ROZMNAŻANIE PRZEZ SADZONKI (SADZONKOWANIE)
Sadzonkowanie jest bardzo rozpowszechnionym sposobem rozmnażania wegetatywnego, przede wszystkim w szkółkarstwie ozdobnym. Na jego powszechność wpłynęły:
łatwość rozmnażania się z sadzonek licznych gatunków i odmian
prosta i mało kosztowna technika mnożenia
możliwość szybkiego zgromadzenia dużej ilości potrzebnego materiału roślinnego, przy niewielkiej liczbie roślin matecznych.
Sadzonka - jest to fragment rośliny matecznej pobrany przy rozmnażaniu. W zależności od tego jaką część rośliny pobieramy wyróżniamy sadzonki: liściowe, pędowe i korzeniowe.
Najtańsze i najłatwiejsze do przeprowadzenia jest rozmnażanie przez sadzonki pędowe zdrewniałe i sadzonki korzeniowe. Sadzonki powinno się pobierać z roślin matecznych o sprawdzonym fenotypie, zdrowych, w dobrej kondycji, uprawianych w optymalnych warunkach cieplnych i świetlnych, np. goździk szklarniowy -najsilniejsze sadzonki są jesienią, sukulenty - latem, gdy rośliny są pełne wigoru.
Niektóre rośliny mateczne przed pobraniem z nich sadzonek muszą przejść okres niskich temperatur (jaryzację).
Mateczniki złocieni przechodzą okres jaryzacji w temperaturze 4 - 6°C co najmniej przez 3-4 tyg., umieszczone w jasnych i dobrze wietrzonych pomieszczeniach. Rośliny mateczne pelargonii, fuksji okres przechowywania przez zimę przechodzą w temp. 8 - 12°C.
Sadzonki liściowe
Sadzonki te można sporządzać z całych liści (blaszek liściowych z ogonkami) bądź z ich fragmentów.
W większości przypadków korzenie i pędy przybyszowe tworzą się u nasady ogonków liściowych. Nowe pędy i korzenie powstają na nich z:
merystemów pierwotnych, np. u Asplenium bulbiferum, Kalane ho e daigremontiana i K. tubifiora. Na liściach tych gatunków, czy to pozostających na roślinie, czy odciętych i umieszczonych w podłożu pojawiają się w wycięciach liści lub u zbiegu nerwów nowe rośliny, zwane również
rożni nóżkami liściowymi;
merystemów wtórnych, np. przy rozmnażaniu Begonia rex, Saintpaulia, Sansevieria nowe rośliny powstają z merystemów wtórnych, zlokalizowanych u podstawy liścia, czy ogonka liściowego. Na sadzonki należy przeznaczyć liście młode, ale w pełni wykształcone, zdrowe. Odcięte liście są bardzo podatne na wysychanie, stąd rozmnażanie przez te sadzonki wymaga kontrolowanych warunków.
Za pomocą całych liści rozmnażamy: Saintpaulia ionantha (Gesneriaceae) - (I-V), ogonek przycinamy na długość 0,5-1,0 cm, ukorzeniają się po 3 - 4 tyg., w podłożu umieszczamy na głębokości 1 cm;
Begonia elatior (Begoniaceae) - (II - III) ogonki przycinamy na dł. 2,5-3,0cm; Peperomia obtusifolia (Piperaceae) - (II - III), w ciągu 5-6 tyg. - otrzymujemy nowe rośliny;
Achimenes - w ciągu 5y- 6 tyg. - otrzymujemy nowe rośliny.
Latem przez . sadzonki liściowe rozmnażamy następujące rośliny: Cotyledon (Crassulaceae), Crassula (Crassulaceae), Echeveria (Crassulaceae), Kalanchoe (Crassulaceae), Sedum (Crassulaceae), Aloe (Liliaćeae), Gasteria (!. iliaceae), llavort.hia (Liliaćeae).
-) \j
Natomiast wiosną przez sadzonki liściowe rozmnażamy: Hyacinthus (Liliaceae), Scilla (Liliaceae), Galanthus (Amaryllidaceae), Leucojum (Amaryllidaceae).
Przy użyciu sadzonek z fragmentów liści rozmnaża się takie rośliny lak: . Begonia rex, B, masoniana ,B. metallica (Begoniaceae) — (cały rok, optymalny termin w VIII) sadzonki umieszcza się na głębokości 1-5 cm; liście tych gatunków przycinamy nie prostopadle do osi, ale półkoliście w najgrubszym miejscu i przesuszamy do stwardnienia powierzchni. Sanseviera trifasclata (Agavaceae) — (wiosna i 2 pol lata) liście tniemy . poprzecznie na odcinki długości 3—4 cm;
Siningia{w lecie) i Streptocarpus (w II) (Gesneriaceae) - liście tniemy poprzecznie na paski szerokości 5 cm, po 5 - 8 tygodniach otrzymujemy nowe rośliny.
Sadzonki liściowe ukorzeniają,się w temperaturze 20 - 25°C w podłożu torf+ piasek lub perlit w ciągu 4 - 5 tygodni (5- 7 tygodni begonia). Odmiany o biało lub żółto obrzeżonych liściach rozmnażane z sadzonek liściowych tracą cechy rośliny matecznej.
Liście wielu roślin, jak: Aucuba, Hedera, Camellia, Ficus ukorzeniające się łatwo, nie są w stanie odtworzyć rośliny, nie mają bowiem zdolności wytwarzania pąków przybyszowych, które dają początek nowym pędom. Liście takie grubieją, rosną i mogą w takim stanie przetrwać kilka lat.
Sadzonki pędowe
Jest to najważniejszy rodzaj sadzonek. Są to fragmenty pędu z pąkiem szczytowym (sadzonki wierzchołkowe) lub pąkami bocznymi (sadzonki pędowe - pąkowe). Aby otrzymać z nich roślinę potomną należy spowodować powstanie z ich tkanek korzeni.
Rozróżniamy następujące typy sadzonek:
zdrewniałe nieulistnione,
półzdrewniałe ulistnione,
»
słabo zdrewniałe,
zielne.
Sadzonki zdrewniałe
Na sadzonki zdrewniałe nieulistnione używamy dobrze zdrewniałe pędy jednoroczne, odpowiedniej grubości, z dobrze wykształconymi pączkami. Wierzchołkowych części pędu nie bierzemy, gdyż są za mało zdrewniałe i mają słabo wykształcone pąki.
Najlepszą porą przygotowania pędów na sadzonki jest późna jesień lub wczesna zima po wystąpieniu pierwszych mrozów(gdy roślina po zrzuceniu liści zapada w stan spoczynku). Długość sadzonki wynosi przeważnie 15 — 25 cm, zależnie od długości międzywęźla, jednakże każda sadzonka powinna mieć przynajmniej dwa węzły. Górne , najcieńsze pędy odrzucamy (grubość sadzonki 4 mm). Górne cięcie morze być nieco skośne i wykonane w dowolnym miejscu, natomiast dolne tuż pod węzłem i możliwie prostopadle do osi pędu.
Gotowe sadzonki należy powiązać w pęczki po 50-100 sztuk i umieścić w piasku w temp. 2 - 9°C. Na wiosnę wysadzamy sadzonki na zagony. Sadzi się tak aby nad powierzchnią wystawały 1 -2 pąki.
Przez sadzonki pędowe zdrewniałe rozmnażamy wiele roślin drewniejących zrzucających liście na zimę np. forsycja (Forsy thia), tawuła (Spirea), róża - podkładki (Rosa), pigwa (Chaenomeles), trzmielina (Euonymus), jaśminowiec (Philadelphus), śnieguliczka (Symphoricarpus), ligustr (Ligustrum).
Sadzonki półzdrewniałe
Pobieramy je z ulistnionych pędów wiosennego przyrostu (II - VI) drzew i krzewów liściastych zarówno zrzucających liście na zimę, jak i zimozielonych oraz z pędów po okresie ich wzrostu w II połowie lata, pod koniec okresu wegetacji.
Sadzonki te mają zwykle 7 - 15 cm długości, obejmują kilka węzłów. Liście z dolnych partii usuwamy, a górne w miarę konieczności skracamy.
Sadzonki tego rodzaju można sporządzać też z zakończeń pędów i z dolnych ich partii. Pelargonium (pelargonia)
(P. hortorum - pelargonia rabatowa, P, hederaefolium — p. bluszczolistna)
Rozmnaża się II - III lub VIII, P. donusticum - pT wielkokwiatowa tylko w VIII, po przekwitnięciu roślin.
Sadzonki pobieramy z wierzchołków pędów obejmujących 3-4 liście. Sadzonki przycinamy pod węzłem, usuwamy przylistki i pozostawiamy na 2 - 3 godz. na powietrzu aby rany zaschły. Ukorzeniamy w temp. podłoża 18 - 20°C i temp. powietrza 16 - 18°C przez 2-3 tygodnie. Rhododendron simsii - azalia
Rozmnażamy podkładki i odmiany silnie rosnące (ogrodowe). Sadzonki pobieramy z matecznika i podczas formowania krzewu w II - HI i VII - VIII. Sadzonki maja długość 4-8 cm, kilka liści, dolne liście usuwamy, a górne przycinamy, ukorzenianie trwa 4-5 tygodni. Rosa — róża
Podkładki i krzewy róż szlachetnych do uprawy w szklarni. Odmiany szlachetne - pobieramy sadzonki w II - VI z pędów posiadających pąk kwiatowy (zaczyna ukazywać się barwa płatków). Sadzonki mają długość 2 cm (jeden liść z oczkiem). Pęd tniemy 1 cm nad węzłem i 0,5 cm pod węzłem, duże liście skracamy. Ukorzenianie trwa 2-3 tygodnie.
Podkładki - sadzonki pobieramy z pędów jednorocznych pod K. X i na pocz. XI. Ficus elastica
Sadzonki pobieramy w I - III z wierzchołkowych części pędu z 3 — 4 liśćmi oraz odcinki pędu z jednym liściem, cięte pod węzłem (1 - 1,5 cm pod węzłem). Pędy mają sok mleczny i na kilka godzin umieszczamy sadzonki w chłodnym pomieszczeniu lub zanurzamy na kilka minut do wody w temperaturze 35°C. Resztę soku wycieramy; ukorzenianie trwa 4-6 tygodni. ArauCaria
Sadzonki sporządzamy w VIII - XII z wierzchołkowych części pędu z jednym piętrem gałęzi, pęd tniemy 4 cm pod węzłem i po wypłynięciu żywicy sadzonkujemy.
Przykłady roślin rozmnażanych przez sadzonki półzdrewniałe: Codieum, Myrthus, Laurus, Buxus, Nerium, Pyracantha.
Sadzonki słabo zdrewniałe
Pobieramy je w okresie od wiosny do k. VI z miękkich niezdrewniałych, ulistnionych pędów wiosennego przyrostu drzew i krzewów liściastych zarówno zrzucających liście na zimę, jak i zimozielonych.
Długość sadzonki 7-15 cm, zawiera ona 2 lub więcej międzywęźli. Dolne cięcie tuż pod węzłem, usuwamy liście z dolnej części sadzonki i skracamy powierzchnię górnych.
Przykłady roślin rozmnażanych przez sadzonki słabo zdrewniałe: Cissus, Clematis, Codiaeum variegatum, Cotinus coggygna, Deutziargracilis, Forsythia, Magnolia, Pelargonium, Weigela, Yiburnum, Syringa vulgaris.
M - ■
Sadzonki zielne
Sadzonki zielne ukorzeniają się szybko, mają długość 6-7 cm (2-3 liście). Cięcie przeprowadzamy prostopadle do osi pędu pod węzłem lub otrzymujemy przez odrywanie pędów bocznych — sadzonki z piętką (dobrze się ukorzeniają). Większość roślin wytwarza korzenie w węzłach, ale są gatunki, które wytwarzają korzenie w międzywęźlach np.: Hydrangea panicidata (hortensja bukietowa), H. macrophylla (h. ogrodowa), Coleus blumei (koleus Blumego), Hedera helbc (bluszcz pospolity). Dianthus caryophyllus semperflorens
Sadzonki pobieramy w IV - V z wierzchołka pędu długości 10-12 cm z 4 - 5 węzłami poprzez wyłamywanie nad 2-3 parą liści. Ukorzenianie trwa 2-3 tygodnie.
Chrysanth emum ho rto rum - złocień ogrodowy
Sadzonki sporządzamy w II - VII (w uprawie sterowanej w innych porach). Przed pobraniem sadzonek rośliny mateczne przechodzą jaryzację w temperaturze 4 - 6 °C przez 3-4 tygodnie w jasnym pomieszczeniu. Sadzonka ma długość 5 - 8 cm (3 - 4 liście), cięcie wykonujemy pod węzłem, ukorzenianie trwa 3 tygodnie. Gerbera jamensonii
Z rośliny matecznej usuwamy liście, karpy sadzimy gęsto tak aby szyjka korzeniowa była 2 - 3 cm nad ziemią. Rośliny mateczne uprawiamy w temperaturze powietrza 25°C, a podłoża 22 - 24°C i wilgotności względnej powietrza 80 - 90%. Po 6 - 10 dniach pojawiają się pędy, a po 3 tygodniach sporządzamy sadzonki (dwa liście i zaczątek trzeciego). Tniemy w miejscu pojawienia się pędu.
/
Hydrangea macrophylla - hortensja ogrodowa
Sadzonki sporządzamy z odrostów korzeniowych lub bocznych pędów roślin pędzonych w II - Y (2 - 3 pary liści), miejsce cięcia nie ma znaczenia, liście przycinamy.
Euphorbia pulcherrima - wilczomlecz pstry
Sadzonki sporządzamy w IV - VII z wierzchołkowych części pędu, długości 8 - 15 cm (2-4 liście). Po ścięciu usuwamy sok mleczny spłukując pod woda. Cięcie przeprowadzamy 1-2 cm pod węzłem, usuwamy dolna blaszkę liściową i ponownie usuwamy sok. Cissus
Pnącze, sadzonki pobieramy z wierzchołka pędu (2-3 węzły) lub sporządzamy sadzonki jednowęzłowe (sadzimy po 3 w doniczce). Podobnie rozmnażamy filodendrony, bluszcze i rafidoforę.
Z sadzonek zielnych rozmnażamy też: Begonia elatior, B. semperflorens, Monstera, Kalanchoe, Tradescantia, Scindapsus, Syngonium, Cyperus, Peperomia.
Sadzonki korzeniowe
Z sadzonek korzeniowych rozmnażamy rośliny rzadko, chociaż u wielu roślin korzenie wytwarzają z łatwością pąki przybyszowe dające początek nowym osobnikom. W ten sposób rozmnaża się w warunkach naturalnych wiele krzewów i drzew np.: Robinia pseudoacacia, Populus. Z roślin mających zastosowanie w kwiaciarstwie można rozmnażać w ten sposób: Aralia, Cordyline, Pelargonium, Passiflora, Wisteria. Tym sposobem rozmnażamy wiele bylin: Papaver orientale, Anemone japonica, Centaurea montana, Primula denticulata, Phlóx paniculata, Dicentria eximia.
Sadzonki sporządzamy późna zimą lub wczesna wiosną. Korzenie tych roślin wykopujemy i dołujemy jesienią, a sadzonkowanie rozpoczynamy zimą.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA REGENERACJĘ SADZONEK
Czynniki związane z materiałem roślinnym: Nawożenie roślin matecznych.
obniżamy nawożenie azotowe roślin matecznych, co spowoduje zredukowanie tempa wzrostu pędów i w konsekwencji akumulację węglowodanów. Należy stosować wolnorozkładające się nawozy azotowe i uprawiać rośliny mateczne w pełnym słońcu.
wybieramy do rozmnażania pędy boczne, których szybkość wzrostu spada i w których gromadzą* się węglowodany. Pędy szczytowe szybko rosnące gorzej się korzenią.
wykazano, że zawartość azotu wzrasta od podstawy ku wierzchołkowi pędów. Dlatego ukorzenianie sadzonek branych z dolnych partii jest lepsze niż szczytowych.
Można stosować też takie zabiegi jak: etiołacja pędów, ich nacinanie, obwiązywanie drutem,.usuwanie łyka
Wiek roślin matecznych. Sadzonki pobrane z młodych roślin korzenią się lepiej niż sadzonki z roślin starych, dojrzałych. Często stosujemy odmładzanie roślin matecznych poprzez silne przycięcie ich tuż nad ziemią.
Położenie sadzonki na roślinie matecznej:
Sadzonki z pędów bocznych ukorzeniają się lepiej, niż szybko rosnące zakończenia pędów głównych np.: u złocieni i hortensji, chociaż u goździków lepsze wyniki uzyskuje się biorąc sadzonki wierzchołkowe.
sadzonki sporządzone z pędów wegetatywnych lepiej się korzenią niż sporządzone z pędów generatywnych (w czasie inicjacji kwiatów i kwitnienia zawartość auksyn w pędach spada).
Cięcie i formowanie sadzonek. Lepiej ukorzeniają się sadzonki z piętką (z fragmentem starego pędu), związane jest to z występowaniem zawiązków korzeni w starych pędach. Obecność pąków pędowych na sadzonkach poprawia ich korzenienie się, szczególnie gdy są aktywne. Znany jest dodatni wpływ liści na ukorzenianie się sadzonek, liście dostarczają sadzonce węglowodanów i auksyn. Uszkodzenie pędu u podstawy-wpływa wyraźnie na korzenienie się-sadzonek np.: u iglaków, magnolii i rododendrona. W miejscu uszkodzenia obserwujemy intensywniejszy wzrost kalusa i powstawanie korzeni Możemy uszkadzać pęd przez: nacinanie łub usuwanie fragmentu kory.
Termin sadzonkowania, Jesienią i zimą sporządzamy sadzonki pędowe zdrewniałe i sadzonki korzeniowe, a wiosną i latem sadzonki pędowe półzdrewniałe i zielne.
Czynniki zewnętrzne mające wpływ na ukorzenianie to: Stosunki wodne, częste spryskiwanie sadzonek (nie zimną wodą), zlewanie wodąprzejść i parapetów w szklarni, cieniowanie sadzonek w celu ograniczenia nagrzewania się liści oraz okrywanie folią w cełu zmniejszenia transpilacji. Idealne warunki ukorzeniania sadzonek stwarza technika zamgławiania, szczególnie przerywanego. Cienka warstwa wody utrzymująca się na powierzchni liści zmniejsza intensywność transpilacji przez obniżenie temperatury liścia o 5-8 °C, a warstwa wody stwarza barierę dla rozwoju pewnych grzybów chorobotwórczych, których zarodniki nie kiełkują w wodzie. Pizy zamgławianiu należy liczyć się z możliwością wypłukania składników mineralnych z roślin i podfoża - konieczne jest nawożenie dolistne.
Temperatura. Temperatura do ukorzeniania sadzonek w ciągu dnia powinna wynosić 20-27 °C i 15 °C nocą przy temperaturze podłoża o 2-4 °C wyższej dla roślin trudno korzeniących. Światło. Cieniowanie sadzonek chroni przed bezpośrednim nasłonecznieniem iogranicza intensywność fotosyntezy. Brak światła w strefie^po wstawania korzeni przybyszowych jest czynnikiem stymulującym ich ukorzenianie.
Napowietrzanie. Dostęp powietrza do strefy powstawania korzeni jest warunkiem koniecznym do ukorzeniania się sadzonek. W zbitym i słabo napowietrzonym podłożu sadzonki gniją. Podłoże. Rolą podłoża jest: utrzymanie sadzonki w pozycji pionowej, umożliwienie dostępu powietrza, zaopatrzenie w wodę. Idealne podłoże powinno być przepuszczalne i mieć zdolność do zatrzymywania wody. Musi być wolne od patogenów i mieć odczyn zbliżony-do obojętnego. Jako podłoża do ukorzeniania wykorzystywane sn: ziemia, piasek, torf, perlit, wermikulit i woda. W ziemi (lekka piaszczysto-gliniasla) ukorzenia sio sadzonki zdrewniałe i korzeniowe wysadzane wprosi do gruntu.
mseK jest łanim podłożem doukorzeniania igiakow. iNaj częściej stosuje się mieszaninę piasku i torfu w stosunku 2:1 do 1: 3.
Ukorzeniacze. Auksyny działaj ą pozytywnie na proces tworzenia się korzeni w sadzonce. Poszczególne auksyny działają selektywnie na sadzonki poszczególnych gatunków drzew i krzewów np.: na sadzonki lilaków NAA wywarła silniejsze działanie niż IB A, IAA i 2,4-D. Najczęściej stosowane w szkółkarstwie ozdobnym auksyny to IBA i NAA, które odznaczają się silnym działaniem na procesy regeneracji systemu korzeniowego i są bardziej odporne na temperaturę i światło. Zastosowanie do ukorzeniania sadzonek preparatów zawierających obok auksyn również inne związki chemiczne, jak fenole, witaminy, retardanty wzrostu czy fungicydy, powoduje wzrost liczby ukorzenionych sadzonek oraz zwiększenie ich systemu korzeniowego bardziej, niż przy stosowaniu samej auksyny. Ukorzeniacze mogą być stosowane w postaci: roztworów rozcieńczonych (dla iglaków), roztworów stężonych (Euorjyrmis, Cotoneaster, Ilex, Camelia, Rhododendrori), preparatów proszkowych i pasty.
Przykłady preparatów: SeradkB; Rhizopon-A; Rhizopon-AA; Rhizopon-B; Abepon; Wurzelfix, Jiify Grow; Floradix N; Ukorzeniacz B, B-2, A, AB; Stymulator D; Radact I, U, m i Sumiradix a, (3, y.
ROZMNAŻANIE PRZEZ ODKŁADY Istota odkładów polega na tym, że korzenie tworzą się na łodydze zdrewniałej lub pędzie nie odciętym
od rośliny.
Odkłady ziemne zwykleW produkcji kwiaciarskiej stosowane są w wyjątkowych przypadkach, a mianowicie, gdy chcemy rozmnożyć osobniki bardzo wartościowe, aby otrzymać tzw. matki do dobrej produkcji sadzonek. Ten sposób rozmnażania polega na przyginaniu do ziemi silnych pędów i przytwierdzaniu ich do niej (kulkowaniu) oraz obsypaniu ziemią (na głębokość 10-15 cm), tak aby tylko wierzchołki wznosiły się nad ich powierzchnię. Rozmnażanie z odkładów daje najpewniejsze wyniki, gdy robimy to w VIII, w tym czasie odkłady najlepiej ukorzeniają się - pędy dostatecznie zdrewniały, a ziemia jest ciepła. Gałązka musi być częściowo oczyszczona z liści, nacięta wzdłuż łodygi pomiędzy dwoma węzłami i przymocowana do ziemi drewnianą kulką, wierzchołek zaś, długości 6 - 8 cm przywiązany do palika. Po upływie roku, jeśli tylko ziemia jest odpowiednio wilgotna, pędy w miejscach obsypanych ziemią wytwarzają korzenie. Ukorzeniony pęd odcina się od rośliny matecznej i sadzi się oddzielnie. Z roślin ozdobnych rozmnażamy w ten sposób wiele pnączy: powojnik (Clematis), winorośl (Amelopsis, Vitis), wisterię (Wisteria sinensis), magnolię, rododendron, dereń biały.
Odkłady ziemne powtarzane Pędy rozpościera się nad powierzchnią ziemi i kulkuje się w kilku miejscach oraz przysypuje ziemią. Po ukorzenieniu pęd tnie się na kilka części np.: Hedera, Cissus, Scindapsus.
Odkłady powietrzne. Stosujemy je wtedy, gdy rozmnażamy rośliny o grubych i sztywnych pędach, które nie dają się przyginać do ziemi. Najczęściej przycinamy lub odmładzamy w ten sposób dracenę, kordylinę, fikus, oleander. W tym celu pęd rośliny obrączkujemy w pewnej odległości od wierzchołka - zdejmujemy z niego dookoła wąski pasek kory lub obwiązujemy silnie drutem, wskutek czego utrudniamy krążenie soków i przyspieszamy wytwarzanie korzeni.
Możemy naciąć pęd prostopadle do osi poniżej nasady liścia, w miejscu gdzie powinny wytwarzać się korzenie. W nacięcie wkładamy drewienko, smarujemy ukorzeniaczem, a w miejscu nacięcia pęd obkładamy mchem, który zwilżamy i okręcamy folią. Najodpowiedniejszą porą rozmnażania jest wiosna lub lato. Odkłady umieszcza się w miejscu słonecznym w temperaturze 20 - 22°C, u gatunków łatwo korzeniących się trwa to 14 dni, a u trudniej korzeniących się miesiąc. Gdy korzenie przerosną mech odcinamy pęd i wysadzamy z mchem do doniczki.
Odkłady pionowe (kopczykowanie). Tworzenie odkładów pionowych polega na przygięciu rośliny tuż ' nad ziemią w okresie spoczynku i obsypaniu ziemią (kopczyk 15 - 20 cm) podstawy nowo wybijających pędów. Stosuje się rzadko w przypadku słabo rosnących krzewów np.: hortensją pigwo wiec japoński, porzeczka alpejska.
Odkłady poziome (płaskie) Metoda polega na przyginaniu do ziemi i przysypywaniu wszystkich pędów rośliny matecznej na całej ich długości. W ten sposób można rozmnażać np.: perukowca, oczar, gatunki jabłoni, pnącza.
UOŻM NAŻANIE 1'RZKZ. PODZIAŁ ROŚLIN
Jest to najprostszy sposób rozmnażania wegetatywnego. Z jednej rośliny matecznej uzyskuje się kilka lub kilkanaście roślin potomnych. Przez podział rozmnaża się wiele roślin wieloletnich uprawianych w gruncie i szklarni. Liczne gatunki roślin wieloletnich mają zdolność tworzenia pąków odnawiających zarówno u podstaw)' pędów jak i w górnej części korzeni. Organami trwałymi są u nich wieloletnie nasady pędów z korzeniami przybyszowymi, a także korzenie pierwotne. W praktyce ogrodniczej te części nazywamy karpami
Rośliny mateczne przeznaczone do dzielenia powinny być wcześniej starannie wyselekcjonowane. Muszą odznaczać się dużą żywotnością i zdrowotnością. Termin podziału zależy od poiy kwitnienia. Byliny kwitnące latem i jesienią dzieli się wiosną. Tylko nieliczne byliny można dzielić w pełni wegetacji np.: rozchodnik, skalnica.
Karpy dzieli się szpadlem, rozcina nożem lub rozrywa. Na każdej części musi być co najmniej jeden pąk i zdrowe korzenie. Zbyt długie korzenie można skrócić. Przez podział rozmnaża się m. in. gerberę. Rozmnaża się ją od DI ■ IX. Rośliny wyjmujemy z ziemi, skracamy korzenie do 10 cm i przycinamy blaszki liściowe.
ROZMNAŻANIE Z ROZŁOGÓW
Rozłogi - są to pędy zdolne do wytworzenia nowych roślin. Rozłogi mają nieliczne, zredukowane, często zupełnie niewidoczne liście. Nowe rośliny powstają w węzłach zwykle po zetknięciu się" pędu z podłożem np.: u nefrolepisu. Natomiast u skalnicy, czy zielistki mogą tworzyć się w powietrzu.
Nefrolepis - w ciągu roku rośliny mateczne tworzą liczne rozłogi, któreprzysypu jemy podłożem na głębokość 0,5 cm. młode rośliny odcinamy odrośiiny matecznej, gdy wykształcą kilka liści długości 15 - 18 cm i sadzimy pokilka do doniczek. Po 6 miesiącach otrzymujemy duże rośliny. Saxifraga (skalnica) - młode rośliny powstałe na końcu rozłogów, po wykształceniu kilku liści i korzeni odcinamy i sadzimy dó doniczek pojedynczo .Po 4-6 miesiącach nadają się do sprzedaży. Chlofophytum (zielistka) - nowe rośliny odcinamy od rośliny matecznej i sadzimy do doniczek.
ROZMNAŻANIE Z ODROŚLI i ODROSTÓW Odrosty korzeniowe- są to pędy tworzące się z pąków na korzeniach Odroślą pędowe - są to pędy wyrastające u podstawy pędu głównego Przykłady roślin: Anthwium, rodzina Bromeliaceae, rodzina Cactaceae, rodzina G-assulaceae.
ROZMNAŻANIE Z CEBUL Cebula - jest zmodyfikowanym, skróconym pędem podziemnym występującym u roślin jedno liście nnych. Służy do magazynowania substancji zapasowych, pozwalających przetrwać okres suszy i niskich temperatur. U roślin zapadających latem w stan spoczynku jest jedynym organem, który w pełni zachowany pozwala na odnowienie wzrostu z nastaniem odpowiedniej wilgotności i temperatury gleby.
Cebula składa się z łusek - są to przekształcone liście osadzone na silnie skróconym pędzie tzw. piętce. Łuski są przekształconymi liśćmi dolnymi (Tulipa, Fritillańa, większość z gatunków Lillium), albo też nasadami obumarłych liści właściwych (AUium), albo też zbudowana jest z liści dolnych i z nasad / liści właściwych, ułożonych na przemian (Hyacinthits}.
Łuski cebuli mogą być zamknięte tzn. zrośnięte tak, że łuski zewnętrzne okrywają całkowicie łuski wewnętrzne, albo mogą być otwarte, tzn. ich szerokość jest mniejsza od obwodu cebuli i nie obejmują całkowicie łusek wewnętrznych. Cebula może się składać tylko z łusek mięsistych i wtedy zwana jest łuskową, albo może być osłonięta jedną lub kilkoma łuskami suchymi i wtedy jest zwana tunikową. Tunika chroni mięsiste łuski przed wysychaniem i uszkodzeniami. Na wierzchołku piętki znajduje się stożek wzrostu, z którego tworzą się nowe liście i pochwy liściowe (w ten sposób powstają nowe łuski), a także zawiązek pędu kwiatowego. Stożki wzrostu znajdują się też w kątach łusek i z nich Iwo r/ą się nowe cebulo. /. dolnej części piętki wyrastaj ą korzenie.
Podział cebul ze względu na długość życia:
jednoroczne - Tulipa (tulipan), Iris (kosaciec);
wieloletnie - Hyacinthus (hiacynt), Narcissus (narcyz), Fritlliaria (szachownica), \Scilla (cebulica), Muscari (szafirek), Ornithogalum (śniedek).
Jednoroczna cebula tulipana po wydaniu części nadziemnej - ulistnionego pędu i kwiatu — ginie, a na jej miejsce powstaje cebula zastępcza i cebule przybyszowe. Z cebul bardzo małych otrzymuje się kwitnące rośliny po 2 - 3 latach uprawy. Cebule wieloletnie po wydaniu kwiatu lub kwiatostanu i cebul przybyszowych nie zamierają. Po osiągnięciu charakterystycznej dla gatunku, czy odmiany wielkości nie powiększają już swoich rozmiarów, ale co roku wydają cebule potomne. Największy przyrost cebul ma miejsce podczas i bezpośrednio po kwitnieniu roślin.
Większość roślin cebulowych kwitnie wiosną. Kwitnienie ich można przyspieszyć za pomocą odpowiednich zabiegów, czyli pędzenia. Pędzenie polega na przerwaniu okresu spoczynku najczęściej przez umieszczenie jej w dość wysokiej temperaturze i odpowiednie podlewanie.
Przykłady roślin cebulowych:
Gatunki |
Wykopywanie cebul |
Sadzenie cebul |
Tulipa (Liliaceae) 1-11 cebul przybyszowych |
k. VI-poł. VII |
poł. IX-k. X |
Hyacinthus (Liliaceae) 1-3 cebule przybyszowe |
pocz. VI - pocz. VII pocz. VII - drążenie, nacinanie cebul |
X-XI |
Muscari (Liliaceae) |
VII |
X |
Scilla (Liliaceae) |
VI |
IX-X |
Narcissus (Amaryllidaceae) |
k. VI-pocz. VII |
IX |
Lilium (Liliaceae) |
IX-X |
IX-X |
SpoSofcy rpzmnsrema rosiiMicebutawy*!*
Oddzielanie cebul przybyszowych: Tuliła, Narcissits, Muscari, Iris.
Niszczenie stożka wzrostu przez nacinanie, drążenie lub wybijanie stożka wzrostu: Ilyacinthus, Scilla.
Cięcie cebul na części i sadzonkowanie fragmentów łusek połączonych kawałkiem piętki: Ilippeastrum, Fritillaria, Nar cis sus.
Sadzonkowanie całych łusek: Lilium.
\
Rozmnażanie hiacynta:
Drążenie cebul - na pocz. VII cebule o obwodzie 17 cm, drążenie wykonujemy nożem van der Laana lub ostrą łyżeczką a wydrążone cebule ustawia się na siatce w ciemności przez 8-10 dni w temperaturze 25°C i wilgotność powietrza 60%, gdy pojawią się cebulki przybyszowe temperaturo obniżamy do 20°C i wilgotność powietrza zwiększamy do 85%,.a od IX utrzymujemy temperaturę 22-23°C.
Otrzymujemy 40-60 cebulek przybyszowych z 1 cebuli matecznej, które po 4-5 latach osiągają wartość handlową, (Mcm obwodu).
Nacinanie cebul - na pocz. VII cebule o obwodzie 17 cm, wykonujemy 3 . — 4 cięcia przez środek piętki przez i trzymamy cebule przez 7 dni w
f^"i||temperaturze 30°C,. później 25°C. Wilgotność powietrza 60%, później
;Otrzymujemy 10-24 cebulek przybyszowych z 1 cebuli matecznej, które P° 3-4 latach osiągają wartość handlową (Mcm obwodu). 3. Wyrywanie piętki (borowanie piętki) - na pocz. VII cebule o obwodzie- 17 cm.
Otrzymujemy 10 cebulek przyb}'szowy.ch z 1 cebuli matecznej, które po 2-3 latach osiągają wartość handlową. (Mcm obwodu).
Rozmnażanie lilii: Od 1X - XII odkażone łuski przechowujemy w temp.20-22°(\ w w i l:\ot i tym podłożu [\ov\ piasek lub perlit). Następnie (ul 1 - i\' łuski (■/ u I o: m< >\v;ii) ymi eohnk.ua!' \n .svho\\ ujemv w lemp 2~4°C' a pod k\ IV S ądńmsj (Z CtbuAUaw^ do pruwW
ROZMNAŻANIE Z BULW
Bulwa - organ spichrzowy służący do gromadzenia związków pokarmowych. Powstaje przez:
pierwotny lub wtórny przyrost na grubość części podliścieniowej łodygi (hypokotylu)
grubienie podstawy pędu składającej się z kilku międzywęźli położonych nad hypokotylem
grubienie korzeni Bulwy hypokotylowe:
Begonia x tuberhybrida - begonia bulwiasta
Begonia tworzy nerkowate bulwy - na wgłębionej górnej części powstają pąki z których wyrastają pędy nadziemne, a w dolnej części tworzą się cienkie, włókniste korzenie Jesienią, gdy część nadziemna rośliny zamiera, wykopujemy bulwy, czyścimy i przechowujemy w temperaturze 6 - 8°C,. przysypane piaskiem lub torfem. W II - III - gdy pąki są widoczne, dzielimy bulwę na 3 części (każda z 1 oczkiem). Rany po cięciu przysypujemy węgiel drzewny, a na drugi dzień sadzimy do doniczek o średnicy 7 — 8 cm,, przysypujemy cienką warstwą podłoża i utrzymujemy temperaturę 18 - 20°C (w szklarni).
Cyclamen persicum - cyklamen, fiołek alpejski ( rozmnażanie z bulw nie ma
praktycznego znaczenia).
Gloriosa rothschildiana - glorioza Rotszyłda
Glorioza tworzy podłużne bulwy długości 25 - 30 cm. Na wierzchołku bulwy znajduje się pąk z którego rozwija się pęd nadziemny. Poza pąkiem szczytowym nie ma pąków bocznych. Substancje zapasowe zgromadzone w bulwie matecznej zostają zużyte podczas wzrostu części nadziemnej. Ale już 3 - 4 tygodnie od rozpoczęcia uprawy tworzą się bulwy przybyszowe (2 - 3). Po 5 miesiącach, gdy część nadziemna zamiera, wyjmujemy bulwy, czyścimy,
oddzielamy bulwy przybyszowe, rany przysypujemy węglem drzewnym i suszymy. Bulwy przechowujemy przysypane torfem lub piaskiem w temperaturze 15 - 17 i wilgotności powietrza 70%.
Bulwy pędowe (bulwocebule, łuskóbulwy):
Na powierzchni mięsistej bulwy po zdjęciu łusek widoczne są węzły i międzywęźla, a także pąki. Z pąka szczytowego rośnie pęd nadziemny, którego podstawa grubieje i przekształca się w nową bulwę, podczas gdy stara stopniowo zamiera.
GATUNEK |
WYKOPYWANIE |
SADZENIE |
Gladiolus - Mieczyk |
X |
IV - pocz. V |
Freesia - Frezja |
XV-VI |
IX-XII |
Crocus - Krokus |
k. VI |
IX |
Colchicum - Zimowit |
k. VI |
VIII |
Mieczyk {Gladiolus) - jesienią po wykopaniu bulwy suszymy (25 — 30°C), a gdy łatwo się oddzielają czyścimy. Przechowujemy w temperaturze 3 - 5°C. Małe bulwy przybyszowe (otrzymujemy ich kilkadziesiąt) siejemy w III w chłodnym inspekcie, gdzie pozostają do jesieni, a w drugim roku uprawy otrzymujemy kwitnące rośliny. Duże bulwy (wybór handlowy) sadzimy IV - V na głębokości 8-10 cm.
Frezja (Freesia) - bulwy sadzimy w szklarni IX - XII, zbiór kwiatów następuje od II do V, a wykopywanie bulw IV - VI. Po zbiorze bulwy przechowujemy w temperaturze 17 - 20°C, później ^27 - 28°C. Bulwy preparujemy przetrzymując je w temperaturze 29°C i wilgotności powietrza 75% przez kilka tygodni. Krokus (Crocus) - bulwy wykopujemy VI - VII i przechowujemy w temperaturze 20 - 25°C, a następnie sadzimy we IX.
ROZMNAŻANIE Z KŁĄCZY
Kłącze - poziomy pęd rosnący nad- lub pod- powierzchnią ziemi. Typowe kłącze ma węzły i międzywęźla. Z pąków bocznych na węzłach tworzą się pędy nadziemne. Korzenie przybyszowe pojawiają się zwykle w pobliżu węzłów. Stare części kłączy stopniowo zamierają. Podział kłączy przeprowadzamy wiosną lub jesienią.
Konwalia (Convallaria) - tworzy kłącze cienkie, silnie rozgałęzione, pełzające płytko pod powierzchnią ziemi. Podział jcłączy przeprowadzamy jesienią (X — XI), tnąc na odcinki 10-12 cm. Do rozmnażania stosujemy kłącza jednoroczne na których widoczne są pąki liściowe (zaostrzone, spiczaste). Pąki kwiatowe tworzą się w 2 - 3 roku uprawy. Dopiero wtedy uzyskujemy kłącza do pędzenia. Później jesienią wykopujemy kłącze i sortujemy. Do pędzenia używamy kłącza z pąkami kwiatowymi. Kłącza z pąkami liściowymi wymagają dalszej uprawy.
Alstroemeria - tworzy grube mięsiste kłącza o bardzo wrażliwych na uszkodzenia korzeniach. Rośliny przeznaczone do podziału wykopujemy VIII - IX. Kłącze tniemy na odcinki z 1 pąkiem. Po dezynfekcji kłącza sadzimy do doniczek lub na zagony w szklarni i uprawiamy w temperaturze 15 — 16°C - młode rośliny szybko tworzą pędy i korzenie.
Zantedeschia - tworzy grube mięsiste kłącza, silnie rozrośnięte; 2 — 3 letnie kłącza dzielimy VII (po okresie spoczynku) i sadzimy do doniczek lub w szklarni, na zagony sadzimy latem.
Canna (pacioreczńik) - tworzy kłącza krótkie, grube, mięsiste. Zimą przechowujemy w temperaturze 5 - 8°C. Wiosną, gdy dobrze widoczne są pąki kłącze dzielimy' (każda część powinna mieć 1 pąk). Sadzimy do doniczek i uprawiamy w szklarni lub w inspekcie do k. V lub pocz. VI — wtedy
wysadzamy do gruntu.
ROZMNAŻANIE Z PSEUDOBULW
Pseudobulwy - występują u rodziny Orchideaceae. Powstają w okresie wegetacji na pionowych odrostach z wierzchołków lub bocznych odgałęzień kłączy. Składają się z mięsistej części pędu obejmującej 1 lub kilka węzłów. Zaczątki liści i kwiatów tworzą się na wierzchołku pseudobulwy lub u jej podstawy. Podziału dokonujemy pod koniec okresu wegetacji.
ROZMNAŻANIE Z KORZENI MARCHWIASTYCH
(BURAKOWATE)
Korzenie marchwiaste - są to częściowo lub całkowicie zgrubiałe korzenie palowe. Często w ich skład wchodzi część podliścieniowa. Całość nazywamy karpą.
Paeonia lactiflora (piwonia chińska) - podział karpy przeprowadzamy k. VIII lub pocz. IX, gdy u podstawy "pędów widoczne są pąki odnawiające. Po wykopaniu (wcześniej przycinamy pędy na 10 - 15 cm), karpy pozostawiamy na następny dzień, wtedy korzenie są mniej łamliwe. Karpy tnremy na sadzonki wielooczkowe lub jednooczkowe. Części te sadzimy na zagony 2-3 cm pod powierzchnią gleby. Na zimę okrywamy torfem lub słomą. Po 2 łatach nadają się do sprzedaży.
ADAPTACJA (AKLIMATYZACJA) (J* » ^
prowadzimy w laboratorium lub w szklarni-mnożarce
przygotowanie roślin w szkle:
-zwiększenie na 1 tydz. natężenia światła do kilkunastu tys. luksów
-2-3 dni w szklarni zacieniowane i odchylamy kapsle foliowe
wyjmujemy z naczyń i spłukujemy pożywkę agarową
w trakcie sadzenia rośliny zabezpieczamy przed wysychaniem!
® sadzimy do podłoża sterylnego np. torf +perlit
podlewamy środkami grzybobójczymi np. Fongarid 0,05%+Benlate 0,1%
wilgotność względna wokół roślin 96-99% (zakładamy tunel foliowy),
temperatura podłoża 22-24°C i powietrza 20-22°C -(gerbera)
po 3-7 dniach stopniowo odkrywamy folię lub cieniówki w dni pochmurne lub na noc
po 3-5 dniach (okres jesienno-zimowy) i po 7-10 dniach (okres wiosenno letni) można zdjąć folię
po 2-3 tyg, gdy rośliny podjęły wzrost, można nawozić