1. POJĘCIE BONU SKARBOWEGO

Bon skarbowy (weksle skarbowe, bilety skarbowe) - stanowi zobowiązanie skarbu państwa wobec nabywcy do zapłaty kwoty nomianlnej w dniu wykupu; jest instrumentem umożliwiającym zaciąganie przez skarb państwa krótkoterminowego kredytu na sfinansowanie deficytu

Bony skarbowe emitowane są w Polsce na okres od 1 do 52 tygodni (przy czym najczęściej na 13 i 52 tygodnie), a wartość nominalna bonu wynosi 10.000 zł

* * *

2. ZASADY SPRZEDAŻY BONÓW SKARBOWYCH NA RYNKU PIERWOTNYM I WTÓRNYM

Rynek pierwotny - tylko uczestnicy posiadający status uczestnika rynku pierwotnego, kryterium kwalifikacyjnym jest nabycie 0,2 % ogółu wyemitowanych bonów skarbowych w poprzednim kwartale:

1. w sposób ciągły - tj. w miarę napływających w pewnym okresie ofert nabywców. Bony mogą być udostępniane klientom przez emitenta według wartości:

• nominalnej - w momencie wykupu bonu jego posiadacz otrzymuje wraz ze zwrotem pożyczki należne odsetki

• nominalnej pomniejszonej o dyskonto - tj. po odliczeniu z góry należnych pożyczkodawcy odsetek (po zdyskontowaniu), w momencie wykupu bonu emitent wypłaca posiadaczowi bonu jego wartość nominalną

2. w formie przetargów - cotygodniowe przetargi polegają na zebraniu przez agenta emisji, którym jest NBP, ofert z propozycjami cen (najpóźniej do godziny 11 w dniu przetargu), a następnie ustaleniu przez Ministra Finansów minimalnych oraz średnich cen dla każdego rodzaju oferowanych bonów. Wszystkie oferty (minimalnie o wartości 1 mln zł dla każdego rodzaju bonów) z cenami powyżej minimalnej zaakceptowanej ceny zostają przyjęte. Informacje o wynikach przetargu podawane są w tym samym dniu, zwykle pomiędzy 15 a 16, w serwisie informacyjnym Reutera, natomiast publikowane są następnego dnia w dziennikach: „Rzeczpospolita” i „Prawo i Gospodarka”

Rynek wtórny - po opublikowaniu wyników przetargu oraz otrzymaniu potwierdzeń zawartych transakcji na rynku pierwotnym bony skarbowe są przedmiotem handlu na rynku wtórnym (międzybankowym). W rynku wtórnym mogą brać udział wszyscy zainteresowani nabyciem lub sprzedażą bonów. Głównymi uczestnikami rynku wtórnego są:

• banki

• inwestorzy instytucjonalni spoza sektora finansowego

• firmy brokerskie (są zawsze pośrednikami)

• inwestorzy indywidualni

Terminy płatności za bony to:

• na datę spot - na drugi dzień roboczy (występuje najczęściej)

• na datę overnight - termin jednodniowy, pieniądze dostarczone w dniu transakcji

• na datę tomnext - pieniądze dostarczane następnego dnia po zawarciu transakcji

* * *

3. SPOSÓB EMISJI BONÓW SKARBOWYCH

Istnieją dwie możliwości emisji bonów skarbowych:

1. w formie fizycznej - do 30 czerwca 1995; w postaci oryginalnych dokumentów potwierdzających prawa majątkowe w nich zawarte, wykup bonów następuje po ich zwrocie

2. w formie zdematerializowanej - od 1 lipca 1995; w formie zapisów komputerowych na kontach nabywców, zamiast oryginalnego dokumentu nabywca otrzymuje świadectwo depozytowe

* * *

4. KONWENCJE KWOTOWANIA

Kwotowanie - to podawanie ceny kupna oraz sprzedaży określonego instrumentu finansowego. Kwotowania można podzielić na:

1. kwotowanie informacyjne - nie zobowiązuje stron do zawarcia transakcji po podanych cenach

2. kwotowanie transakcyjne - zobowiązuje strony i w czasie zawierania przez nie transakcji nie mogą się one wycofać ani zmienić ceny, na którą wyraziły uprzednio zgodę

* * *

5. METODY REWALUACJI BONÓW SKARBOWYCH

Rewaluacja - to prowadzona na bieżąco kalkulacja dochodowości instrumentu finansowego. Prowadzona jest w oparciu o aktualne ceny rynkowe danego instrumentu.
Na rynku pieniężnym stosowane są obecnie dwie podstawowe metody rewaluacji:

1. metoda stałej dochodowości - zakłada się, że rentowność okresu posiadania zakupionego instrumentu finansowego (zakup i zbycie przed okresem wykupu) nie może być niższa od poziomu rentowności papieru wartościowego w chwili zakupu

2. metoda kosztów alternatywnych - polega na porównaniu zysków zrealizowanych na jednym instrumencie z zyskami jakie by osiągnięto, gdyby ten sam kapitał ulokowano w inny instrument rynku pieniężnego, które posiadałyby podobną strukturę czasową, płynność oraz ryzyko inwestycyjne

* * *

6. PUNKT OPŁACALNOŚCI BEP

Punkt opłacalności BEP (Break Even Point) - oznacza, że w tym punkcie w wyniku dokonanych transakcji na rynku bonów skarbowych uzyskano zakładaną dochodowość:

BEP = P₁ + (P₁ * d * r / 36000)

P₁ - cena zakupu

r - zakładana stopa dochodowości

d - liczba dni od daty zakupu do daty sprzedaży

* * *

7. OPERACJE REPO I REVERSE REPO

Operacje te dotyczą zazwyczaj obrotu bonami skarbowymi:

1. operacje REPO - operacje warunkowego zakupu, które polegają na tym, że bank centralny zakupując od banków komercyjnych papiery wartościowe zobowiązuje je jednocześnie do ich odkupienia w określonym terminie po określonej cenie. NBP udziela w ten sposób bankom komercyjnym niejako krótkoterminowego kredytu pod zastaw tych papierów

2. operacje REVERSE REPO - operacje warunkowej sprzedaży, które polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie

* * *

8. ISTOTA BONÓW KOMERCYJNYCH

Bony komercyjne - są krótkoterminowymi papierami wartościowymi, za pomocą których firma ciesząca się odpowiednią popularnością i solidnością płatniczą (najczęściej spółka akcyjna dobrze notowana na giełdzie papierów wartościowych) zaciąga pożyczkę (kredyt) bezpośrednio na rynku pieniężnym, zamiast korzystania z kredytu bankowego. W tym celu firma emituje bony przeznaczone do sprzedaży na rynku pieniężnym według cen nominalnych pomniejszonych z góry o określone dyskonto. Nomianalna wartość takiego bonu jest z reguły wysoka i wynosi nie mniej niż 100 000 zł, a często jest to wielokrotność tej sumy

* * *

9. KOMERCYJNE WEKSLE INWESTYCYJNO - TERMINOWE

Komercyjne Weksle Inwestycyjno-Terminowe (KWIT-y) - to papiery wartościowe przeznaczone dla dużych inwestorów i służą dużym firmom do pozyskiwania kapitału obrotowego. Są oparte na prawie wekslowym., a ich wystawcą jest firma o mocnej pozycji na rynku kapitałowym. Wiarygodność przedsiębiorstwa dodatkowo potwierdza bank pośredniczący w emisji weksli, on też ustala poziom ich oprocentowania. KWIT-y mają krótki okres wykupu, a przed jego upływem inwestor ma prawo do sprzedaży weksli na rynku wtórnym. Przedterminowa odsprzedaż nie powoduje strat dochodów z oprocentowania, ponieważ jego wysokość jest niezmienna

* * *

10. POJĘCIE WEKSLA

Weksel - to dokument sporządzony w formie porzewidzianej przez prawo, zawierający bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor

* * *

11. CECHY WEKSLA

Weksle posiadają następujące cechy:

1. bezwarunkowość - przy wystawianiu weksla wystawca przyjmuje na siebie odpowiedzialność za to, że albo sam zapłaci sumę wymienioną na wekslu (przy wekslu własnym) albo że zapłaci ją osoba przez niego wskazana (przy wekslu trasowanym). Jest to odpowiedzialność niezależna od spełnienia jakichkolwiek warunków

2. samodzielność - oznacza, że zobowiązanie każdej osoby, która składa podpis na wekslu, jest samoistne; każda z osób podpisanych na wekslu odpowiada za zobowiązanie wekslowe samodzielnie

3. solidarność - oznacza, że posiadacz weksla może dochodzić roszczeń według swego wyboru przeciw jednemu, kilku lub wszystkim dłużnikom podpisanym przed nim na wekslu bez potrzeby zachowania porządku, w jakim się zobowiązali (chyba, że przy nazwisku znajduje się klauzula „bez obliga”, „bez protestu”)

4. abstrakcyjność - oznacza ona, że zobowiązanie wekslowe odrywa się od sytuacji gospodarczej w związku z którą został wystawiony i wręczony weksel, zapłata sumy wekslowej nie może być uzależniona od jakichkolwiek innych okoliczności czy warunków

* * *

12. RODZAJE I FUNKCJE WEKSLA

Wyróżnia się następujące rodzaje weksla:

1. weksel trasowany (ciągniony lub trata) - to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle określonej przepisami prawa, zawierający skierowane przez wystawcę (trasanta) do trasata bezwarunkowe, pisemne polecenie zapłaty określonej w nim sumy pieniężnej wskazanej osobie (remitentowi), gdy trasat uzna polecenie zapłaty staje się akceptantem

2. weksel własny (suchy, prosty, sola) - jest papierem wartościowym sporządzonym w formie ściśle określonej przepisami prawa, zawierającym bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy do zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie określonej osobie (remitentowi)

3. weksel niezupełny (in blanco) - jest to weksel zaopatrzony w podpis wystawcy, lecz niewypełniony zupełnie, względnie nie posiadający niektórych cech, jakich prawo wymaga dla ważności weksla. Najczęściej weksle in blanco są wystawiane, gdy strony zawierając między sobą umowę pragną zabezpieczyć ewentualne roszczenia mogące z niej wyniknąć, ale nie są w stanie z góry oznaczyć wysokości tych roszczeń, lub też terminu płatności. Ze względu na cel wystawienia w. in blanco nosi czasami nazwę weksla gwarancyjnego, kaucyjnego bądź depozytowego

4. weksel kupiecki i handlowy - są wystawiane z tytułu zobowiązań powstałych w wyniku dostaw towarów lub wyświadczonych robót lub usług

5. weksel finansowy - jest wydawany w zamian za udzielone pożyczki

6. weksel gwarancyjny - udzielany jest na zabezpieczenie spłaty przyznanych kredytów oraz na zabezpieczenie prawidłowego wykonania kontraktu

7. rekta-weksel - jest to weksel, który zawiera zakaz indosowania; może występować jako w. trasowany i własny

8. weksel piwniczny - jest to weksel, w którym jako trasata podano osobę nie istniejącą.

Do podstawowych funkcji weksla należą:

• funkcja kredytowa - występuje w transakcji kupna - sprzedaży i polega na udzieleniu nabywcy krótkoterminowego kredytu

• funkcja płatnicza - weksel jako surogat pieniądza, można za jego pomocą regulować zobowiązania pieniężne

• funkcja gwarancyjna - weksel może stanowić zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych istniejących w chwili ich wystawienia i przyszłych

• funkcja obiegowa - wierzytelność wekslowa może być przenoszona w drodze indosu na inne osoby

• funkcja refinansowa - przedstawienie weksla do dyskonta w banku pozwala posiadaczowi weksla uzyskać sumę wekslową, pomniejszoną o prowizję banku, przed terminem płatności weksla

* * *

13. ELEMENTY SKŁADOWE WEKSLA

Dla ważności weksla niezbędne jest zamieszczenie w nim następujących elementów:

• nazwa „weksel” w samej treści dokumentu, napisana w języku, w jakim wystawiono weksel

• bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy do zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej (weksel własny); bezwarunkowe polecenie wystawcy weksla zapłacenia ustalonej sumy pieniężnej skierowane do określonej osoby (weksel trasowany)

• suma wekslowa (podana w ujęciu liczbowym i słownie)

• termin płatności weksla

• miejsce płatności weksla

• nazwisko osoby (nazwa firmy), na rzecz której powinna być dokonana zapłata

• data i miejsce wystawienia

• podpis wystawcy weksla

* * *

14. PRZENOSZENIE PRAW Z WEKSLA

Indos - przeniesienie praw wynikających z weksla na inną osobę. Osoba przenosząca weksel przez indos to indosant, natomiast osoba, na rzecz której następuje przeniesienie to indosatariusz. Indos ma formę pisemnego oświadczenia na grzbiecie weksla lub na przedłużku. Generalnie rzecz biorąc, indosant przenosząc weksel przez indos staje się żyrantem indosatariusza i każdego na kogo przeniesiono weksel przez indos i tak samo jak on odpowiada przed nastepującymi po nim indosatariuszami, wszyscy wpisani przed nim indosanci z kolei odpowiadają wekslowo za zapłatę i przyjęcie weksla przed nim.

Wyróżnia się następujące rodzaje indosu:

• indos zupełny (imienny) - wskazujący osobę indosatariusza, zawiera formułę: „ustępuję na rzecz...”

• indos in blanco (niezupełny, na okaziciela) - nie wymienia osoby indosatariusza, który może wówczas wypełnić weksel własnym nazwiskiem albo innej osoby lub indosować weksel dalej in blanco

• indos pełnomocniczy (zastępczy) - który nie przenosi praw z weksla, udziela natomiast upoważnienia do wykonywania praw w imieniu indosanta, który nadal pozostaje właścicielem weksla

• indos zastawniczy - łączy się z przekazaniem weksla indosatariuszowi w formie zastawu w celu zabezpieczenia realizacji występujących wobec niego zobowiązań, nie powoduje przeniesienia praw własności na indosatariusza

• indos zwrotny - osoba, która była uprzednio indosantem, przejmuje ponownie dokument; również wtedy, gdy weksel trafia przed terminem płatności do wystawcy lub akceptanta

Legitymacja formalna - ciągłość podpisów na wekslu upoważniająca do stwierdzenia, że osoba prezentująca taki dokument jest jego prawnym posiadaczem

* * *

15. BANKOWE DYSKONTO WEKSLI

Dyskonto wekslowe - umożliwia uzyskanie gotówki przez dotychczasowego posiadacza weksla w momencie wyrażenia przez bank zgody na przejęcie dokumentu; posiadacz weksla (podawca) przedkłada weksel w banku z indosem in blanco i wnioskiem o dokonanie dyskonta. Bank dokonuje oceny weksla, sprawdza czy spełnia on odpowiednie wymogi formalne,a gdy weksel zostaje zaakceptowany bank stawia do dyspozycji podawcy kwotę odpowiadającą nominalnej sumie weksla, pomniejszoną o odsetki obliczone według stopy dyskontowej, jaką stosuje w dniu przyjęcia weksla do dyskonta.

Redyskonto wekslowe - bank, który przyjął weksel do dyskonta może odstąpić weksel w innym banku (z reguły jest to bank centralny), w celu wcześniejszegi uzyskania płatnej gotówki. Jeżeli NBP uzna za możliwe przyjęcie weksla do redyskonta, potrąca od kwoty nominalnej odsetki należne do dnia płatności, obliczając je według stopy redyskontowej, która jest niższa od stopy dyskontowej

Weksle oddawane do dyskonta (bądź redyskonta) muszą spełniać następujące warunki:

• muszą spełniać wymogi prawa wekslowego oraz zawierać potwierdzenie uiszczenia opłaty skarbowej

• muszą zawierać zobowiązania wynikające z obrotów gospodarczych tzn. tzw. weksle kupieckie i handlowe

• muszą być podpisane przez solidnych pod względem wypłacalności wystawców i akceptantów oraz przez bank, który dokonał dyskonta weksla (w przypadku redyskonta wekslowego)

• termin płatności musi być wyraźnie określony

• muszą być podpisane w sposób umożliwiający bezsporną identyfikację podmiotów, które są zobowiązane

• nie mogą zawierać ograniczeń w tekście lub w indosach dotyczących prawa przenoszenia prawa własności weksla lub wyłączających określone osoby spod zwrotnego poszukiwania

• muszą uwzględniać miejsce płatności weksla w oddziałach banków, w których dłużnik posiada rachunek

• muszą być opatrzone indosem in blanco posiadacza weksla lub banku, który weksel przyjął do dyskonta

• weksle trasowane muszą być opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata

* * *

16. ZAPŁATA I ZWROTNE DOCHODZENIE NALEŻNOŚCI WEKSLOWEJ

Zapłata należności wekslowej - w dniu wymagalności weksla (lub najpóźniej w ciągu następnych dwóch dni powszednich) jego posiadacz powinien przedstawić go do wykupu trasatowi (weksel trasowany) lub wystawcy weksla (weksel własny)

Protest weksla - w razie odmowy przyjęcia weksla trasowanego lub odmowy zapłaty weksla akceptowanego lub własnego konieczne jest formalne stwierdzenie tego stanu w formie urzędowego protestu sporządzonego przez notariusza, nie jest on konieczny, gdy weksel zawiera klauzulę „bez protestu”. Treść protestu jest określona przez prawo i powinna zawierać:

• imię i nazwisko osoby, żądającej protestu

• imię i nazwisko osoby, przeciwko której protest jest skierowany

• wynik protestu (potwierdzenie odmowy zapłaty, nieobecności zobowiązanego)

• miejsce i dzień wezwania do zapłaty

• ile i jakie egzemplarze weksla wystawiono

• podpis organu sporządzającego protest

Postępowanie zwrotne - prawidłowe oprotestowanie weksla i uzyskanie nakazu zapłaty umożliwia jego posiadaczowi domaganie się zapłaty wraz z kosztami od dowolnie wybranej, podpisanej przed nim na dokumencie osoby. Osoba, która wykupiła weksel, zamiast głównego dłużnika, ma takie samo uprawnienie w stosunku do swoich poprzedników, w rezultacie czego weksel stopniowo przechodzi drogę powrotną do głównego dłużnika

Przedawnienie należności - według prawa:

• po 3 latach - przedawniają się roszczenia wekslowe przeciwko głównym dłużnikom, tj. akceptantowi weksla trasowanego lub wystawcy weksla własnego, licząc od daty płatności

• po roku - przedawniają się roszczenia posiadacza weksla w stosunku do indosantów i wystawcy weksla trasowanego, licząc od dnia protestu

• po 6 miesiącach - przedawniają się wzajemne roszczenia indosantów, jak również ich roszczenia przeciwko wystawcy weksla trasowanego, od dnia, w którym indosant wykupił weksel albo został z tytułu zobowiązania pociągnięty do odpowiedzialności sądowej

* * *

17. NADUŻYCIA WEKSLOWE

1. siła płatnicza weksla - przed przyjęciem weksla należy upewnić się o solidności płatniczej jego wystawcy, gdyż zdarza się, że wystawca weksla nie posiada środków na pokrycie zobowiązania wekslowego, nie posiada zdolności do terminowego regulowania zobowiązań, co może doprowadzić do jego niewypłacalności

2. ryzyko poręki „grzecznościowej” - firmy, bądź pojedyncze osoby często udzielają poręki „grzecznościowej”, nie sprawdzając solidności płatniczej wystawcy, za którego składają porękę (awal)

3. fikcyjny obrót wekslowy - nieuczciwe wykorzystywanie weksli przez podmioty gospodarcze jako narzędzia ułatwiającego uzyskanie kredytu bankowego. Firmy wystawiają weksle mimo, że nie posiadają żadnych wzajemnych zobowiązań. Weksle te są następnie oddawane do bankowego dyskonta, co pozwala uzyskać firmie gotówkę bez sprawdzania jej zdolności kredytowej

4. fałszerstwo - polega przede wszystkim na fałszowaniu podpisów na wekslach

5. nadużycia partnerów zagranicznych - firmy oferują korzystne kredyty, których spłata miałaby być zabezpieczona wekslem. Uruchomienie kredytu miałoby następować np. w 30 dni po przekazaniu weksli. Po przekazaniu weksli okazuje się, iż taki kredyt to fikcja, a partner zagraniczny w międzyczasie składa weksel do dyskonta w banku (wykorzystanie abstrakcyjności weksla)

* * *

18. POJĘCIE CZEKU

Czek - jest dokumentem wystawionym w formie ustalonej przez prawo, zawierającym skierowane do banku polecenie wypłacenia oznaczonej kwoty pieniężnej ze środków znajdujących się w tym banku w dyspozycji wystawcy

* * *

19. ELEMENTY SKŁADOWE CZEKU

Dla ważności czeku niezbędne jest zamieszczenie w nim następujących elementów:

• nazwa „czek” w treści dokumentu, podana w języku, w jakim dokument wystawiono

• kwota czeku (podana w ujęciu liczbowym i słownie)

• trasat - banka, który ma wypłacić kwotę oznaczoną w czeku

• data wystawienia

• podpis wystawcy

* * *

20. RODZAJE CZEKÓW

Wyróżnia się następujące rodzaje czeków:

1. czeki imienne - zawierające imię i nazwisko remitenta, bank ma obowiązek sprawdzenia legitymacji czekowej osoby, która chce zrealizować czek

2. czeki na okaziciela - bank nie jest zobowiązany do sprawdzania czy osoba przedkładająca czek do realizacji jest jego prawnym właścicielem

3. czek zwykły (kasowy, gotówkowy) - upoważnia do podjęcia gotówki przez wystawcę lub dokonania za jego pomocą zapłaty wierzycielowi kwoty zobowiązania, którą może zainkasować gotówką

4. czek rozrachunkowy - musi zawierać nazwę „do rozrachunku”, „przekazać na rachunek”, nie może być wypłacony w gotówce, a jego realizacja polega na przelaniu prze bank kwoty czekowej z konta wystawcy na rachunek właściciela, często wykorzystywany przy zakupach towarów w sklepach

5. czek potwierdzony - zawiera oświadczenie trasata (banku), że czek ma pokrycie na rachunku klienta do określonej wysokości wnioskowanej przez wystawcę (nie wyższej jednak niż kwota jaką dysponuje on na rachunku bankowym)

6. czek bankierski - wystawiany przez bank, zawiera polecenie wypłaty skierowane do innego banku na rzecz określonej osoby lub na okaziciela

7. czek zakreślony - czek, na którym zostały zamieszczone dwie równoległe linie ukośnie lub poprzecznie, ma ograniczony obieg. Może być wypłacony wyłącznie określonej osobie, którą jest bank lub stały klient. Zapewnia wysokie bezpieczeństwo obrotu

8. czek podróżniczy - stanowi specyficzny surogat gotówki. Czeki podróżnicze są w zasadzie imienne. Nabywca czeku podpisuje go w momencie nabycia, a następnie powtórnie w obecności osoby przejmującej

9. czeki krajowe - wystawione w Polsce

10. czeki zagraniczne - wystawione w innych krajach

* * *

21. ZAPŁATA I ZWROTNE DOCHODZENIE NALEŻNOŚCI CZEKOWEJ

Terminy płatności - czek powinien być przedłożony trasatowi do zapłaty w ciągu stosunkowo krótkiego czasu po jego otrzymaniu, którego maksymalne granice określają przepisy prawa:

• 10 dni - czeki krajowe

• 20 dni - czek wystawiony zagranicą, ale na tym samym kontynencie

• 70 dni - czek wystawiony zagranicą, w kraju znajdującym się na innym kontynencie

Czek postdatowany - czek z datą późniejszą niż data wydania go remitentowi

Zapłata czeku - łączy się z koniecznością zwrotu czeku trasatowi, który ma prawo żądać pokwitowania odbioru gotówki. Jeżeli trasat odmówił zapłaty czeku jego posiadacz może wystąpić o uregulowanie należności do wystawcy czeku lub innych osób podpisanych na czeku, warunkiem jest jednak dokonanie oficjalnego protestu czeku

Czeki bez pokrycia - jeżeli trasat nie dokonał wypłaty należności z powodu braku pokrycia czeku, to wystawcy grozi odpowiedzialność:

• cywilna - polegająca na konieczności wynagrodzenia wszelkiej szkody, jakiej doznał posiadacz czeku wskutek nieotrzymania zapłaty (m.in. zwrot kar umownych, które zapłacił w związku z brakiem gotówki na regulowanie w terminach swoich zobowiązań)

• karna - pozbawienia wolności do lat 2 i grzywna, a jeśli to było działanie nieumyślne (np. wystawca spodziewał się wpłaty na rachunek, ale ona nie nastąpiła) grozi kara grzywny i pozbawienia wolności do 3 miesięcy

Przedawnienie roszczeń - przedawnienie roszczeń z tytułu zwrotnego poszukiwania niezapłaconych kwot czekowych przeciwko wystawcy dokumentu i innym dłużnikom wynosi 6 miesięcy od upływu terminu, w jakim czek powinien być przedstawiony do zapłaty

* * *

22. NADUŻYCIA W OBROCIE CZEKOWYM

1. „omyłki” wystawcy czeku - polega na przekazaniu remitentowi czeku zawierającego „drobną omyłkę”, popełnioną przy wystawianiu tego dokumentu, która uniemożliwia realizację należności. Dłużnik do czasu korekty pomyłki uzyskuje opóźnienie terminu obciążenia jego konta kwotą umieszczoną na czeku

2. manipulacje odsetkami - było możliwe do końca 1992 roku. Polegało na manipulowaniu czekami potwierdzonymi w celu uzyskania podwójnego oprocentowania gotówki na rachunkach bankowych

3. czeki bez pokrycia - jego wystawienie jest zagrożone postępowaniem karnym, trzeba taki czek oprotestować

4. fałszerstwa - obejmują fałszowanie podpisów czy zwiększanie kwoty znajdującej się na czeku

* * *

23. RODZAJE FUNDUSZY ZE WZGLĘDU NA RODZAJ DOKONYWANYCH LOKAT ORAZ NA PONOSZONE RYZYKO

• fundusze akcji - fundusze te inwestują przede wszystkim w akcje (nawet do 100% środków), w szczególności w akcje spółek dopuszczonych do publicznego obrotu. Do grupy tych funduszy zaliczane są fundusze aktywne, fundusze indeksowe, fundusze sektorowe (lokują środki w akcje spółek z określonego sektora gospodarki). Duży udział akcji powoduje, że ponoszone ryzyko jest bardzo wysokie

• fundusze hybrydowe - fundusze te mogą inwestować w akcje (od 40% do 60% środków) oraz w inne instrumenty finansowe (obligacje, instrumenty rynku pieniężnego, tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania, depozyty bankowe, waluty, instrumenty pochodne) w celu zabezpieczenia przed nadmiernym ryzykiem. Do tej grupy zaliczane są fundusze stabilnego wzrostu (udział akcji nie może przekroczyć 40% środków), fundusze zrównoważone (udział akcji w granicach 40-60%), fundusze elastycznego inwestowania (udział akcji oraz papierów o stałym dochodzie może kształtować się w granicach 20-80%), fundusze alokacji aktywów

• fundusze papierów dłużnych - fundusze te inwestują w papiery wartościowe o stałym dochodzie, których udział w aktywach nie powinien być mniejszy niż 66%. Fundusze tego typu nie mogą inwestować w akcje. Do tej grupy można zaliczyć fundusze skarbowych papierów wartościowych (minimalny udział obligacji i bonów skarbowych wynosi nie mniej niż 90% portfela), fundusze papierów dłużnych przedsiębiorstw (nie mniej niż 66% aktywów ulokowanych w obligacjach przedsiębiorstwa), fundusze samorządowych papierów wartościowych (nie mniej niż 66% aktywów ulokowanych w obligacjach emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego). Fundusze te, z racji lokowania środków w papiery wartościowe o stałym dochodzie, obarczone są mniejszym ryzykiem, ale mogą przynosić niższe zyski

• fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego - fundusze tego typu inwestują w bony skarbowe oraz krótkoterminowe papiery dłużne innych emitentów. Do tej grupy zalicza się fundusze rynku pieniężnego (lokaty w instrumenty dłużne i lokaty bankowe o terminie zapadalności poniżej 1 roku), skarbowe fundusze rynku pieniężnego (lokaty jedynie w instrumenty dłużne emitowane przez skarb państwa, NBP oraz w lokaty bankowe, udział tych lokat nie mniejszy niż 90%), nieskarbowe fundusze rynku pieniężnego, fundusze gotówkowe (lokaty przede wszystkim w instrumenty dłużne lub lokaty bankowe o terminie zapadalności nie dłuższym niż 1 rok)

* * *

24. FILARY NOWEGO SYSTEMU EMERYTALNEGO

Filar I - czyli zreformowany ZUS. Uczestnictwo w nim jest obowiązkowe dla wszystkich osób podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, oparty na tzw. "umowie pokoleniowej". Wysokość wypłacanej emerytury będzie zależała od sumy składek zapisanych na indywidualnym koncie
Filar II - Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) - ubezpieczenie emerytalne obowiązkowe dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 roku i dobrowolne dla urodzonych przed 1 stycznia 1969 roku, a po 31 grudnia 1948 roku. Docelowo obowiązkowe dla wszystkich. Zabezpieczy emeryturę w oparciu o składki gromadzone na indywidualnych rachunkach w Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). W ramach II filaru, do OFE będzie trafiać z ZUS część składki płacona na ubezpieczenie emerytalne. Składka ta wynosi 7,3% pensji brutto. Składki uczestników II filaru będą pomnażane poprzez inwestycje finansowe dokonywane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE)
Filar III - indywidualne programy emerytalne. Ten system jest całkowicie dobrowolny, a wysokość emerytury będzie zależała od wielkości kwot przeznaczonych na dodatkowe emerytury. Trzeci filar to pracownicze programy emerytalne, ubezpieczenia na życie, lokaty bankowe, uczestnictwo w funduszach inwestycyjnych, indywidualne konta emerytalne

* * *

25. ZASADY DZIAŁANIA FUNDUSZU

1. fundusz inwestycyjny otwarty - są najbardziej popularnym typem funduszy inwestycyjnych w Polsce. Mogą one zbywać nieograniczoną liczbę jednostek uczestnictwa i są zobowiązane do ich odkupienia na każde żądanie uczestnika. Każdy może zostać uczestnikiem funduszu. Z chwilą odkupienia jednostki uczestnictwa są umarzane na mocy prawa

2. specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty - statut tego funduszu może ograniczyć krąg uczestników oraz wprowadzić dodatkowe warunki, w szczególności dotyczące terminu odkupienia jednostek uczestnictwa. Płynność środków lokowanych w tego typu fundusze jest zmniejszona w stosunku do funduszy otwartych, jednocześnie taki fundusz ma szerszy wachlarz możliwości inwestycyjnych

3. fundusz inwestycyjny zamknięty - emitują certyfikaty inwestycyjne, których liczba może być jedynie zwiększona na drodze nowej emisji. Liczba uczestników funduszu zamkniętego jest ograniczona - może być ich najwyżej tylu, ile wyemitowano certyfikatów. Certyfikaty inwestycyjne są dopuszczone do publicznego obrotu, wprowadzone na rynek regulowany podlegają stałej wycenie rynkowej i transakcjom kupna i sprzedaży . Fundusze te nie mają obowiązku odkupywania certyfikatów, mogą natomiast w szerszym stopniu korzystać z kredytów i pożyczek bankowych (do 50 % aktywów)

4. specjalistyczny fundusz inwestycyjny zamknięty - fundusz ma prawo do emisji certyfikatow imiennych oraz uprzywilejowanych w zakresie prawa głosu na zgromadzeniu inwestorów. Nie ma wymogu prawnego wprowadzenia certyfikatu funduszu do publicznego obrotu. Katalog lokat szerszy niż w funduszu zamkniętym. Może zaciągać kredyty i pożyczki bankowe (do 75 % aktywów)

5. mieszany fundusz inwestycyjny - można go traktować jako formę pośrednią między funduszem otwartym a funduszem zamkniętym. Tytułem uczestnictwa w funduszu jest certyfikat inwestycyjny, którego odkupienie musi następować z częstotliwością nie mniejszą niż raz w roku (cecha otwartego funduszu). Certyfikaty są dopuszczone do publicznego obrotu, a następnie wprowadzane do notowań na rynku regulowanym (cecha zamkniętego funduszu). Mogą zaciągać kredyty i pożyczki (do 30 % aktywów)

* * *

26. ZASADY DZIAŁANIA STAREGO SYSTEMU EMERYTALNEGO

System repartycyjny - stary system emerytalny, funkcjonował w Polsce do końca 1998 roku, opierał się na umowie pokoleniowej. W systemie takim ludzie aktywni zawodowo wpłacają część wynagrodzenia (w 1998 roku - 45%) do wspólnej kasy, z której na bieżąco wypłacane są świadczenia (emerytury i renty) osobom już niepracującym. Podstawą systemu był Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Stary system miał charakter socjalny - największy wpływ na wysokość emerytury miała nie liczba przepracowanych lat czy wpłacone świadczenia, ale aktualne średnie wynagrodzenie w gospodarce, wyliczane przez Główny Urząd Statystyczny

---