ROZDZIAŁ 7

PRACA, KAPITAŁ, ZIEMIA

1

ODPOWIEDZI DO WYBRANYCH PYTAŃ

Q	L	C
14	1	5
15	4,5	5
15	2	6
16	8	5,5
16	4	7

2. W tablicy widzimy wycinek funkcji produkcji firmy wolnokonkurencyjnej (L to praca, a C - kapitał). Stała cena produktu wynosi 4,0000001. Ceny pracy i kapitału są równe, odpowiednio, 1 i 2. a) Oblicz koszt całkowity, TC, i koszt krańco-wy, MC, odpowiadający poszczególnym wielkościom produkcji. b) Ile zosta-nie wyprodukowane? c) Teraz ceny zasobów wynoszą 1 i 3. Ile wynosi nowa wielkość produkcji? d) Wskaż efekty: substytucji zasobów i zmiany podaży (podaj konkretne liczby!). e) Który z nich jest silniejszy w przypadku pracy?

2. a) Tablica poniżej zawierają niezbędne obliczenia. (Liczby pisane kursywą dotyczą sytuacji po zmianie cen pracy i kapitału z 1 i 2 na 1 i 3).

Q	L	C	CL	CC		TC		MC
14	1	5	1	10	15	11	16
15	4,5	5	4,5	10	15	14,5	19,5		3,5
15	2	6	2	12	18	14	20	3
16	8	5,5	8	11	16,5	19	24,5		5
16	4	7	4	14	21	18	25	4

Q - wielkość produkcji; L - nakład pracy; C - nakład kapitału;

C_L - koszt pracy; C_C - koszt kapitału; TC - koszt całkowity;

MC - koszt krańcowy.

b) Wielkość produkcji przy cenach pracy i kapitału równych 1 i 2 wynosi 16 (dla większej produkcji koszt krańcowy, MC, równy 4 przewyższy stały utarg krań-cowy, P = MR, wynoszący 4,0000001).

c) Po podwyżce ceny kapitału zmienia się koszt całkowity produkcji 15 i 16 jed-nostek. W obu przypadkach opłacalna okazuje się zmiana metod produkcji. Przy nowym poziomie kosztu krańcowego produkcja maleje do 15 jednostek.

d) Dla wielkości produkcji 15 i 16 zmiana ceny kapitału zachęca do zmiany metody produkcji z drugiej na pierwszą. Występuje efekt substytucji zasobów, który - w tym przypadku - polega na zastępowaniu drożejącego kapitału pracą. Konkretnie: dla wielkości produkcji 15 zapotrzebowanie na taniejącą pracę wzras-ta z 2 do 4,5, zaś zapotrzebowanie na drożejący kapitał maleje z 6 do 5; natomiast dla wielkości produkcji 16 zapotrzebowanie na pracę wzrasta z 4 do 8, zaś na kapitał maleje z 7 do 5,5.

Efekt zmiany podaży polega na wzroście kosztów produkcji i wywołanym nim spadku produkcji, który powoduje spadek zapotrzebowania na czynniki produkcji. Rzeczywiście, po zmianie ceny kapitału rośnie zarówno koszt całkowi-ty produkcji, jak i jej koszt krańcowy. Produkcja spada do 15, co powoduje zmniejszenie się popytu na pracę i kapitał, i to niezależnie od metody produkcji. Konkretnie: kiedy stosowana jest 1. metoda produkcji spadek produkcji z 16 do 15 powoduje zmniejszenie się zapotrzebowania na pracę z 8 do 4,5, zaś na kapitał z 5,5 do 5. Przy 2. metodzie produkcji zapotrzebowanie na te zasoby zmniejsza się - odpowiednio - z 4 do 2 i z 7 do 6 jednostek.

e) W przypadku pracy efekt substytucji zasobów (+4 jednostki) przeważył nad efektem zmiany podaży (-3,5 jednostki). W rezultacie w ostatecznym rachun-ku zapotrzebowanie na pracę wzrasta z 4 do 4,5 jednostek.

L	W	MCL	Q	P	MRP
1	1		1	6
2			2
3			3
4			4

4. Monopsonista może wynająć pierwszego pracownika za 1 zł, lecz kolejnym musi ofe-rować zawsze o 1 zł więcej. Na rynku goto-wego dobra ta sama firma jest monopolistą, który pierwszą jednostkę (niepodzielnego) produktu może sprzedać za 6 zł, lecz zwiększenie sprzedaży, Q, o kolejne jednostki wymaga obniżania ceny, P, o 1 zł. Jeden pracownik wytwarza jed-nostkę dobra. a) Dla pierwszych 4 pracowników wypełnij tablicę obok. b) Dlaczego linie: podaży pracy, S_L, i krańcowego kosztu pracy, MC_L, nie po-krywają się? c) Ile wyniesie płaca, W, i wielkość zatrudnienia, L? Dlaczego? d) Ile wyniosłyby zatrudnienie i płaca w tej firmie, gdyby sprzedawała ona swój produkt na rynku konkurencji doskonałej po 6? Dlaczego?

4 a)

L	W	MCL	Q	P	MRP
1	1	1	1	6	6
2	2	3	2	5	4
3	3	5	3	4	2
4	4	7	4	3	0

b) Zwiększenie zatrudnienia wymaga podniesienia płacy wszystkich zatrudnianych. W efekcie przy za-trudnianiu kolejnych pracowników koszty osobowe zwiększają się każdorazowo o więcej niż wynosi płaca. c) 2 i 2; dla 3. pracownika MC_L okazuje się już większy od MRP_L. d) 3 i 3; dla 4. pracownika MC_L okazuje się większy od MRP = 6.

6. Na rysunku pokaż, ile czynnika zużywa firma, która: a) kupuje czynnik i sprzedaje produkt na rynkach konkurencji doskona-łej; b) jest monopolem, który działa na wol-nokonkurencyjnym rynku czynnika; c) jest monopsonem i sprzedaje produkt na rynku konkurencji doskonałej; d) jest jednocześ-nie monopolem i monopsonem. e)Jak mono-polizacja i monopsonizacja wpływają na za-potrzebowanie na czynniki produkcji?

a) Q_D.

b) Q_B.

c) Q_C.

d) Q_A.

e) Zarówno monopolizacja, jak i monopsonizacja zmniejszają zapotrzebowanie przedsiębiorstw na czynniki.

8.

Państwo wprowadza ulgi podatkowe dla inwestorów (podatek płacony przez firmę jest pomniejszany o połowę kosztu dokonanych inwestycji). a) Na ry-sunku pokaż, jak zmienia się położenie punktu równowagi na rynku dóbr ka-pitałowych (wskazówka: przypomnij sobie rozdział pt. Rynek i wpływ subsy-dium na cenę mleka i obroty mlekiem). b) Jak zmieni się cena dóbr kapita-łowych i wielkość inwestycji? c) A teraz na osobnym rysunku pokaż skutki tych zdarzeń dla rynku usług kapitału. Co powiesz o cenie usług kapitału i skali handlu?

8 a)

Oto rysunek, o który chodzi.

Po wprowadzeniu ulg inwestycyjnych linia podaży kapitału w gospodarce, S_C, przesuwa się w prawo, do położenia S_C'. Ta sama ilość dóbr kapitałowych jest teraz oferowana przy niższej cenie płaconej przez nabywcę. Punkt równowagi na rynku dóbr kapitałowych przemieszcza się z położenia E* do położenia E*'.

b) W nowym punkcie równowagi rynkowej cena dóbr kapitałowych oka-zuje się niższa (P' < P_C*), obroty nimi rosną (Q_C' < Q_C*), czyli zwiększa się skala inwestycji.

c) Oto odpowiedni rysunek.

Linia podaży usług kapitału również przesuwa się w prawo. Dla każdego poziomu opłaty za wynajęcie kapitału, R_C, jest teraz oferowane więcej jego usług, ponieważ w wyniku podjętych inwestycji przedsiębiorstwa mają więcej dóbr kapi-tałowych. Na rynku obniża się cena usług kapitału; rosną obroty handlowe tymi usługami.

10.

Szukając kapitału finansowego, pewna firma wyemitowała obligacje (ang. bond); nabywca co roku dostaje 100 (ang. coupon), aż do momentu (ang. maturity date), kiedy obligacja zostanie wykupiona za swoją cenę nominalną (ang. face value) równą 1000, co nastąpi za 2 lata. Banki w tym kraju oferują oprocentowanie lokat równe 10%. a) Oblicz maksymalną cenę, jaką warto zapłacić za taką obligację. b) Dlaczego nie warto zapłacić za nią więcej, niż ustaliłeś? c) Jak rynkowa cena obligacji zależy od poziomu stopy procento-wej?

10 a)

Szukana cena maksymalna, P, równa się zaktualizowanej wartości strumienia do-chodów, które otrzyma posiadacz takiej obligacji. W rozdziale pt. Narzędzia eko-nomisty zapoznaliśmy się z odpowiednią techniką obliczeniową, czyli z rachun-kiem wartości zaktualizowanej:

P = 100/(1+i)+100/(1+i)² +1000/(1+i)².

b)

Przy cenie wyższej od ceny P wyliczonej w podpunkcie (a) zamiast kupować ob-ligację bardziej opłaca się ulokować pieniądze w banku.

Na przykład, pomyślmy o kwocie P + 1. Strumień dochodów o takiej sa-mej strukturze czasowej jak ten, którego otrzymanie zapewnia obligacja, można uzyskać dzięki równej P lokacie bankowej. (Przecież kwota P składa się z trzech części: A, B i C, równych dokładnie zaktualizowanej wartości poszczególnych części strumienia dochodu uzyskiwanego przez posiadacza obligacji: 100, 100, 1000). A zatem nie ma sensu płacić za obligację P + 1.

c)

Należy spodziewać się wystąpienia odwrotnego związku stopy procentowej i ceny obligacji. Przecież im wyższa jest stopa procentowa, tym większe są mianowniki ułamków w wyrażeniu z podpunktu (a), a zatem również tym mniejsza jest zaktu-alizowana wartość strumienia dochodów zapewnianych przez obligację, czyli jej cena.

12.

a) Gdzie techniczne uzbrojenie pracy jest większe: w Indiach czy w Polsce? Jak wpływa to na popyt podobnej gałęzi na pracę w obu krajach? b) Gdzie podaż pracy na potrzeby tej gałęzi jest większa: w Indiach czy w Polsce? Na wspólnym rysunku pokaż linie popytu na pracę i podaży pracy na tym rynku w Polsce i w Indiach (odpowiednio: D_P i D_I oraz S_P i S_I). c) Dlaczego realne płace w Polsce są wyższe niż w Indiach? d) Skąd w polskich sklepach biorą się towary, na które Polacy wydają swoje wysokie płace? e) Mówi się, że fir-my w Indiach wykorzystują raczej tanią pracę niż drogi kapitał. Jak pogo-dzić tę opinię z tezą o większym popycie na pracę w Polsce?

12 a)

Ilość kapitału przypadająca na 1 pracownika jest większa w Polsce niż w In-

diach. Powoduje to, że produkcyjność krańcowa polskich pracowników jest więk-sza niż produkcyjność krańcowa pracowników w Indiach. W rezultacie przy tej samej płacy zapotrzebowanie na pracę jest większe w Polsce niż w Indiach.

b) Tym razem jest odwrotnie. Czynniki demograficzne sprawiają, że przy tej sa-mej płacy oferowana na rynku ilość pracy jest większa w Indiach.

Oto odpowiedni rysunek.

c) To, że realne płace w Polsce są wyższe niż w Indiach (W_P > W_I), wynika właśnie ze stosunku popytu na pracę i podaży pracy na gałęziowych rynkach pracy w obu krajach. Względnie duży popyt na pracę, któremu towarzyszy jej stosunkowo niewielka podaż, są przyczyną wysokich płac w Polsce.

d) Przecież dobrze wyposażeni w kapitał rzeczowy polscy pracownicy wytwarzają więcej dóbr od swoich hinduskich kolegów. Wyższym realnym płacom w Polsce odpowiada większa wydajność pracy. Gdyby polski pracownik nie wytwarzał więcej dóbr, nie mógłby dostawać więcej pieniędzy, bo na rynku nie byłoby towarów, na które pieniądze te mogłyby zostać wydane!

e) Tu nie ma żadnej sprzeczności. Mimo względnie małego popytu na pracę, dzięki niskim płacom, przedsiębiorstwa w Indiach zatrudniają więcej pracowników niż przedsiębiorstwa w Polsce, gdzie co prawda popyt na pracę jest spory, lecz płace - wysokie. Porównaj wielkość zatrudnienia w Polsce i w Indiach na rysunku, który wykonałeś (L_I>L_P).

14.

Na czym polega alokacyjna funkcja: a) wynagrodzenie za pracę? b) zysku przedsiębiorcy? c) procentu wypłacanego właścicielowi kapitału finansowe-go? d) renty ekonomicznej? Za każdym razem, nawiązując do polskich rea-liów gospodarczych, podaj wymyślony przykład wpływu wynagrodzenia za-sobu na jego rozdysponowanie pomiędzy różne zastosowania w gospodarce.

14 a)

Wysokość płacy informuje pracowników o opłacalności różnych rodzajów pracy. W rezultacie chętni do pracy kierują się do tych gałęzi gospodarki, w których jest największe zapotrzebowanie na pracę.

Na przykład, po 1990 r. w Polsce wysokie płace ekonomistów i prawni-ków spowodowały, że wielu młodych ludzi zdecydowało się studiować ekono-mię, a nie np. oceanografię. W rezultacie po kilku latach na rynku pracy przestało brakować bankowców, specjalistów od marketingu, maklerów itp.

b) Wysokość zysku informuje pracowników o opłacalności podejmowa-nia produkcji w różnych gałęziach gospodarki. W rezultacie produkowane są te dobra, za które chcą płacić nabywcy.

Na przykład, wysokie zyski wydawców książek spowodowały, że w la-tach dziewięćdziesiątych w Polsce wiele przedsiębiorstw zajęło się działalnością wydawniczą. W rezultacie w księgarniach pojawiło się bardzo wiele pięknie wy-danych książek.

c) Poziom stopy procentowej decyduje o tym, które z projektów inwes-tycyjnych zostaną zrealizowane, a które nie. Przecież im wyższe jest oprocen-towanie pożyczek, tym bardziej zyskowne musi być finansowane kredytem przed-sięwzięcie. Wszak kredyt wraz z oprocentowaniem musi zostać spłacony z zys-ków osiągniętych dzięki realizacji tego przedsięwzięcia.

Na przykład, w Polsce u schyłku lat dziewięćdziesiątych XX w. drogi kre-dyt hamował rozwój budownictwa mieszkaniowego. Zysk z działalności gospo-darczej, polegającej na budowaniu mieszkań, był zbyt mały, uniemożliwiając spłatę ewentualnego kredytu wraz z wysokim oprocentowaniem.

d) Renta ekonomiczna spełnia funkcję alokacyjną w ograniczonym stop-niu. Wszak ilość zasobu, którego właściciel otrzymuje rentę ekonomiczną, jest - z definicji - silnie ograniczona. Jednak wysokość renty uzyskiwanej przez właści-ciela zależnie od zastosowania ziemi wpływa na rozdysponowanie ziemi pomię-dzy różne zastosowania (rolnicze, budowlane itp.). Na przykład, kiedy cena dzia-łek budowlanych rośnie, właściciele „odrolniają” ziemię rolniczą i przeznaczają ją pod zabudowę.

Zauważmy także, że w bardzo długim okresie królewskie honoraria gwiaz-dorów sportu i estrady zachęcają młodych ludzi do prób naśladowania ich karier. Na przykład, renta ekonomiczna, która stanowi lwią część wynagrodzenia An-drzeja Gołoty, skłoni wielu do spróbowania swoich sił w sporcie zawodowym. Dzięki temu polscy kibice zapewne będą mieli komu kibicwać za kilka (kilkanaś-cie?) lat.

16.

Państwo w Hipotecji po średnich cenach rynkowych przymusowo wykupiło od rolników ziemię na trasie planowanej autostrady, lecz kiedy na skraju Hipogrodu rosło „miasteczko” hipermarketów, właściciele gruntów w tej oko-licy zarobili krocie. a) Jak w krótkim okresie zmieni się oferowana ilość ziemi po wysokim opodatkowaniu sprzedaży ziemi? Pokaż to na rysunku. b) Czy odpowiedź na pytanie (15a) ma jakieś znaczenie dla sporu o zasadność wy-sokiego opodatkowania dochodów z renty? (Wskazówka: pamiętasz zadanie 8 z rozdziału pt. Rynek i wpływ podatku od sprzedaży na handel kawiorem?). c) Czy państwo w Hipotecji zawsze traktuje dochód z renty ekonomicznej tak samo? Odpowiedź uzasadnij. d) Jak sądzisz, dlaczego polityka państwa jest taka? Wskaż przynajmniej dwie możliwe przyczyny.

16 a)

Ilość ziemi w ogóle się nie zmieni i nadal będzie wynosiła L*. Przecież linia po-daży ziemi jest w krótkim okresie pionowa (zob. linia S_L na rysunku), co powo-duje, że skutkiem wprowadzenia podatku nie jest spadek wielkości produkcji, lecz zmniejszenie się ceny otrzymywanej przez właściciela (R_L2<R_L1). W rozdziale pt. Rynek wprowadzenie podatku powodowało zmniejszenie się produkcji (i nadwyż-ki całkowitej), ponieważ linia podaży nie przebiegała pionowo.

b) Tak. Ustalenia z punktu (15a) wzmacniają pozycję zwolennikow wysokiego opodatkowania dochodów z renty ekonomicznej. Przecież podatek taki nie powo-duje zmniejszenia się produkcji i nadwyżki całkowitej.

c) Nie. Przecież potencjalne zyski właścicieli ziemi, na której powstanie auto-strada, zostały im zabrane. Natomiast właścicieli gruntów, na których powstało centrum handlowe nie pozbawiono ich renty ekonomicznej.

d) Być może, państwo w Hipotecji uznało, że w przypadku autostrad konfiskatę renty uzasadnia interes ogółu. A może państwu po prostu brakuje konsekwencji w działaniu.

UWAGA, BŁĄD!

Wykaż, że te opinie są nieprawdziwe: a) Jeśli podniesiemy wynagrodzenia, ludzie na pewno będą więcej pracować.

Nie. Przecież niekiedy linia podaży pracy „zawraca”, co zaprzecza takiemu ogól-nemu twierdzenia.

b) Jeśli stopa procentowa wzrośnie, ludzie na pewno będą więcej oszczędzać.

Nie. Zdarza się przecież, że wzrost ceny pieniądza umożliwia oszczędzającym zmniejszenie oszczędności, ponieważ wyższe odsetki i tak umożliwiają osiągnię-cie celu, jakim jest zakup pożadanego dobra.

c) Zakaz strajków to dobra rzecz; przecież zapobiega on marnotrawstawu czasu.

Strajki mogą spełniać pożyteczne funkcje, np. możliwość ogłoszenia strajku wy-równuje siły pracobiorców i pracodawców na rynku pracy. Straty czasu pracy spowodowane strajkami nie są duże.

d) Najgorzej opłacani pracownicy - np. niewykwalifikowani robotnicy bu-dowlani - zwykle pracują w bardzo złych warunkach. Nie istnieje zatem żad-ne „wyrównawcze zróznicowanie płac”.

Nieprawda. Wyrównawcze zróżnicowanie płac dotyczy różnic wynagrodzeń wew-nątrz poszczególnych grup zawodowych, a nie pomiędzy nimi.

e) Kobiety, nie mężczyźni, rodzą dzieci i odchodzą z pracy; nic dziwnego, że pracodawcy wolą zatrudniać mężczyzn; to nie ma nic wspólnego z dyskry-minacją.

To nie jest prawda. Przecież w efekcie te kobiety, które pracują równie wydajnie, lub nawet wydajniej, jak mężczyźni, i nie zamierzają poświęcić się rodzinie, nie są w stanie zrobić kariery i zarabiają mniej od mężczyzn.

8

Q

MRP₁

MC_F

P_F

MRP₂

0

P_F, MC_F, MRP

D

C

B

A

Q_A Q_BQ_C Q_D

P_C*

D_C

Q_C'

Q_C

Q_C*

S_C

P­_C

S_C'

E*

E­'

P'

0

S_CS

R­_C

S_CS'

R_C*

E­'

R_C'

D_CS

E*

0

Q_CS

Q_CS'

Q_CS*

S_P

W

E_P

W_P

S_I

0

D_I

E_I

W_I

D_P

L_P

L_I

L

R_L

S_L

R_L1

D_L

R_L2

0

L

L*

---