POZNAWCZA KONCEPCJA 

CZŁOWIEKA

 

 

Zalecana literatura 

J. Kozielecki: Koncepcje psychologiczne 

człowieka, dowolne wydanie.

S. R. Robbins: Zasady zachowania w 

organizacji, Zysk i S-ka, Poznań 2000

 

 

1.

Powstanie i rozwój. Twórcy: J. Bruner, H. A. Simon, A. Newell. 

Nauki kognitywne: współpraca neurologów, informatyków, 

językoznawców i przedstawicieli innych dyscyplin nad strukturą i 

procesami zachodzącymi w ludzkim mózgu. Procesy te i 

programy są również symulowane na komputerze. (Np. 

programy ludzkiego mózgu mają charakter zarówno 

algorytmiczny, jak i sieciowy). W Polsce A. Kępiński stworzył 

teorię „metabolizmu informacyjnego”. 

2

Alternatywa wobec psychoanalizy i behawioryzmu: zachowanie 

człowieka nie jest wyznaczone ani przez nieświadome siły ani 

wyłącznie przez bodźce z otoczenia. Zachowanie człowieka jest 

określone przez system informacji. (Jest to też pogląd 

zdrowrozsądkowy, człowiek kieru8je się tym, co wie).Część 

informacji zawarta jest w pamięci jednostki (motywacja 

wewnętrzna) część zaś pochodzi z otoczenia (motywacja 

zewnętrzna). Wbrew teorii behawiorystów, istnieje zarówno 

motywacja zewnętrzna, jak i  wewnętrzna. 

 

 

3.        Założenia dotyczące umysłu ludzkiego (układu poznawczego) w 

koncepcji poznawczej. Stałe właściwości umysłu: inteligencja, zdolności 

specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia 

abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, zdolność do 

przetwarzania informacji. 

4.       W tej perspektywie człowiek jest istotą przechowującą, 

przetwarzającą oraz poszukującą informacji. Najważniejszą 

własnością człowieka jest umiejętność generowania informacji oraz wiedzy. 

Najważniejszy składnik osobowości w tej perspektywie to struktury 

poznawcze. Struktury te stanowią zawarty w pamięci uporządkowany 

system informacji dotyczący:
- świata zewnętrznego
- własnego „ja”, (tzw. struktura ja)
- programów działania

 

Człowiek jest tu podmiotem, samodzielną i aktywną istotą (osobą) 

podejmującą świadome decyzje. Może też aktywnie poszukiwać informacji, 

czyli wyjść poza dostarczone informacje.
Jest istotą kreatywną w obrębie nauki, techniki, sztuki. Kreatywność ta 

może mieć charakter obiektywny: stanowi postęp w danej dziedzinie. Może 

też mieć charakter jednostkowy: rozwija osobowość  danej jednostki.

 

 

5. Wiedza na temat świata i własnego „ja” stanowi 

wiedzę typu „wiem, że…”. Natomiast programy 

działania stanowią wiedzę operacyjną, typu 

„wiem jak…” (np. jak pilotować samolot, kierować 

ludźmi itp.).

6. Funkcje struktur poznawczych:

- dają jednostce poczucie tożsamości
- umożliwiają jej orientacje  w świecie; w     

 

szczególności w otoczeniu społecznym: które grupy 

i jednostki są życzliwe, a które są wrogie.
- umożliwiają ocenę wartości rzeczy i zdarzeń, co 

jest dla niej dobre, a co złe
- zawierają programy działania

 

 

7. Formalne cechy struktur poznawczych:

- stopień złożoności
- stopień abstrakcyjności (struktury konkretne i 

coraz bardziej abstrakcyjne)
- stopień otwartości (otwarte lub zamknięte; czy 

ktoś zmienia swe przekonania pod wpływem 

nowych informacji)
- stopień aktywności; czy ktoś potrafi 

wykorzystywać wiedzę deklaratywną i operacyjną 

do kierowania działaniem. Często uczeń tego nie 

potrafi; wówczas wiedza wyniesiona ze szkoły ma 

charakter bierny.

 

 

8. Człowiek nie tylko poznaje świat, ale również ocenia 

poszczególne rzeczy i zdarzenia. Jednym przypisuje wartość 

dodatnią i do nich dąży, innym natomiast – wartość ujemną 

– i ich unika. O tym jak dana jednostka działa decyduje jej 

indywidualny system wartości; jedni dążą do dobrobytu i 

komfortu, inni bardziej cenią wiedzę, twórczość czy rozwój 

osobowości. System wartości stanowi część struktur 

poznawczych. Można wyróżnić różne typy hierarchii wartości, 

którym odpowiadają różne kategorie ludzi: 

   - wartości dionizyjskie: konsumpcja, komfort, wygodne życie
    - wartości heraklesowe; władza i dominacja nad innymi
   -  wartości prometejskie: działania prospołeczne i 

altruistyczne, np. walka z nędzą, cierpieniem, złem

   - wartości apollińskie: twórczość, poznanie świata, nauka i 

sztuka

   - wartości sokratejskie: poznanie i rozumienie samego 

siebie, rozwój osobowości

 

 

7. Motywacja w teorii poznawczej. Działania jednostki 

wyznaczone są nie tylko przez jej indywidualną hierarchię 

wartości, lecz także przez jej poziom aspiracji oraz system 

oczekiwań. Poziom aspiracji jest ważnym składnikiem 

osobowości: stanowi on indywidualne kryterium poziomu 

wartości, który dana jednostka pragnie osiągnąć w obrębie 

wartości poszczególnych rodzajów, poziomu który przyniesie 

jej satysfakcje. Motywacja powstaje z różnicy w informacji o 

poziomie aspiracji a informacji o poziomie faktycznych 

osiągnięć (ktoś chce zostać pracodawcą a nie ma wciąż 

kapitału założycielskiego, chce dokonać wynalazku, a ma 

dopiero dwa patenty itp.) Zależność między siłą motywacji o 

różnicą ma charakter nieliniowy. 

    System oczekiwań to system informacji (osobiste 

doświadczenie i myślenie), który pozwala przewidywać to, co 

może się zdarzyć (przyszłe stany rzeczy) i to co jest 

niemożliwe. Te informacje określają sposoby działania 

jednostki na drodze do osiągnięcia jej poziomu aspiracji.