą być jednak w zasadzie wszystkie osoby fizyczne i prawne, zdolne do zawierania umów
i zaciągania zobowiązania. Należy mianowicie mieć świadomość, iż podmiotem praw autorskich można stać się w sposób pochodny, na drodze umownej. Pozwala to na uznanie za taki podmiot pozwala na uznanie za taki podmiot nawet Skarbu Państwa, który wchodzi w wyłączne posiadanie praw majątkowych do niektórych utworów, np. w związku z nie objętym przez innego spadkobiercę spadkiem w skład, którego wchodzą także tego rodzaju prawa.

W polskim prawodawstwie podmioty prawa autorskiego w sposób szczegółowy określa ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich:

1) dyrektywy 91/250/WE z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. WE L 122 z 17.05.1991),

2) dyrektywy 92/100/WE z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz. Urz. WE L 346 z 27.11.1992),

3) dyrektywy 93/83/WE z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz. Urz. WE L 248 z 06.10.1993),

4) dyrektywy 93/98/WE z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz. Urz. WE L 290 z 24.11.1993),

5) dyrektywy 96/9/WE z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz. Urz. WE L 77 z 27.03.1996).

Art. 8 pkt 1 ustawy określa pojęcie twórcy: „Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.”

Przez twórcę należy rozumieć więc osobę, której twórcza działalność doprowadziła do powstania postrzegalnej dla osób trzecich i zdatnej do wykorzystania całości, jaką jest dzieło. Udział w procesie tworzenia dzieła jest w tym procesie faktem, który powinien być wykazany na zasadach ogólnych na zasadzie dowodu. Z punktu widzenia przysługiwania prawa autorskiego bez znaczenia jest kwestia, w czyim władaniu znajduje się choćby unikalny egzemplarz utworu.

Twórcą może być także osoba pozbawiona w pełni zdolności do czynności prawnych. Powstanie prawa jest bowiem następstwem faktu, jakim jest tworzenie dzieła.

Podmiotem prawa autorskiego mogą być również następcy prawni twórcy. Sytuacja prawna następców prawnych autora różni się w zależności od tego, , czy odniesie się je do sfery stosunków osobistych czy majątkowych. Autorskie uprawnienia osobiste twórcy są niezbywalne i bezterminowe, co oznacza, że twórca dzieła na zawsze pozostaje jego autorem i nie można tego prawa przekazać innej osobie, uprawnienia majątkowe do dzieła mogą być natomiast przedmiotem rozporządzeń dla życia twórcy oraz przechodzą z chwilą śmierci na jego sukcesorów na ogólnych zasadach prawa spadkowego jako składnik spadku.

Punkt 3 art. 8 ustawy stwierdza, że: „Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.” Twórcą pozostaje więc i w pełni korzysta z praw autorskich także osoba, która nie ujawniła swojej tożsamości lub chce pozostać anonimowa. Prawo autorskie w zakresie osobistym jest bowiem prawem niezbywalnym.”

    1. Współtwórcy jako podmioty prawa autorskiego

Prawa współtwórców dzieła jako podmiotów praw autorskich określają artykuły 9 i 10 ustawy. Zgodnie z art. 9 pkt. 1. Ustawy „współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej.” Oznacza to, że jeżeli dzieło jest pracą zbiorową, wszystkie osoby je tworzące mają równe prawa i mogą z niego korzystać na identycznych zasadach. Jeżeli jeden lub kilku z współtwórców dzieła uważają, że ich wkład w jego powstanie był inny niż pozostałych, musi dochodzić swoich praw w sądzie i udowodnić istnienie różnicy we wkładzie w powstanie dzieła.

Punkt 2 tego artykułu zezwala każdemu z współtwórców dzieła na swobodne wykonywanie praw autorskich w swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie. Należy uznać, że przepis ten dotyczy tylko dzieł, gdzie istnieje możliwość wyraźnego wyróżnienia autorstwa części dzieła (np. rozdziału książki lub scenariusza odcinka serialu TV). Gdy możliwość takiego wyróżnienia nie istnieje lub współtwórca chce wykorzystać całe dzieło, potrzebna jest do tego zgoda wszystkich jego współautorów. W przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka uwzględniając interesy wszystkich współtwórców.

Współtwórcy praw autorskich mogą dochodzić swoich praw z tytułu z tytułu prawa autorskiego do całości utworu na ogólnych zasadach określonych w kodeksie cywilnym w zakresie praw majątkowych, przy czym uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, w wysokości ich udziałów w autorstwie dzieła.

Artykuł 10 stwierdza, że: „Jeżeli twórcy połączyli swoje odrębne utwory w celu wspólnego rozpowszechniania, każdy z nich może żądać od pozostałych twórców udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie tak powstałej całości, chyba że istnieje słuszna podstawa odmowy, a umowa nie stanowi inaczej.”

Oznacza to, że jeżeli kilku twórców opublikowało swoje utwory na przykład w jednej książce, każdy z autorów tak powstałego zbioru może się domagać prawa do jego rozpowszechniania, uwzględniając przy tym oczywiście prawa majątkowe pozostałych współtwórców.

Artykuł 11 ustawy precyzuje prawa autorskie dotyczące prac zbiorowych, głównie encyklopedii i dzieł periodycznych. W takim przypadku prawa autorskie do całości tego typu dzieła przysługują producentowi lub wydawcy, jednak twórcy części dzieła mających samodzielne znaczenie pozostaje w gestii ich twórców. Ustawa określa, że domniemywa się, iż prawa autorskie do tytułu takiego dzieła przysługuje producentowi lub wydawcy.

      1. Pracownik jako podmiot prawa autorskiego

Prawa autorskie pracodawców i pracowników precyzują artykuły 12 do 15a ustawy. Nakładają one również określone obowiązki na strony umowy o pracę. Art. 12 pkt. 1 ustawy stwierdza, że: „Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.” Art. 2 nakłada jednak na pracodawcę obowiązek rozpowszechnienia utworu, jeżeli tsakie było jego przeznaczenie: „Jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu.”

Oznacza to, że jeżeli pracodawca nie dopełni obowiązku rozpowszechnienia utworu w terminie przewidzianym w umowie o pracę i nie przystosuje się do wezwania autora, traci on prawa wynikające z własności do utworu i przechodzą one na twórcę, który ma prawo rozpowszechniać utwór i czerpać wszelkie wynikające z tego korzyści z pominięciem pracodawcy.

Na podstawie art. 13 ustawy przyjmuje się, że: „Jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin.”

W ustawie określono taż prawa i obowiązki pracowników naukowych i instytucji naukowych i uczelni w zakresie praw autorskich. „Jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.” Twórca dzieła naukowego zachowuje więc pełne prawa zarówno niematerialne, jak i materialne do swojego dzieła, a uczelni przysługuje prawo do pierwszeństwa w publikacji utworu z zastrzeżeniem, że jeżeli utwór nie został opublikowane w terminie sześciu miesięcy od jego dostarczenia lub innego określonego w umowie, prawo to wygasa. „Instytucja naukowa może, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału

naukowego zawartego w utworze, o którym mowa w ust. 1, oraz udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie.”

Uczelni przysługują również szczególne prawa w odniesieniu do publikacji prac dyplomowych studentów - posiadają one prawo pierwszeństwa w jej opublikowaniu. Studentowi przysługują jednak z tego tytułu wszelkie prawa materialne i niematerialne. Jeżeli uczelnia nie opublikuje pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, ma prawo publikacji we własnym zakresie, chyba że praca jest częścią utworu zbiorowego.

    1. Autorskie prawa osobiste i majątkowe

Według artykułu 16 ustawy autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie i są dobrem niezbywalnym. Oznacza to, że autor dzieła nie może scedować swoich praw osobistych do utworu na inną osobę lub instytucję, nie może więc wyrazić zgody na przypisanie autorstwa dzieła innemu podmiotowi.

Do autorskich praw osobistych prawodawca zalicza więź twórcy z utworem, a w szczególności:

  1. autorstwo utworu;

  2. oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępnianie go anonimowo;

  3. nienaruszalność treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;

  4. decydowanie o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;

  5. nadzór nad sposobem korzystania z utworu.

Należy więc wnioskować, że autor zawsze decyduje o sposobie wykorzystani utworu, przy czym osoby trzecie nie mają prawa dokonywać w nim żadnych zmian, ma prawo decydowania o pierwszym publicznym udostępnieniu utworu oraz sprawuje nadzór nad korzystaniem z niego. Przysługuje mu więc z tego tytułu prawo do odmowy udostępnienia utworu lub zakazania możliwości z jego korzystania.

Odrębnym zagadnieniem są autorskie prawa majątkowe. Jest oczywiste, że dzieło, jako efekt pracy, powinno być wynagradzane. Ustawa stwierdza, że „twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.” W świetle tego przepisu utwór staje się produktem traktowanym na równi z produktami materialnymi i otrzymuje określoną wartość rynkową.

W nowelizacji ustawy prawodawca dodał artykuł 171 odnoszący się do dzieł noszących formę elektroniczną - komputerowych baz danych. „Opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych spełniającej cechy utworu, dokonane przez legalnego użytkownika bazy danych lub jej kopii, nie wymaga zezwolenia autora bazy danych, jeśli jest ono konieczne dla dostępu do zawartości bazy danych i normalnego korzystania z jej zawartości. Jeżeli użytkownik jest upoważniony do korzystania tylko z części bazy danych, niniejsze postanowienie odnosi się tylko do tej części.” Przepis ten przystosowuje prawo autorskie do zmieniającej się rzeczywistości i postępu technicznego w dziedzinie informatyki. Wzrastające zapotrzebowanie na informacje w formie elektronicznej oraz konieczność ich częstej nowelizacji zmusiła prawodawcę do ograniczenia praw autorskich określonych w art.16 ust. 3. Było to konieczne ze względu na dynamikę przepływu informacji oraz ich ilość.

Artykuł 18 ustawy chroni autorskie prawa majątkowe. Stwierdza on, że nie podlegają one egzekucji do czasu, kiedy służą twórcy (z wyłączeniem wymagalnych wierzytelności), a po jego śmierci spadkobiercy mogą się egzekucji z prawa autorskiego do utworu nieopublikowanego, jeżeli twórca nie postanowił inaczej. Prawo twórcy do wynagrodzenia nie podlega zrzeczeniu się, zbyciu ani egzekucji. Nie dotyczy to wymagalnych wierzytelności.

Ustawa określa w sposób szczegółowy wysokość wynagrodzenia przysługującego twórcy lub jego spadkobiercy w przypadku odsprzedaży utworu plastycznego lub fotograficznego i w zależności od wysokości ceny odsprzedaży wynosi ona od 0,25% do 5% tej ceny. W przypadku odsprzedaży rękopisów literackich wysokość wynagrodzenia twórcy wynosi 5% ceny sprzedaży. Oznacza to, że osoby posiadające dzieła sztuki lub rękopisy literackie i chcące je odsprzedać, muszą uiścić na rzecz twórcy dzieła opłatę stanowiącą określony ustawą odsetek ich ceny sprzedaży.

Do uiszczania opłat zobowiązani są też producenci urządzeń do odtwarzania lub kopiowania dzieł twórców. I tak: Producenci i importerzy:

1) magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych urządzeń,

2) kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń reprograficznych umożliwiających pozyskiwanie kopii całości lub części egzemplarza opublikowanego utworu,

3) czystych nośników służących do utrwalania, w zakresie własnego użytku osobistego, utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, przy użyciu urządzeń wymienionych w pkt 1 i 2 są obowiązani do uiszczania organizacjom zbiorowego zarządzania, działającym na rzecz twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców, opłat w wysokości nieprzekraczającej 3 % kwoty należnej z tytułu sprzedaży tych urządzeń i nośników.

Z kwoty uzyskanej z tytułu opłat ze sprzedaży magnetofonów i innych podobnych urządzeń oraz związanych z nimi czystych nośników przypada:

  1. 50 % - twórcom;

  2. 25 % - artystom wykonawcom;

  3. 25 % - producentom fonogramów.

Z kwoty uzyskanej z tytułu opłat ze sprzedaży magnetowidów i innych podobnych urządzeń oraz związanych z nimi czystych nośników przypada:

  1. 35 % - twórcom;

  2. 25 % - artystom wykonawcom;

  3. 40 % - producentom wideogramów.

Z kwoty uzyskanej z tytułu opłat ze sprzedaży urządzeń reprograficznych oraz związanych z nimi czystych nośników przypada:

  1. 50 % - twórcom;

  2. 50 % - wydawcom.

Do uiszczania opłat na rzecz twórców i wydawców zobowiązani są również posiadacze urządzeń reprograficznych, którzy prowadzą działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich, chyba że zwielokrotnienie odbywa się na podstawie umowy z uprawnionym.

Jak wynika z powyższego, opłaty na rzecz podmiotów prawa autorskiego muszą wnosić nie tylko podmioty korzystające z utworów, ale również producenci urządzeń odtwarzających, kopiujących i nośników informacji. W praktyce więc każdy posiadacz takich urządzeń lub nośników, bez względu na charakter ich wykorzystania uiszcza opłatę na rzecz twórców za pośrednictwem organizacji pośredniczących.

Ustawa reguluje również prawa organizacji radiowych i telewizyjnych do korzystania z utworów. Oczywiste jest, że tzw. Mass-media są największym użytkownikiem dzieł muzycznych i filmowych, w związku z czym uiszczają one również opłaty za ich wykorzystanie. W tym jednak przypadku twórca może w umowie z organizacją radiową lub telewizyjną zrzec się pośrednictwa w pobieraniu tych opłat organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Daje to twórcom możliwość zawierania indywidualnych umów ze stacjami radiowymi lub telewizyjnymi na wyrażenie zgody odtwarzania ich utworów i indywidualnego ustalania wynagrodzenia za tą zgodę. W ten sposób ustawa przełamuje monopol organizacji artystycznych na zarządzanie prawami autorskimi twórców tych utworów.

Przepisy te stosuje się także do podmiotów, które publicznie odtwarzają utwory w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. Chodzi tutaj głównie o kina i lokale prowadzące działalność rozrywkową.

Operatorzy sieci kablowych mają prawo retransmitować utwory nadawane przez stacje radiowe i telewizyjne po zawarciu umowy z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Wydaje się, że ustawa w sposób dostateczny zabezpiecza prawa twórców i innych podmiotów praw autorskich do wynagrodzenia za korzystanie z ich twórczości.

2.4. Dozwolone korzystanie z utworów chronionych prawami autorskimi

Zasady dozwolonego użytku chronionych utworów regulują przepisy rozdziału trzeciego ustawy o prawie autorski i prawach pokrewnych. Artykuł ten stwierdza, że:

  1. wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego;

  2. wolno rozpowszechniać za pomocą anteny zbiorowej oraz sieci kablowej utwory nadawane przez inną organizację radiową lub telewizyjną drogą satelitarną albo naziemną, jeżeli następuje to w ramach równoczesnego, integralnego i nieodpłatnego rozpowszechniania programów radiowych lub telewizyjnych i przeznaczone jest do oznaczonego grona odbiorców znajdujących się w jednym budynku lub w domach jednorodzinnych obejmujących do 50 gospodarstw domowych;

  3. posiadacze urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego mogą za ich pomocą odbierać nadawane utwory, choćby urządzenia te były umieszczone w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych;

  4. Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:

  1. już rozpowszechnione:

    1. sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,

    2. aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione,

    3. aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie;

  1. krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a i b;

  2. przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych;

  3. mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby;

5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów

  1. Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu.

  2. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:

  1. udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych;

  2. sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów;

  3. udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.

  1. wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości;

  1. wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach;

  2. wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w antologiach;

  3. wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych i artyści wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia, z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych.

  4. Właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawiać publicznie, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.

  5. Wolno rozpowszechniać:

  1. utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku;

  2. utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji;

  3. w encyklopediach i atlasach - opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia;

  1. wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystnie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia;

  2. wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz sprawozdań z tych postępowań;

  3. wolno w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży utworów korzystać z egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, w zakresie uzasadnionym promocją wystawy lub sprzedaży, z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania;

  4. wolno korzystać z utworu w postaci obiektu budowlanego, jego rysunku, planu lub innego ustalenia, w celu odbudowy lub remontu obiektu budowlanego;

  5. można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Korzystanie więc z utworów chronionych prawem autorskim bez zgody twórcy utworu jest dozwolone w wielu sytuacjach, choć w części przypadków wymienionych w ustawie twórcy przysługuje wynagrodzenie. Szczególnie dużą uwagę ustawodawca zwrócił na ochronę praw organizacji społecznie użytecznych (szkoły, biblioteki, archiwa), starając się umożliwić jak najszersze korzystanie z dzieł chronionych prawem autorskim.

2.4.1. Ochrona utworów audiowizualnych i programów komputerowych

Utwory audiowizualne są szczególnym gatunkiem utworu o dość młodym rodowodzie i odmiennej strukturze niż dzieła tradycyjne. Przede wszystkim rzadko są one dziełem jednej osoby, zazwyczaj pracuje nad nimi sztab ludzi. Zgodnie z ustawą „prawa autorskie i prawa pokrewne” „współtwórcami utworu audiowizualnego są osoby, które wniosły wkład twórczy w jego powstanie, a w szczególności: reżyser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego, twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórca scenariusza.”

Podmioty praw autorskich materialnych utworu audiowizualnego, a w szczególności główny reżyser, operator obrazu, twórcy scenariusza, twórcy innych utworów literackich lub muzycznych, które stworzone zostały do utworu audiowizualnego lub w nim wykorzystane, oraz artyści wykonawcy mają prawo do wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach, stosownego wynagrodzenia z tytułu najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych i ich publicznego odtwarzania, stosownego wynagrodzenia z tytułu nadawania utworu w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów, stosownego wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na egzemplarzu przeznaczonym do własnego użytku osobistego.

Programy komputerowe podlegają takiej samej ochronie, jak utwory literackie. Ochrona obejmuje wszystkie możliwe formy programu komputerowego. Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w ramach wykonywania obowiązków służbowych przysługują pracodawcy.

Art.7 4 pkt. 4 ustawy stwierdza, że: Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 ust. 2 i 3, obejmują prawo do:

1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;

2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;

3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

2.5. Czas trwania i własność autorskich praw majątkowych

Autorskie prawa majątkowe mają swoją określoną wartość i właściciela. Ustawa określa również czas ich trwania.

Artykuł 36 ustawy stwierdza, że autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:

  1. od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;

  2. w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;

  3. w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia;

  4. w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.

Prawa autorskie majątkowe są prawami zbywalnymi, mogą więc być scedowane na inną osobę na podstawie umowy lub przejęte w drodze dziedziczenia. Nabywca majątkowych praw autorskich także może je bez ograniczeń przenieść na inną osobę. Przepisy ustawy obowiązujące przy zbywaniu autorskich praw majątkowych zbieżne są z przepisami kodeksu cywilnego i w zasadzie traktują autorskie prawa majątkowe na takich samych zasadach, jak pozostałe prawa majątkowe.

Utwory podlegające ochronie w ramach praw autorskich powinny być wykorzystane zgodnie z ich charakterem i przeznaczeniem, chyba że strony zastrzegły sobie w umowie inne ich wykorzystanie. Następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to odpowiednio utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął.

ROZDZIAŁ III

STOSOWANIE I EGZEKWOWANIE PRZESTRZEGANIA PRAW AUTORSKICH PRAW AUTORSKICH (skurczyć

3.1.Podmioty odpowiedzialne za kontrolę przestrzegania praw autorskich

3.2.Przedmioty kradzieży praw autorskich

3.3.Metody kontroli stosowania praw autorskich

3.4. Odpowiedzialność prawna za naruszanie praw autorskich

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4 lutego 1994r., ( Dz.U. z 1994 r. nr 24, poz. 83)

Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117)

Traktat o Prawie Autorskim przyjęty w ramach Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO 1967r.) (Dz.U.2005r. , nr 3,  poz. 12)

Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych (Dz.U. Nr 84 poz. 515 z 1935 r.)

Konwencja berneńska uzupełniona w Paryżu dnia 4 maja 1896 r., zrewidowana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r., uzupełniona w Bernie dnia 20 marca 1914 r., zrewidowana w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r., w Brukseli dnia 26 czerwca 1948 r., w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r. i w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. oraz poprawiona dnia 2 października 1979 r. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała go w dniu 3 marca 1990 roku. (załącznik do Dz.U. Nr 82 poz. 474 z 1990 r.)

Ustawa Prawo autorskie z dnia 10 lipca 1952 r. (Dz.U. Nr 34 poz. 234 z 1952 r.)

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 24 poz. 832 z 1994 r.)

L. W. Zacher: Świadomość społeczeństwa informacyjnego. Niektóre ustalenia pojęciowe [w:] Społeczeństwo Informacyjne w perspektywie człowieka, techniki, gospodarki, Warszawa 1999, s. 3-6;

M. Bukowski, Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi [w:] Prawo autorskie a postęp techniczny, pod red. J. Barty i R. Markiewicza, Kraków 1999, s. 172

A. Matlak: Telewizja kablowa w świetle prawa autorskiego, Kraków 1998, s. 88-89.

J. A. Badowski: Nowe uregulowania międzynarodowe w dziedzinie prawa autorskiego i praw pokrewnych, PiP 1998, z. 3, s. 36-37.

Międzynarodowa konwencja o ochronie artystów wykonawców, producentów fonogramów oraz stacji radiowo-telewizyjnych sporządzona w Rzymie dnia 26.X.1961 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 125, poz. 800).

J. Barta, R. Markiewicz: Prawo autorskie, Warszawa 1998, s. 115.

J. Marcinkowska, A. Matlak: Treść prawa autorskiego [w:] Prawo autorskie a postęp techniczny, Prawo autorskie a postęp techniczny, pod red. J. Barty i R. Markiewicza, Kraków 1999, s. 128-131.

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, rozdział 2 (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83),

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83), przypis 1.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 8 pkt 2.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 8 pkt 3.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 9 pkt 1.

Tamże, art. 9 pkt. 3.

Tamże, art. 9 pkt. 4 i 5.

Tamże, art. 10.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 12 pkt. 2

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art.14 pkt. 1.

Tamże, art. 14 pkt. 2

Tamże, art. 15a.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim…op.cit. art. 16.

Tamże.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 17.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 171

Tamże, art. 19.

Tamże, art. 191

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 20.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 201.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 21.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 211.

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 69.

Tamże, art. 71 pkt 21

ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim… op.cit. art. 49.

28


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Istota samorzadnosci, INNE KIERUNKI, prawo, podzielone, Prawo i postępowanie administracyjne
prawo9, INNE KIERUNKI, prawo
prawo3, INNE KIERUNKI, prawo
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, INNE KIERUNKI, prawo
encyklopedia prawa - sciaga, INNE KIERUNKI, prawo, ENCYKLOPEDIA PRAWA
prawo3, INNE KIERUNKI, prawo
Encyklopedia Prawa - wyklad 10 [20.11.2001], INNE KIERUNKI, prawo, ENCYKLOPEDIA PRAWA
prawo2, INNE KIERUNKI, prawo

więcej podobnych podstron