ORGANIZACJA WOJSKOWA POLSKI
( materiały pomocnicze w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie)
NYSA 2003
Wojsko, armia, siły zbrojne - tymi niemal równoznacznymi terminami określa się od tysięcy lat fundamentalną dla istnienia i funkcjonowania państwa jego organizację zbrojną, której siła i sprawność decyduje o skuteczności obrony narodowej w tworzeniu i utrzymaniu bezpieczeństwa narodowego, a w konsekwencji o przetrwaniu i pomyślności narodu.
W środowisku międzynarodowym armia danego państwa - jej stan, siła i sprawność - jest głównym wyznacznikiem wizerunku i siły państwa, decydującym o jego znaczeniu i wiarygodności w stosunkach międzynarodowych, a także o odnoszeniu się do niego innych podmiotów stosunków międzynarodowych. Jednocześnie stan, siła i sprawność armii danego państwa w świadomości otoczenia międzynarodowego odzwierciedlają wolę, umiejętność oraz wysiłek społeczeństwa i władz danego państwa wkładany w budowę i utrzymanie jego suwerenności i niepodległości, a także w tworzeniu bezpieczeństwa międzynarodowego.
Powszechna służba wojskowa włącza obywateli do współuczestnictwa w funkcjonowaniu państwa oraz współodpowiedzialności za jego stan i siłę.
Przez powszechne wychowanie i szkolenie wojskowe, armia narodowa, kształtując postawy patriotyczne i obywatelskie społeczeństwa, nadaje mu właściwe i fundamentalne dla służby wojskowej wartości. Te wartości to: patriotyzm, posłuszeństwo, prawość, dyscyplina, wytrzymałość i solidarność, wiara we własne siły oraz umiejętność działania w zespołach.
Cechy organizacji wojskowej państwa:
dysponowanie możliwością oraz umiejętnością wykorzystania w masowej skali najradykalniejszego środka przemocy, jaką jest broń oraz sposoby i formy jej bojowego wykorzystania, tworzące olbrzymi potencjał niszczenia stanów osobowych, obiektów, sprzętu, terenu i środowiska naturalnego;
przygotowanie i zdolność do prowadzenia walki zbrojnej w obronie państwa i operacjach wojskowych za granicą z uzbrojonym przeciwnikiem, często o wyższym potencjale ludzkim, organizacyjnym czy technologicznym;
autonomiczna struktura wojska, zapewniająca jego działania w skrajnie niekorzystnych i nieprzewidywalnych sytuacjach, łącznie z wojną;
dowodzenie, jako właściwa wojsku forma kierowania ludźmi, oparte na dyscyplinie wojskowej, hierarchizacji stopni i stanowisk wojskowych, hierarchizacji struktur wojskowych oraz sieci stacjonarnych i mobilnych stanowisk dowodzenia, tworzących ściśle scentralizowany system dowodzenia wojskami;
mobilność wojska, umożliwiająca podjęcie i prowadzenie akcji i operacji wojskowych w dowolnym obszarze państwa, a także za granicą. Na mobilność wojska, oprócz zdolności przemieszczania się jednostek i dowództw wojskowych, składa się autonomiczność logistyczna, rozpoznawcza i inżynieryjna, a także zdolność wsparcia wojskowego i cywilnego państwa-gospodarza zgrupowań operacyjnych poza narodowymi terytoriami;
stała gotowość bojowa wojsk, najogólniej rozumiana jako ciągła zdolność sił i środków wydzielonych z ogólnej struktury wojska, a także w każdej jednostce wojskowej, do natychmiastowego podjęcia wstępnych działań bojowych, czy też wsparcia wojskowego władz i społeczeństwa oraz do osiągania wyższych stopni gotowości bojowej, aż do pełnej gotowości bojowej włącznie.
morale wojskowe, które domaga się od żołnierza, aby nabył oraz rozwijał te sprawności, które są do boju potrzebne i bronił ich. Najważniejsze z nich to: męstwo, posłuszeństwo, wytrzymałość, wielkoduszność, cierpliwość, sprawność szybkiej decyzji - a przede wszystkim sprawności regulujące nasz stosunek do kraju i towarzyszy broni.
bezinteresowność poświęcenia żołnierskiego dla Ojczyzny i ogółu społeczeństwa, chodzi tu o ogół obywateli pełniących czynną służbę wojskową i służbę w rezerwie, zarówno w czasie pokoju, jak i przede wszystkim, w okresie wojny, okupacji czy powstań;
sztuka wojenna jako właściwa wojsku dziedzina wiedzy i umiejętności, dotyczących przygotowania i prowadzenia walki zbrojnej, uzbrojonym przeciwnikiem, w której obydwie strony wykorzystując broń dążą do zniszczenia i obezwładnienia przeciwnika, a także do zdobycia i obrony terenu.
wsparcie władz i społeczeństwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń i potrzeb. Cecha ta odnosi się zarówno do działania wewnątrz państwa, jak i do udziału wojska w misjach zagranicznych w ramach operacji humanitarnych i pokojowych.
powszechne wychowanie i szkolenie wojskowe młodzieży i dorosłych. Wychowanie i szkolenie wojskowe młodzieży jest częścią ogólnego systemu edukacji narodowej, którego decydująca rola w tworzeniu przyszłości jest niekwestionowana.
infrastruktura wojskowa, najogólniej określana jako ogół obiektów, urządzeń i instytucji wojskowych zapewniających funkcjonowanie systemu wojskowego państwa.
Wartości wnoszone do funkcjonowania współczesnego państwa, narodu, społeczeństwa i obywatela przez organizację wojskową.
Są one następujące:
w odniesieniu do państwa:
tworzy u kolejnych pokoleń fundamentalne więzi propaństwowe: postawy patriotyczne i obywatelskie, odpowiedzialność, dyscyplinę, posłuszeństwo, porządek, męstwo, wytrwałość, wytrzymałość, cierpliwość, wiarę we własne siły, utożsamianie się z państwem i współodpowiedzialność za państwo;
armia jest podstawowym atrybutem tożsamości państwa, jego suwerenności i niepodległości;
zapewnia trwałość, stabilność oraz ochronę i obronę instytucji i struktur państwa;
zapewnia funkcjonowanie i egzekwowanie prawa, władzy, bezpieczeństwa i porządku publicznego;
wspiera siłą militarną realizację polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa;
odstrasza nieprzyjaciół i broni państwa przed zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego - wewnętrznymi i zewnętrznymi;
tworzy wizerunek siły, sprawności i wiarygodności państwa we własnym społeczeństwie i otoczeniu międzynarodowym;
wspiera wojskowo władze, społeczeństwo oraz instytucje ochrony ludności, bezpieczeństwa i porządku publicznego w sytuacjach szczególnych zagrożeń i potrzeb;
ustawicznie szkoli i organizuje społeczeństwo do obrony narodowej;
2. w odniesieniu do narodu:
jest jednym z podstawowych symboli narodu i jego odrębności, stanowi wojskową organizację narodu;
jest nośnikiem i współtwórcą wojskowych tradycji narodu;
chroni wartości i interesy narodowe i broni ich;
kształtuje więzi narodowe kolejnych pokoleń;
współtworzy siłę narodową;
jest wzorcem i motywacją do służby Ojczyźnie;
jest jednym z głównych źródeł dumy narodowej i aktywności obywatelskiej i patriotycznej;
3. w odniesieniu do społeczeństwa w tym społeczności lokalnych:
stanowi wsparcie wojskowe dla władz w tworzeniu więzi społecznych;
zapewnia ochronę i obronę społeczeństwa, tworzy warunki bezpieczeństwa, rozwoju społeczeństwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń i potrzeb;
stanowi oparcie wojskowe dla organizacji rządowych i pozarządowych;
jest ostoją państwa w terenie;
tworzy społeczne poczucie bezpieczeństwa państwowego;
powszechna służba wojskowa jest głównym sprawdzianem postaw i wartości społecznych obywateli.
4. w odniesieniu do obywatela:
w służbie wojskowej nabywa się i utrzymuje cechy i wartości osobowe - obywatelskie i patriotyczne;
przygotowuje do obrony Ojczyzny, społeczności lokalnych, rodziny oraz siebie samego;
włącza przez służbę wojskową do współtworzenia państwa, narodu i społeczeństwa oraz do odpowiedzialności za ich ochronę oraz pomyślny rozwój;
armia tworzy osobiste poczucie bezpieczeństwa;
tradycje wojskowe i służba wojskowa kształtują pozytywne motywacje życiowe oraz wiarę we własne siły.
Współcześnie siły zbrojne, armię, wojsko można określić:
w ujęciu potocznym - jako ogół instytucji i struktur przygotowanych do prowadzenia walki zbrojnej w obronie narodowej i sojuszniczej;
w ujęciu państwowym - jako zbrojną część organizacji państwa, przeznaczoną do ochrony i obrony siłą interesów narodowych i sojuszniczych przez jej użycie albo groźbę użycia.
Charakteryzuje się ona głównie: dysponowaniem środkami walki zbrojnej i zdolnością jej prowadzenia, zorganizowaniem w struktury pododdziałów, oddziałów, związków taktycznych i operacyjnych, hierarchią stanowisk i stopni wojskowych, scentralizowanym dowodzeniem, dyscypliną i porządkiem wojskowym, bazowaniem na infrastrukturze wojskowej, jednolitym umundurowaniem, własnym systemem szkolenia wojskowego - zawodowego i powszechnego, stałą gotowością bojową w czasie pokoju oraz zdolnością mobilizacyjnego i operacyjnego rozwinięcia w czasie kryzysu i wojny.
Z kolei system wojskowy określa się jako część systemu obronnego państwa obejmującego prawne, doktrynalne, szkoleniowe, materialne, ludzkie i terytorialne elementy organizacji wojskowej państwa umożliwiające tworzenie i funkcjonowanie sił zbrojnych w ścisłym powiązaniu z władzą, społeczeństwem, gospodarką i sojusznikami w obronie narodowej i obronie wspólnej sojuszu.
Siły zbrojne, armia, wojsko czynne stałe czasu pokoju, to ograniczona kadrowo i sprzętowo struktura szkieletowa funkcjonująca w czasie pokoju, stanowiąca około 20-30 % stanu czasu wojny.
Siły zbrojne, armia, wojsko okresu wojny, to właściwa siła zbrojna, rozwijana mobilizacyjnie w okresie wojny do pełnych stanów osobowych, uzbrojenia i sprzętu.
Misje i funkcje sił zbrojnych można rozumieć jako trwałe i naczelne cele narodowe i państwowe, dla których realizacji tworzy się je i utrzymuje. Każde państwo formułuje misję swoich sił zbrojnych inaczej, stosownie do pozycji geopolitycznej, celów politycznych oraz tradycji państwowych i wojskowych.
Misje systemu wojskowego:
1. Misje orężne:
odstraszania nieprzyjaciół i obrony Polski oraz udział w obronie wspólnej NATO;
misje pokojowe (ONZ, NATO, OBWE);
2. Misje nieorężne:
tworzenia przez wychowanie i szkolenie wojskowe więzi państwowych, narodowych i społecznych;
wsparcia władz i społeczeństwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń i potrzeb;
3. Misja koordynacji obronnej:
koordynacji wojskowych i cywilnych przygotowań i działań w obronie narodowej.
Misje obrony terytorialnej:
1. Misje orężne:
obrony miejscowej;
wsparcia wojsk operacyjnych - własnych i wzmocnienia NATO.
2. Misje nieorężne:
ratowania, ochrony i pomocy humanitarnej;
tworzenia podstaw i więzi państwowych, narodowych i społecznych;
3. Misja koordynacji obronnej:
koordynacja wojskowych i cywilnych przygotowań i działań obronnych na szczeblu terytorialnym.
Wypełnianie misji systemu wojskowego odbywa się przez realizację funkcji sił zbrojnych - różnych dla obydwu komponentów - wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej.
Przez funkcje sił zbrojnych można rozumieć zbiór stale podejmowanych działań, wyodrębnionych ze względu na ich rodzaj i sposób wykonywania, składających się na wypełnienie danej misji.
Dla mobilnego elementu systemu wojskowego Polski - wojsk operacyjnych, przygotowanych do działania w strukturach NATO w sojuszniczym planowaniu obronnym, wyróżnia się 14 funkcji sił zbrojnych:
dowodzenie i kierowanie;
rozpoznanie, obserwacja i ocena celów;
wsparcie wywiadowcze;
kształcenie, szkolenie i ćwiczenie;
ochrona i obrona przed bronią NBC;
operacje specjalne;
walka elektroniczna;
izolacja rejonu działań;
logistyka;
projekcja siły;
wielonarodowe operacje połączone;
operacje lądowe;
operacje powietrzne;
operacje morskie.
Funkcje obrony terytorialnej:
Planowanie i organizowanie działań obronnych na szczeblu terytorialnym.
Ochrona i obrona rejonów i obiektów.
Prowadzenie działań nieregularnych w masowej skali.
Zwalczanie desantów dywersji i terroryzmu.
Studia operacyjne terenu.
Współudział w operacyjnym przygotowaniu terytorium do obrony.
Rozpoznanie terytorialne oraz kontrola terenu.
Zarządzanie przestrzenią lądową.
Informowanie o terenie i sytuacji.
Kierowanie ruchem i transportem.
Budowa i utrzymanie przepraw.
Przygotowanie zapór i niszczeń.
Udostępnienie stacjonarnej sieci łączności.
Terytorialne wsparcie logistyczne.
Utrzymanie porządku wojskowego, ochrona i bezpieczeństwo wojsk.
Organizacja współdziałania sił zbrojnych z organami władzy, pozamilitarnymi ogniwami obronnymi i społeczeństwem.
Organizacja świadczeń na rzecz obrony (w tym na rzecz sił zbrojnych).
Reprezentowanie interesów wojsk własnych i NATO przed władzami cywilnymi.
Koordynacja szkolenia ogólnoobronnego, cywilno-wojskowego.
Wsparcie władz i instytucji w działaniach ratowniczych i ochronnych w sytuacji wystąpienia klęsk żywiołowych i innych zagrożeń.
Współudział w zapewnieniu bezpieczeństwa organów władzy w sytuacjach nadzwyczajnych.
OPBMAR i ochrona środowiska w wojsku.
Ochrona ppoż. obiektów wojskowych.
Przewóz wojskowych materiałów niebezpiecznych.
Usuwanie zniszczeń i niewybuchów.
Współudział w umacnianiu świadomości obronnej, narodowej, państwowej i społecznej.
Współudział w tworzeniu więzi społeczno-terytorialnych.
Współudział w wychowaniu obywatelskim i patriotyczno-obronnym młodzieży.
Inspiracja tworzenia i wsparcia organizacji i stowarzyszeń patriotyczno-obronnych.
System mobilizacyjny sił zbrojnych.
Jest oczywiste, że do zapewnienia skutecznej obrony narodowej, decydującej o bezpieczeństwie narodowym w dziedzinie organizacji i działalności państwa, stanowiącej o jego istnieniu, naród i jego państwo muszą, kierując się dyrektywami sprawnego działania, przygotować i wykorzystać maksymalne zasoby ludzkie i materialne oraz zdolności prowadzenia ochrony i obrony narodowej. Jednakże oprócz obrony każdy naród i jego państwo musi ciągle organizować wysiłki dla zaspokojenia egzystencjonalnych potrzeb( wyżywienie, mieszkania, szkolnictwo, kultura, gospodarka itp.), a także wszechstronnie się rozwijać, aby nie wypaść z wyścigu cywilizacyjnego otoczenia międzynarodowego i świata, co groziłoby upadkiem narodu i państwa (bez agresji i wojny). Umiejętne pogodzenie konieczności przygotowania i wykorzystania do obrony narodowej całego potencjału ludzkiego i materialnego z równoczesnym zaspokojeniem potrzeb egzystencjonalnych i rozwoju jest jednym z największych dylematów, przed którymi stoją państwa od zarania swojego istnienia.
Współczesny system mobilizacyjny obejmuje siły zbrojne i gospodarkę w państwie. Siły zbrojne w wyniku przeprowadzonej mobilizacji zmieniają swoje struktury organizacyjne i odpowiednio powiększają się na okres wojny, stosownie do założonych wielkości oraz możliwości ekonomicznych państwa. Zasoby ludzkie, stanowiące potencjał mobilizacyjny państwa są wykorzystywane do:
przydziałów mobilizacyjnych w jednostkach wojskowych sił zbrojnych;
przydziałów organizacyjno-mobilizacyjnych do formacji uzbrojonych (policja, straż graniczna, ABW, BOR, straż miejska, służba więzienna, państwowa straż pożarna itp.);
zabezpieczenia funkcjonowania podmiotów gospodarczych i administracyjnych państwa na okres wojny, tzw. rezerwy reklamowane;
zabezpieczenia ubytków w stanach osobowych walczących wojsk i jednostek wojskowych.
System mobilizacyjny sił zbrojnych został zdefiniowany jako uporządkowany wewnętrznie układ założeń, cech, zasad i norm, regulujących jego funkcjonowanie w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
W ramach tych trzech stanów bezpieczeństwa narodowego w systemie mobilizacyjnym sił zbrojnych realizowane jest (będzie):
w czasie pokoju: planowanie mobilizacyjne, organizowanie przygotowań do mobilizacyjnego rozwijania sił zbrojnych oraz szkolenie w tym zakresie osób uczestniczących w procesie mobilizacyjnym;
w okresie kryzysu: w wyniku oceny zagrożenia bezpieczeństwa narodowego systematyczne podnoszenie gotowości bojowej w siłach zbrojnych przez ich częściowe, wybiórcze, mobilizacyjne rozwijanie;
podczas wybuchu wojny (konfliktu) i w trakcie jej trwania: zintensyfikowanie mobilizacyjnego rozwijania sił zbrojnych oraz ich uzupełnianie, będące następstwem ponoszonych strat w trakcie prowadzonych działań bojowych.
Podstawę funkcjonowania systemu mobilizacyjnego stanowią siły zbrojne czasu pokoju i są one bazą do rozwinięcia odpowiednio liczniejszych sił zbrojnych na okres wojny (konfliktu).
Organizacja i funkcjonowanie systemu mobilizacyjnego sił zbrojnych obejmuje siły zbrojne czasu pokoju oparte na:
zasobach rezerw zgromadzonych w gospodarce narodowej;
wydzielonych na mobilizację nakładach finansowych;
rozwoju demograficznym kraju.
Gotowość bojowa - to stan określający aktualne przygotowanie sił zbrojnych, obejmujący wydzielony potencjał wojskowy oraz całokształt warunków, funkcji i działań materialnych, zapewniających właściwe jego kształtowanie, sprawne rozwijanie i zorganizowane użycie w nakazanym czasie w celu realizacji zadań bojowych lub zagrożeń niemilitarnych przewidzianych na okres zagrożenia (kryzysu) i wojny.
Kryterium gotowości bojowej sił zbrojnych w sytuacji kryzysu militarnego określić należy jako zdolność bojową, czyli gotowość do udaremnienia agresji bądź załamania uderzenia przeciwnika.
Aktualnie obowiązują w naszym kraju trzy stany gotowości obronnej państwa: stała, podwyższona i pełna gotowość obronna państwa oraz cztery stany gotowości bojowej sił zbrojnych: stała, podwyższona, zagrożenie wojenne i pełna gotowość bojowa wojsk.
Stała gotowość bojowa
Celem tego stanu jest utrzymanie sił zbrojnych w gotowości do natychmiastowego podjęcia realizacji zadań, zmierzających do przygotowania wojsk do osłony granic państwa. W tym stanie wojska prowadzą codzienną planową działalność szkoleniową, utrzymują sprawność systemów dowodzenia (kierowania) i alarmowania, pełnia dyżury bojowe i ratownicze. Ponadto gotowe są do zorganizowanego przejścia ze struktur czasu pokoju do struktur czasu wojny, a w razie potrzeby do strategicznego rozwinięcia w okresie militarnego zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub wojny oraz do udziału w misjach pokojowych, akcjach humanitarnych podejmowanych przez organizacje międzynarodowe i likwidacji zagrożeń niemilitarnych.
Stała gotowość bojowa
Celem tego stanu jest przygotowanie odpowiednich sił i środków do podjęcia dalszych działań (planowanego użycia), tj. osłony strategicznej granic oraz likwidacji zagrożeń niemilitarnych. W tym stanie wojska pozostają w miejscu stałej dyslokacji i w rejonach pełnienia dyżurów bojowych oraz realizują określone dla tego stanu przedsięwzięcia, podnoszące ich gotowość do wykonania zadań bojowych lub przeprowadzenia mobilizacji.
W podwyższonej gotowości bojowej jednym z głównych zadań jest zapewnienie realizacji przedsięwzięć organizacyjnych i podwyższających sprawność jednostek wojskowych w zakresie szybkiego przeprowadzenia ich mobilizacji przewidzianej w kolejnych wyższych stanach gotowości bojowej.
Do zasadniczych zadań w tym stanie należy:
utrzymanie w jednostkach wojskowych określonego stanu ewidencyjnego żołnierzy oraz uzbrojenia i sprzętu wojskowego w gotowości do działania;
rozwijanie grup operacyjnych przewidzianych procesem osiągania wyższych stanów gotowości bojowej lub użyciem sił ratowniczych oraz zapewniającym ciągłość pracy systemu kierowania;
wydzielenie dodatkowych sił i środków rozpoznania skażeń promieniotwórczych oraz ich monitorowanie;
przygotowanie systemu kierowania ruchem wojsk do rozwinięcia;
przygotowanie do rozwinięcia wojennego systemu dowodzenia;
realizacja przedsięwzięć o charakterze kadrowo-mobilizacyjnym;
nawiązanie bezpośredniego kontaktu przez WSzW i WKU z terenowymi organizacjami administracji rządowej i samorządowej w zakresie przygotowania do realizacji zadań mobilizacyjnych oraz zabezpieczenia mobilizacyjnego rozwijanych jednostek wojskowych.
Gotowość bojowa „Zagrożenie wojenne”
Celem tego stanu jest osiągnięcie gotowości do osłony strategicznej granic i terytorium kraju oraz dokonanie częściowego mobilizacyjnego rozwinięcia sił zbrojnych, aby osiągnąć zdolność do militarnej obrony RP. Stan gotowości bojowej „Zagrożenie wojenne” może być wprowadzony bezpośrednio ze stałej lub podwyższonej gotowości bojowej. W stanie tym jednostki wojskowe uruchamiają lub prowadzą mobilizacyjne rozwinięcie części lub całości sił zbrojnych, w zależności od stopnia zagrożenia. Następuje, zatem osiąganie zdolności bojowej do działań przez część sił głównych obrony państwa.
Do zasadniczych zadań w tym stanie należy:
utrzymywanie określonego stanu ewidencyjnego żołnierzy i sprzętu jednostki w gotowości do rozpoczęcia działań, stosownie do zagrożenia;
wydzielenie sił i środków do osłony granic państwa;
zapoczątkowanie rozwijania pierwszych elementów wojennego systemu dowodzenia;
intensyfikowanie działań rozpoznawczo-operacyjnych;
odwołanie kadr z kursów, szkoleń, studiów do macierzystych jednostek;
rozwijanie pozostałych sił i środków Systemu Wykrywania Skażeń;
uzupełnianie zapasów środków materiałowych i bojowych;
pobieranie sprzętu i wyposażenia przechowywanego poza rejonami rozmieszczenia jednostek.
Pełna gotowość bojowa
Celem tego stanu gotowości bojowej jest osiągnięcie zdolności do militarnej obrony państwa oraz realizacji zadań bojowych całości sił zbrojnych. Stan pełnej gotowości bojowej można osiągnąć przechodząc przez kolejne stany gotowości bojowej lub „lawinowo” - z pominięciem pośrednich stanów gotowości bojowej wojsk.
W stanie tym realizuje się wszystkie przedsięwzięcia przewidziane w poprzednich stanach gotowości bojowej, a ponadto:
po mobilizacyjnym rozwinięciu jednostek wojskowych utrzymuje się stan ewidencyjny żołnierzy ze sprzętem i wyposażeniem w miejscach stałej dyslokacji (rejonach alarmowych lub doraźnie wyznaczonych rejonach) w gotowości do rozpoczęcia zadań stosownie do planowego użycia;
uruchamia się plany operacyjne i zapewnia zdolność jednostkom wojskowym do realizacji tych zadań;
rozwija się w całości wojenny system dowodzenia;
przechodzi się na zaopatrzenie i działalność kadrową czasu wojny;
przygotowuje się zintegrowany system rozpoznawania i obrony powietrznej do działań wojennych;
WSzW i WKU kieruje zabezpieczeniem mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojskowych;
uczelnie wojskowe promują słuchacz ostatniego rocznika i kierują ich do jednostek;
następuje strategiczno-operacyjne rozwinięcie całości sił zbrojnych.
Wyższe stany gotowości bojowej wojsk wprowadza się na zarządzenie lub rozkaz szefa Sztabu Generalnego WP, a w razie wybuch wojny na rozkaz naczelnego dowódcy SZ RP.
Sposoby osiągania gotowości bojowej
Sposób osiągania wyższych stanów gotowości bojowej zależny jest od kilku czynników, które wpływają na jego wybór:
rozwoju sytuacji polityczno-militarnej, w tym sytuacji grożącego konfliktu zbrojnego w różnej czasoprzestrzeni i różnej wielkości;
założeń operacyjno-strategicznego użycia sił zbrojnych;
intensywności działań dyplomatycznych i przygotowań obronnych państwa;
stopnia skompletowania składników obronnych sił zbrojnych gotowych do natychmiastowego użycia lub osiągania gotowości bojowej po zmobilizowaniu się do etatów czasu „W”
Prognozy i badania naukowe przewidują, że przyszły konflikt zbrojny może być poprzedzony narastaniem napięcia dyplomatycznego i politycznego, przekształcającego się w ostrą eskalację żądań gospodarczych i terytorialnych, doprowadzających w konsekwencji do wybuchu wojny w okresie najmniej korzystnym dla zaatakowanego państwa.
Proces osiągania wyższych stanów gotowości bojowej SZ RP może być realizowany przez:
podniesienie stopnia dyspozycyjności sił i środków (przerwanie urlopów, zakaz opuszczania garnizonów, ograniczenie promienia wykorzystania środków transportowych);
podnoszenie stopnia skompletowania JW. (powołanie żołnierzy rezerwy i pobranie środków transportowych z gospodarki narodowej);
wprowadzenie dyżurów na stanowiskach dowodzenia;
uruchomienie dodatkowych środków łączności;
uzupełnienie zapasów materiałowych i załadowanie ich na środki transportowe;
przygotowanie uzbrojenia i sprzętu;
załadowanie zapasów na środki transportowe;
rekonesans dróg i rejonów alarmowych;
uaktualnienie dokumentacji (planów osiągania wyższych stanów gotowości bojowej);
uzupełnienie stanów osobowych, uzbrojenia i sprzętu do etatów „W”;
przejście na wojenny system dowodzenia;
przejście na gospodarkę czasu „W”;
postawienie zadań bojowych;
zdanie zbędnej dokumentacji i przekazanie obiektów koszarowych.
Siły zbrojne w czasie pokoju
Siły zbrojne wypełniają swoje misje i funkcje w ochronie i obronie interesów narodowych i wspólnych interesów NATO we wszystkich stanach bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego - w czasie pokoju, w sytuacjach kryzysu oraz w okresie wojny i ewentualnej okupacji części lub całości terytorium. Podstawowym warunkiem spełnienia misji i funkcji sił zbrojnych jest zapewnienie sprawności systemu mobilizacyjnego oraz utrzymanie gotowości bojowej.
Pokój, czyli stan bez wojny jest największą wartością i dążeniem społeczeństw umożliwiając zaspakajanie potrzeb społecznych oraz stały rozwój gospodarki i kultury. Jednakże stan bez wojny nie oznacza stanu bez sił zbrojnych. Wprost przeciwnie - to właściwa i skuteczna strategia wojskowa oraz odpowiednie siły zbrojne decydują o trwałości utrzymania pokoju.
W celu zachowania trwałego pokoju siły zbrojne spełniają wiele misji i funkcji:
Odstraszanie
Jest formą pośredniego wykorzystania sił zbrojnych w obronie narodowej i obronie wspólnej sojuszu, polegającej na zniechęceniu potencjalnego przeciwnika do użycia przemocy, w tym zbrojnej, przez wykazanie mu, że w toku działań może on ponieść znacznie większe straty niż ewentualne korzyści.
Wiarygodność odstraszania Polski, oprócz członkostwa w NATO, może zapewnić obronny system wojskowy, składający się z wojsk operacyjnych i powszechnej obrony terytorialnej, zdolnej do prowadzenia działań nieregularnych w masowej skali oraz wsparcia wraz z całym społeczeństwem działania wojsk operacyjnych własnych i ewentualnego wzmocnienia ze strony NATO.
Kształcenie kadr dowódczych i szkolenie wojsk
Głównym źródłem tworzenia siły obronnej państwa oraz utrzymania sprawności i gotowości bojowej wojska jest ciągły proces kształcenia kadr dowódczych i szkolenia wojsk obejmujący:
kształcenie kadr dowódczych w szkołach i na uczelniach wojskowych;
powszechne wychowanie i szkolenie wojskowe młodzieży przygotowujące do wypełniania konstytucyjnego obowiązku obrony Ojczyzny;
szkolenie rezerw osobowych;
szkolenie dowództw, sztabów i wojsk, w tym także wspólne ćwiczenia sojusznicze.
Misje i operacje wojskowe
W czasie pokoju siły zbrojne spełniają szereg misji i przeprowadzają wiele operacji wojskowych, innych niż wojna, na obszarze kraju i za granicą:
wsparcie wojskowe władz i społeczeństwa w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych (klęski żywiołowe, katastrofy techniczne i ekologiczne) i nagłych potrzeb (np.: akcje poszukiwawczo-ratownicze na morzu i lądzie, organizacja wielkich zgromadzeń ludności itp.);
udział w misjach i operacjach pokojowych poza granicami Polski w ramach mandatu ONZ, OBWE i NATO.
Siły zbrojne w sytuacjach kryzysowych
Pojęcie kryzysu jako kategorii bezpieczeństwa narodowego lub międzynarodowego, wyrażające zaistnienie lub narastanie zagrożenia militarnego i niemilitarnego, mogących destabilizować bezpieczeństwo i doprowadzić do konfliktu zbrojnego (wojny) bądź katastrofy humanitarnej, ekologicznej itp., wiąże się nieodłącznie z koniecznością użycia sił zbrojnych do zapobiegania i przeciwdziałania kryzysom oraz rozwiązywania ich.
Operacje reagowania w sytuacjach kryzysowych w obronie narodowej
W sytuacjach kryzysowych, których źródłem są zagrożenia niemilitarne (np.: klęski żywiołowe, katastrofy techniczne i ekologiczne, zagrożenia terrorystyczne itp.) siły zbrojne wspierają władze i społeczeństwo zgodnie z wcześniej opracowywanymi i stale aktualizowanymi planami, do których realizacji przygotowana jest większość jednostek wojskowych tworzone czy też specjalne jednostki, np.: bataliony ratownictwa inżynieryjnego. Pierwszy rzut wsparcia wojskowego stanowią wojska obrony terytorialnej szczególnie przygotowane do tego rodzaju zadań. Drugim rzutem wsparcia są wojska operacyjne, zwłaszcza ich jednostki lotnicze, wojska inżynieryjne oraz wojska chemiczne. Wojskowe wsparcie koordynują z władzami cywilnymi terytorialne organy dowodzenia dowództwa Okręgów Wojskowych, WSzW i WKU. W sytuacjach szczególnych zagrożeń władze państwowe mogą zarządzić mobilizację wybranych jednostek wojskowych bądź żołnierzy rezerwy wybranych specjalności wojskowych.
Prawne możliwości użycia wojsk w sytuacjach kryzysowych tworzą ustawy o stanach nadzwyczajnych i wydane na ich podstawie rozporządzenia wykonawcze. W czasie stanu klęski żywiołowej jednostki wojskowe mogą brać udział w działaniach ratowniczych lub prewencyjnych, do których zalicza się:
współudział w monitorowaniu zagrożeń;
wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń;
wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych;
ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia;
wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach;
współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania zagrożeń;
izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej;
wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych dobrach kultury;
prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych;
usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie;
likwidowanie skażeń i zakażeń biologicznych;
wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej;
współudział w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyjnych;
udzielanie pomocy medycznej oraz wykonywanie czynności sanitarno-higienicznych i przeciwepidemicznych.
W czasie stanu wyjątkowego siły zbrojne mogą być użyte do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli zastosowane siły i środki zostały wyczerpane. W warunkach tych żołnierzom przysługuje prawo użycia środków przymusu bezpośredniego i broni palnej.
Operacje militarne inne niż wojna
Zgodnie z doktryną NATO w sytuacjach, w których potencjalny konflikt lub agresja stwarzają zagrożenie warunków pokoju, siły wojskowe mogą zostać użyte w celu zachowania lub przywrócenia pokoju lub też w celu stabilizacji sytuacji, możliwie bez użycia zasobów bojowych. Takie działania, które polegają na prewencyjnym rozmieszczeniu sił, służyłoby zapobieganiu konfliktom, przywracaniu pokoju przez rozwiązywanie lub zakończenie konfliktu, zanim ten zdąży ulec eskalacji do stanu wojny, lub mogą mieć charakter pomocy przy odbudowie pokoju po zakończeniu konfliktu (wojny).
Operacje inne niż wojna mogą obejmować:
zapobieganie konfliktom;
kontrolę zbrojeń i działania zapobiegające ich rozprzestrzenianiu;
operacje wspierania pokoju;
budowanie pokoju;
operacje niesienia pomocy humanitarnej;
operacje ewakuacji niewalczących.
1. Siły zbrojne w okresie wojny
a) Polska wobec wojny
Wojna określana ogólnie jako „konflikt zbrojny między państwami, blokami państw, narodami lub klasami społecznymi oraz kontynuacja polityki środkami przemocy w celu osiągnięcia określonych interesów politycznych, ekonomicznych lub ideologicznych mimo tragedii, jakie niesie, jest stałym i nieodłącznie towarzyszącym ludzkości środkiem rozwiązywania sporów.
W warunkach członkostwa w NATO przygotowanie Polski do wojny należy rozpatrywać według trzech hierarchicznych scenariuszy:
Polska prowadzi samodzielnie (bez pomocy) wojnę w swojej obronie;
Polska prowadzi wojnę w swojej obronie przy wsparciu sojuszu;
Polska uczestniczy w wojnie poza swym terytorium w ramach obrony wspólnej NATO.
b) Współczesny charakter zagrożenia militarnego (agresji)
Współczesne środki walki zbrojnej: rażenia (ogniowego-broń rakietowa, lotnictwo, artyleria; elektronicznego) oraz manewru wojskami (powietrzem, lądem) umożliwiają uderzenie i wtargnięcie powietrzno-lądowe wojsk agresora na całe terytorium Polski w następującej kolejności:
Uderzenie sił specjalnych na newralgiczne obiekty kierowania państwem i dowodzenia siłami zbrojnymi w celu ich sparaliżowania i zniszczenia.
Uderzenie radioelektroniczne na systemy kierowania państwem, dowodzenia wojskami i kierowania środkami walki w celu ich sparaliżowania i wyłączenia.
Uderzenie rakietowo-lotnicze oraz desantowe w celu obezwładnienia i zniszczenia organów kierowania państwem i dowodzenia wojskami, systemów obrony powietrznej oraz zgrupowań wojsk operacyjnych, a także systemu komunikacji lądowej (mosty, węzły drogowe).
Wtargnięcie zgrupowań wojsk zmechanizowanych i pancernych prowadzące do rozbicia sił obrony i opanowanie ważnych obiektów oraz rejonów.
c) Współczesny charakter obrony militarnej państwa
Współczesna obrona przestrzenna państwa obejmuje:
Obronę miejscową tworzoną przez powszechną obronę terytorialną, broniącą wszystkich ważnych obiektów i rejonów łącznie z miejscowościami oraz podejmującą natychmiast po wtargnięciu agresora działania nieregularne w masowej skali.
Obronę operacyjną prowadzoną przez wojska operacyjne, polegającą na wykonaniu manewru i uderzeniu, na powstrzymane przez miejscową obronę zgrupowania agresora lub też przejść do obrony we współdziałaniu z obroną miejscową na terenach jego wtargnięcia.
d) Siły zbrojne w okresie zagrożenia wojennego
W okresie zagrożenia wojennego, na podstawie decyzji władz państwa, realizuje się następujące zasadnicze przedsięwzięcia:
Osłonę strategiczną, polegającą na rozwinięciu systemu obrony przeciwlotniczej, wzmocnieniu ochrony i obrony granic lądowych i morskich, obronie ważnych obiektów i rejonów. Celem osłony strategicznej jest niedopuszczenie do zaskoczenia strategicznego przez agresora oraz stworzenie warunków koniecznych do rozwinięcia sił zbrojnych.
Mobilizacyjne i operacyjne rozwinięcie sił zbrojnych, mające na celu uzyskanie ich pełnej gotowości bojowej, oraz zajęcie przez nie rejonów wyjściowych.
Rozwinięcie wojennego systemu dowodzenia siłami zbrojnymi.
Rozwinięcie systemu wsparcia i zabezpieczenia własnych wojsk operacyjnych i wzmocnienia sojuszniczego.
e) Siły zbrojne w okresie wojny
W pierwszym okresie wojny głównym celem sił zbrojnych jest odparcie powietrznych, morskich i lądowych uderzeń agresora oraz jak najszybsze powstrzymanie lub zatrzymanie wtargnięcia zgrupowań agresora. Są to warunki konieczne do zachowania i odtworzenia zdolności bojowej przez wojska operacyjne.
W drugim okresie wojny wojska operacyjne własne z ewentualnym wzmocnieniem sił sojuszniczych dokonują manewru (zajęcia korzystnego położenia w stosunku do sił nieprzyjaciela) w celu wykonania przeciwuderzeń lub przejścia do obrony. Równocześnie obrona terytorialna prowadzi obronę powszechną na kierunkach wtargnięcia agresora-w formie obrony ważnych obiektów i rejonów, oraz działań nieregularnych w masowej skali. Kluczowe zadanie spoczywa w tym okresie na kierownictwie państwa i dowództwie sił zbrojnych, które dąży do odtworzenia systemu kierowania państwem i dowodzenia sił zbrojnych oraz koordynacji działań wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej z działaniami ochronnymi i obronnymi władz i społeczeństwa.
W skrajnie niekorzystnym przebiegu działań obronnych i przy wtargnięciu agresora może nastąpić wycofanie wojsk operacyjnych z terytorium Polski, a na obszarach zajętych obronę powszechną w formie działań nieregularnych będzie prowadzić obrona terytorialna przy wsparciu społeczeństwa.
2. Opór na terenach okupowanych
Polska w części lub całości terytorium może znaleźć się pod okupacją innego państwa w wyniku:
stanu anarchii;
pełzającej agresji, trwającej wiele lat, polegającej na stopniowym zwiększaniu obecności obcych wojsk w ramach współpracy wojskowej itp.;
wojny i niepomyślnego dla Polski jej wyniku początkowego lub końcowego.
Celem obrony narodowej na terenach okupowanych będzie zapewnienie maksymalnej ochrony ludności, majątku narodowego, instytucji narodowych i państwowych przed destrukcyjnym działaniem okupanta oraz prowadzenie powszechnej walki cywilnej i zbrojnej dla ciągłego i systematycznego niszczenia sił zbrojnych oraz aparatu okupacyjnego, samodzielnie przez naród lub przy współdziałaniu z polskimi wojskami operacyjnymi znajdującymi się poza granicami, a także z sojusznikami.
Podstawową organizację do obrony narodowej stanowić będzie powszechna obrona terytorialna, składająca się z terytorialnych organów dowodzenia, oraz wojsk obrony terytorialnej, ściśle współdziałających z cywilną organizacją obrony narodowej.
Główną formą walki zbrojnej będą prowadzone w powszechnej skali działania nieregularne.
3. Działania humanitarne wojska
Działania humanitarne wojska to takie systemowe przedsięwzięcia z jego udziałem, których celem jest ochrona życia i zabezpieczenie obywateli przed działalnością zorganizowanej przestępczości i skutkami działań militarnych, katastrof, kataklizmów i innych czynników, zakłócających środowisko naturalne oraz zagrażających godności i wolności obywateli.
Podstawową płaszczyzną współdziałania wojsk OT ze strefą pozamilitarną w ramach działań humanitarnych są przedsięwzięcia organizowane przez obronę cywilną, a głównie wchodzącą w zakres ratownictwa i ewakuacji ludności. Do działań humanitarnych wojsk obrony terytorialnej można zaliczyć:
współudział w działaniach ratowniczo-pomocowych na rzecz ludności;
działania rozjemcze i inne im podobne, mające na celu wsparcie przedsięwzięć odnoszące bezpieczeństwo publiczne społeczeństwa;
działania porządkowo-ochronne;
działania obserwacyjno-meldunkowe w części dotyczącej zbierania i opracowywania danych, służących przeciwdziałaniu zagrożeniom cywilizacyjnym i militarnym, mającym negatywne oddziaływanie na społeczeństwo już w czasie pokoju, oraz ich zwalczaniu;
oczyszczanie- przywracanie biernego bezpieczeństwa terenu.
18