Filozoficzne koncepcje
człowieka

Romuald Krajewski

Etyka

2

• Dlaczego to zagadnienie jest

ważne?

Etyka

3

• Zależnie od przyjętej koncepcji

człowieka różnie określa się jego
obowiązki i prawa.

• Los człowieka może być

zdeterminowany statusem jego
rodziców, decyzjami podejmowanymi
przez „społeczeństwo”, jego własnymi
czynami.

• Każde społeczeństwo stara się

wskazywać pożądane cele, które
można osiągnąć przez pożądane
zachowania.

Etyka

4

• Dlaczego ludzie tym się

zajmują?

Etyka

5

• Człowiek ma poczucie wyjątkowości

swojego istnienia oraz odrębności od

całej pozostałej przyrody i „wyższości”

nad nią.

• Stąd przekonanie, że człowiek nie jest

tym, co można zobaczyć i dotknąć, że

musi istnieć jakaś „prawdziwa natura”

człowieka, którą należy odkryć i

wyjaśnić.

• Z powodu bardzo skomplikowanych

warunków w jakich żyją ludzie

(cywilizacja, kultura) nie jest możliwe

proste wytłumaczenie wszystkich

aspektów funkcjonowania ludzi.

Etyka

6

• Czy coś udało się ustalić?

Etyka

7

• Myślenie jest ograniczane warunkami,

tradycją, możliwością wymiany

informacji. Pomimo tysięcy lat dyskusji

nie ma zgody co do „istoty” człowieka,

co świadczy najprawdopodobniej o tym,

że żadna z koncepcji nie jest kompletna

i/lub słuszna.

• Niektóre koncepcje, stworzone w

dawnych czasach, wydają się aktualne i

obecnie, chociaż warunki życia ludzi

bardzo się zmieniły. Dotyczy to przede

wszystkim koncepcji transcedentalnych

- mówiących o sprawach, których nie

można zweryfikować.

Etyka

8

Filozofia vs antropologia

• Platon, Arystoteles i inni uważali, że

całą potrzebną wiedzę można zdobyć
rozumując i doświadczenie praktyczne
nie jest potrzebne (racjonalizm).
Również brak odpowiednich narzędzi
był powodem prób rozumowego
wyjaśniania rzeczywistości. Przeciwny
pogląd (empiryzm) pojawił się również
w starożytności, ale nie był popularny
do XVI-XVII wieku. Filozofia
początkowo była więc jednocześnie
„nauką”.

Etyka

9

Filozofia vs antropologia

• Pojawienie się nauki we

współczesnym rozumieniu i

niezaprzeczalnych faktów

niezgodnych z pomysłami

filozofów spowodowało podział

na naukę, która zajmuje się

badaniem i wyjaśnianiem

rzeczywistości w oparciu o

metodę naukową i filozofię, która

zajmuje się sprawami

„niematerialnymi” i

wyjaśnianiem „istoty bytu”.

Etyka

10

Antropologia

• Antropologia filozoficzna

zajmuje się człowiekiem w
aspektach: etyczno-moralnym,
estetycznym, socjologiczno-
kulturowym, psychologicznym

Etyka

11

Antropologia

• Antropologia fizyczna zajmuje się

w szczególności zagadnieniami

dotyczącymi miejsca i roli

człowieka w rzeczywistości

przyrodniczo-społecznej,

powołania człowieka, sensu jego

istnienia i działania, stosunku do

wytworów własnych działań, do

innych ludzi, społeczeństwa i

historii, pojęcia osobowości,

natury ludzkiej, istoty

człowieczeństwa.

Etyka

12

Antropologia filozoficzna

• Człowiek jest przedmiotem refleksji

wszystkich nurtów w dziejach filozofii,

współcześnie przybrała ona postać

wyodrębnionego działu zwanego

antropologią filozoficzną. Rozważania

filozoficzne o człowieku związane są z:

1) relacjami człowieka wobec przyrody,

społeczeństwa, historii, kultury, świata

rzeczy, absolutu oraz w stosunku do samego

siebie,

2) pytaniami o naturę i istotę człowieka,
3) problemami jego powołania i przeznaczenia,
4) interpretacjami człowieka jako podmiotu

poznania, działania, twórczości.

Etyka

13

Rozwój

• Próby syntetycznego uchwycenia tego,

co swoiście ludzkie, uzyskiwały formę

różnych określeń człowieka

oddających wybrane cechy ludzi.

• Początki refleksji filozoficznej nad

człowiekiem wiążą się z Sokratesem.

Dla Platona istotę człowieka stanowiła

ogólna idea człowieczeństwa

ujmowana głównie przez analizę

świadomości ludzkiej.

• Według Arystotelesa istotę człowieka

można określić jako substancję;

stanowiącą podmiot działań fizycznych

i psychicznych (materia i forma).

Etyka

14

Rozwój

• Św. Tomasz z Akwinu przekształcił

arystotelesowskie rozumienie istoty

człowieka za pomocą pojęć ciała i

duszy oraz uzupełnił je pojęciem

istnienia osobowego stanowiącego

podstawę realności, jedności i

odrębności człowieka.

• W myśli XVII–XVIII w. sformułowano

propozycje skrajne: materialistyczną

(redukcja człowieka do cielesności)

oraz spirytualistyczną (redukcja

człowieka do duchowości), a także

interpretację negującą istnienie

stałej, niezmiennej natury człowieka.

Etyka

15

Rozwój

• W XVIII–XIX wieku szczególnego znaczenia w

rozumieniu człowieka nabrały aspekty

poznawcze (człowiek jako twórca nauki),

społeczne (człowiek jako twórca i wytwór

wspólnoty; prawa człowieka), historyczne

(człowiek jako twórca i wytwór dziejów),

kulturowe (człowiek jako twórca wartości), do

czego przyczyniła się zwłaszcza klasyczna

filozofia niemiecka i marksizm.

• W filozofii życia i psychoanalizie podjęto próbę

przywrócenia interpretacjom człowieka wymiaru

przyrodniczego (człowiek jako istota kierowana

popędami).

• Wśród współczesnych kierunków filozoficznych

szczególne zainteresowanie człowiekiem

przejawia się w egzystencjalizmie i filozofii

dialogu.

Etyka

16

Humanizm

• Prąd umysłowy i kultura odrodzenia (XIV–

XVI w.), przeciwstawiający teocentrycznej

kulturze średniowiecza zainteresowanie

człowiekiem i życiem ziemskim,

akcentujący możliwości ludzkiego rozumu.

• Ogólnie - kultura, w której dominuje

wierność człowiekowi jako osobie.

• Główną zasadą humanizmu jest

chronienie relacji osobowych,

polegających na akceptacji, zaufaniu lub

otwartości i spodziewaniu się dobra.

• Humanizm odznacza się troską o

zapewnienie człowiekowi

nieskrępowanego rozwoju osobowego.

Etyka

17

Humanizm

• Różne wersje:

– absolutyzujące człowieka (humanizm

antropocentryczny sofistów, marksizmu i

egzystencjalizmu);

– uzależniające wartości człowieka od jego

powiązania z Bogiem (humanizm

teocentryczny, m.in. niektóre nurty

personalizmu)

– sytuujące rozumnego człowieka w

pozytywnych relacjach z ludźmi i Bogiem

(humanizm ewangeliczny).

– Ważne miejsce w realizowaniu

humanizmu zajmuje humanistyka jako

zespół dyscyplin, których celem jest

ludzkie rozumienie rzeczywistości.

Etyka

18

Człowiek w religiach

• Każda religia ma ściśle określoną

koncepcję człowieka i własne refleksje nad

naturą i powołaniem człowieka, znajdujące

wyraz zwłaszcza w antropologii religijnej.

Na gruncie chrześcijaństwa są to

antropologia biblijna oraz personalizm

chrześcijański.

• W większości religii pochodzenie człowieka

wyjaśnia się boskim aktem stwórczym i to

wyznacza miejsce i rolę człowieka.

• Antropologia religijna zakłada najczęściej

dualizm istoty ludzkiej, wyróżniając w niej

pierwiastek duchowy (dusza) i cielesny.

Etyka

19

Człowiek w religiach

• W religiach różnych ludów istnieje bogactwo

wyobrażeń dotyczących liczby dusz w

człowieku, ich właściwości, lokalizacji w

ciele, trwania i losów po śmierci.

• W religiach monoteistycznych problem

pośmiertnego losu jednej, niezniszczalnej

duszy niematerialnej w człowieku, znajduje

się w centrum zagadnień teologicznych.

• Troska o los własnej duszy jest obowiązkiem

wierzących, a troska o los dusz ludzi

zmarłych ich powinnością moralną.

• Kluczowe znaczenie ma również

problematyka sądu pośmiertnego i

pośmiertnej nagrody lub kary.

Etyka

20

Osoba

• W filozofii jest to jednostkowy byt rozumny.
• Nurt substancjalistyczny poszukuje

wewnętrznych przyczyn danego bytu,

powodujących, że jest on osobą.

• Według Boecjusza osoba to jednostkowa

substancja o rozumnej naturze.

• Według św. Tomasza z Akwinu osoba to byt

jednostkowy o intelektualnej istocie, realna

dzięki aktowi istnienia. Określenie osoby

stosuje się do człowieka, Boga i anioła;

odróżnia się samą osobę od jej relacji

(m.in. od poznania i miłości) oraz od

zinterioryzowanej przez nią kultury,

nazywanej osobowością.

Etyka

21

Osoba

• W nurcie relacjonistycznym

określa się osobę przez
wskazanie jej więzi, działań i
przejawów. Mogą to być
relacje z Bogiem, z sobą przez
własne przeżycia
(egzystencjalizm), z sobą
przez świadomość wolności, z
całością świata.

Etyka

22

• Czym jest człowiek?

Etyka

23

Definicje

• Naukowa – biologiczna
• Filozoficzne
• Religijne