POCHODNE SKÓRY
Powstają przede wszystkim z naskórka w przebiegu jego różnicowania podczas rozwoju zarodkowego. Mają również związek ze skórą właściwą oraz tkanką podskórną.
Do pochodnych skóry należą:
włosy,
gruczoły skóry,
opuszki, a także specyficzne struktury takie, jak narządy palcowe i rogi.
WŁOSY, PILI
To nitkowate, zrogowaciałe, wytwory naskórka tkwiące w skórze właściwej, aż po tkankę podskórną. Występują wyłącznie u ssaków i są głównie związane z ciepłostałością, a także stanowią swoiste przystosowanie do środowiska lądowego. Człowiek ma włosy wtórnie uwstecznione.
Rola włosów jest różnorodna. Przede wszystkim należy podkreślić ich znaczenie termoregulacji. Okrywa włosowa chroni organizm przed utratą nadmiernej ilości Ciepła. Uwięzione w niej powietrze, jako jego zły przewodnik, stanowi doskonałą izolację zapobiegającą wypromieniowaniu ciepła do otoczenia. Brak włosów u waleni jest w znaczeniu czynnościowym kompensowany dobrym rozwojem podściółki tłuszczowej, a u człowieka ich rolę przejmuje na siebie odzież i przebywanie w pomieszczeniach.
Włosy chronią organizm również przed utratą wody w następstwie parowania, a także przed negatywnym oddziaływaniem opadów atmosferycznych, wpływem promieniowania słonecznego oraz działaniem na skórę czynników mechanicznych.
Należy również pamiętać o ich związku ze zmysłem dotyku (włosy czuciowe), funkcjach ochronnych przed owadami (np. włosy ogona), czy przed innymi napastnikami (kolce jeża) jeżozwierza). Dzięki odpowiedniemu ubarwieniu nadają one ssakom piękny wygląd i powodują skuteczne maskowanie, tworząc umaszczenie ochronne.
Pierwsze zawiązki włosów pojawiają się już w życiu płodowym. Powstają one przez intensywne namnażanie komórek naskórka, który w postaci litych sznurów, utworzonych z przylegających do siebie komórek, wrasta w skórę właściwą, a niekiedy także w tkankę podskórną. Dolny koniec sznura naskórkowego rozrasta się buławkowato i tworzy opuszkę (cebulkę) włosa, bulbus pili. Tkanka łączna występująca w bezpośrednim jej sąsiedztwie również namnaża się i wrasta w opuszkę, budując dobrze unaczynioną brodawkę włosa, papilla pili. Komórki naskórka opuszki włosa układają się promieniście i przylegają do brodawki, tworząc macierz włosa, matrix pili. Podlegają one intensywnym podziałom dając komórki włosa, w których wkrótce zaczyna się proces rogowacenia. Dzięki tym podziałom z części centralnej macierzy wyrasta włos zbudowany z komórek zrogowaciałych, który wydłuża się i rośnie ponad powierzchnię naskórka. Ta jego część nosi nazwę łodygi włosa, scaplls pili. Jest ona zakończona wierzchołkiem włosa, apex pili. Natomiast część włosa, która tkwi w naskórku i skórze właściwej, to korzeń włosa, radix pili. Jest on otoczony mieszkiem włosa, folliculus pili. Do łącznotkankowej dolnej części mieszka włosa przyczepia się wspomniany już wyżej m. stroszyciel włosa. Przy skurczu stroszy on włos, czyli ustawia go bardziej prostopadle w stosunku do powierzchni skóry. Ze względu na sąsiedztwo z gruczołem łojowym mięsień ten, swoim skurczem, pomaga w wydalaniu łoju. U niektórych gatunków, w określonych miejscach, mm. stroszyciele włosów są szczególnie dobrze rozwinięte, np. u psa i kota na grzbiecie, dzięki czemu zwierzęta te mogą przybierać wygląd odstraszający. Nie występują natomiast w towarzystwie włosów czuciowych, rzęs i wąsów.
Włosy podlegają cyklicznym zmianom (ryc. 122). Po zakończeniu stadium wzrostu ustaje namnażanie komórek obwodowej i środkowej strefy opuszki, a następnie ich zrogowacenie oraz oddzielenie od pozostałych komórek, leżących bezpośrednio na brodawce włosa. Jest to stadium przebudowy. Korzeń włosa traci w ten sposób związek z brodawką i wysuwa się nieco ku powierzchni (stadium spoczynku). W tym stadium włos może przetrwać pewien czas, po czym wypada. Na jego miejsce pojawia się włos nowy, który już wcześniej rozpoczął swój wzrost. Taka wymiana włosów, przebiegająca u niektórych gatunków okresowo, wraz ze zmianami pór roku, nazywa się linieniem (proces bardzo wyraźny u zwierząt dzikich). U większości ssaków domowych wymiana włosów zachodzi zwykle na wiosnę. Niektóre spośród nich charakteryzuje długie stadium wzrostu, trwające niekiedy kilka lat i dlatego ich włosy osiągają znaczną długość, nawet do 35 cm - np. u owiec merynosów czy królików angorskich. Włosy te, podobnie jak włosy długie ogona i grzywy u konia oraz włosy czuciowe, nie podlegają sezonowej wymianie. Zmieniają się one pojedynczo, w różnym czasie, niezależnie od pór roku.
W zależności od budowy (szczegóły w podręcznikach histologii) włosy dzieli się na kilka kategorii (ryc. 123). Pierwsza z nich to włosy pokrywowe, capilli, odznaczające się obecnością rdzenia i tworzące u zwierzęcia główną część okrywy włosowej. Wyróżnia się wśród nich delikatne włosy wełniste, pili lanei, o słabo rozwiniętym rdzeniu i grube włosy szczeciniaste (szczecinę), setae, których rdzeń jest dobrze wykształcony. Występują one między włosami wełnistymi, a u świni domowej i dzika pokrywają całą powierzchnię skóry. Do włosów szczeciniastych zalicza się również włosy uszne, tragi, występujące w przewodzie słuchowym zewnętrznym, włosy nozdrzy, vibrissae, znajdujące się w okolicy nozdrzy przednich i wargi górnej, rzęsy, ci/ja, wyrastające z brzegu powiek oraz brodę, barba, obecną u kozła.
Włosy pokrywowe, jak już wspomniano, stanowiące zasadniczą część owłosienia, są (z małymi wyjątkami) osadzone w skórze skośnie do jej powierzchni. Nakładają się nawzajem swoimi wierzchołkami zwróconymi w odpowiednim kierunku, tworząc strumienie włosów, flumina pilorum. Tam gdzie strumienie włosów, układające się w odmiennych kierunkach, graniczą z sobą, powstają różne odmiany potoków (linii), wirów i krzyży włosów. Może to być potok zbieżny włosów, linea pilorum convergens, potok rozbieżny włosów, linea pilorum divergens, wir zbieżny włosów, vortex pilorum convergens, i wir rozbieżny włosów, vortex pi/orum divergens, oraz krzyże włosów, cruces pilorum.
Włosy pokrywowe mogą być równomiernie rozmieszczone na całej powierzchni skóry. Często się również zdarza, że są one ułożone w pęczki o różnej liczbie włosów, która jest specyficzna dla każdego gatunku, a nawet rasy zwierzęcia.
Pomimo całkowitego zrogowacenia łodygi i części korzenia, w okrywie włosowej bardzo wyraźnie rysują się zmiany związane ze stanem odżywienia organizmu, zmęczeniem, chorobami itp. W takich sytuacjach włosy szybko i na tyle charakterystycznie reagują zmianami swego wyglądu, że może to być wykorzystywane w diagnozowaniu stanów patologicznych.
Ważną cechą okrywy włosowej jest jej ubarwienie. Zagadnienia z nim związane mogą mieć znaczenie nie tylko w morfologii, ale również w ewolucji, genetyce, a nawet w immunologii. Czarne, żółte lub białe ubarwienie włosów, z ich bardzo licznymi odcieniami zależny głównie od ilości pigmentu, który pochodzi z komórek barwnikowych macierzy włosa. Powietrze znajdujące się w przestrzeniach międzykomórkowych lub w komórkach rdzenia i kory, powodując odblask oraz załamanie światła, nadaje włosom jaśniejszy wygląd. Siwienie włosów występuje przede wszystkim w następstwie zanikania pigmentu. Brak barwnika w skórze i tęczówce oka, przy białym ubarwieniu owłosienia, jest określany albinizmem.
U zwierząt domowych poszczególne barwy, z ich odcieniami, mogą występować zarówno na całej powierzchni skóry, jak i w postaci płatowatej. Rozmieszczenie tych barw np. u kota domowego jest cechą dymorfizmu płciowego. Płatowate czarno-żółto-białe umaszczenie występuje tylko u samic tego gatunku, a u samców go brak.
U zwierząt dzikich włosy przyjmują barwy ochronne. Rozmieszczenie barwnika na różnych wysokościach włosów jest u nich, podobnie jak u udomowionych zwierząt futerkowych, najczęściej nierównomierne, co powoduje powstawanie w okrywie włosowej różnie ułożonych stref. Barwa biała włosów, np. u owiec, jest cecha wtórną, uzyskaną w warunkach udomowienia jako następstwo pracy hodowlanej.
Drugą kategorią włosów są tzw. włosy długie występujące u ssaków kopytnych w różnych okolicach ciała. Tworzą one grzywę, juba, grzywkę (czub), cirrus capitis, włosy ogona, cirrus caudae, szczotkę śródręczną, cirrus metacarpeus, i szczotkę śródstopową, cirrus metatarseus.
Trzecia kategoria to dość grube, proste i sztywne włosy czuciowe (zatokowe), pili tactiles. Pomiędzy pokładami łącznotkankowej pochewki korzeniowej skórnej ich mieszków znajduje się zatoka żylna, do której wpukla się pierścieniowe zagłębienie (poduszeczka zatokowa), zaopatrzone w kilka rodzajów zakończeń nerwowych. Dlatego włosy te w sposób niezwykłe czuły odbierają podniety dotykowe i umożliwiają występowanie szybkich reakcji. Są one rozmieszczone głównie na twarzy, a wyjątkowo na kończynach. Należą do nich włosy czuciowe nadoczodołowe, pili tactiles supraorbitales, włosy czuciowe podoczodołowe, pili tactiles infraorbitales, włosy czuciowe jarzmowe, pili tactiles zygomatici, włosy czuciowe wargowe górne, pili tactiles labiales superiores, włosy czuciowe wargowe dolne, pili tactiles labiales inferiores, i włosy czuciowe bródkowe, pili tactiles mentales. Do tej kategorii zaliczane są również włosy czuciowe nadgarstkowe, pili tactiles carpales, występujące u kotów.
Włosy (wersja skrócona)
Włos jest wytworem komórek naskórka i przybiera wygląd twardej, ale giętkiej i sprężystej nici. Na zewnątrz włosa układa się cienka osłonka zwana powłoczką, zbudowaną z jednej warstwy zrogowaciałych komórek, w postaci płytek rogowych, które zachodzą na siebie dachówkowato. Głębiej położona kora otacza rdzeń włosa jakby pochewką utworzoną z płaskich, również zrogowaciałych, komórek, ułożonych wzdłuż długiej osi włosa. Komórki te zawierają ziarenka pigmentu, który nadaje włosowi właściwe zabarwienie (zmniejszanie się ilości barwnika prowadzi do siwienia włosów). Rdzeń włosa zbudowany jest z jednego lub kilku szeregów już niezupełnie zrogowaciałych komórek wielobocznych.
We włosie rozróżnia się łodygę, wystającą ponad powierzchnię skóry, oraz otoczony pochewką i torebką korzeń, który może dochodzić do tkanki podskórnej, gdzie rozszerza się w opuszkę (cebulkę) włosa.
Włosy układają się albo w grupach, np. u świni po trzy, albo też pojedynczo, jak u bydła i konia. Kierują się one skośnie do powierzchni skóry i w związku z tym wytwarzają strumienie (potoki) włosów (rozchodzące się, czyli rozbieżne, i schodzące się, czyli zbieżne). Włosy mogą zmieniać swe położenie w stosunku do powierzchni skóry pod wpływem mięśni przywłosowych, zbudowanych z pęczków włókien mięśniowych gładkich. Ich czynność ma również wpływ na wydzielanie gruczołów łojowych.
Włosy dzieli się zwykle na trzy rodzaje:
pokrywowe,
długie,
dotykowe.
Włosy pokrywowe odznaczają się różną budową nie tylko w obrębie gatunku, ale i ras. Rozróżnia się wśród nich włosy wełniste i szczeciniaste. Włosy wełniste są delikatne, ze słabo rozwiniętym lub nawet w ogóle nie występującym rdzeniem. Włosy szczeciniaste, z kolei są grube, z wyraźnym rdzeniem i układają się bądź między włosami wełnistymi, bądź też pokrywają całą skórę. Tworzą one np. szczecinę u świni oraz rzęsy u wszystkich gatunków zwierząt.
Włosy długie są stosunkowo grube i występują w określonych częściach ciała, np. w grzywie, szczotkach i ogonie u konia.
Włosy dotykowe (zatokowe) są grube i stosunkowo długie. Cechują się obecnością zatok w torebce włosowej, które wypełniają się krwią. W obrębie torebki tych włosów występują liczne zakończenia nerwowe, w związku z czym nazywa się je również włosami "czuciowymi". Wykształcają się głównie na wargach, policzkach, podbródku i wokół oczu.
Po osiągnięciu odpowiedniego stopnia dojrzałości włosy starzeją się i wypadają, a na ich miejscu wyrastają nowe. Proces ten nosi nazwę zmiany włosów albo linienia. Może ono zachodzić w określonych porach roku - wiosną i jesienią (np. u dzikich zwierząt) lub też stale w miarę starzenia się opuszek włosa (np. włosy szczeciniaste u świni lub włosy wełniste owcy). U innych gatunków zwierząt domowych występuje pośrednia forma wymiany włosów. Włosy długie wypadają po 3-5 latach.
Znaczenie pokrywy włosowej jest bardzo istotne, między włosami bowiem zalega powietrze, które - jak wiadomo - jest złym przewodnikiem ciepła; a więc im gęstsza okrywa włosowa, tym mniejsza utrata ciepła. Włosy chronią także przed urazami mechanicznym
OPUSZKI
U mięsożernych występuje najwięcej opuszek, w porównaniu z innymi zwierzętami W kończynie piersiowej są to:
opuszka nadgarstkowa, torus carpeus;
opuszka śródręczna, torus metacarpeus,
opuszki palcowe, tori digitales.
W kończynie miednicznej występuje:
opuszka śródstopowa, torus metatarseus,
opuszki palcowe, tori digitales.
Opuszka nadgarstkowa ma postać niewielkiego wzniesienia skóry na powierzchni dłoniowej ręki, w sąsiedztwie k. nadgarstka dodatkowej Przyjmuje kształt skośnie ustawionego owalu szerokości u dużego psa 2-3 cm i wysokości do 3 cm. Nie nawiązuje kontaktu z podłożem, ale może świadczyć o tym, że mięsożerne były niegdyś zwierzętami stopochodnymi. Opuszka śródręczna i śródstopowa są największe spośród opisywanych tworów i wyglądają podobnie. Każda z nich powstała przez zrośnięcie czterech opuszek pierwotnych, ma kształt sercowaty i znajduje się na powierzchni dłoniowej ręki bądź podeszwowej stopy, w okolicy końców dalszych kk. śródręcza (śródstopia) II-V sąsiadujących z członami palcowymi bliższymi. Jej podstawa jest zwrócona w kierunku nadgarstka lub stępu, a wierzchołek - w stronę opuszek palców III i IV. Tkanka podskórna tej opuszki jest dobrze rozwinięta i może osiągać wysokość nawet do 3 cm.
Podczas ruchu zwierzęcia na opuszce śródręcznej lub śródstopowej opierają się głównie stawy śródręczno(śródstopowo-) członowe (paliczkowe). Opuszki palcowe, zarówno w kończynie piersiowej, jak i w miednicznej, odpowiadają liczbie palców i opierają się o podłoże. Każda z nich układa się na powierzchni dłoniowej (podeszwowej) odpowiedniego palca, w sąsiedztwie k. trzeszczkowej dalszej. U dużego psa największa z opuszek palcowych może osiągać długość 3-4 cm, a wysokość jej tkanki podskórnej może wynosić 0,5 cm.
PAZUR
Narząd palcowy mięsożernych nosi nazwę pazura Liczba tych narządów odpowiada liczbie palców. Pazur palca I w kończynie piersiowej jest tworem szczątkowym. Pazury można ogólnie porównać do torebek skórnych i naskórkowych (rogowych), które kryją i ochraniają wierzchołki członów palcowych dalszych oraz sprawiają, że wraz z nimi człony te są wyraźnie uniesione ku górze. Mogą również nawiązywać kontakt z podłożem, podlegać ścieraniu i stępieniu (np. u starych psów). U kotów są także wykorzystywane do obrony lub ataku. Każdy pazur graniczy ze skórą obwodowej części palca, czyli obwódką, limbus, która u mięsożernych tworzy charakterystyczny fałd zwany wałem, vallum. W pazurze można wyróżnić puszkę rogową i skórę właściwą, pokrytą warstwą podstawną naskórka. Na puszkę rogową pazura, capsula cornea unguiculae, składa się ściana rogowa pazura, paries corneus unguiculae, i podeszwa rogowa pazura, solea cornea unguiculae. Ściana rogowa pazura, utworzona z naskórka ściany, epidermis parietis, jest mocno wypukła i haczykowato zagięta. Ma dwie powierzchnie - boczną i przyśrodkową, które spotykają się na górze, tworząc część naj grubszą ściany w postaci brzegu grzbietowego. Fragment bliższy ściany, noszący nazwę brzegu podstawnego, jest cienki i wmontowany w bruzdę pazurową członu palcowego dalszego. Natomiast jej fragment dalszy jest zakończony brzegiem wierzchołkowym, marga apicalis, tępym u psa lub ostrym u kota. Ściana rogowa pazura jest zbudowana z trzech warstw: ze. wnętrznej, stratum externum; środkowej, stratum medium, i wewnętrznej, stratum internum. Warstwa zewnętrzna jest bardzo cienka i utworzona z cewek naskórkowych (rogowych), które łatwo ulegają zniszczeniu. Warstwę środkową, grubą, również tworzą cewki naskórkowe (rogowe). Warstwa wewnętrzna, utworzona z około 60 blaszek naskórkowych, lamellae epidermales, przytwierdza ścianę rogową do skóry właściwej. Podeszwa rogowa pazura w okolicy jego wierzchołka przylega do ściany rogowej, natomiast w kierunku tylnym, poprzez skórę właściwą, kontaktuje z opuszką palcową. Jest utworzona z rurek naskórkowych (rogowych). Skóra właściwa narządu palcowego dzieli się na cztery następujące obszary: skórę właściwą obwódki, dermis (corium) limbi; skórę właściwą korony, dermis (corium) coronae; skórę właściwą ściany, dermis (corium) parietis, i skórę właściwą podeszwy, dermis (corium so/eae). Skóra właściwa obwódki, słabo wykształcona i wyposażona w brodawki skórne, papillae dermales (coriales), wytwarza cienką warstwę zewnętrzną ściany rogowej pazura. Skóra właściwa korony, również tworząca brodawki skórne, produkuje warstwę środkową ściany. Skóra właściwa ściany ma blaszki skórne, lamellae denna/es (coriales), które wytwarzają warstwę wewnętrzną ściany rogowej pazura. Z kolei skóra właściwa podeszwy, poprzez swoje brodawki skórne, jest producentem podeszwy rogowej. Pazur kota ma puszkę rogową o silnie wygiętym brzegu grzbietowym i bardzo ostrym wierzchołku. Brzeg podstawny jego ściany rogowej jest głęboko wciśnięty w bruzdę pazurową. Sytuacja ta sprawia, że pazur tego gatunku jest wybitnie trwały. Elastyczne więzadła łączące powierzchnię grzbietową członu palcowego dalszego i środkowego umożliwiają unoszenie pazura kota i chowanie go w- kieszonce skórnej, co zapobiega jego stęp
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kopyto
Budowa puszki kopytowej
ściana rogowa,
- glazura (zewnątrz)
- róg rureczkowaty i międzyrureczkowy
- blaszki rogowe (ok. 600 szt. wewnątrz)
podeszwa rogowa,
strzałka rogowa
Miejsce zrośnięcia ściany rogowej i podeszwy rogowej nazywa się linią białą
tworzywo kopytowe,
strzałka gąbczasta
Narastanie rogu kopytowego następuje od góry ku dołowi i
ściana przednia puszki kopytowej narasta 10- 12 mm/miesiąc
ściana boczna 7 - 8 mm/miesiąc
ściana przedkątna 5 - 6 mm/miesiąc
Są to wielkości orientacyjne i zależą od bardzo wielu czynników: rasy, płci, żywienia, warunków środowiska, rodzaju wykonywanej pracy, zmienności indywidualnej itp.
Bardzo ważnym zadaniem hodowcy koni jest codzienna i okresowa pielęgnacja kopyt
pielęgnacja codzienna - prawidłowe warunki zoohigieniczne w stajni (stan wilgotności ściółki) i na wybiegu oraz codzienne czyszczenie i mycie kopyt
pielęgnacja okresowa - regularne rozczyszczanie kopyt przez wykwalifikowanego kowala-podkuwacza. Kucie koni tylko w uzasadnionych przypadkach po konsultacji z podkuwaczem.
Skątowanie kopyt
przednie 52° (50° - 55°)
tylne 57° (55° - 60°)
GRUCZOŁY SKÓRY, GLANDULAE CUTIS
Wywodzą się z naskórka i pozostają w ścisłej łączności ze skórą właściwą. Jeżeli są bardziej rozbudowane, to tworzą pokłady widoczne okiem nieuzbrojonym i sięgają do tkanki podskórnej. Okazuje się bowiem, że nie wszystkie komórki naskórka, przesuwające się ku jego powierzchni, stają się komórkami okrywającymi i ulegają rogowaceniu. Wiele z nich wytwarza wydzielinę przeznaczoną do różnych celów.
W skórze ssaków znajduje się kilka rodzajów gruczołów o różnej budowie, położeniu, sposobie wydzielania i funkcji, a także odmiennym rozmieszczeniu u poszczególnych gatunków. Poza gruczołami występującymi tylko u niektórych ssaków (zob. cechy gatunkowe) należą tu gruczoły:
potowe,
łojowe,
woskowinowe,
mlekowe.
GRUCZOŁ Y POTOWE, GLANDULAE SUDORIFERAE
Występują w dwóch odmianach. Jedna z nich to gruczoły cewkowe, nierozgałęzione, kłębkowate, o wydzielaniu ekrynowym (merokrynowym). W tym typie wydzielania wodnista wydzielina, czyli pot, sudor, przechodzi przez błonę komórkową nie uszkadzając jej. Część wydzielnicza takiego gruczołu potowego, leżąca w skórze właściwej lub tkance podskórnej, jest jednakowo gruba na całej długości i najczęściej zwinięta w kłębek. Tworzy ona trzon gruczołu potowego, corpus glandulae sudori/erae, który w kierunku powierzchni naskórka przechodzi w przewód potowy, ductus sudariler, zakończony samodzielnie otworem potowym, porus sudorier. Gruczoły potowe tego typu powstają z naskórka, najczęściej bez związku z włosami i dlatego występują na nieowłosionych lub słabo owłosionych miejscach skóry. U człowieka i małp są zlokalizowane na całej jej powierzchni jednak najgęściej są rozmieszczone na skórze czoła, rąk i stóp.
Wśród innych ssaków ich występowanie ogranicza się do nieowłosionych powierzchni rąk i stóp, jako:
gruczoły opuszki, glandulae tori, u mięsożernych,
gruczoły płytki nosowo-wargowej, glandulac piani nasolabialis - u bydła
gruczoły nadgarstkowe, glandulac carpcac - u świni.
Drugą odmianę gruczołów potowych stanowią gruczoły apokrynowe. W czasie procesu wydzielniczego odpada u nich również część komórki gruczołowej, która następnie regeneruje. Każdy z gruczołów ma kłębkową lub wężykowato ułożoną część wydzielniczą, czyli trzon gruczołu potowego, zwykle szerszą od przewodu potowego, który uchodzi najczęściej na powierzchni naskórka, lub do pochewki włosa, tuż powyżej ujścia gruczołu łojowego. Wydzielina gruczołów potowych apokrynowych jest bardziej skondensowana w porównaniu z poprzednimi. Zawiera ona między innymi ciała tłuszczowe (przeżuwacze), białka (koń) i substancje zapachowe. ! Dlatego dawniej były one nazywane gruczołami zapachowymi.
U zwierząt domowych przeważająca liczba gruczołów potowych należy do tej kategorii. U człowieka i małp gruczoły potowe apokrynowe występują tylko w ograniczonych miejscach, np. w skórze dołu pachowego, warg sromowych i okolicy odbytu.
GRUCZOŁY ŁOJOWE, GLANDULAE SEBACEAE
Są gruczołami pęcherzykowymi prostymi lub rozgałęzionymi. Reprezentują holokrynowy typ wydzielania, w którym całe komórki gruczołu ulegają uszkodzeniu i przekształcają się w wydzielinę. Leżą w warstwie brodawkowej skóry właściwej, przy mieszkach włosowych. Powstają z nabłonka tych mieszków, do których ostatecznie uchodzą ich przewody gruczołowe, ductus glandularcs. Wytwarzają łój, sebum, który natłuszcza warstwę rogową naskórka, wskutek czego jest ona bardziej odporna i wytrzymała, zwłaszcza na działanie wody, promieni słonecznych, drobnoustrojów oraz na wysychanie. Natłuszcza on również włosy, dzięki czemu stają się one bardziej elastyczne i mniej łamliwe.
Stopień rozwoju i liczba gruczołów łojowych są różne u poszczególnych gatunków ssaków. Zależą one również od miejsca topograficznego skóry i gęstości owłosienia. Są one najlepiej rozwinięte u konia i psa, a bardzo słabo u świni. Można również stopień ich rozwoju łączyć z długością włosów - są one tym większe i bardziej liczne, im włosy są krótsze i odwrotnie. Tak więc największe gruczoły łojowe występują w miejscach przejścia skóry w błonę śluzową. Nie występują natomiast na opuszkach kończynowych, w narządach palcowych, brodawkach mlekowych, płytce nosowej i płytce nosowo-wargowej.
Swego rodzaju modyfikację gruczołów łojowych skóry stanowią gruczoły tarczkowe, glandulac tarsalcs (dawne gruczoły Meiboma) występujące w tarczkach powiek. Ich przewody wyprowadzające uchodzą na krawędziach powiek. Mają one budowę histologiczną typową dla gruczołów łojowych i reprezentują ten sam, holokrynowy, typ wydzielania. Produkują wydzielinę, przypominającą łój, która natłuszcza brzegi powiek i zapobiega wydostawaniu łez przez szparę powiek, poza worek spojówkowy.
U kota występują gruczoły okołoustne. Są to zmodyfikowane gruczoły łojowe, których wydzielina służy do natłuszczania okrywy włosowej.
Do zmodyfikowanych gruczołów skóry u mięsożernych należą również gruczoły około odbytowe, glandulae circumanales, gruczoły zatok przyodbytowych, glandulae sinus paraanales, gruczoły ogona, glandulae caudae oraz wspomniane wyżej gruczoły okołoustne kota. Gruczoły okołoodbytowe występują w pasie skórnym odbytu i wydzielają substancję o charakterze zapachowym. Gruczoły zatok przyodbytowych są przekształconymi gruczołami łojowymi u psa lub potowymi i łojowymi u kota. Występują w ścianach zatok przyodbytowych, które są woreczkowatymi wpukleniami skóry odbytu, średnicy około 2 cm. Wytwarzają tłustą wydzielinę, o ostrym nieprzyjemnym zapachu. Gruczoły ogona występują w skórze jego grzbietowej powierzchni u psa i produkują tłustawą, cuchnącą wydzielinę.
GRUCZOŁY WOSKOWINOWE, GLANDULAE CERUMINOSAE
Występują w skórze przewodu słuchowego zewnętrznego i są w większości specyficznymi gruczołami potowymi, o apokrynowym typie wydzielania. Dołączają do nich gruczoły łojowe. Mieszanina wydzielin obu grup gruczołów i złuszczonych komórek nabłonka tworzy woskowinę uszną, cerumen, zawierającą żółty barwnik, śluz i kropelki tłuszczu. Gruczoły te występują u wszystkich gatunków ssaków, przy czym u psa są reprezentowane tylko przez gruczoły łojowe.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Pochodne powłoki wspólnej - skrót
WŁOSY /sierść, wełna, szczecina/ są pochodnymi naskórka
Funkcje:
Chronią przed wilgocią i utrata ciepła
Budowa:
łodyga - wystaje ponad powierzchnie skory
Korzeń - tkwi w skórze
Cebulka - zgrubienie na końcu korzenia do którego wpukla się brodawka - homolog brodawki skory właściwej /zapewnia wzrost i odżywianie się włosa/
Potoki włosów - różny kat ułożenia włosów; stroszyciele - mięśnie odpowiadające za stroszenie włosów
Rodzaje włosów:
Pokrywowe
Wełniste/ wełna/ są delikatne, maja słabo rozwinięty rdzeń
Ościste /szczecina/ maja wyraźny rdzeń
Długie /grzywa, szczotki, ogon/
Zatokowe = czuciowe = dotykowe - na wargach, policzkach i podbródku/
Gruczoły skórne
Łojowe - holokrynowe SEBUM
Pozostają w ściślej łączności z włosami
Produkują łój, który chroni naskórek od wysychania i pękania oraz namaszcza skore
U owiec miesza się z potem tworząc tluszczopot
Potowe - merokrynowe SUDOR
Pot nawilża włosy i naskórek, chroniąc je przed wysychaniem
Parując - obniża temperaturę ciała
U konia - dobrze rozwinięte a pot bogaty w białko (5%)
Bydło - najlepiej na twarzy
Pies - najsłabiej /wyłącznie na opuszkach palców/
Mlekowe - apokrynowe LAC
Tworzą tzw. zespoły mlekowe zbudowane z:
Trzonu - tkanka gruczołowa (produkuje mleko)
Brodawki - gdzie są przewody wyprowadzające mleko
Prawdziwa - z 1 przewodem
Rzekoma - z wieloma przewodami
Gruczoł mlekowy krowy = wymię, brodawka - strzyk a mleko wyprowadzane jest:
Przewodami mlecznymi
Zatoka mleczna „zbiornik mleka”
Przewodem brodawkowym, który kończy się otworem brodawkowym
Gruczoły skórne /dodatkowe/
Są związane z obrona /tchórz, skunks/ lub z życiem płciowym
Opuszki kończynowe
Poduszeczkowate twory na powierzchniach dłoniowych i podeszwowych kończyn piersiowych i miednicznych z dobrze rozwinięta tkanka podskórna
Funkcje:
Wyczuwanie charakteru podłoża
łagodzenie wstrząsów /amortyzacja/
Wyróżnia się:
Opuszki palcowe / u konia - opuszka kopyta - strzałka/
Opuszki śródręczne lub srodstopne / u konia - ostroga/
Opuszki nadgarstkowe lub stepowe / u konia - kasztan/
Narząd palcowy:
Jest to twarde zakończenie palca /u konia nazwane kopytem, u bydła i świni - racica, i psa i kota - pazurem/
Powstaje przez przekształcenie wszystkich warstw skory /powłoki wspólnej/
Naskórek przekształca się w róg /np. puszkę rogowa/. Umożliwia dobry kontakt z podłożem
Skora właściwa ma duże brodawki warstwy brodawkowej i dobrze rozwinięte naczynia krwionośne, które zapewniają silny rozrost naskórka
Tkanka podskórna jest rozwinięta słabo, występuje tylko w miejscu przejścia skory palca w jego twarde zakończenie
Rogi
Są to wyrostki rogowe na kościach czołowych czaszki pokrytych okostna. Na nich rozpostarta jest skora właściwa /bez tkanki podskórnej/ bardzo gruby naskórek, który tworzy pochwy rogowe