Jak korzystać z ciepła wód termalnych...

dr hab. inż Stanisław Nagy*,
prof. dr hab. inż Ludwik Zawisza*

Zastosowanie energii odnawialnej wód termalnych do celów grzewczych przy wykorzystaniu likwidowanych otworów wiertniczych w rejonie sochaczewa.

W Polsce jest przeznaczonych do likwidacji ponad 3000 odwiertów, które rozmieszczone są na ok. 83% powierzchni Polski. Drobny ułamek z wierconych w ciągu ostatnich 30 lat odwiertów może zostać przeznaczony na wykorzystanie do celów energetycznych, pod warunkiem spełnienia szeregu kryteriów przedstawionych poniżej. Dotychczas rozważano możliwość wykorzystania zarówno pojedynczych jak i podwójnych odwiertów oraz pojedynczego odwiertu jako wymiennika ciepła [15], [17], [23]. Zastosowanie otworów wiertnicznych jako wymienników ciepła pozwala uzyskać od 100 kW do 250 kW ciepła (w połączeniu z wykorzystaniem pomp ciepła) do ogrzewania pojedynczych budynków (np. szkoły, hotele).

Wydobywanie i wykorzystanie energii wód termalnych z warstw wodonośnych na dużą, przemysłową skalę jest w Polsce zagadnieniem stosunkowo nowym. Na początku lat dziewięćdziesiątych staraniem Polskiej Akademii Nauk wybudowano w Bańskiej Niżnej (Podhale) i przekazano do doświadczalnej eksploatacji geotermalny zakład pilotowy [7], [8]. Równocześnie w roku 1993 rozpoczęto realizowaną przez spółkę "Geotermia Podhalańska" inwestycję geotermalną polegającą na zmianie struktury źródła energii pierwotnej w rejonie Podhala. Na północy Polski - w Pyrzycach - wdrożono geotermalną ciepłownię wspomaganą gazem ziemnym (Biernat, 1993). W miejscowości Mszczonów [4] wykorzystano niskotemperaturowe (40°C) zasoby wody wydobywane z warstw kredowych jako źródło wstępnie podgrzanej wody termalnej.

Budowane zakłady geotermalne pokazują możliwości szerszego wykorzystania złóż geotermalnych w celach ciepłowniczych.

KRYTERIA NIEZBĘDNE DLA WYKORZYSTANIA OTWORÓW WIERTNICZYCH DO CELÓW GRZEWCZYCH

W zakresie wykorzystania energii wód termalnych można wyróżnić kilka kryteriów związanych pośrednio z ekonomiką. Są to [18], [19], [25]:
1/ odległość do źródła zbytu,
2/ dostępność do zbiornika wód termalnych o temperaturze wód większej od 60°C,
3/ odpowiednie własności hydrogeologiczne tych zbiorników.

Inne, dodatkowe kryteria to:
1/ właściwości korozyjne wód,
2/ stan techniczny otworów,
3/ potencjał wytrącania się osadów mineralnych.

Kryterium temperaturowe (60°C) jest często traktowane mniej rygorystycznie, jeżeli rozważana jest instalacja z użyciem pompy ciepła [4], [16], [26].

O ile kryteria geotermalne są warunkiem koniecznym dla oceny przydatności otworów, to spełnienie dodatkowych kryteriów ekonomicznych związanych z koniecznością budowy infrastruktury powierzchniowej łączącej istniejące otwory z pobliskimi odbiorcami energii jest warunkiem wystarczającym. Z uwagi na duże koszty inwestycyjne [29] należy rozważać wyłącznie włączenie odbiorców dużych - np. ciepłownie miejskie (miasto o wielkości, co najmniej 10 tys. mieszkańców). To z kolei implikuje konieczność lokalizacji minimum dwóch otworów w rejonie o dobrych własnościach hydrogeologicznych występujacych na głębokościach powyżej 2000m poniżej powierzchni terenu (p.p.t.) (lub dla warstwy o temperaturze wyższej niż 60°C) w bliskiej odległości od takich miast.

CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW HYDROGEOLOGICZNYCH UTWORÓW JURAJSKICH W REJONIE SOCHACZEWA

Jako podstawową formację geotermalną na Niżu Polskim przyjęto dolną jurę (lias). Wiele dostępnych informacji na temat hydrogeologicznych parametrach skał dolnojurajskich jest opublikowanych w pracach: [2], [10], [11], [20], [22], [24], [30]. Do szczegółowego rozważania zastosowań geotermalnych wybrano obszar w okolicy miasta Sochaczew [18], [19].

Formacje dolnojurajskie zawierają kilka warstw wodonośnych. W skali lokalnej, na obszarze Sochaczewa można wyróżnić kilka warstw wodonośnych poprzedzielanych warstwami nieprzepuszczalnymi (tab. 1).

Przykład kompleksowej interpretacji danych geofizyki wiertniczej dla utworów dolnej jury przedstawiono na rys. 1, a przekrój korelacyjny dolno-jurajskich warstw wodonośnych przedstawiono na rys. 2.

Analiza własności hydrodynamicznych warstw wodonośnych wskazuje na bardzo dobre własności dwóch najwyżej leżących poziomów(A i B). Z kolei z punktu widzenia potencjału energetycznego wskazane jest wykorzystanie niżej położonych horyzontów - przynajmniej, jeżeli chodzi o otwory eksploatacyjne.

Zgodnie z geofizyczną interpretacją (rys. 2) warstwa wodonośna A (górny toars) oraz warstwa wodonośna B (pliensbach) mają najlepsze przewodności hydrauliczne.

1. Dla górnego toarsu (warstwa wodonośna A) przewodności hydrauliczne wynoszą od 72 do 469 m 2 /d i należą do klasy z przewodnością wysoką.

2. Warstwa wodonośna B (pliensbach) ma niższą wartość przewodności hydraulicznej (klasa przewodności pośrednia).

3. Warstwy wodonośne C (synemuru) i D (hettangu) mają zróżnicowane własności hydrauliczne.

Prawdopodobna wydajność jednostkowa dla otworów udostępnionych w warstwach toarsu (A) wynosi od 100 l/s/m do 250 l/s/m (pomiędzy 35 a 100 m 3 /h/bar), wydajność jednostkowa właściwa dla otworów udostępnionych w warstwach hetangu (D) wynosi od 20 do 50 l/s/m (7- 18 m 3 /h/bar).

W rejonie Sochaczewa formacje wodonośne zawierają solankę o mineralizacji wynoszącej od 100 do 120 g/dm 3 . Temperatura wód podziemnych, obliczona dla partii spągowych dolnej jury (hetang) wynosi od 70 do 95°C; w stropie dolnej jury (toarsu) wynosi ona od 65°C do 70°C. Temperatura rośnie głównie wraz ze wzrostem głębokości zalegania dolnej jury. Gradient geotermiczny obliczony w profilu utworów dolnej jury waha się od 2 do 3°C/100m.

PRZYDATNOŚĆ WYBRANYCH OTWORÓW WIERTNICZYCH DLA POTRZEB GEOTERMII

W rozpatrywanym rejonie występowania poziomu liasowego znajduje się potencjalne miejsce zbytu energii cieplnej - miasto Sochaczew liczące ok. 32 tys. mieszkańców. Poszukiwano więc istniejących otworów wiertniczych w odległościach mniejszych niż 15 km od miasta. Na podstawie tego kryterium przyjęto do rozważań wykorzystanie otworów Sochaczew-1 i Sochaczew-3 zlokalizowanych w odległościach 2 - 9 km od miasta.

Analiza warunków złożowych występujących w otworach Sochaczew-1 i Sochaczew-3

Do powyższej analizy przydatności otworów wiertniczych dla pozyskania energii cieplnej przyjęto, jako główne, następujące kryteria: porowatość i przepuszczalność, miąższość, temperaturę, poziom statyczny wody w otworze, stan techniczny otworu. Dane z dokumentacji geologicznej zostały użyte do analizy hydrodynamicznej dolnej jury (J1) w pobliżu otworów Sochaczew-1, Sochaczew-2 i Sochaczew-3. Dane z testu odbudowy ciśnienia w otworze Sochaczew-3 w interwale 2465-2503 m zostały wyznaczone w oparciu o metodykę Hornera. Na jej podstawie zostały obliczone następujące parametry: średnia przepuszczalność 311,2 mD, miąższość 39 m, współczynnik filtracji 6,6 10-6 m/s, początkowe ciśnienie (na głębokości 2465 m ppt) 247,16 bar.

Dla wydajności 150m 3 /h, obliczony poziom depresji ciśnienia wynosi około 160m. Obliczony statyczny poziom wody wynosi ok. 80 m ppt (69m ppt dla "gorącego" otworu). Głowica otworu Sochaczew-1 jest usytuowana 30 m niżej w stosunku do otworu Sochaczew-3. Przedział 2650-2885 m (miąższość 205 m) w otworze Sochaczew-1 o litologii złożonej z prawie jednorodnego piaskowca (ok. 90%) ma średnią przepuszczalność 700mD, współczynnik filtracji 14.8 10-6 m/s. Przy użyciu niewielkiej depresji - 2,6 bar i przyjmując zerowy efekt skin możliwe jest osiągnięcie wydajności otworu dochodzącej do 150 m 3 /h. W dodatku statyczny poziom wody jest wysoki, tak więc eksploatacja wód termalnych może być ekonomicznie opłacalna. Temperatura zmierzona w stropie dolnej jury wynosi 70°C w otworze Sochaczew-1 i 68°C w otworze Sochaczew-3 (na głębokości 2499 m i odpowiednio 2483 m).

Stan techniczny otworu (stan zacementowania i orurowania oraz postęp korozji)

Brak jest rzetelnych informacji dotyczących korozji i stanu zacementowania kolumn rur stalowych. Istniejący wykres geofizyczny badania stanu cementowania jest słabej jakości, stąd właściwa analiza stanu odwiertu jest bardzo trudna. Bazując na danych osiągniętych podczas rekonstrukcji innego podobnego otworu (Mszczonów IG-1) [4], [5] można oczekiwać, iż przybliżony stan techniczny otworu (korozja) jest zadawalający. W przypadku złego stanu technicznego otworu należy rozważyć zapuszczenie dodatkowej kolumny tłocznej z "fiber glassu".

Konstrukcja otworu Sochaczew-3 odpowiada schematowi:

rury 20"0 - 25 m

rury 13 3/8" 0 - 450 m

rury 9 5/8"0 -1964 m

Korek cementowy znajduje się na głębokości 2126-1930 m i 30-0 m.

Należy nadmienić, iż przewód wiertniczy został pozostawiony w otworze, poniżej głębokości ok. 1930 m. Stąd przy planowaniu dalszych prac należy uwzględnić dodatkowe koszty związane ze zboczeniem otworu obok pozostawionej kolumny wiertniczej ponad 1930 m.

Określenie mocy pomp w otworze eksploatacyjnym i chłonnym

Określenie wymaganych mocy dla pomp głębinowych dla warstw wodonośnych wykonano dla odległości pomiędzy otworami równej 1200 m.

Jako przykładową konstrukcję odwiertu przyjęto: kolumnę eksploatacyjną 9 5/9'' (2400m) zakończoną filtrem. Przyjęto, że pompa głębinowa umieszczona zostanie w kolumnie rur 13 3/8''. Jako straty ciepła przyjęto straty określone w czasie produkcji 1 miesiąca, zakładając liniową funkcję przebiegu zmian w odwiercie. W obliczeniach zaniedbano istnienie rozpuszczonych gazów z uwagi na stosunkowo niskie ich stężenie, badano zaś wpływ przesunięcia się punktu nasycenia solanki (ok. 5 bar) projektując instalację pompy zawsze powyżej ciśnienia punktu pęcherzyków (poniżej głębokości na której występuje punkt pęcherzyków) .

Zakładając konieczne ciśnienie na głowicy 10 bar można określić zarówno ciśnienie pompowania i moc elektryczną konieczne do eksploatacji wód termalnych. Zakładając całkowitą sprawność pomp równą 65% wyznaczono moc pompy 180kW. Ostateczny dobór wydajności eksploatacyjnych powinien być dokonany po wykonaniu odpowiednich testów produkcyjnych.

Zakładając statyczny poziom "zimnego" otworu jako 50 m ppt odpowiadające mu ciśnienie wynosi 5 bar. Straty ciśnienia przy wydajności 150 m 3 /h dla ustalonego schematu orurowania wynoszą ok. 2,3 bar. W przypadku zatłaczania wody termalnej do otworu Sochaczaw-3 nie jest konieczna dodatkowa pompa do zatłaczania. Konieczna represja na dnie otworu Sochaczew-3 (1,7 bar) została wyliczona na podstawie indeksu chłonności 90 (m 3 /h)/bar.

Opis wyposażenia napowierzchniowego

Rozważono następującą konfigurację wyposażenia powierzchniowego: tylko dwa odwierty "1" i "3" będą używane do zaopatrywania w ciepło. Odwiert "1" będzie odwiertem eksploatacyjnym, natomiast "3" odwiertem zatłaczającym. Otwór "1" będzie pracował przy maksymalnej wydajności, która nie będzie powodowała zmian temperatury w otworze pompowym w przeciągu 25 lat (tj. czas dojścia frontu temperatury będzie większy od 25 lat) [12], [31]. Zakłada się, że odwiert "1" będzie eksploatował wodę termalną z maksymalną wydajnością 150 m 3 /h przy temperaturze zatłaczania nie niższej niż 47°C. Obliczenia wykonano w oparciu o pracę [14].

Optymalna średnica rurociągu powierzchniowego jest dobierana przez minimalizację rocznej amortyzacji inwestycji odcinka rurociągu plus koszt mocy elektrycznej na pompowanie. Koszt rurociągu jest przyjmowany liniowo wraz ze średnicą. Przyjęto średnicę: DN 150 mm.

Przy przygotowaniu projektu urządzeń powierzchniowych przyjęto następujące założenia:

. zatłaczanie azotu do otworów produkcyjnych w celu zminimalizowania korozji oraz zapobieżenia procesowi deponowania osadów (scaling);

. zastosowanie rur z włókna szklanego (żywice epoksydowe) do transportu wód termalnych z otworów produkcyjnych do wymienników ciepła oraz z wymienników ciepła do otworów zatłaczających;

. zastosowanie filtru jedynie za wymiennikiem ciepła. Rury wykonane z włókna szklanego nie ulegają korozji, a co za tym idzie nie wywołuje to inkrustacji (scaling) i w konsekwencji zatykania rurociągu. Założenie to może być zweryfikowane przez późniejsze próby i pomiary cząstek zawieszonych w cieczy. Rury z włókna szklanego są w dużej mierze stosowane tam, gdzie temperatura medium jest niższa od 100°C.

Do wyliczenia kosztu urządzeń do zatłaczania wzięto pod uwagę następujące wyposażenie (rys. 3).

Elektryczne pompy wgłębne zainstalowano w otworze produkcyjnym "1". Projektowany wydatek pompy 150 m 3 /h. Konieczna wysokość podnoszenia jest obliczona przez dodanie spadku ciśnienia na wymienniku ciepła, filtrze i rurociągu do wysokości podnoszenia, koniecznej do eksploatacji z projektowaną wydajnością (12-15 bar) i wymaganego ciśnienia zatłoczenia odwiertu "3" (1.7 bar). Biorąc pod uwagę całkowity spadek ciśnienia na instalacji powierzchniowej (3-4 bar), maksymalne ciśnienia w tej instalacji będzie wynosić około 10 bar. Do zabezpieczenia rurociągu przewidziane jest zainstalowanie zaworu bezpieczeństwa za wymiennikiem ciepła. Zbiornik z azotem będzie zainstalowany przy odwiercie produkcyjnym "1" w celu utrzymania stałego ciśnienia głowicowego oraz zapobieżenia dostania się powietrza do odwiertu, co mogłoby wywołać korozję rur okładzinowych oraz inkrustacje. Takie samo wyposażenie będzie zainstalowane przy odwiercie zatłaczającym "3". System filtracyjny będzie zainstalowany z głównym wymiennikiem ciepła. Przewidziane są dwa typy filtrów: pierwszy będzie samooczyszczającym się filtrem, zdolnym wyłapywać cząstki o średnicy do 125 m. Filtr ten wykonany będzie ze stali nierdzewnej i wyposażony będzie w przetwornik różnicy ciśnienia, który informował będzie o stopniu jego zanieczyszczenia. W filtrze tym zastosowane będą wymienne wkłady filtracyjne. Przewidziane będą dwa filtry pracujące równolegle. Drugi typ filtra posiadać będzie korpus wykonany ze stali nierdzewnej z wkładami bawełnianymi lub polipropylenowymi, umożliwiającymi wyłapywanie cząstek o średnicy powyżej 1 m.

Wymiennik ciepła powinien być zainstalowany w pobliżu odwiertu "1". Pompa wgłębna będzie zawsze pracować w zaprojektowanych warunkach. Nie przewiduje się oszczędzania energii przy redukcji zapotrzebowania na ciepło. Alternatywą dla tego problemu jest możliwość zainstalowania kontrolera częstotliwości pracy pompy, pozwalającego regulować natężenie wypływu wody termalnej z odwiertu zależnie od jej temperatury.

Rurociąg podziemny wykonany z izolowanego wstępnie włókna szklanego DN 150, połączony z systemem do kontroli wycieków, będzie zainstalowany pomiędzy wymiennikiem ciepła a odwiertem zatłaczającym. Wymiennik ciepła powinien zostać usytuowany w pobliżu odwiertu produkcyjnego w celu zminimalizowania kosztów rurociągu.

Koszty inwestycji urządzeń powierzchniowych wyniosą ok. 3 mln zł (kalkulacja na rok 2002).

OSZACOWANIE MOCY CIEPLNEJ UZYSKANEJ Z WYBRANYCH DUBLETÓW DLA SUGEROWANYCH WARIANTÓW

Moc cieplna dostępna (3 MW) dla celów ciepłownictwa miejskiego oraz roczna produkcja energii cieplnej (23,5 GWh/rok) zostały oszacowane dla pojedynczego dubletu produkującego z wydajnością 150 m 3 /h.

Obliczenia zostały oparte na następujących założeniach:

* temperatura na wejściu do wymiennika ciepła wynosi 66°C;

* temperatura na wyjściu z wymiennika ciepła wynosi 47°C;

* ciepło właściwe solanki wynosi 3,7 kJ/(kg °C);

* gęstość solanki w warunkach złożowych wynosi 1,060 kg/m 3 ;

* odwierty eksploatują przez 8000 godzin w roku z wyd. maksymalną 150 m 3 /h w okresie grzewczym, poza okresem grzewczym z wyd. średnią 80 m 3 /h.

WYKORZYSTANIE ENERGII GEOTERMALNEJ W SZKLARNIACH

Optymalne wykorzystanie wody geotermalnej powinno przewidywać użytkowanie jej nie tylko do celów ciepłownictwa miejskiego, ale także dalsze jej użycie przy niższej temperaturze.

Możliwe jest osiągnięcie, na kryzie wyjściowej wymiennika ciepła, natężenia przepływu wody geotermalnej w granicach 150 m 3 /h przy temperaturze około 47°C. Zakładając bliskość istniejącego kompleksu szklarni możliwe jest wykorzystanie wody termalnej opuszczającej wymiennik ciepła do ich ogrzewania. Wysokość temperatury w szklarni zależy od wielu czynników. Optymalna temperatura zależy od typu uprawy i od biochemicznych procesów, które determinują życie i wzrost roślin, a należą do nich fotosynteza i procesy respiracji. Temperatura ta jest również zależna od warunków klimatycznych występujących na zewnątrz szklarni, takich jak wiatry czy też promieniowanie słoneczne, itp. Współczesna technologia szklarniowa i stosowane wyposażenia pozwalają na korzystne użycie źródeł niskiej temperatury. Osiąga się to poprzez zastosowanie odpowiednich materiałów, podwójnego pokrycia, specjalnych elementów grzejnych, itp.

Opierając się na rezultatach doświadczeń przeprowadzanych w całej Europie można stwierdzić, iż najlepszymi rozwiązaniami tego problemu pod względem zapewniania roślinom stosownych warunków do wegetacji oraz opłacalności są: ogrzewanie gleby, ogrzewanie powietrza i gleby oraz ogrzewanie wody nawadniającej uprawy. System ten powinien składać się z: wymiennika ciepła, który przekazuje ciepło solanki geotermalnej cieczy roboczej, rurociągów transportujących płyn, pomp oraz gładkich lub falistych rurek plastikowych ułożonych na powierzchni lub w glebie. Istnieje również możliwość zastosowania ciepła wód termalnych do hodowli ryb, dla których temperatura środowiska wodnego wynosi 20-25°C.

OCENA KOSZTÓW INWESTYCYJNYCH

Ocena kosztów inwestycyjnych instalacji powierzchniowych oparta jest na założeniach przedstawionych powyżej oraz uwzględnia następujące elementy:

* zakup rurociągu podziemnego i jego instalacja,

* zawory, armatura i wyposażenie odcinka rurociągu od odwiertu do wymiennika ciepła (wliczono motylkowy zawór regulujący), * wyposażenie azotowe wraz z jego rurociągami,

* system filtrów wstępnych (zmontowany),

* filtr końcowy (zmontowany),

* automatyka i oprzyrządowanie systemu wykrywania wycieków z rurociągu (wliczono regulator poziomu, kable oraz analizator danych),

* system zasilania energią elektryczną (wliczono środki instalacyjne, szafkę wyłączników elektrycznych, przewody kablowe, itp.)

* prace przygotowawcze i budowlane [budynek mieszczący wymienniki ciepła, system zbiorczy danych oraz biuro (1000 m 2 )].

Dodatkowe koszty konieczne do pokrycia początkowych inwestycji oraz koszty utrzymania systemu pompującego oszacowano łącznie na 1,7 mln zł. Wyliczenie to oparto o założenie: wykorzystanie dwóch istniejących otworów (wydajność 150 m 3 /h). Czas życia dubletu powyżej 25 lat. Moc cieplna 3 MW, energia cieplna = 23,5 GW/rok. Uwzględniono dodatkowe koszty zakupu i serwis pompy wgłębnej, urządzeń powierzchniowych, konserwacji pompy (8000 zł/rok x 25 lat) i dwukrotnej wymiany w ciągu 25 lat. Zużycie energii elektrycznej przez pompę wgłębną (180 kW) 1650 MWh/rok. Oprócz wymienionych kosztów konieczne są dodatkowe nakłady związane z procesem ewentualnej rekonstrukcji otworów, instalacji filtrów wgłębnych i dodatkowych prac badawczych przy szczegółowym dokumentowaniu ujęcia. Koszty te szacunkowo oblicza się jako 4-6 mln zł. Podsumowanie kosztów zawiera tabela 2.

WNIOSKI

1. Kryteria odnośnie wykorzystania energii wód termalnych związane są z: odległością do źródła zbytu, dostępnością do zbiornika wód termalnych na głębokości większej niż 2km (lub o temperaturze powyżej 60°C), własnościami hydrogelogicznymi tych zbiorników. Jako pomocnicze kryteria wyróżnić należy: właściwości korozyjne wód, stan otworów, potencjał wytrącania się osadów mineralnych. Zastosowanie pomp ciepła pozwala na użycie wody termalnej o niższej temperaturze (np.40°C)

2. Pierwszym wskaźnikiem do oceny przydatności otworu (niezależnie od przyjętych kryteriów geotermalnych) do zastosowania dla potrzeb eksploatacji geotermalnej jest spełnienie przez niego kryterium ekonomicznego związanego z koniecznością budowy infrastruktury powierzchniowej łączącej istniejące otwory z pobliskimi odbiorcami energii oraz oszacowaniem zapotrzebowania na ciepło.

3. Z uwagi na duże koszty inwestycyjne należy rozważać wyłącznie dostawę ciepła dla dużych odbiorców - np. ciepłownie miejskie (miasto o wielkości co najmniej 10 tys. mieszkańców). To z kolei implikuje konieczność lokalizacji, co najmniej dwóch otworów w rejonie o dobrych własnościach hydrogeologicznych na głębokościach powyżej 2000m ppt (lub o temperaturze wyżej niż 60°C) w bliskiej odległości od takich miast.

4. Wydajność otworu rzędu 150-180 m 3 /h jest górną możliwą granicą wydobycia dla dubletu z uwagi na wzrastające zapotrzebowanie pompy w otworze eksploatacyjnym na moc elektryczną, a także z uwagi na ograniczenia związane z procesem zatłaczania

5. W trakcie zatłaczania wód do otworu chłonnego specjalną uwagę należy zwrócić na problemy depozycji minerałów w otworze i w złożu. Zjawiska te mogą mieć silny wpływ na techniczną i ekonomiczną sprawność systemu eksploatacyjno-chłonnego.

6. Zatłaczanie wód silnie korozyjnych do istniejącego wyposażenia wgłębnego może okazać się źródłem wielu kłopotów technicznych (m.in. utratą chłonności), dlatego należy zwrócić dużą uwagę na procedury minimalizacji procesu korozji.

7. Zastosowanie otworów wiertnicznych jako wymienników ciepła pozwala uzyskać od 100 kW do 250 kW ciepła (w połączeniu z wykorzystaniem pomp ciepła) do ogrzewania pojedynczych budynków (szkoły, hotele, itp.)

---