CYWILNA ORGANIZACJA

OBRONY NARODOWEJ

(materiały pomocnicze w Państwowe Wyższej Szkole Zawodowej

w Nysie)

NYSA 2004

Stałym i nieustannie doskonalonym narzędziem obrony narodowej są siły zbrojne. Wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa narodowego mają obecnie złożony asymetryczny charakter. Radzenie sobie z nimi wymaga integracji działań cywilno - wojskowych w taki sposób, by skuteczność działania połączyć z jego ekonomicznością przez wykorzystanie wszystkich atutów siły narodowej danego państwa.

Współcześnie, jak nigdy dotąd, obrona narodowa zależy od aktywności cywilnej.

Sektor cywilny, tworzący cywilną organizację obrony narodowej, pełni nie tylko funkcję usługową na rzecz sił zbrojnych, lecz wnosi także twórczy wkład w budowanie bezpieczeństwa narodowego.

Planowanie cywilne na okres

nadzwyczajnych zagrożeń w NATO

Dla powodzenia operacji realizowanych przez NATO ogromne znaczenie mają również związki między siłami Sojuszu i lokalnymi władzami cywilnymi.

Współpraca cywilno - wojskowa jest wzajemnie zależna: władze cywilne coraz częściej potrzebują środków wojskowych, z drugiej strony dla operacji militarnych ogromne znaczenie ma wsparcie cywilne, jak np.: logistyka, komunikacja, wsparcie medyczne i poparcie społeczne.

Problematyka koordynacji narodowych działań w celu zapewnienia lepszych efektów wykorzystania cywilnych zasobów w realizacji strategicznych celów sojuszu stanowi przedmiot planowania cywilnego na sytuacje nadzwyczajnych zagrożeń (Civil Emergency Planning - CEP).

Główna rola CEP wynika z fundamentalnych zadań bezpieczeństwa NATO i obejmuje trzy zasadnicze dziedziny aktywności:

a) wsparcie militarnych i kryzysowych operacji reagowania;

b) wsparcia władz narodowych w czasie zagrożeń nadzwyczajnych;

c) ochronę ludności cywilnej.

CEP to „cywilne planowanie kryzysowe” lub „planowanie cywilne”, które jest zespołem przedsięwzięć organizacyjnych i planistycznych, zapewniających w miarę poprawne funkcjonowanie struktur państwa, ochronę ludności cywilnej, wsparcie operacji sił zbrojnych i koordynację pomocy w razie zaistnienia takiej konieczności, w sytuacji katastrof, kryzysu i wojny.

Obejmuje niemal wszystkie dziedziny funkcjonowania państwa z wyłączeniem sektora militarnego i dyplomacji.

Z planowaniem cywilnym wiąże się gotowość cywilna, rezultat planowania cywilnego, rozumiana jako stan zorganizowania cywilnych struktur państwa, który zapewnia zdolność do podjęcia zorganizowanego i efektywnego działania zgodnie z przygotowanymi planami lub stosownie do zadań wynikających z sytuacji zagrożenia.

Zadaniem planowania cywilnego NATO na sytuacje nadzwyczajne jest opracowanie wspólnych planów efektywnego wykorzystania sojuszy cywilnych zasobów wspierania strategii sojuszu. Przygotowanie cywilne i zarządzanie zasobami spoczywa głównie na poszczególnych państwach, niezbędna jest jednak koordynacja w ramach NATO, odpowiada za to Wysoki Komitet Planowania Cywilnego na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń (SCEPC).

Podstawowe cele planowania cywilnego NATO i poszczególnych państw to:

• wsparcie wojska i współpraca z siłami zbrojnymi w czasie pokoju, kryzysu i wojny;

• zapewnienie funkcjonowania administracji w okresie kryzysu i wojny oraz racjonalnego wykorzystania zasobów cywilnych;

• zapewnienie w okresie kryzysu możliwego do zaakceptowania poziomu życia społecznego i gospodarczego;

• pomoc i ochrona ludności cywilnej w okresie kryzysu i wojny;

• doradztwo dla sojuszu we wszystkich dziedzinach odnoszących się do gotowości cywilnej.

Odpowiedzialność za koordynację poszczególnych obszarów planowania cywilnego Rada Północnoatlantycka powierzyła dziewięciu komitetom i komisjom planowania cywilnego podległym Wysokiemu Komitetowi Planowania Cywilnego (SCEPC).

Są one odpowiedzialne za koordynację planowania w obszarach:

• Europejskiego transportu śródlądowego. Komisja koordynuje planowanie wykorzystania na czas kryzysu i wojny portów morskich, awaryjnych kotwicowisk, transportu kolejowego, drogowego, żeglugi śródlądowej, kontenerów z ich infrastrukturą, lądowego transportu ropy, paliw i smarów włącznie z transportem rurociągami, transportu amunicji, materiałów wybuchowych i innych niebezpiecznych ładunków, współpracy służb portowych i obsługi lokalnych torów wodnych z Komisją Planowania Przewozów Oceanicznych.

• Przewozów Oceanicznych. Odpowiada za: realizowanie wspólnego planowania z władzami militarnymi NATO; planowanie dostępności cywilnych zdolności żeglugowych, stosownie do wymogów sojuszu na okres kryzysu i wojny, przez odpowiednie przygotowania zarządzania kryzysowego w obszarze żeglugi; planowanie odpowiednich ubezpieczeń dla floty handlowej wspierającej sojusz; sporządzenie i utrzymanie listy ekspertów przemysłu i ich szkolenie w wypełnianiu zadań z zakresu zarządzania kryzysowego oraz korzystania z ich rad podczas wypracowywania ustaleń w tej dziedzinie; zapewnienie niezbędnej koordynacji z innymi zarządami i komitetami transportowymi oraz innymi organami NATO stosownie do okoliczności; wspieranie działań CEP w odniesieniu do krajów współpracujących; przegląd własnej aktywności w świetle dostępności zasobów i rozwoju potrzeb sojuszu.

• Lotnictwa cywilnego. Komitet ten odpowiada za planowanie obsadzenia personelem i realizowanie połączonego planowania cywilno - wojskowego koniecznego do zapewnienia zdolności cywilnego transportu powietrznego NATO w zakresie wspierania sił zbrojnych w okresie kryzysu; utrzymanie grupy przygotowanych ekspertów, rozwijanie programów szkolenia, planowania przyszłych działań, zapewnienie niezbędnej koordynacji z innymi komisjami i komitetami oraz innymi organami NATO stosownie do okoliczności.

• Planowania Paliwowego. Do zadań komitetu należy planowanie, organizacja, zabezpieczenie personalne i działania zespołu zajmującego się paliwami płynnymi; rozwijanie i utrzymanie przygotowań dla sprostania potrzebom cywilnym i militarnym, które nie mogą być zaspokojone w ramach funkcjonowania rynku i przygotowań kryzysowych różnych organizacji międzynarodowych na dowolnym poziomie kryzysu i wojny, a także doradzanie i decydowanie o ich wdrażaniu w okresie kryzysu i wojny stosownie do okoliczności.

• Żywności i rolnictwa. Komitet realizuje zadania z zakresu planowania, organizacji, zabezpieczenia personalnego i działań zespołu do spraw wyżywienia i rolnictwa.

• Gotowości przemysłu. Komitet odpowiada za: planowanie obsadzenia personelem i działań ekspertów przemysłu, rozwijanie w niezbędnym zakresie połączonego planowania cywilno - wojskowego w celu zabezpieczenia cywilnych zdolności NATO dla wspierania potrzeb materiałowych wojska.

• Łączności cywilnej. Komitet ten jest odpowiedzialny za planowanie obsadzenia personelem i działania reprezentacji łączności cywilnej, rozwijanie i koordynowanie w czasie pokoju koniecznych przygotowań dla zapewnienia w praktycznym wymiarze zdolności utrzymania łączności cywilnej na użytek cywilny i wojskowy, utrzymanie grupy przygotowanych ekspertów do pełnienia służby w czasie kryzysu i wojny.

• Obrony cywilnej. Komitet odpowiada za: przegląd i ocenę narodowych przygotowań w zakresie ochrony ludności cywilnej oraz przedkładanie przedmiotowych propozycji stosownie do okoliczności; doskonalenie ustaleń zarządzania kryzysowego w zakresie wspierania aktywności misji pokojowych i w obszarach przemieszczania ludności, pomocy humanitarnej i ochrony populacji, włączając w to zapewnienie personelu do wspierania tych przedsięwzięć, pełnienie centralnego punktu kontaktowego sojuszu w zakresie planowania przed wystąpieniem katastrofy i prowadzenia analiz po katastrofie, udzielanie pomocy w planowaniu i przygotowaniu ćwiczeń NATO przez udział ekspertów oraz planowanie i przygotowanie dorocznych ćwiczeń z zakresu monitoringu i ostrzegania.

• Planowania medycznego. Komitet ten prowadzi planowanie obsadzenia personelem i podejmuje działania medyczne, utrzymuje grupę ekspertów przygotowanych na wypadek kryzysu do służby.

Działalność NATO w zakresie planowania cywilnego jest wypadkową działań narodowych w tej części, która stanowi niezbędne minimum dla sprawnej aktywności sojuszu. W wymiarze narodowym cywilna aktywność w obronie narodowej jest znacznie szersza i o wiele bardziej złożona.

Organizacja funkcjonowania cywilnej

części obrony narodowej w Polsce

Misja obrony narodowej polega na ochronie i obronie interesów życiowych z zakresu bezpieczeństwa narodowego, a tym samym na zapewnieniu trwałości państwa jako instytucji politycznej, i społeczeństwa - w obliczu różnorodnych wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa narodowego. Dotyczy dwóch podmiotów: państwa jako instytucji politycznej oraz społeczeństwa, a więc ogółu obywateli zamieszkujących to państwo.

Podstawą polityki bezpieczeństwa państwa stanowią następujące wartości:

- przetrwanie;

- integralność terytorialna;

- niezależność polityczna, jakość życia.

Funkcją systemu obrony narodowej określać będziemy zbiór typowych, powtarzalnych i sformalizowanych działań tego systemu, który ze względu na rodzaj podejmowanych zabiegów pozwala na wyodrębnienie go spośród innych systemów w państwie. Obrona narodowa przeznaczona jest do ochrony i obrony interesów narodowych. A zatem, funkcje obrony narodowej będą wynikały z funkcji państwa w zakresie bezpieczeństwa narodowego, obejmując m.in.:

• w ramach funkcji wewnętrznych państwa: zapewnienie ochrony porządku konstytucyjnego w państwie, bezpieczeństwa i porządku publicznego, czyli utrzymanie spokoju i normalności zachowań w stosunkach międzyludzkich oraz ochrona życia, zdrowia i dóbr przed bezprawnymi zamachami, a także ochrona życia, zdrowia, dóbr i środowiska przed skutkami działań człowieka oraz sił natury;

• w ramach sił zewnętrznych: zapewnienie przetrwania państwa i narodu wobec wyzwań i zagrożeń o charakterze międzynarodowym, zapewnienie integralności terytorialnej i nienaruszalności granic państwa, oraz niezależności politycznej;

• w ramach funkcji kulturalno - wychowawczych: kształtowanie postaw i zachowań obywatelskich, upowszechnianie idei i morale narodowego;

• w ramach funkcji kulturalno - organizatorskich: gwarantowanie ochrony interesów gospodarczych państwa przed działaniami zewnętrznymi;

• w ramach funkcji socjalnych: zapewnienie właściwego wykorzystania zasobów ludzkich do celów obrony narodowej.

Misje obrony narodowej w ujęciu przedmiotowym realizowane są, więc z dwojakim przeznaczeniem:

1. Ofensywna strategia obrony narodowej. Jest to oddziaływanie na otoczenie, skąd wypływają wszelkie wyzwania i zagrożenia żywotnych interesów narodowych, wpływanie na zachowanie innych podmiotów stosunków międzynarodowych, na poszczególnych ludzi, różne organizacje i grupy ludzi oraz kształtowanie korzystnych warunków w świecie materialnym. Jest to zachowanie obronne mające na celu niedopuszczenie do zmian, które leżą w zamiarze jakiegoś podmiotu działającego w stosunku do państwa lub do działania sił natury, czy też katastrof technicznych o charakterze destrukcyjnym.

2. Defensywna strategia obrony narodowej. Przygotowanie się i roztoczenie ochrony nad największymi wartościami obrony narodowej, czyli żywotnymi interesami narodowymi. W tym wypadku chodzi o przeciwdziałanie urzeczywistnionym zagrożeniom, godzącym w bezpieczeństwo przez ich zwalczanie oraz o uchronienie największych wartości (życia, zdrowia, dóbr) przed ich skutkami.

W obronie narodowej wyróżniamy elementy o charakterze militarnym i niemilitarnym. Ten podział nie oznacza jednak, że nie uczestniczą one w realizacji wspólnych misji i celów obrony narodowej. Jedyna różnica wynika z charakteru tych elementów. Obrona niemilitarna jest osiąganiem celów obrony narodowej narzędziami o charakterze niemilitarnym, przy czym należy zdecydowanie podkreślić fakt więzi łączących sferę militarną z cywilną w osiąganiu jednolitych celów, a gdy zajdzie taka potrzeba - we wzajemnym wspieraniu się i uzupełnianiu funkcjonalnym.

Interdyscyplinarne działania w obronie narodowej pozwalają wyróżnić określone funkcje, w których dominującą rolę odgrywają ogniwa cywilne.

Są to następujące funkcje:

• obrona w dziedzinie gospodarczej i infrastruktury ekonomicznej kraju;

• ochrona ludności;

• ochrona zdrowia;

• ochrona porządku konstytucyjnego;

• ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego;

• obrona zintegrowanego zarządzania granicą państwową, w tym ochrona granic państwowych;

• ochrona i obrona w dziedzinie informacyjnej;

• edukacja dla bezpieczeństwa;

• obrona w dziedzinie kultury narodowej.

Cywilne wsparcie sił zbrojnych

Jednym z elementów obrony cywilnej, a w ujęciu funkcjonalnym misji sektora cywilnego w obszarze obrony narodowej, jest wsparcie cywilne sił zbrojnych. Zadanie to pojawia się pośród celów planowania cywilnego NATO, stanowi także przedmiot relacji zachodzących miedzy sektorem cywilnym a siłami zbrojnymi w wydaniu narodowym.

Planowanie cywilne w kontekście zagrożeń to domena aktywności specjalistów cywilnych obejmująca wiele obszarów wykraczających daleko poza świadczenie usług na rzecz sił zbrojnych. Wsparcie cywilne sił zbrojnych zależy od ich aktywności, a także od potrzeb, których nie mogą zaspakajać samodzielnie.

Operacje inne niż wojna w doktrynie NATO obejmują: zapobieganie konfliktom, kontrolę zbrojeń i działania zapobiegające rozprzestrzenianiu uzbrojenia, operacje wspierania pokoju, niesienie pomocy humanitarnej, ewakuacje o charakterze niebojowym.

Wsparcie cywilne dla sił zbrojnych może obejmować: wsparcie operacyjne, logistyczne, informacyjne i moralne.

Wsparcie operacyjne to działania specjalistycznych sił i środków cywilnych, które wspierają siły wojskowe w osiąganiu ich głównego celu.

Mogą to być m.in.: siły i środki wywiadu i kontrwywiadu, siły medyczne, sanitarne i weterynaryjne, łączności, ochrony środowiska, policyjne, transportu, a także wiele innych reprezentujących sektor cywilny z organizacjami pozarządowymi włącznie.

Wsparcie logistyczne to działania władz cywilnych, zmierzające do udostępnienia siłom wojskowym pomocy materialnej i usługowej, w celu zapewnienia pomyślnego wykonania ich misji.

Wsparcie informacyjne to działania władz cywilnych w celu udostępnienia siłom wojskowym urządzeń i nośników informacji oraz niezbędnych wiadomości do wykonania ich misji.

Wsparcie moralne to działania władz cywilnych mające na celu udzielenie wsparcia siłom wojskowym w zakresie edukacji, posług religijnych, uzyskania społecznej akceptacji, ochrony ofiar i poszkodowanych, a więc w całym obszarze społecznym celu i skutków aktywności sił zbrojnych.

1

---