W kierunku Europy bez barier dla osób z niepełnosprawnością.
Komisja Wspólnoty Europejskiej.
Bruksela, 12 maja 2000 r., COM (2000) 284 final.
Komunikat Komisji Skierowany do Rady, Parlamentu Europejskiego,
Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów.
Spis treści.
1. Streszczenie.
2. Wprowadzenie - niepełnosprawność przedmiotem wspólnej troski we Wspólnocie.
2.1. Nowe podejście do niepełnosprawności.
2.2. Kilka znaczących kroków naprzód.
2.3. Nowy impuls.
3. Część I. W kierunku większej wartości we Wspólnocie.
3.1. W kierunku większej mobilności - aspekt obywatelstwa.
3.2. W kierunku szerszej dostępności - wypełnienie luk w międzysektorowej polityce państwa.
3.3. Wykorzystanie społeczeństwa informacyjnego dla dobra wszystkich - inicjatywa europejska i niepełnosprawność.
3.4. Technologie wspomagające - w kierunku bardziej rozwiniętego wspólnego rynku dla technologii wspomagających.
3.5. Ochrona praw i interesów konsumentów z niepełnosprawnością na rynku.
4. Część II. Instrumenty polityki państwa dla osiąganięcia większej wartości we Wspólnocie.
4.1. Interpretacja danych i zrozumienie potrzeb.
4.2. Zaprojektowanie integracyjnych programów w Unii Europejskiej.
4.3. Przykłady pociągają.
4.4. Konsultacje z osobami z niepełnosprawnością.
4.5. Wzmocnienie koordynacji między służbami Komisji.
5. Część III. Spojrzenie w przyszłość - podnoszenie świadomości, wzmocnienie kooperacji oraz budowanie rozwoju.
Przypisy.
Streszczenie.
1. Streszczenie.
Uważa się, że osoby z niepełnosprawnością są jedną z najbardziej zmarginalizowanych grup w społeczeństwie i ciągle doświadczają dużych barier w dostępie do każdej dziedziny życia społecznego. W przyjętym przez Unię Europejską podejściu do niepełnosprawności uznaje się, że bariery środowiskowe stanowią większą przeszkodę w społecznej partycypacji niż funkcjonalne ograniczenia. Usuwanie barier poprzez legislację, przystosowanie, uniwersalne projektowanie i inne środki zostały zidentyfikowane jako klucz do równych szans osób z niepełnosprawnością. Chociaż ten zespół zadań leży głównie w gestii Państw Członkowskich, obecny zakres kompetencji Wspólnoty obejmuje ważne środki i wartości, które mogą być wykorzystane do osiągnięcia równych szans dla osób z niepełnosprawnością.
Zapisanie ogólnego anty-dyskryminacyjnego artykułu, dotyczącego m.in. niepełnosprawności, w Traktacie Amsterdamskim daje podstawy do zdecydowanego kroku naprzód w kierunku promocji równych praw dla osób z niepełnosprawnością na poziomie Unii Europejskiej. Na podstawie Artykułu 13 Traktatu o Unii Europejskiej, Komisja Europejska przyjęła 26 listopada 1999 r. kompleksowy pakiet anty-dyskryminacyjny. W odniesieniu do osób z niepełnosprawnością, jedna z części tego pakietu zawiera propozycję dyrektywy w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania zawodu, zabraniającej dyskryminacji ze wszystkich względów wymienionych w Artykule 13, a także program działań, składający się z całego wachlarza komplementarnych instrumentów w tym zakresie.
W celu dopełnienia wyżej wymienionej inicjatywy, jak również zrealizowania zobowiązania podjętego na Międzyrządowej Konferencji, dotyczącej brania pod uwagę potrzeb osób z niepełnosprawnością w tworzeniu instrumentów w ramach Artykułu 95 Traktatu, niniejszy Komunikat dąży do przeglądu kluczowych obszarów polityki Unii Europejskiej, które mogą przyczynić się do zwiększenia dostępu dla osób z niepełnosprawnością.
Chociaż działania związane z niepełnosprawnością występują w większości dziedzin Wspólnoty, w centrum zainteresowania tego Komunikatu znajdują się te obszary polityki Unii Europejskiej, które mają szczególne znaczenie w dążeniu do “społeczeństwa bez barier” dla niepełnosprawnych Europejczyków. Toteż w niniejszym Komunikacie specjalny akcent jest położony na osiągnięcie większej synergii pomiędzy powiązanymi zagadnieniami z dziedziny zatrudnienia, edukacji i szkolenia zawodowego, transportu, wewnętrznego rynku, społeczeństwa informacyjnego, nowych technologii i polityki konsumenckiej.
Mobilność odgrywa decydującą rolę w zagwarantowaniu uczestnictwa w działalności ekonomicznej i społecznej, a jej brak jest czynnikiem hamującym w korzystaniu z prawa partycypacji przez osoby z niepełnosprawnością. Brak mobilności jest szkodą dla wszystkich. Od pewnego czasu Komisja uznaje już ważność tego zagadnienia i proponuje nowe metody, za pomocą których potrzeby osób z niepełnosprawnością będą lepiej zaspokajane. Jednocześnie niniejszy Komunikat podkreśla, że aby uzyskać jak najlepsze rezultaty w całym procesie, rozwój zagadnienia mobilności musi zachodzić w sposób spójny na wszystkich powiązanych frontach. Stwierdza również, że pozytywne zdarzenia, związane z lepszym dostępem dla osób z niepełnosprawnością, wpływają dodatnio na inne dziedziny, takie jak: jakość życia zawodowego, ochrona konsumentów i konkurencyjność europejskiego przemysłu. W związku z tym, Komisja dokonuje porównań pomiędzy odpowiednimi międzyresortowymi obszarami polityki i poszukuje rozwiązań, prowadzących do większej synergii.
Ostatnie wydarzenia w Unii Europejskiej w dziedzinie nowych technologii, łącznie z inicjatywą e-Europa, również odgrywają decydującą rolę w umożliwieniu osobom z niepełnosprawnością pokonania funkcjonalnych ograniczeń, co zwiększa szanse ich partycypacji. Niniejszy Komunikat podkreśla, że unijny rynek w tej dziedzinie jest podzielony i gospodarczo zacofany oraz wskazuje na działania, które należy podjąć, żeby rozwinął się rzeczywiście wspólny rynek, a podaż odpowiadała bardziej popytowi.
Uważa się, że wdrożenie tego Komunikatu zależy od kilku zasadniczych narzędzi: mocnych podstaw w wiedzy, łącznie z rzetelnymi danymi statystycznymi nt. zjawiska niepełnosprawności i jego wpływowi na pełny udział we wszystkich dziedzinach życia społecznego oraz odpowiednią koordynację i mechanizmy konsultacji. Ponadto, Komisja będzie nadal wspierać rozwój wzorcowych praktyk we własnej organizacji.
W celu pomyślnego osiągnięcia równych szans dla niepełnosprawnych Europejczyków należy, łącznie z barierami środowiskowymi, podjąć problem negatywnych postaw wobec niepełnosprawności. Mając ten cel na uwadze, Komisja zaproponuje Radzie, żeby rok 2003 ogłosić Europejskim Rokiem Niepełnosprawnych Obywateli. Komisja chce w ten sposób promować w świadomości społecznej problematykę niepełnosprawności oraz zachęcić do wprowadzenia nowych rozwiązań w tym względzie na każdym szczeblu władzy. Toteż zadaniem takiej propozycji jest wzmocnienie idei obywatelstwa osób z niepełnosprawnością.
2. Wprowadzenie - niepełnosprawność przedmiotem troski we Wspólnocie.
2.1. Nowe podejście do niepełnosprawności.
Szacuje się, że w każdym czasie pomiaru liczba osób we Wspólnocie Europejskiej bezpośrednio dotkniętych jakimś rodzajem niepełnosprawności stanowi około 10% ogólnej populacji, co obecnie odpowiada blisko 37 milionom osób. Osoby z niepełnosprawnością nie tworzą grupy homogenicznej, w związku z czym istnieje szeroki zakres niepełnosprawności i problematyki. Niepełnosprawność może być widoczna lub ukryta, znaczna lub umiarkowana, jednego rodzaju lub sprzężona, chroniczna lub czasowa. Wyróżnia się rodzaje niepełnosprawności: mobilna/ruchowa, umysłowa/intelektualna, narządu słuchu, narządu mowy i upośledzenie wzroku.
Uważa się, że osoby z niepełnosprawnością są jedną z najbardziej zmarginalizowanych grup w społeczeństwie i ciągle doświadczają dużych barier w dostępie do każdej dziedziny życia społecznego. Wśród barier systemowych, które często są główną przyczyną marginalizacji osób z niepełnosprawnością, można wyróżnić m.in.: brak taniego transportu, ograniczone możliwości edukacji i szkoleń, brak systemu wsparcia oraz liczne przeszkody w dziedzinie społecznej i ekonomicznej. Kobiety doświadczają więcej barier w dostępie do partycypacji.
W nowym podejściu do niepełnosprawności, przyjętym na arenie międzynarodowej, szczególnie w Uchwale Narodów Zjednoczonych z 1993 r. nt. “Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osobom z Niepełnosprawnością”, wskazuje się, że zdolność jednostki do funkcjonowania w społeczeństwie i zatrudnienia zależy w takim samym stopniu od otwartości społeczeństwa na przyjęcie osób z ich różnicami indywidualnymi, jak i od specyficznych funkcjonalnych ograniczeń, które określają osobę jako “niepełnosprawną”. Bariery środowiskowe stanowią większą przeszkodę w społecznej partycypacji niż funkcjonalne ograniczenia; stąd usuwanie barier poprzez legislację, przystosowanie, uniwersalne projektowanie i inne środki zostało zidentyfikowane jako klucz do równych szans dla osób z niepełnosprawnością.
Zgodnie ze Standardowymi Zasadami, Komisja przyjęła Komunikat nt. “Równe szanse dla osób z niepełnosprawnością - nowa strategia niepełnosprawności we Wspólnocie”1. Komunikat został politycznie zaaprobowany przez Radę i Państwa Członkowskie w uchwale z grudnia 1996 r.
Chociaż główna odpowiedzialność w tej dziedzinie leży w gestii Państw Członkowskich, w uchwale podkreślono fakt, że Wspólnota Europejska może znacząco przyczynić się do zwiększenia współpracy pomiędzy Państwami Członkowskimi. Może ona również zachęcić do wymiany i rozwoju wzorcowych praktyk we Wspólnocie, a także w ramach polityki i działań samych instytucji i organów Wspólnoty.
W uchwale związanej z Komunikatem Komisji, Parlament Europejski również zaakceptował nowe podejście, przyjęte przez Komisję. Parlament poprosił Komisję o podjęcie aktywnych instrumentów w ramach powszechnego podejścia, które umożliwią osobom z niepełnosprawnością wzięcie udziału we wszystkich odpowiednich programach Wspólnoty.
2.2. Kilka znaczących kroków naprzód.
Tworząc te uchwały, Komisja intensywnie współpracuje z Parlamentem, Państwami Członkowskimi i organizacjami pozarządowymi w zakresie rozwoju problematyki niepełnosprawności. Podjęto szereg inicjatyw we Wspólnocie, żeby promować równe szanse dla osób z niepełnosprawnością. A oto niekompletna lista dotychczasowych głównych osiągnięć.
Począwszy od przyjęcia Europejskiej strategii zatrudnienia w 1997 r., problematyka niepełnosprawności jest mocno zaznaczona w corocznych Wytycznych Rady. W Narodowych Planach Działania widoczny jest wysiłek, zmierzający do poprawy możliwości podjęcia pracy i zwiększenia kwalifikacji dla osób z niepełnosprawnością - jednej z grup docelowych, które mogą najbardziej skorzystać z działań prewencyjnych i instrumentów podnoszących zdolności zawodowe. Aby podkreślić ten ważny rozwój w polityce państwa, Komisja wspiera Państwa Członkowskie, społecznych partnerów i organizacje pozarządowe w trwającej dyskusji i badaniach w zakresie nowych trendów, idei, innowacyjnej polityki i praktykach, które wyłaniają się w tej dziedzinie. Roboczy dokument Komisji nt. “Podnoszenie poziomu zatrudnienia osób z niepełnosprawnością - wspólne wyzwanie”3 został również wydany w 1998 r. Ma on na celu sformułowanie wspólnych zaleceń oraz wskazanie obszarów, w których dalsza praca może być wykonana. W oparciu o ten dokument, Rada przyjęła 17 czerwca 1999 r. uchwałę4, przedłożoną w trakcie Niemieckiej Prezydencji, nt. równych szans dla ludzi w zatrudnieniu. Komisja zamierza zwrócić szczególną uwagę na instrumenty dla osób z niepełnosprawnością związane ze zdolnościami zawodowymi we Wspólnym Raporcie nt. "Zatrudnienie 2000".
Ostatni Komunikat Komisji "Strategie zatrudnienia w społeczeństwie informacyjnym" (COM [2000] 48) przyjęty 4 lutego 2000 r., wspiera zarówno Europejską strategię zatrudnienia, jak i Inicjatywę e-Europa. W sposób szczególny podejmuje on promocję zdolności zawodowych osób z niepełnosprawnością poprzez zalecenie Przemysłowi Społeczeństwa Informacyjnego, żeby zagwarantował od 2000 r. stosowanie standardów sprzętu przyjaznego dla użytkownika.
Państwa Członkowskie wyasygnowały znaczące środki finansowe na promocję zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w okresie programowym 1994-1999 r. Europejskiego Funduszu Socjalnego. EFS jest głównym instrumentem wsparcia finansowego osób z niepełnosprawnością w Unii Europejskiej. Wsparcia udzielono szerokiemu wachlarzowi działań, w tym takim jak: subsydiowanie wynagrodzeń w czasie praktyk zawodowych, programy praktyk zawodowych, okresowe chronione zatrudnienie, i inne pośrednie kroki na rynku pracy, samo-zatrudnienie i rozwój zespołów dla osób z upośledzeniem umysłowym i ze znaczną niepełnosprawnością fizyczną. W nowym okresie programowym 2000-2006 r., zgodnie z Wytycznymi polityki zatrudnienia, Państwa Członkowskie są zapraszane do podejmowania szeregu inicjatyw, które mają szczególne znaczenie dla osób z niepełnosprawnością, zwłaszcza w dziedzinie związanej ze zdolnościami zawodowymi i równymi szansami dla wszystkich.
Wsparcia udzielono również poprzez Inicjatywę Wspólnoty ZATRUDNIENIE, skierowanej do osób z trudnościami w znalezieniu i utrzymaniu pracy oraz osiągnięciu kariery zawodowej. Jeden z czterech modułów tej Inicjatywy - HORYZONT - udziela wsparcia specjalnie dla osób z niepełnosprawnością (niepełnosprawność rozciąga się od upośledzenia fizycznego do upośledzenia umysłowego czy porażenia mózgowego). 1700 projektów otrzymało lub wciąż otrzymuje środki finansowe z EFS w ramach programu HORYZONT. Cel programu polega na rozwoju nowych metod radzenia sobie z problemami, przed jakimi stają ludzie na ciągle zmieniającym się rynku pracy. Cel programu polega także na wprowadzaniu pozytywnych zmian w szkoleniu, polityce zatrudnienia i stosowanych praktykach.
W odpowiedzi na zaproszenie Komisji, Społeczni Partnerzy przygotowali na szczeblu Unii Europejskiej Kompendium wzorcowych praktyk w zakresie zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, które przesłano do Wiednia na spotkanie Rady Europy w grudniu 1998 r. Ponadto, 19 maja 1999 r., Społeczni Partnerzy przyjęli Wspólną Deklarację, w której podkreśla się potrzebę promocji zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w kategoriach pozytywnego przedsięwzięcia.
W 1998 r. europejskie instytucje również przyjęły Kodeks wzorcowych praktyk, który stanowi jasne określenie polityki Europejskich Instytucji w zakresie zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, jak również jest wytyczną w tym względzie dla Dyrekcji Generalnych i Usług.
W latach 1991-1994 prowadzono Inicjatywę “Technologia dla osób z niepełnosprawnością i osób starszych”. Była ona inicjatywą Wspólnoty w zakresie promocji i zastosowania technologii i obejmowała fazę pilotażową i fazę wdrożenia. Pomiędzy 1991 a 1994 r. Komisja Europejska wyasygnowała na tę inicjatywę kwotę 52 mln ECU.
Znaczna liczba projektów, które miały na celu potrzeby osób z niepełnosprawnością, uzyskała wsparcie z różnych powszechnych programów czy inicjatyw Unii Europejskiej, takich jak: Socrates, Leonardo da Vinci, Health Promotion, Daphne, Prince, Phare and Tacis itp. Wzmocniono współpracę w ramach i pomiędzy Państwami Członkowskimi poprzez utworzenie Grupy Przedstawicieli Państw Członkowskich ds. Niepełnosprawności na Wysokim Szczeblu. Grupa ta okazała się cennym narzędziem w takich działaniach, jak: kształtowanie i precyzowanie wspólnych celów, identyfikowanie przykładów wzorcowych praktyk oraz wymiana informacji i doświadczeń nt. polityki w zakresie niepełnosprawności pomiędzy Państwami Członkowskimi.
W oparciu o osiągnięcia z Trzeciego Programu Działań Wspólnoty na rzecz osób z niepełnosprawnością - Helios II (1993-1996 r.), Komisja wzmacnia również swoje związki z organizacjami pozarządowymi z obszaru niepełnosprawności oraz wspiera Europejskie Forum Niepełnosprawności, z którym utrzymuje bliskie i regularne kontakty.
2.3. Nowy impuls.
Chociaż uczyniono duży postęp, Komisja jest świadoma, że należy jeszcze wiele pracy włożyć, żeby osiągnąć cel pełnej partycypacji i równego dostępu dla osób z niepełnosprawnością. Zapisanie ogólnego anty-dyskryminacyjnego artykułu, dotyczącego m.in. niepełnosprawności, w Traktacie Amsterdamskim daje podstawy do zdecydowanego kroku naprzód w tej dziedzinie. Na podstawie Artykułu 13 Traktatu o Unii Europejskiej, Komisja Europejska przyjęła 26 listopada 1999 r. kompleksowy pakiet antydyskryminacyjny5. W odniesieniu do osób z niepełnosprawnością, jedna z części tego pakietu zawiera propozycję dyrektywy w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania zawodu, zabraniającej dyskryminacji ze wszystkich względów wymienionych w Artykule 13, a także program działań, składający się z całego wachlarza komplementarnych instrumentów w tym zakresie. Problem dyskryminacji osób z niepełnosprawnością na rynku pracy będzie przedmiotem nowej Inicjatywy Wspólnoty EQUAL (2000-2006), której celem jest ponadnarodowa współpraca w zakresie promocji nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.
Tym niemniej, przyjęcie instrumentów zwalczania dyskryminacji stanowi tylko jedną część szerszej strategii, która ma promować równy dostęp do życia społecznego dla osób z niepełnosprawnością. Toteż, oprócz nowego Artykułu 13, na Międzyrządowej Konferencji w Amsterdamie przedstawiono osobom z niepełnosprawnością dużo większe gwarancje, zamieszczając w Końcowym Dokumencie Deklarację nr 22. Stwierdza się w niej, że instytucje Wspólnoty, przyjmując instrumenty zbliżające prawodawstwo Państw Członkowskich, muszą brać pod uwagę potrzeby osób z niepełnosprawnością. Przyjmując tę deklarację, na Konferencji podkreślono, że na szczeblu Unii Europejskiej istnieje potrzeba przyjęcia bardziej integracyjnych standardów, które przełożyłyby ogólne idee nie-dyskryminacji i równego dostępu na procesy związane z realizacją wewnętrznego rynku.
W celu dopełnienia anty-dyskryminacyjnej inicjatywy, jak również realizacji zobowiązania podjętego na Międzyrządowej Konferencji, Komisja podjęła decyzję o wzmocnieniu podejścia do niepełnosprawności opartego o prawa człowieka poprzez zarysowanie strategicznego planu i kluczowych działań, mających na celu promocję większej integracji w polityce Unii Europejskiej. Toteż w centrum zainteresowania tego Komunikatu znajdują się głównie te obszary polityki Unii Europejskiej, które uważa się za rozstrzygające w pomyślnym usunięciu "barier w dostępie" dla osób z niepełnosprawnością. Jako taki, kładzie on specjalny akcent na osiągnięcie większej synergii pomiędzy powiązanymi zagadnieniami z dziedziny zatrudnienia, edukacji i szkolenia zawodowego, transportu, wewnętrznego rynku, społeczeństwa informacyjnego, nowych technologii i polityki konsumenckiej.
Toteż w tym Komunikacie stwierdza się, że główna odpowiedzialność za politykę w zakresie niepełnosprawności leży w gestii Państw Członkowskich, ponieważ obecne kompetencje Wspólnoty wymagają działań pod tym względem tylko w ograniczonej liczbie dziedzin. Stwierdziwszy ten fakt, w niniejszym Komunikacie jasno wskazuje się, że tym niemniej obecne kompetencje Wspólnoty pozwalają w sposób istotny przyczynić się do zapewnienia równych szans dla osób z niepełnosprawnością. Ostatecznie celem tego Komunikatu nie jest tylko proste zestawienie zbioru specyficznych zadań czy instrumentów. Służy on także jako narzędzie kształtowania polityki, dzięki któremu można całkowicie zmienić podejście Komisji do niepełnosprawności, łącznie z zasadami nie-dyskryminacji i integracji.
3. W kierunku większej wartości we wspólnocie.
3.1. W kierunku większej mobilności - aspekt obywatelstwa.
W nowoczesnym społeczeństwie nie jest możliwa sensowna integracja w życiu społecznym czy ekonomicznym, jeżeli ktoś nie może, w związku z pracą czy wypoczynkiem, swobodnie przemieszczać się. Mobilność nie powinna być traktowana tylko jako dogodność czy nawet społeczna czy ekonomiczna konieczność. Powinna być ona traktowana jako prawo, które każdemu przysługuje i jednocześnie podlega sensownym ograniczeniom ekonomicznym i technicznym.
Jest to daleko bardziej prawdziwe w odniesieniu do osób z mobilną niepełnosprawnością, dla których zdolność do uczestniczenia we wszystkich dziedzinach życia społecznego, komercyjnego, ekonomicznego, kulturowego i politycznego zależy od rozwiązania problemu mobilności w tym zakresie, który nie dotyczy innych ludzi. Jednak również łatwo akceptuje się pogląd, że przystosowanie transportu dla osób z niepełnosprawnością może przyczynić się do osiągnięcia szerszych celów w polityce państwa. Można dzięki nim: poprawić transport publiczny, zredukować zatłoczenie, zmniejszyć społeczną marginalizację oraz w możliwie szerokim zakresie zapewnić ludziom mobilność i integrację ze społeczeństwem.
Od pewnego czasu Unia Europejska uznała ważność tego zagadnienia. W 1993 r., Komisja przyjęła Program Działań Wspólnoty na rzecz Dostępnego Transportu6, którego cel polegał na zwiększeniu dostępności transportu dla osób z ograniczoną mobilnością. Obejmował on podjęcie szeregu działań we Wspólnocie, które dotyczyły standardów technicznych w odniesieniu do środków transportu i infrastruktury transportowej, wspierania współpracy w zakresie programów informacyjnych oraz koordynacji programów badawczych.
W ostatnim czasie Komisja przyjęła propozycję Dyrektywy, odnoszącej się do specjalnych postanowień dla pojazdów używanych do przewozu pasażerów, złożonych z więcej niż ośmiu miejsc i miejsca dla kierowcy (busy i autobusy)7. Mówi się w niej m.in. o tym, że pojazdy wykorzystywane w miejskiej komunikacji muszą być dostępne dla osób z ograniczoną mobilnością. Muszą być dostępne również dla osób używających wózków inwalidzkich. Projekt dyrektywy ustala techniczny opis dostępnego pojazdu, który może być użyty w pasażerskim transporcie miejskim. Projekt uwzględnia wymagania rozszerzonej dostępności w pojazdach transportu między miastami.
W kilku programach badawczych Unii Europejskiej, szczególną uwagę zwrócono również na potrzeby osób z ograniczoną mobilnością. Badania obejmowały m.in. projekty dotyczące autobusów nisko-podłogowych, rozwoju systemu transportu miejskiego. Badania uwzględniały osoby z ograniczoną mobilnością oraz badania nt. przestrzeni pasażerskich i dostępności na kolei.
W oparciu o te osiągnięcia Komisja zamierza bardziej przyczynić się, na poziomie Unii Europejskiej, do poprawy mobilności osób z niepełnosprawnością poprzez następujące linie działań:
Poprawa na poziomie usług. Uzupełniając projekt dyrektywy nt. busów i autobusów, Komisja przedstawi wytyczne w sprawie lepszego przystosowania dla osób z niepełnosprawnością pojazdów transportu publicznego i wszystkich usług związanych z transportem.
Dostęp do podróży koleją. Komisja będzie dążyć do wdrożenia zaleceń, pochodzących z projektu COST 335 nt. dostępności pasażerów do systemu kolei, szczególnie w projekcie Technicznej Specyfikacji Wykonalności w ramach prawodawstwa Wspólnoty dotyczącego wykonalności transeuropejskich sieci kolejowych.
Transport lotniczy. Chociaż szereg działań zostało podjętych przez lotniska i przewoźników lotniczych, szczególnie pod wpływem ACI i IATA, żeby zastosować się do Standardów i Zalecanych Praktyk Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego, jak również tych z Konferencji Europejskiego Towarzystwa Cywilnego, niedostępność usług i częste przykłady odmawiania przyjęcia na pokład ciągle powodują problemy osób z niepełnosprawnością w korzystaniu z usług lotniczych w całej Europie. Komisja rozważy potrzebne działania jako część polityki zmierzającej do rozwoju praw pasażera transportu lotniczego, łącznie z promocją wzorcowych praktyk w zakresie współpracy z tym sektorem i użytkownikami.
Transport morski. W czerwcu 1991 Międzynarodowa Morska Organizacja przyjęła “Zalecenie w sprawie projektu i działania statków pasażerskich, uwzględniających potrzeby osób starszych i osób z niepełnosprawnością”. Komisja wdraża to Zalecenie, jak również wyniki Projektu Handiami (badania nt. problemów niepełnosprawnych pasażerów w dostępie do i w sytuacjach kryzysowych podczas korzystania z transportu morskiego oraz zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w przemyśle morskim). Na przykład Dyrektywa 1999/35/EC8 Rady z 29 kwietnia 1999 r. w sprawie systemu obowiązkowych przeglądów pod względem bezpiecznego działania na regularnych przewozach promowych typu ro-ro i szybkich statkach pasażerskich nakłada specjalne wymagania, w świetle których: “Firmy mają zagwarantować, żeby na pokładach promów typu ro-ro i szybkich statków pasażerskich ogólna informacja nt. usług i możliwej pomocy dla osób starszych i osób z niepełnosprawnością dostępna była dla pasażerów, w formacie odpowiednim dla osób z upośledzeniem narządu wzroku”.
Integracyjne trans-europejskie sieci. Według wytycznych Wspólnoty w sprawie rozwoju Trans-Europejskich Sieci Transportu9, jednym z celów takiej sieci jest zagwarantowanie stałej mobilności ludzi i przewozu towarów na tym obszarze, bez wewnętrznych granic, zorganizowanej możliwie najlepiej pod względem warunków społecznych i bezpieczeństwa, a także oferującej użytkownikom wysokiej jakości infrastrukturę na warunkach ekonomicznych do przyjęcia. Chociaż cel ten stosuje się również do osób z niepełnosprawnością, nie zostały określone specjalne warunki, związane z pełnym dostępem dla osób z niepełnosprawnością. Państwa Członkowskie są przede wszystkim odpowiedzialne za podjęcie decyzji w zakresie projektów budowy infrastruktury transportowej, łącznie z wyborem technicznych standardów. Przegląd wytycznych w sprawie Trans-Europejskiej Sieci Transportu stwarza możliwość zwrócenia uwagi na potrzebę zwiększenia dostępu do Sieci osobom z ograniczoną mobilnością, w związku z promocją wyższych standardów jakości w Państwach Członkowskich, będących w Sieci.
Upowszechnienie w dalszych badaniach. Problematyka dostępności będzie wzięta pod uwagę w piątym programie Badań Ramowych, szczególnie pod względem kluczowych działań w badaniach w następującym zakresie: infrastruktura transportowa i jej połączenia z innymi środkami transportu i systemem, stała mobilność i zgodność systemów oraz system i usługi dla obywateli.
W ramach wspierania wzorcowych praktyk w UITP (Międzynarodowe Towarzystwo Transportu Publicznego) i w POLIS - sieci lokalnych i regionalnych samorządów, Komisja utworzyła Europejskie Usługi Informacyjne Transportu Lokalnego. Jest to skomputeryzowana baza danych nt. wzorcowych praktyk w lokalnym i regionalnym transporcie. Zawiera ona szereg studiów przypadku dostępnego transportu dla osób z ograniczoną mobilnością, a także możliwość przedstawienia swoich własnych przypadków przez operatorów i samorządy. Komisja będzie nadal wspierać wymianę know-how, wzorcowe praktyki i nowoczesne technologie w całej Europie, a także będzie dalej integrować potrzeby osób z upośledzeniem mobilności z odpowiednimi powszechnymi projektami.
Zachęcanie do wzajemnego uznawania. Od przyjęcia w czerwcu 1998 r. Zalecenia Rady w sprawie kart parkingowych dla osób z niepełnosprawnością10, Państwa Członkowskie wzajemnie uznają swoje pozwolenia na parkowanie dla osób z niepełnosprawnością. Komisja rozważy możliwość rozszerzenia tego podejścia na podobne zagadnienia.
3.2. W kierunku szerszej dostępności - wypełnienie luk w międzysektorowej polityce państwa.
W kontekście braku kompleksowego przeglądu całego systemu transportu nie wystarczy bardziej udostępnić środki transportu i informację dla podróżnych. Dostępne busy czy pociągi nie przedstawiają większej wartości użytkowej dla osób z upośledzoną mobilnością, jeżeli nie mogą one dotrzeć do przystanku autobusowego czy na dworzec lub nie mogą skorzystać z automatu biletowego. Wypełnienie takich luk będzie wymagać rozwoju pewnej struktury, w ramach której zostaną podjęte zagadnienia dostępności istniejących pomiędzy systemem transportu, budynkami i innymi obszarami polityki. Taka struktura w naturalny sposób zakłada bliższą współpracę pomiędzy wieloma obszarami polityki i szczeblami administracji.
Dotyczy to również poziomu Unii Europejskiej, w której na zagadnienie dostępności wpływa szereg obszarów politycznych, takich jak: przemysł, społeczeństwo informacyjne, spójność socjalna i rozwój regionalny, środowisko, transport, polityka społeczna i służba zdrowia, bezpieczeństwo w pracy. Niektóre z aspektów łańcucha mobilności zostały już częściowo podjęte w ramach unijnego prawodawstwa, takiego jak ramowa dyrektywa 89/391/EEC11, w której przewiduje się, że pracodawca powinien zaadoptować pracę do potrzeb osoby z niepełnosprawnością. W innej dziedzinie, w Dyrektywie 95/16/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 czerwca 199512, określa się specyficzne wymogi dotyczące dostępu osób z niepełnosprawnością do nowych wind. Zalecenie Komisji z 8 czerwca 1995 r.13 określa różne instrumenty poprawy bezpieczeństwa i dostępności w istniejących windach.
Komisja wyraża pogląd, że Unia Europejska powinna promować dostępność w skoordynowany sposób w wielu obszarach polityki. Takie działanie może przyczynić się do poprawy jakości życia zawodowego, ochrony konsumenta i konkurencyjności europejskiego przemysłu. W istocie, polityka promocji zatrudnienia osób z niepełnosprawnością będzie dopóty nieskuteczna, dopóki nie zostanie wsparta efektywnymi działaniami redukcji i, tam gdzie jest to możliwe, wyeliminowaniem problemów z dostępnością.
Ponadto, dobre i bezpieczne środowisko pracy jest ważne dla jednostki, ponieważ pozwala utrzymać zdrowie i zdolności zawodowe, jak również stanowi ważny czynnik konkurencyjności w firmie. Jednocześnie, dostępność jest dobrym interesem dla całego komercyjnego sektora wytwarzania sprzętu dla ludzi; szczególnie odnosi się to do sektora turystycznego, w którym hotele, centra wakacyjne i atrakcje turystyczne dostępne dla osób z niepełnosprawnością i ludzi starszych są jedyną możliwością wyboru dla znacznej i wzrastającej liczby tych klientów. Idąc dalej, podobnie jak z problemem transportu, dostępność i łatwość użycia jest mocnym instrumentem prewencji w zakresie zmęczenia i wypadków.
Na koniec, harmonizacja tworzonych standardów, mających na celu dostępność i bezpieczeństwo, ma swój cenny wkład w promocję europejskiego rynku z szerokim wachlarzem towarów i usług.
W trakcie konsultacji z przemysłem i użytkownikami, Komisja określi te obszary, w których właściwe będzie wdrożenie unijnych obowiązkowych standardów dostępności w budowaniu środowiska.
Przy wsparciu środkami finansowymi Unii Europejskiej, szereg nowych projektów z zakresu transportu i infrastruktury jest planowanych i konstruowanych w Europie. Odnosi się to szczególnie do Sieci Trans-Europejskiej, w którą zaangażowane są Fundusze Strukturalne. Czas użytkowania sprzętu transportowego i infrastruktury jest tak długi, że należy od samego początku wziąć pod uwagę wymogi dostępności. Komisja będzie dążyć do tego, żeby projekty otrzymujące środki finansowe Unii Europejskiej spełniały wymogi dostępności. Projekty takie mają w fazie projektowania i budowy przyjmować standardy i uznane wzorcowe praktyki.
Komisja będzie dążyć do wykorzystania bodźców rynkowych, żeby zachęcić komercyjny sektor budownictwa do działania zgodnego z wzorcowymi praktykami w dziedzinie standardów dostępności oraz zachęcić administrację publiczną na każdym szczeblu do takiego samego działania.
W oparciu o własną ewaluację oraz raporty obowiązkowo przedkładane przez Państwa Członkowskie, Komisja dokona oceny wdrożenia wymogów związanych z niepełnosprawnością, zawartych w ramowej dyrektywie 89/391/EEC. Komisja oceni również miejsce pracy pod kątem tej dyrektywy i jej przestrzeganie.
Komisja stworzy bazę danych, która posłuży do prowadzenia doradztwa w zakresie wzorcowych praktyk oraz metod poprawy zarządzania niepełnosprawnością w miejscu pracy. Zamierza się to osiągnąć za pomocą uaktualnianej informacji elektronicznej, do której będą miały dostęp przedsiębiorstwa i ich przedstawicielstwa w Europejskiej Agencji Zdrowia i Bezpieczeństwa.
Komisja zbada odpowiednie sposoby promocji instrumentów na szczeblu Unii Europejskiej. Mają one udostępnić odpowiednią informację nt. polityki w zakresie niepełnosprawności i instrumentów osiągania dostępności dla architektów, inżynierów budowlanych i innych osób, które są związane z procesem projektowania i budowy środowiska fizycznego.
W ramach Piątego Programu Ramowego, zbada się nowe sposoby promocji uniwersalnego projektowania w zakresie dostępności. Mogą one dotyczyć promowania mieszkalnictwa, które łatwo można zaadoptować w różnym etapie życia i pod kątem różnych potrzeb w zakresie dostępności.
3.3. Wykorzystanie społeczeństwa informacyjnego dla dobra wszystkich - inicjatywa europejska i niepełnosprawność.
Zagadnienia związane z dostępnością mają również ogromne znaczenie w kontekście społeczeństwa informacyjnego. Rozwój technologii - zwłaszcza telekomunikacji i technologii informacyjnej - stwarza ogromne możliwości. Jednak osoby z niepełnosprawnością mogą doświadczać dodatkowych barier.
W tym kontekście Unia Europejska rozwinęła już szereg inicjatyw, które mają zagwarantować, żeby ze społeczeństwa informacyjnego skorzystali wszyscy, w tym osoby z niepełnosprawnością. Znakomicie ilustruje ten fakt Komunikat Komisji pt. "Społeczny i zawodowy wymiar społeczeństwa informacyjnego - najpierw ludzie"14. Ma on na celu określenie konkretnych działań, które mają maksymalnie wykorzystać Społeczeństwo Informacyjne w promocji zatrudnienia i integracji.
Kolejne stosowne inicjatywy obejmują Dyrektywę 98/10/EC w zakresie dostarczenia w otwartej sieci telefonii głosowej oraz powszechnych usług telekomunikacyjnych w konkurencyjnym środowisku15. Dyrektywa ta wymaga od Państw Członkowskich, tam gdzie jest to właściwe, podjęcia odpowiednich instrumentów, gwarantujących dostęp i cenową przystępność wszystkich stałych usług publicznej telefonii dla niepełnosprawnych użytkowników i użytkowników ze specjalnymi potrzebami społecznymi. W ostatnim czasie, 9 marca 1999 r. Rada i Parlament Europejski również przyjęli Dyrektywę16 w zakresie Sprzętu Radiowego i Sprzętu Telekomunikacyjnych Terminali. Dyrektywa daje m.in. Komisji uprawnienia do nakładania wymogów na urządzenia w pewnej klasie sprzętowej czy urządzenia określonego rodzaju, które dotyczą uwzględnienia na etapie konstrukcji pewnych cech, ułatwiających korzystanie z tego sprzętu użytkownikom z niepełnosprawnością.
W ramach Europejskiej Polityki Standaryzacji w Społeczeństwie Informacyjnym, Komisja nadała również uprawnienia w zakresie standaryzacji dla europejskich organizacji standaryzacyjnych - CEN, CENELEC i ETSI. Komisja zaprasza je do określenia specyficznych potrzeb standaryzacyjnych, które wspierałyby szerszą integrację ludzi starszych i osób z niepełnosprawnością ze Społeczeństwem Informacyjnym (zob.: ).
W ramach Piątego Programu Ramowego RTD17, w sposób szczególny badania podejmują płaszczyznę człowiek/system oraz systemy adaptacyjne i pomocowe. Mają one pokonać problemy powodowane przez bariery środowiskowe, z którymi konfrontowane są osoby z fizycznym lub/i intelektualnym upośledzeniem. Badania podejmują również systemy inteligentne i usługi, które wspierają niezależne życie i partycypację w społeczeństwie informacyjnym. Centrum Wspólnych Badań Komisji Europejskiej również aktywnie uczestniczy w badaniach. Dotyczą one licznych pojawiających się technologii, takich jak: wdrożenie systemu głosowo-tekstowego dla osób niesłyszących, płaszczyzna człowiek-maszyna w miejscu pracy i dostęp do internetu dla osób z niepełnosprawnością.
8 grudnia 1999 r., Komisja Europejska uruchomiła inicjatywę pt. "e-Europa - społeczeństwo informacyjne dla wszystkich". Inicjatywa wyznacza ambitne cele udostępnienia każdemu Europejczykowi korzyści Społeczeństwa Informacyjnego. Inicjatywa koncentruje się na 10 priorytetowych obszarach. Jeden z priorytetów bezpośrednio odnosi się do potrzeb osób z niepełnosprawnością. W Komunikacie wyznacza się cele, które mają poprawić dostęp osób z niepełnosprawnością do społeczeństwa informacyjnego. Wyróżnia się następujące cele:
Przeprowadzi się przegląd odpowiednich programów z zakresu legislacji i standaryzacji w Społeczeństwie Informacyjnym, mając na celu zagwarantowanie ich zgodności z zasadami dostępności oraz przyśpieszenie procesów standaryzacji.
Komisja przygotuje Komunikat, w którym przedstawi, w jaki sposób publiczne wykonawcze instrumenty mogą pozytywnie uwzględniać potrzeby osób z niepełnosprawnością w publicznym dysponowaniu informacją oraz usługami i produktami technologii komunikacyjnej.
Instytucje Europejskie i Państwa Członkowskie powinny zaaprobować istniejące wytyczne w sprawie Inicjatywy Dostępności Sieci, nakazujące udostępnienie wyglądu i treści wszystkich publicznych stron internetowych dla osób z niepełnosprawnością (zob.: ). W ramach partnerstwa sektora publicznego i prywatnego należy zachęcać do zagwarantowania szerszej dostępności w sieci.
Komisja utworzy europejską sieć, która doprowadzi do najlepszej interakcji pomiędzy narodowymi ośrodkami wynalazczości (albo fizycznie, albo wirtualnie) oraz pobudzi rozwój programów studiów dla projektantów i inżynierów w zakresie uniwersalnego projektowania.
3.4. Technologie wspomagające - w kierunku bardziej rozwiniętego wspólnego rynku dla technologii wspomagających.
Wspieranie zasady projektowania uniwersalnego doprowadzi do technologii, towarów i usług, które będą przystosowane do potrzeb szerszego zakresu użytkowników, łącznie z osobami z niepełnosprawnością. Jednak projektowanie dla szerszej normy użytkowników nie zawsze będzie przystosowane do potrzeb osób ze znaczną niepełnosprawnością lub ze specyficznymi wymaganiami. Zapewnienie dostępu do technologii dla takich użytkowników najlepiej można osiągnąć za pomocą innych środków: projektowanie specjalnych towarów i usług lub, co ma miejsce w wielu przypadkach, zaadaptowanie lub przystosowanie istniejących towarów i usług do specjalnych wymagań. Technologia, która opiera się na specjalnych towarach i usługach dla ludzi starszych i osób z niepełnosprawnością, często nazywana jest technologią wspomagającą.
Obecnie popyt na tego typu usługi i towary jest znaczący. Biorąc pod uwagę trendy demograficzne, nastąpi w nim ogromny wzrost. Szacuje się, że w 1990 r. niepełnosprawni i starsi wiekiem konsumenci zakupili powszechnie dostępnych towarów i usług na kwotę 326 mld ECU. W odniesieniu do rynku specjalnych towarów i usług, szacuje się, że w Europie wartość tego rynku wynosi obecnie 10 mld Euro i że rośnie on rocznie o 10 do 20%.
Jednak gałęzie przemysłu, które powinny być wsparte przez rynek wewnętrzny, nie działają tak płynnie w tej dziedzinie. Przemysł technologii wspierających jest bardzo podzielony, szczególnie jeżeli chodzi o specjalne towary i usługi. Są one zwykle produkowane przez małe i średnie przedsiębiorstwa, które realizują potrzeby konsumentów o określonym rodzaju niepełnosprawności. Mają one bardzo mały asortyment produktów na regionalnym (nawet lokalnym) poziomie i zwykle ograniczone zasoby. Fragmentacja przemysłu technologii wspierających jest również efektem narodowych uregulowań, różniących się w poszczególnych Państwach Członkowskich. Ta fragmentacja prowadzi do rozwiązań, które często są niekompatybilne, powielają wysiłki. W konsekwencji nieefektywnie wykorzystują fundusze i środki finansowe.
Promocja sprawnego przemysłu technologii wspomagających i dobrze rozwiniętego rynku na poziomie Unii Europejskiej poprawi dostępność efektywnych finansowo towarów i usług dla końcowego użytkownika. Ponadto, właściwy rozwój rynku może znacząco wpłynąć na zredukowanie wzrastających kosztów opieki. Należy podejmować te zagadnienia również z tego ważnego powodu, że ten rynek zagrożony jest utratą międzynarodowej konkurencyjności. Utrata konkurencyjności może wystąpić szczególnie w stosunku do USA, gdzie uregulowania nakazujące dostęp - takie jak Ustawa o Niepełnosprawnych Amerykanach z 1990 r. i Sekcja 508 Ustawy o Rehabilitacji z 1986 r. - spowodowały ogromny wzrost rozwoju tego przemysłu. Z jednej strony, działania promocyjne, które mają uruchomić inicjatywy małych i średnich przedsiębiorstw pracujących w tej dziedzinie, są już przewidziane w działalności Piątego Programu Ramowego. Z drugiej strony, Artykuł 13 Traktatu Amsterdamskiego będzie miał w końcu stymulujący wpływ na narodowe uregulowania w europejskich Państwach Członkowskich.
Niektóre urządzenia wspomagające osoby z niepełnosprawnością są już objęte Dyrektywą Rady w sprawie urządzeń medycznych18. Cel dyrektywy polega na stymulowaniu otwartego europejskiego rynku i przejrzystości oferty rynkowej. CEN - Komitet Techniczny TC 293 (Standaryzacja Pomocy Technicznych dla Osób z Niepełnosprawnością) - przygotował pierwszy zestaw standardów dla grupy produktów, takich jak wózki inwalidzkie. Inne standardy są w fazie Przygotowawczej lub są rozwijane. W celu poprawy konkurencyjności rynku technologii wspomagających i zabezpieczenia lepszej dostępności produktów, Komisja rozważy możliwość wdrożenia standardów używalności w tej dziedzinie.
Komisja poprosiła CEN/CENELEC/ETSI, żeby instytucje te określiły wymagania standaryzacyjne, związane z dostępem ludzi starszych i osób z niepełnosprawnością do społeczeństwa informacyjnego. Mają przy tym blisko współpracować z organizacjami reprezentującymi potrzeby ludzi starszych, osób z niepełnosprawnością i właściwych konsumentów. Nakaz ten podkreśla potrzebę, żeby w trakcie wprowadzania nowych usług i towarów, dalej rozwijać podejście projektowania dla wszystkich, jak również podejście związane z technologią wspomagającą tam, gdzie jest to potrzebne.
Gromadzenie i rozpowszechnianie informacji jest warunkiem wstępnym dla dostępności informacji, poradnictwa, doradztwa przez końcowego użytkownika, jak również dla rozwoju rynku. W oparciu o doświadczenia Handynet'u i innych projektów związanych z bazami danych i gromadzeniem informacji, Komisja będzie dążyć do polepszenia współpracy i wymiany doświadczeń pomiędzy istniejącymi a potencjalnymi i przyszłymi narodowymi biurami informacji w zakresie technologii wspomagającej. Zostaną uwzględnione przy tym możliwości, jakie oferuje coraz większy popyt na korzystanie z internetu.
Dostępność i cenowa przystępność odpowiednich urządzeń wspomagających jest dla wielu osób z niepełnosprawnością warunkiem równych szans. Państwa Członkowskie są odpowiedzialne za dostarczenie pomocy i urządzeń. Zorganizowanie pomocy i kryteria otrzymania pomocy przez osoby z niepełnosprawnością różnią się w poszczególnych Państwach. Unia Europejska będzie dążyć do usunięcia barier fizycznych, społecznych i politycznych. Ma to wspierać swobodny przepływ osób, wzajemne akceptowanie usług między Państwami oraz sprzedaż produktów, uwolnioną od różnych barier.
Komisja popiera zredukowanie lub wyeliminowanie podatków i ceł na pomoce i urządzenia dla osób z niepełnosprawnością. Działania te nie mogą powodować konfliktu z innymi celami w polityce podatkowej i celnej. Warto przypomnieć, że Państwa Członkowskie już mogą zastosować niższą należność podatku VAT na sprzęt medyczny, pomoce i urządzenia dla osób z niepełnosprawnością19. W prawie celnym Rozporządzenie 20 Rady stanowi, że artykuły z przeznaczeniem dla osób z niepełnosprawnością powinny być importowane, pod pewnymi warunkami, bez pobierania należności z tytułu importu.
3.5. Ochrona praw i interesów konsumentów z niepełnosprawnością na rynku.
Jak zostało zapisane w poprzednim rozdziale, wraz z pojawieniem się jednego rynku i zaniku podzielonych narodowych rynków, istnieje unikalna szansa na zaprojektowanie produktów po przystępnej cenie w segmencie rynku, który wcześniej był trudno osiągalny.
Wiele firm w przeszłości traktowało niepełnosprawnych konsumentów jako niszę w najlepszym przypadku, a w przypadku najgorszym jako niechcianego intruza. Dotyczyło to szczególnie tych firm, które swoje produkty kierowały na rynku do całego spektrum populacji. Jednak firmy nabierają coraz bardziej przekonania, że programy odpowiednio zarządzane, które realizują potrzeby osób z niepełnosprawnością, mogą otworzyć nowe możliwości rynkowe. Mogą one przynosić zyski i nie narażać na koszty.
Ten pozytywny trend można również zaobserwować w rozwoju europejskiej polityki konsumenckiej, która uwzględnia wszystkich konsumentów, łącznie z niepełnosprawnymi konsumentami. W dotychczas stosowanym podejściu, rozpatrywano projekty aplikujące o wsparcie finansowe oraz włączano przedstawicieli organizacji w odpowiednie procedury konsultacyjne.
Procedury tego typu zastosowano np. w rozwoju kryteriów Specjalnych Potrzeb Użytkownika. Mogły być one umieszczone w protokołach, których używa się do badań porównawczych produktów konsumenckich oraz stosowania zasady "Projektu dla wszystkich". Procedurę tę dotychczas wykorzystano przede wszystkim w trakcie przygotowań do wprowadzenia EURO. Praca ta polega na integracji przedstawicieli osób z poszczególnymi upośledzeniami na każdym etapie procesu podejmowania decyzji. Są oni traktowani jako przedstawiciele konsumentów.
W kontekście ochrony konsumenta, należy również wspomnieć o Dyrektywie 95/46/EC21. Gwarantuje ona m.in. zaawansowaną ochronę danych osobowych, poprzez które ujawnia się niepełnosprawność.
Te pozytywne wydarzenia mogą być dalej wzmocnione poprzez następujące linie działania:
W ramach Planu Działań w Polityce Konsumenta na nowe Millenium, Komisja powinna zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie uwzględnienie specyficznych potrzeb osób z niepełnosprawnością, w szczególności pod kątem dostępu do sądów, usług finansowych i bezpieczeństwa towarów.
W ramach nakazu standaryzacji w dziedzinie polityki konsumenta, Komisja wydała Nakaz Europejskim Instytucjom Standaryzacyjnym, żeby wypracowały dokument doradczy dla autorów standardów, dotyczących odpowiedniego podejmowania problemu bezpieczeństwa i używalności przez osoby ze specjalnymi potrzebami.
Uwzględnienie potrzeb konsumentów z niepełnosprawnością będzie zawarte w celach programowych, które wprost zostaną ujęte w nowym ramowym uregulowaniu Elektronicznej infrastruktury komunikacyjnej i pokrewnych usługach 22.
4. Część II: Instrumenty polityki państwa dla osiągnięcia większej wartości we wspólnocie.
Komisja zidentyfikowała następujące zjawiska: niedoskonała wiedza nt. rzeczywistego zakresu niepełnosprawności, niewiedza i uprzedzenia związane ze strukturalnymi cechami niepełnosprawności oraz ograniczona wiedza nt. różnych inicjatyw, które mogą być podjęte dla poprawy dostępu. Są to główne przeszkody, które należy pokonać, żeby wdrożyć politykę integracyjną. Problem jest również złożony poprzez fakt, że osoby z niepełnosprawnością tworzą bardzo zróżnicowaną grupę, znajdującą się w bardzo różnych okolicznościach życiowych, z różnym rodzajem i stopniem niepełnosprawności, a także doświadczają całego szeregu różnych barier. Mocne podstawy w wiedzy, odpowiednia koordynacja i mechanizmy konsultacji są traktowane jako podstawowe narzędzia wdrożenia jakichkolwiek instrumentów.
4.1. Interpretacja danych i zrozumienie potrzeb.
W celu zaplanowania i zaprojektowania odpowiednich instrumentów, Komisja i wszyscy decydenci potrzebują rzetelnych danych statystycznych, demograficznych i innych informacji o osobach z niepełnosprawnością. Takie instrumenty mają umożliwić jednostkom niezależne i efektywne życie w domu, w miejscu pracy i w społeczeństwie w ogóle. Dotyczy to również osób z funkcjonalnymi ograniczeniami.
W 1992/1993 r., Eurostat opublikował kompleksowy dokument, w którym przedstawiono pierwszą grupę danych statystycznych nt. cech i sytuacji społecznej i ekonomicznej populacji osób z niepełnosprawnością. Od 1994 r. w ramach Europejskiego Systemu Statystycznego został utworzony Spis Gospodarstw Domowych Wspólnoty Europejskiej (wielokierunkowe badania) i jest on narzędziem monitoringu, dostarczającym longituidalnych informacji nt. szeregu zagadnień społecznych. Spis przedstawił pierwszą grupę danych nt. niepełnosprawności, porównywalnych na poziomie Wspólnoty.
Komisja będzie zabiegać o dalszą poprawę w zakresie gromadzenia przydatnych danych statystycznych nt. potrzeb osób z niepełnosprawnością poprzez następujące linie działania:
Dane będą gromadzone ze względu na następujące kryteria: stan zdrowia, pomoc społeczna, zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy, zatrudnienie i edukacja. Ponadto, według Rozporządzenia (EC) No 1924/1999 Komisji z 8 września 1999 r.23, do roku 2002 zostanie zakończony moduł ad hoc, dotyczący zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w Europejskich badaniach siły roboczej.
Promowana będzie współpraca pomiędzy Państwami Członkowskimi w zakresie rozwoju struktury. Pozwoli ona na wprowadzenie do Państw Członkowskich spójnych podstawowych definicji i metod gromadzenia danych oraz na poprawę porównywalności danych statystycznych nt. niepełnosprawności we Wspólnocie. Tam, gdzie jest to potrzebne, testowane będą nowe sposoby wypełniania luk w zgromadzonych danych.
Program nt. monitorowania zdrowia ma na celu wypracowanie struktury dla porównywalnych wskaźników zdrowia i danych w Unii Europejskiej. Wskaźniki te pozwolą lepiej zrozumieć różne rodzaje i stopnie niepełnosprawności w kontekście czynności dnia codziennego, życia społecznego i zdolności zawodowych.
Piąty Ramowy Program RTD (1998-2002) znacznie przyczyni się do zwiększenia wiedzy nt. niepełnosprawności, szczególnie w ramach programu "Jakość życia i zarządzanie środkami do życia", poprzez kluczowe działanie "Populacja ludzi starszych" oraz poprzez linię działania "Badania dotyczące osób z niepełnosprawnością". Mają one na celu podniesienie jakości życia i niezależności osób z niepełnosprawnością, głównie poprzez poprawę ich społecznego i fizycznego środowiska (np. technologia w rehabilitacji i pomocy). Efektywne i wydajne świadczenie dostępnych usług zdrowotnych i pomocy społecznej również przyczyni się do realizacji tego celu.
4.2. Zaprojektowanie integracyjnych programów unii europejskiej.
Na poziomie Unii Europejskiej, Komisja chce przygotować programy otwarte i dostępne dla wszystkich obywateli Wspólnoty. Na każdym etapie konstruowania tych programów, jednostka i specyficzne potrzeby osób z niepełnosprawnością są przyjmowane jako zasada ich tworzenia. Jednocześnie, specyficzne potrzeby wynikające z niepełnosprawności nie mogą być uwzględnione we wszystkich powszechnych programach. Jeżeli taka sytuacja występuje, Komisja przedstawia komplementarne instrumenty, które mają na celu uzupełnienie głównego programu. Dzięki temu nikomu nie odmówi się szansy uczestniczenia w programie tylko ze względu na niepełnosprawność.
Komisja zapewni możliwość uczestniczenia osobom z niepełnosprawnością w powszechnych programach. W koniecznych sytuacjach, Komisja przedstawi specyficzne instrumenty, które zaspokoją szczególne potrzeby osób z niepełnosprawnością. W ten sposób stworzy się rzeczywiście równe szanse. Aby umożliwić takie uczestnictwo, koszty specyficznych instrumentów zostaną skalkulowane w kwocie przewidzianej dla danego programu Wspólnoty, o ile pozwolą na to ograniczenia budżetowe.
4.3. Przykłady pociągają.
Komisja ciągle będzie wspierać rozwój wzorcowych praktyk w ramach własnej organizacji, aby poprzeć swoje zobowiązanie, które polega na tworzeniu wolnych od barier służb, dostępnych dla każdego. Działanie to ma również wzmocnić wiarygodność swoich zaleceń wobec innych podmiotów.
Zatrudnienie.
Osoby z niepełnosprawnością są bardzo rzadko reprezentowane w miejscu pracy i w europejskich służbach publicznych. Komisja, razem z innymi instytucjami Unii Europejskiej, przyjęła w 1998 r. Kodeks wzorcowych praktyk w zakresie zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. A oto szczególnie warte odnotowania punkty Kodeksu: adaptacja procedur badawczych/rekrutacyjnych do potrzeb niepełnosprawnych kandydatów, w miarę potrzeby dostęp do specyficznego szkolenia dla niepełnosprawnych urzędników, instrumenty utrzymania personelu obejmujące wsparcie techniczne, reorganizacja pracy oraz praca elastyczna i na część etatu, uprawnienia do sensownego przystosowania środowiska pracy.
Komisja traktuje wspieranie wdrożenia Kodeksu jako sprawę najwyższej wagi, podobnie jak zwiększenie partycypacji osób z niepełnosprawnością w służbach Wspólnoty. Pomoże to również zademonstrować fakt, że osoby z niepełnosprawnością mogą wnieść cenny wkład do siły roboczej oraz zwiększyć wrażliwość innego personelu na ten problem.
W ramach wewnętrznej reformy, Komisja podejmie niezbędne instrumenty, aby ułatwić dostęp osobom z niepełnosprawnością do pracy w Europejskiej Służbie Publicznej. Należy podjąć następujące zagadnienia: organizacja współzawodnictwa, rozwój kariery zawodowej, pomoc administracyjna oraz przygotowanie odpowiednio wyposażonego biura i budynków. Zostaną również zidentyfikowane stanowiska pracy, które najłatwiej mogą być obsadzone przez osoby z niepełnosprawnością.
Komisja będzie zachęcać personel do uczestniczenia w szkoleniach podnoszących świadomość związaną z niepełnosprawnością. W szkoleniach zawarte będą informacje nt. dyskryminacji osób z niepełnosprawnością, a w uzasadnionych sytuacjach prezentacje prowadzone będą przez osoby z różnym rodzajem niepełnosprawności.
b) Dostępność do budynków Komisji.
W ramach wyżej wymienionego Kodeksu wzorcowych praktyk, Komisja już zobowiązała się do wypracowania strategii gwarantującej, że problematyka dostępności będzie rozważana przy każdej renowacji istniejących budynków i wyborze nowych budynków. Ponadto remonty, renowacje budynków i zajmowanie nowych budynków powinny, jako minimum, spełniać istniejące narodowe standardy.
Komisja będzie dążyć do udostępnienia biur i urządzeń dla pracowników i obywateli korzystających ze służb Komisji. Lista dostępnych miejsc spotkań będzie regularnie rozpowszechniana w Komisji. Będą na niej szczegółowe informacje nt. pobliskich toalet i urządzeń, takich jak urządzenia wspomagające itp. Potrzeby osób z niepełnosprawnością będą uwzględnione przy wyborze miejsc spotkań organizowanych dla tych osób.
c) Informacja i komunikacja.
Europejczycy z niepełnosprawnością mają takie samo prawo do informacji, jak i inni obywatele. Brak dostępności do publicznych informacji w alternatywnej formie uniemożliwia im dostęp do uzyskania potrzebnej informacji. Komisja coraz częściej używa Internetu do szybkiego i taniego udostępnienia dużej liczbie osób informacji i innych usług. Informacje i usługi udostępnione w elektronicznej formie poprzez Światową Sieć Internetową gwarantują osobom z niepełnosprawnością równe szanse. Forma elektroniczna jest jedną z szerszych, tańszych i szybszych form dostępu do informacji. Jednak obecność dokumentu na stronach www sama przez się nie gwarantuje dostępności. Język i fizyczna lokalizacja dokumentu może ograniczyć dostęp do informacji i stworzyć barierę, uniemożliwiającą pełną partycypację osób z niepełnosprawnością.
Należy rozważyć różne potrzeby osób z niepełnosprawnością, co prowadzi do integracyjnej i efektywnej formy komunikacji. Osoby z niepełnosprawnością mogą mieć dodatkowe trudności w dostępie do informacji w standardowej formie. Alternatywne formy są niezbędne, żeby zakomunikować informację osobom z sensoryczną i intelektualną niepełnosprawnością.
Oprócz zobowiązania wymienionego w punkcie 3.3, Komisja zamierza podjąć następujące działania:
Biuro Oficjalnych Publikacji Wspólnoty Europejskiej będzie promować rozwój i wdrażać standardy i wzorcowe praktyki, aby informację bardziej udostępnić osobom z niepełnosprawnością. Będzie również wspierać rozpowszechnianie materiałów w alternatywnej formie w Europie poprzez unijne Forum Wydawców.
Komisja wniesie wytyczne w sprawie dostępu do dokumentów Komisji, aby zagwarantować osobom z niepełnosprawnością dostęp do publikacji i informacji o polityce, programach i służbach w alternatywnej formie tam, gdzie jest to właściwe i wykonalne.
d) Upowszechnienie w Europejskich Szkołach.
Rada i Ministrowie Edukacji spotykający się w ramach Rady przyjęli już szereg zaleceń i uchwał, które mają na celu zwiększenie integracji dzieci z niepełnosprawnością ze szkolnictwem powszechnym. Inicjatywy te zostały również wdrożone w Europejskich Szkołach, które są oficjalnymi instytutami edukacji i podlegają pod jurysdykcję Rządów Państw Członkowskich. W szczególności, Rada Zarządców Europejskich Szkół podjęła w 1995 r. decyzję o utworzeniu Komitetu Wsparcia Nauczania. Celem Komitetu jest rozszerzenie i zredefiniowanie struktury integracji uczniów z niepełnosprawnością na wszystkich poziomach nauczania w Europejskich Szkołach.
Komisja będzie kontynuować wsparcie dla działań podjętych przez Europejskie Szkoły. Szkoły udzielają odpowiedniego wsparcia dla uczniów z niepełnosprawnością, aby zintegrować ich z powszechnymi klasami. W szczególności chodzi o lepszą pomoc dla studentów ze specyficznymi trudnościami w nauce.
4.4. Konsultacje z osobami z niepełnosprawnością.
Osoby z niepełnosprawnością nabywają w ciągu życia umiejętności szybkiego odkrywania uregulowań i praktyki, które wpływają lub uniemożliwiają im dostęp do służb i urządzeń. Potrafią także wynaleźć możliwe rozwiązania doświadczanych barier. Komisja przyznaje, że większość idei sformułowanych w tym Komunikacie pochodzi z ciągle odbywającego się dialogu z osobami z niepełnosprawnością, z ekspertami i stowarzyszeniami z dziedziny niepełnosprawności.
W procesie wdrażania inicjatyw Komisja będzie dążyć do budowania procesu konsultacji ze środowiskiem osób z niepełnosprawnością oraz reprezentujących ich organizacji pozarządowych. W zależności od zagadnienia, proces ten będzie dostosowywał się do specyficznych okoliczności (np.: uczestniczenie w gremiach doradczych i konsultacyjnych, tworzenie grup tematycznych lub grup roboczych, przygotowywanie dokumentów konsultacyjnych lub prowadzenie publicznego forum, Internet itp.).
W celu zwiększenia wpływu osób z niepełnosprawnością na politykę państw i rozwój programów, Komisja będzie promować partnerstwo pomiędzy organizacjami osób z niepełnosprawnością, innymi organizacjami i społecznymi partnerami. Komisja będzie wspierać wydarzenia i mechanizmy, które zachęcają do większego zaangażowania i konsultacji. Będzie ona również stymulować przepływ informacji i wiedzy poprzez sieci i badania prowadzone przez organizacje pozarządowe.
4.5. Wzmocnienie koordynacji między służbami Komisji.
Międzyresortowa Grupa ds. Niepełnosprawności jest jak dotychczas głównym mechanizmem koordynacji polityki państw w zakresie niepełnosprawności w dziedzinach, za które Komisja jest odpowiedzialna. Dyrektorzy Generalni aktywnie uczestniczą w pracach grupy. Grupa okazała się efektywnym narzędziem podnoszenia świadomości w zakresie problematyki niepełnosprawności i zachęca do większej międzyresortowej współpracy w tej dziedzinie.
Międzyresortowa Grupa ds. Niepełnosprawności będzie zatem nadal spotykać się regularnie po to, aby wymieniać informacje nt. stanu zaawansowania odpowiednich działań w każdym obszarze polityki. Będzie rozważać rozwój dodatkowych działań, które mają na celu lepsze wykorzystanie istniejących zasobów i poprawę międzyresortowej komplementarności.
Grupa Międzyresortowa będzie pracować nad rozwojem narzędzi kontroli księgowej i informacji związanej z problematyką niepełnosprawności w służbach Komisji.
Służby Komisji będą dążyć do przygotowania poradnika celowego dla osób z niepełnosprawnością. Ma on być dla osób, które szukają informacji nt. programów i inicjatyw Unii Europejskiej, skierowanych do tych osób.
5. Część III. Spojrzenie w przyszłość - podnoszenie świadomości, wzmocnienie kooperacji oraz budowanie rozwoju.
Przedstawione wyżej kierunki działań przyczynią się do postępu w usuwaniu barier. Podobny skutek odniesie ciągła praca w Państwach Członkowskich i organizacjach pozarządowych. Dzięki tym działaniom zwiększy możliwość pełnego uczestniczenia osób z niepełnosprawnością we wszystkich dziedzinach życia społecznego.
Niniejszy Komunikat koncentruje się głównie na zagadnieniu dostępności. Ma ono podnieść świadomość decydentów, pracodawców i całego społeczeństwa w zakresie możliwości i ograniczeniach osób z niepełnosprawnością. Problem dostępności ma również szersze znaczenie. Jest on wyrazem pełnego obywatelstwa w nowoczesnym społeczeństwie.
Jednak przełożenie tego na praktykę będzie wymagać zaangażowania, wsparcia i kooperacji wszystkich podmiotów: rządów na każdym szczeblu, sektora prywatnego, społeczeństwa, sektora grup woluntarystycznych, osób z niepełnosprawnością i ich rodzin. Podczas gdy rządy na każdym szczeblu mogą pomóc poprzez przejęcie przywództwa i dostarczenie ekspertyz i zasobów, to każdy musi zaangażować się, jeżeli ma się powieść usuwanie mentalnych barier i otwarcie możliwości dla wszystkich Europejczyków. Mając to na uwadze, Komisja zaproponuje Radzie, aby obwieścić rok 2002 Europejskim Rokiem Niepełnosprawnych Obywateli. Celem tego działania jest podniesienie świadomości, stymulowanie partycypacji, przygotowanie nowych rozwiązań w polityce państw na każdym szczeblu. Działania te mają również wzmocnić ideę europejskiego obywatelstwa dla osób z niepełnosprawnością.
Komisja zachęci również Kraje kandydujące, aby blisko kroczyły za rozwojem polityki państw Wspólnoty na rzecz osób z niepełnosprawnością. Na koniec, postęp we wdrażaniu tego Komunikatu będzie opisany w Raporcie do Rady i Parlamentu Europejskiego. Stanowić on będzie część wkładu Komisji na rzecz Europejskiego Roku.
Przypisy:
1 COM(1996) 406 final.
2 OJ C 12, 13.1.1997.
3 SEC(1998) 1550.
4 OJ C 186, 2.7.1999.
5 COM(1999) 564 final.
6 COM(1993) 433 final.
7 COM(1997) 276 final.
8 OJ L 138, 1.6.1999.
9 Decision 1692/96/EC of 23 July 1996 (OJ L 228, 9.9.1996.).
10 OJ L 167, 12.6.1998.
11 OJ L 183, 29.6.1989.
12 OJ L 213, 7.9.1995.
13 OJ L 134, 20.6.1995.
14 COM(1997)390.
15 98/10/EC OJ L 101, 01.04.1998, “The Social and Labour Market Dimension of the Information Society People First 14 - The Next Steps" Directive 98/10/EC on open network provision to voice telephony and on universal service for telecommunications in a competitive environment.
16 99/ 05/EC OJ L 091 , 07.04.1999, the Radio Equipment & Telecommunications Terminal Equipment (R&TTE) Directive.
17 Decision No 182/1999/EC of the European Parliament and of the Council of 22.12.1998, OJ L 026 du 01.02.1999, the Fifth RTD Framework Programme.
18 93/42 EEC, OJ L 169, 12.07.1993, the Council Directive concerning medical devices.
19 77/388/EEC: 6 th VAT Directive of 17 May 1977, OJ L145, 13.06.1977.
20 918/83/EEC, OJ L105, 23.04.1983.
21 OJ L 281, 23.11.1995.
22 Towards a new framework for Electronic Communications infrastructure and associated services: The1999 Communications Review: COM (1999) 539 final.
23 OJ L 238, 09.09.1999
24 Szczególnie Uchwała Rady i Ministrów Edukacji, spotykających się w ramach Rady z 31 maja 1990 r. w sprawie integracji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością w powszechnym systemie edukacji (OJ C 162, 03.07.1990).
Tłumaczenie przygotowane przez Fundację Fuga Mundi.