Epidemiologia

Podstawowe pojęcia

Zdrowie (def. WHO): zdrowie jest to stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej (ja bym dodał jeszcze moralnej) człowieka. Całkowity potencjał zdrowotny człowieka kształtują:

1. w 50% styl życia:

1. dieta

2. aktywność fizyczna

3. prawidłowe proporcja praca : wypoczynek

4. korzystanie z działań profilaktycznych

5. wiedza o występowaniu chorób

6. unikanie alkoholu i palenia

7. warunki bytowe, materialne

2. w 20% czynniki środowiskowe

3. w 20% czynniki genetyczne

4. w 10% służba zdrowia:

1. leczenie

2. ratowanie

3. profilaktyka

4. promocja

5. ochrona

Dłuższe życie kobiet wynika z:

1. ochrony estrogenowej

2. odmiennego stylu życia

3. lepszego radzenia ze stresem

4. mniejszego spożycia alkoholu, palenia

5. rzadszych wypadków komunikacyjnych

Podział chorób:

1. tropikalne - występujące w krajach tropikalnych

2. kosmopolityczne - występujące na całym świecie, np. grypa

3. egzotyczne - np. gorączka krwotoczna

Malaria - chorobo kosmopolityczna, ale obecnie ograniczona do krajów tropikalnych.

Epidemia - wystąpienie na danym terenie choroby w liczbie wyraźnie większej niż w poprzedzającym okresie lub nagłe wystąpienie choroby zakaźnej wcześniej na tym terenie nie występującej.

Endemia - stałe występowanie choroby na danym obszarze w liczbie utrzymującej się na stałym poziomie.

Przebieg epidemii:

1. narastanie

2. szczyt

3. zanikanie

4. ogon

5. dorzuty

Przypadki rodzime - gdy zakażenie występuje w tym samym środowisku co choroba.

Przypadki przywleczone - zachorowanie do którego doszło wskutek zakażenia poza danym obszarem - np. dżuma w Polsce.

Przypadki zawleczone - tak określa się w danym kraju chorobę przywleczoną z tego kraju.

Zasięg czasowy epidemii:

1. sezonowa

2. okresowa

3. punktowa

Okresowość epidemii - okresowe występowanie zwiększonej zachorowalności

Zasięg terytorialny epidemii:

1. lokalna

2. ogólnokrajowa

3. pandemia - obejmuje wiele krajów lub kontynentów (np. AIDS, cholera)

Zakażenie (= infekcja) - wniknięcie i rozwój w organizmie czynnika chorobotwórczego.

Choroba infekcyjna - choroba będąca następstwem zakażenia.

Choroba zakaźna - choroba wywołana przez drobnoustroje lub ich produkty, powstała wskutek zakażenia. Choroba zakaźna nie musi być przenośna (np. ostre zapalenie wyrostka robaczkowe jest chorobą zakaźną, a nie jest przenośne).

Choroba zaraźliwa - choroba zakaźna szerząca się między osobnikami jednego gatunku.

Patogenność - zdolność drobnoustroju do wywoływania choroby.

Zaraźliwość - możliwość przeniesienia się drobnoustroju z rezerwuaru lub organizmu do innego organizmu.

Zakaźność - zdolność drobnoustroju do ominięcia lub przełamania barier obronnych organizmu i wywołania zakażenia.

Wirulencja (zjadliwość) - zdolność do wniknięcia, namnożenia się i uszkodzenia organizmu.

Zakażenie szpitalne - powstaje i rozwija się wskutek kontaktu ze środowiskiem szpitalnym, podczas pobytu w szpitalu lub po jego opuszczeniu.

Proces epidemiologiczny:

1. źródło zakażenia

2. drogi zakażenia

3. osobniki wrażliwe na zakażenie - praktycznie nie istnieją choroby, na które wszyscy ludzie są podatni (wyjątek - np. zatrucie jadem kiełbasianym)

Zwalczanie chorób zakaźnych:

1. likwidacja źródła

2. przecięcie dróg

3. podnoszenie odporności u osób narażonych

Źródło zakażenia - człowiek, zwierze, roślina, materia nieożywiona z której czynniki chorobotwórcze zostają przeniesione do organizmu, np.:

1. człowiek chory

2. człowiek zakażony w końcowym okresie inkubacji (przed wystąpieniem objawów)

3. nosiciel - osobnik zdrowy, w którego organizmie bytuje i rozmnaża się zarazek nie wywołując u niego objawów chorobowych

4. chore zwierze

5. żywność, gleba

Rezerwuar zarazka - naturalne środowisko dla danego zarazka (nie zawsze rezerwuar jest źródłem zakażenia).

Ognisko epidemiczne - źródło zakażenia wraz z otoczeniem.

Wskaźnik podatności - określa prawdopodobieństwo zachorowania na daną chorobę, np. dla wścieklizny - 0,15 (to znaczy, że 85% ludzi nigdy nie zachoruje na wściekliznę).

Dziecko żywo urodzone - zupełne wydalenie lub wydobycie z ciała matki bez względu na czas trwania ciąży produktu ciąży który po wydaleniu/wydobyciu oddycha lub daje jakiekolwiek inne oznaki życia.

Zgon płodu - zgon, który nastąpił przed całkowitym wydaleniem/wydobyciem płodu.

Noworodek martwo urodzony - zgon płodu o masie ciała >1000 g.

Noworodek niezdolny do życia - noworodek o masie ciała 601 do 1000 g, który po porodzie żył <24 godzin.

Noworodek niezdolny do życia bez oznak życia - jw., ale po porodzie nie dawał oznak życia.

Drogi zakażenia - sposoby i mechanizmy przenoszenia się zakażenia ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe za pośrednictwem nośnika zarazków. Istnieje 5 dróg zakażenia:

1. kontakt bezpośredni - brak nośnika

1. kontakt płciowy - największe ryzyko: analny, najmniejsze - waginalny

2. droga wertykalna (matka - płód)

2. kontakt pośredni

3. droga kropelkowa

4. droga pokarmowa

5. wektory (żywi przenosiciele)

Kontakt pośredni:

1. inokulacja - ekspozycja na zakażoną krew lub inny materiał zakaźny poprzez naruszenie ciągłości tkanek; nośnikiem jest przedmiot powodujący naruszenie ciągłości tkanek

Przykłady:

1. iniekcje dożylne

2. zabiegi inwazyjne

3. wypadki

4. wspólne używanie przyborów toaletowych łatwo kaleczących skórę

2. kontakt błony śluzowej lub uszkodzonej skóry z materiałem zanieczyszczonym

3. przeniesienie rękoma materiału zakaźnego na powierzchnię błony śluzowej lub uszkodzonej skóry

Droga kropelkowa: materiałem zakaźnym jest śluz z dróg oddechowych i jamy ustnej rozpylony w powietrzu. Rodzaje:

1. droga kropelkowo-powietrzna - nośnikiem jest powietrze

2. droga kropelkowo-pyłowa - nośnikiem jest kolejno: powietrze → pył → powietrze

Droga pokarmowa: nośnikiem jest spożywany pokarm lub woda. Zakażenie pokarmu może nastąpić w trakcie jego produkcji, przechowywania lub dystrybucji.

Wektory:

1. stawonogi - wszy, kleszcze, komary, pchły, much

2. gryzonie

Rodzaje wektorów:

1. bierny - przenosi drobnoustroje chorobotwórcze na powierzchni swojego ciała (np. mucha)

2. czynny - w organizmie wektora zachodzi cykl rozwojowy (np. komar i malaria)

Mierniki stanu zdrowia

Współczynnik umieralności ogólnej - natężenie zgonów w populacji.

• >55% - ryzyko wymarcia populacji

• >12% - wysoki

• <10% - niski

Współczynnik umieralności proporcjonalnej - udział danej choroby w umieralności ogólnej.

Śmiertelność - wyznacznik ciężkości danej choroby.

Umieralność

• AIDS - niska umieralność, wysoka śmiertelność

• grypa - wysoka umieralność, niska śmiertelność

Zapadalność

Chorobowość

• duża różnica między zapadalnością a chorobowością jest dla chorób przewlekłych

Współczynnik umieralności niemowląt

Współczynnik umieralności wczesnej (noworodki)

Współczynnik umieralności późnej (niemowlęta)

Współczynnik martwych urodzeń

Współczynnik zgonów okołoporodowych

Współczynnik urodzeń - miernik rodności populacji

Współczynnik płodności

Współczynnik przyrostu naturalnego

Standaryzacja wyników

wiek	MIASTO A			MIASTO B
		populacja	zgony	współczynnik umieralności ogólnej (%)	populacja	zgony	współczynnik umieralności ogólnej
20-39	4000	20	5	10000	60	6
40-59	6000	48	8	6000	60	10
≥60	10000	400	40	4000	200	15
ogółem	20000	468	23,4	20000	320	16

współczynnik umieralności ogólnej A > B

współczynnik umieralności ogólnej dla poszczególnych grup wiekowych B > A

Powód: w mieście A najliczniejsza jest populacja ludzi starych, gdzie śmierć jest czymś naturalnym.

W celu ustandaryzowania wyników należy ustalić populację standardową:

1. jedna z populacji, lub

2. suma populacji, lub

3. populacja wybranego kraju/całego świata

wiek	populacja standardowa (A + B)	OCZEKIWANA LICZBA ZGONÓW
				miasto A	miasto B
20-39	14000	70	84
40-59	12000	96	120
≤60	14000	560	700
ogółem	40000	126	904

Oczekiwana liczba zgonów - liczba zgonów, które by wystąpiły w populacji standardowej, gdyby ta populacja zachowywała jak populacja A.

Standardowy współczynnik zgonów:

SWZ_A = 18,15

SWZ_B = 22,6

Standaryzowany wskaźnik zgonów:

Wskaźnik ten jest stały, niezależny od wybranej populacji standardowej.

Ryzyko względne - mierzy siłę związku przyczynowego (ile razy częściej choroba występuje wśród ludzi narażonych.

Ryzyko przypisane - określa ile zachorowań można przypisać danemu czynnikowi.

6/6

5

4

3

1

2

---