Epidemiologia
Podstawowe pojęcia
Zdrowie (def. WHO): zdrowie jest to stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej (ja bym dodał jeszcze moralnej) człowieka. Całkowity potencjał zdrowotny człowieka kształtują:
w 50% styl życia:
dieta
aktywność fizyczna
prawidłowe proporcja praca : wypoczynek
korzystanie z działań profilaktycznych
wiedza o występowaniu chorób
unikanie alkoholu i palenia
warunki bytowe, materialne
w 20% czynniki środowiskowe
w 20% czynniki genetyczne
w 10% służba zdrowia:
leczenie
ratowanie
profilaktyka
promocja
ochrona
Dłuższe życie kobiet wynika z:
ochrony estrogenowej
odmiennego stylu życia
lepszego radzenia ze stresem
mniejszego spożycia alkoholu, palenia
rzadszych wypadków komunikacyjnych
Podział chorób:
tropikalne - występujące w krajach tropikalnych
kosmopolityczne - występujące na całym świecie, np. grypa
egzotyczne - np. gorączka krwotoczna
Malaria - chorobo kosmopolityczna, ale obecnie ograniczona do krajów tropikalnych.
Epidemia - wystąpienie na danym terenie choroby w liczbie wyraźnie większej niż w poprzedzającym okresie lub nagłe wystąpienie choroby zakaźnej wcześniej na tym terenie nie występującej.
Endemia - stałe występowanie choroby na danym obszarze w liczbie utrzymującej się na stałym poziomie.
Przebieg epidemii:
narastanie
szczyt
zanikanie
ogon
dorzuty
Przypadki rodzime - gdy zakażenie występuje w tym samym środowisku co choroba.
Przypadki przywleczone - zachorowanie do którego doszło wskutek zakażenia poza danym obszarem - np. dżuma w Polsce.
Przypadki zawleczone - tak określa się w danym kraju chorobę przywleczoną z tego kraju.
Zasięg czasowy epidemii:
sezonowa
okresowa
punktowa
Okresowość epidemii - okresowe występowanie zwiększonej zachorowalności
Zasięg terytorialny epidemii:
lokalna
ogólnokrajowa
pandemia - obejmuje wiele krajów lub kontynentów (np. AIDS, cholera)
Zakażenie (= infekcja) - wniknięcie i rozwój w organizmie czynnika chorobotwórczego.
Choroba infekcyjna - choroba będąca następstwem zakażenia.
Choroba zakaźna - choroba wywołana przez drobnoustroje lub ich produkty, powstała wskutek zakażenia. Choroba zakaźna nie musi być przenośna (np. ostre zapalenie wyrostka robaczkowe jest chorobą zakaźną, a nie jest przenośne).
Choroba zaraźliwa - choroba zakaźna szerząca się między osobnikami jednego gatunku.
Patogenność - zdolność drobnoustroju do wywoływania choroby.
Zaraźliwość - możliwość przeniesienia się drobnoustroju z rezerwuaru lub organizmu do innego organizmu.
Zakaźność - zdolność drobnoustroju do ominięcia lub przełamania barier obronnych organizmu i wywołania zakażenia.
Wirulencja (zjadliwość) - zdolność do wniknięcia, namnożenia się i uszkodzenia organizmu.
Zakażenie szpitalne - powstaje i rozwija się wskutek kontaktu ze środowiskiem szpitalnym, podczas pobytu w szpitalu lub po jego opuszczeniu.
Proces epidemiologiczny:
źródło zakażenia
drogi zakażenia
osobniki wrażliwe na zakażenie - praktycznie nie istnieją choroby, na które wszyscy ludzie są podatni (wyjątek - np. zatrucie jadem kiełbasianym)
Zwalczanie chorób zakaźnych:
likwidacja źródła
przecięcie dróg
podnoszenie odporności u osób narażonych
Źródło zakażenia - człowiek, zwierze, roślina, materia nieożywiona z której czynniki chorobotwórcze zostają przeniesione do organizmu, np.:
człowiek chory
człowiek zakażony w końcowym okresie inkubacji (przed wystąpieniem objawów)
nosiciel - osobnik zdrowy, w którego organizmie bytuje i rozmnaża się zarazek nie wywołując u niego objawów chorobowych
chore zwierze
żywność, gleba
Rezerwuar zarazka - naturalne środowisko dla danego zarazka (nie zawsze rezerwuar jest źródłem zakażenia).
Ognisko epidemiczne - źródło zakażenia wraz z otoczeniem.
Wskaźnik podatności - określa prawdopodobieństwo zachorowania na daną chorobę, np. dla wścieklizny - 0,15 (to znaczy, że 85% ludzi nigdy nie zachoruje na wściekliznę).
Dziecko żywo urodzone - zupełne wydalenie lub wydobycie z ciała matki bez względu na czas trwania ciąży produktu ciąży który po wydaleniu/wydobyciu oddycha lub daje jakiekolwiek inne oznaki życia.
Zgon płodu - zgon, który nastąpił przed całkowitym wydaleniem/wydobyciem płodu.
Noworodek martwo urodzony - zgon płodu o masie ciała >1000 g.
Noworodek niezdolny do życia - noworodek o masie ciała 601 do 1000 g, który po porodzie żył <24 godzin.
Noworodek niezdolny do życia bez oznak życia - jw., ale po porodzie nie dawał oznak życia.
Drogi zakażenia - sposoby i mechanizmy przenoszenia się zakażenia ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe za pośrednictwem nośnika zarazków. Istnieje 5 dróg zakażenia:
kontakt bezpośredni - brak nośnika
kontakt płciowy - największe ryzyko: analny, najmniejsze - waginalny
droga wertykalna (matka - płód)
kontakt pośredni
droga kropelkowa
droga pokarmowa
wektory (żywi przenosiciele)
Kontakt pośredni:
inokulacja - ekspozycja na zakażoną krew lub inny materiał zakaźny poprzez naruszenie ciągłości tkanek; nośnikiem jest przedmiot powodujący naruszenie ciągłości tkanek
Przykłady:
iniekcje dożylne
zabiegi inwazyjne
wypadki
wspólne używanie przyborów toaletowych łatwo kaleczących skórę
kontakt błony śluzowej lub uszkodzonej skóry z materiałem zanieczyszczonym
przeniesienie rękoma materiału zakaźnego na powierzchnię błony śluzowej lub uszkodzonej skóry
Droga kropelkowa: materiałem zakaźnym jest śluz z dróg oddechowych i jamy ustnej rozpylony w powietrzu. Rodzaje:
droga kropelkowo-powietrzna - nośnikiem jest powietrze
droga kropelkowo-pyłowa - nośnikiem jest kolejno: powietrze → pył → powietrze
Droga pokarmowa: nośnikiem jest spożywany pokarm lub woda. Zakażenie pokarmu może nastąpić w trakcie jego produkcji, przechowywania lub dystrybucji.
Wektory:
stawonogi - wszy, kleszcze, komary, pchły, much
gryzonie
Rodzaje wektorów:
bierny - przenosi drobnoustroje chorobotwórcze na powierzchni swojego ciała (np. mucha)
czynny - w organizmie wektora zachodzi cykl rozwojowy (np. komar i malaria)
Mierniki stanu zdrowia
Współczynnik umieralności ogólnej - natężenie zgonów w populacji.
>55% - ryzyko wymarcia populacji
>12% - wysoki
<10% - niski
Współczynnik umieralności proporcjonalnej - udział danej choroby w umieralności ogólnej.
Śmiertelność - wyznacznik ciężkości danej choroby.
Umieralność
AIDS - niska umieralność, wysoka śmiertelność
grypa - wysoka umieralność, niska śmiertelność
Zapadalność
Chorobowość
duża różnica między zapadalnością a chorobowością jest dla chorób przewlekłych
Współczynnik umieralności niemowląt
Współczynnik umieralności wczesnej (noworodki)
Współczynnik umieralności późnej (niemowlęta)
Współczynnik martwych urodzeń
Współczynnik zgonów okołoporodowych
Współczynnik urodzeń - miernik rodności populacji
Współczynnik płodności
Współczynnik przyrostu naturalnego
Standaryzacja wyników
wiek |
MIASTO A |
MIASTO B |
||||
|
populacja |
zgony |
współczynnik umieralności ogólnej (%) |
populacja |
zgony |
współczynnik umieralności ogólnej |
20-39 |
4000 |
20 |
5 |
10000 |
60 |
6 |
40-59 |
6000 |
48 |
8 |
6000 |
60 |
10 |
≥60 |
10000 |
400 |
40 |
4000 |
200 |
15 |
ogółem |
20000 |
468 |
23,4 |
20000 |
320 |
16 |
współczynnik umieralności ogólnej A > B
współczynnik umieralności ogólnej dla poszczególnych grup wiekowych B > A
Powód: w mieście A najliczniejsza jest populacja ludzi starych, gdzie śmierć jest czymś naturalnym.
W celu ustandaryzowania wyników należy ustalić populację standardową:
jedna z populacji, lub
suma populacji, lub
populacja wybranego kraju/całego świata
wiek |
populacja standardowa (A + B) |
OCZEKIWANA LICZBA ZGONÓW |
|
|
|
miasto A |
miasto B |
20-39 |
14000 |
70 |
84 |
40-59 |
12000 |
96 |
120 |
≤60 |
14000 |
560 |
700 |
ogółem |
40000 |
126 |
904 |
Oczekiwana liczba zgonów - liczba zgonów, które by wystąpiły w populacji standardowej, gdyby ta populacja zachowywała jak populacja A.
Standardowy współczynnik zgonów:
SWZA = 18,15
SWZB = 22,6
Standaryzowany wskaźnik zgonów:
Wskaźnik ten jest stały, niezależny od wybranej populacji standardowej.
Ryzyko względne - mierzy siłę związku przyczynowego (ile razy częściej choroba występuje wśród ludzi narażonych.
Ryzyko przypisane - określa ile zachorowań można przypisać danemu czynnikowi.
6/6
5
4
3
1
2