AAA Władza, jedno z podstawowych pojęć socjologii i nauk politycznych definiowane najczęściej jako stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli itp.

Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, chociaż jego zakres i treść są różne w różnych zbiorowościach (np. władza króla, władza rodzicielska, władza przewodniczącego organizacji społecznej) - od dobrowolnej akceptacji społecznej do stosowania różnych form przymusu i przemocy fizycznej.

Wyróżnia się różne rodzaje władzy, m.in.:

1) polityczną - sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo-prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu, tzn. podejmowaniu decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy,

2) państwową - suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy,

3) ekonomiczną - zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji, instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania.

AAA SYSTEMY POLITYCZNE I KONCEPCJE SYSTEMÓW POLITYCZNYCH

System polityczny

System to najogólniej każdy skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. Strukturę można określić jako ogół związków między elementami uwarunkowanych przynależnością danych elementów do tego systemu.
Możemy wyróżnić trzy charakterystyczne koncepcje:
1) Koncepcja instytucjonalna - system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i stosunków normatywnych na podstawie, których one działają. J. Kowalski - system polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm regulujących ich wzajemne stosunki.
2) Koncepcja behawiorystyczno-funkcjonalna - system polityczny określany jest jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Karol B. Jankowski - System polityczny to układ tworzący płaszczyznę artykułowania interesów, samoregulacji zapewniającej dynamiczną równowagę społeczną.
3) Koncepcja systemowa - istotne są tu relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do 3 etapów: ”wejścia”, przetworzenia, „wyjścia”. „Wejścia” i „wyjścia” są relacjami między systemem a otoczeniem przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym.

System polityczny:
1) Sensu largo: to idee i wartości polityczne, organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych.
2) Sensu stricto: to ogół organów państwowych a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa jak również ich wzajemne stosunki, tworzące funkcjonalną całość.
System polityczny będzie efektywny, jeżeli:
- jest zdolny zapewnić własne istnienie bez uciekania się do zmasowanej przemocy
- stwarza warunki wszechstronnego ekonomicznego, społecznego i kulturalnego rozwoju kraju
- jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo kraju na zewnątrz
System polityczny wysoce efektywny umożliwia zachowanie konstytucyjnej procedury w kreowaniu decyzji i organów państwowych, wzrost zamożności i bezpieczeństwa obywateli, rozwój kraju i wzrost kultury politycznej.

AAA Typologia systemów politycznych

Współczesne systemy polityczne mogą być klasyfikowane ze względu na:
1) Charakter reżimu politycznego
• Państwo demokratyczne
• Państwo totalitarne
• Państwo autorytarne
2) Zasady organizacji aparatu państwowego
• Monarchia i republika
• Systemy prezydialne i parlamentarne
• Systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno komitetowy
3) Struktury terytorialno-administracyjne państwa:
• Państwo unitarne
• Państwo złożone (federacja)
• Państwo autonomiczne

System prezydencki - zespół zasad prawno ustrojowych określający w szczególny sposób stosunki między parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem szefem rządu oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych.
Cztery podstawowe zasady tego systemu:
1) Prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji, nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny.
2) Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, wybierany w wyborach powszechnych jak i parlament, prezydent jest politycznie niezależny od parlamentu
3) Nie jest on odpowiedzialny przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany
4) Prezydent, jaki jego ministrowie mogą być pociągnięci d odpowiedzialności konstytucyjnej.

System półprezydencki - to zespół zasad prawnoustrojowych, według, których posiadający szerokie uprawnienia osobiste prezydent jest powoływany niezależnie od parlamentu w wyborach powszechnych i powołuje rząd, który jest odpowiedzialny zarówno przed nim jak i przed parlamentem. 
System ten nie jest systemem w pełni prezydenckim, chociaż daje osobistą władzę prezydentowi państwa, powołanemu niezależnie od parlamentu i mogącego śmiało uchodzić za przedstawiciela narodu to jednak nie rozdziela władzy ustawodawczej od wykonawczej, przeciwnie przewiduje formalny udział i aktywną rolę rządu w działaniach parlamentu.

System parlamentarno-gabinetowy - to system charakteryzujący się szczególnym stosunkiem do siebie 3 naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu. W układzie tym prezydent będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd licząc się przy tym z układem sił politycznych w parlamencie a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i działalność prezydenta.
Główne zasady działania tego systemu:
1) Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek innych członków rządu
2) Głowa państwa nie ponosi za swoją działalność odpowiedzialności politycznej. Instytucja kontrasygnaty każdy akt urzędowy głowy państwa musi być podpisany przez odpowiedniego członka rządu
3) Egzekutywa, aby działać skutecznie musi reprezentować większość parlamentarną
4) Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność zarówno za swoją działalność jak i za głowę państwa
5) Członkowie rządu i głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną


System parlamentarno-komitetowy - zespół zasad ustrojowo politycznych, które w szczególny sposób określają stosunki między 3 naczelnymi organami państwowymi tj. parlamentem, głową państwa i rządem, w ten sposób, że parlament jako najwyższy organ państwowy bezpośrednio powołuje zarówno głowę państwa jak i rząd.
Cechy systemu:
1) najwyższa władza państwowa należy do parlamentu który reprezentuje lud jako całość i sprawuje władzę państwową na zasadzie wyłączności
2) rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament
3) rząd jest jedynie organem przez który parlament wykonuje swoje decyzje
4) rząd jest bezpośrednio podporządkowany parlamentowi i politycznie przed nim odpowiedzialny
5) głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji
6) kolegialna głowa państwa jest przez parlament bezpośrednio powoływana i politycznie przed nim odpowiada
7) głowa państwa jaki i członkowie rządu podlegają odpowiedzialności karno-sądowej, podobnie jak wszyscy obywatele i na równych zasadach.

AAA Kultura polityczna- pełny referat

Kultura, jako pojęcie istniała w czasach starożytnych Rzymian i oznaczała stosunek, jaki zachodził między człowiekiem a naturą,, głownie chodziło tu stosunek człowieka do ziemi,cultura agrii. Marek Tuliusz Cycero, rzymski stoik, pojęcie kultury rozszerzył dodatkowo o dziedzinę intelektu i stan ducha. Od tamtego momentu za kulturę uznawano chęć poznawania, pogłębiania i konserwowania tego wszystkiego, co wiązało się z dziedzictwem pozostawionym przez starsze pokolenia i wartościami współczesnej cywilizacji. Jak widać dla ludzi już w starożytnym Rzymie kultura oznaczała konkretną aktywność, sposób myślenia i konkretne podejście do życia. Pojęcie kultury ciągle rozwijało się i poszerzało swój zakres, po czasie zaczęło oznaczać nie tylko postawę człowieka wobec natury, ale i określone twory i cechy człowieka. Pojęcie to, wartości kulturowe zaczęło jednak oznaczać dopiero ok. XIX wieku. Kultura postrzegana była jako zbiór koncepcji organizujących i wyznaczających cel i kwintesencje życia. Kultura polityczna oficjalnie pojawiła się jako termin w XIX wieku, ale w środowisku politologów uważa się, że z kulturą polityczną ludzie mają do czynienia odką człowiek zaczął głośno mówić o polityce i swoich poglądach. Prorocy już dużo wcześniej wygłaszali mowy dotyczące różnych cech i atrybutów Filistynów, Egipcjanów, Asyryjczyków czy Babilończyków. Również wystarczy wspomnieć historyków czy poetów ze starożytnych cywilizacji Rzymu i Grecji. W ich dziełach można odnaleźć bardzo wiele odnośników do kultury różnych grup społecznych, jak Spartan, Ateńczyków, Jonów, Dorów czy Achajów. Przedmiotem rozważań tak wielkich nazwisk jak Platon, Machiavelli czy Tocqueville także były różnice występujące pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Pisali o rozbieżności w postrzeganiu świata, różnych postawach społecznych, innej mentalności i charakterze różnych narodów. W Polsce pierwszy raz pojęcie kultury politycznej pojawiło się podczas rewolucji w 1905 roku. Używano go głównie w publicystyce, jako termin potoczny nie sprecyzowany Kultura polityczna odnosiła się głównie do zachowania taktu i odpowiedniego sposobu poruszania się w sferze politycznej. Oznaczała również powstrzymywanie się od radykalnych i nieetycznych czynów i działań. W dwudziestoleciu międzywojennym pojęcie to wiązało się z dynamizacją nauki, a w szczególności antropologii kultury i etnografii. Współcześnie odniesienie do kultury politycznej można odnaleźć w wielu pozycjach literatury specjalistycznej. Kultura polityczna rozumiana jest przez nas, jako ogół norm, wartości, wzorców i zasad postępowania, zarejestrowanych w naszych umysłach, odnoszących się do uczestników aktywnego życia politycznego. W ten sposób można wymienić trzy podstawowe funkcje kultury politycznej:

- regulacyjną

- socjalizacji politycznej,

- integracyjną

Działanie regulacyjne kultury politycznej ma za zadanie uzależniać i ujednolicać wszelkie działania w sferze polityki. Generalnie spełnia się to po przez ustalanie norm politycznych i organizowanie i instytucjonalizowanie wszystkich form działających na płaszczyźnie politycznej. Cała struktura polityczna nie mogłaby ewoluować bez właściwej organizacji tych działań. Socjalizacja polityczna to proces, podczas którego jednostka przejmuje wzorce i reguły, jakie istnieją. Chodzi tu o pogłębianie wiedzy politycznej, odpowiedniego przygotowania, jakie potrzebuje jednostka, zanim zacznie aktywnie działać na scenie politycznej. W tym procesie tworzy się swoje poglądy, postawy i ustala się hierarchie wartości, jakimi człowiek się kieruje w pierwszej kolejności. Integracja natomiast, to wytwarzanie podstaw do możliwie jak najlepszej współpracy w działaniu. Współdziałanie i jednoczenie sił ma ogromne znaczenie i duży wpływ na wyniki, jakie osiągniemy przy pracy nad wspólnymi założeniami i projektami, których celem jest wspólny interes.

Kultura polityczna jest, zatem tym elementem życia społecznego, który oddziałuje i ma wpływ na kreowanie postaw politycznych i poglądów jednostek czy grup społecznych, a głównie ich stosunku do organów władzy. Formę, jakość i treść kultury politycznej określa stan zaangażowania się danej grupy społecznej w życie społeczno-polityczne w ich środowisku. Aktywność społeczna to stopień zaangażowania się grupy w rozwiązywanie problemów, realizację celów i zadań, jakie stawiają przed nimi władze.

Jeżeli weźmiemy pod uwagę to, że kulturę polityczną można podzielić na różne elementy składające się na całość tego zjawiska, to możemy przedstawić cztery elementy, które tworzą pełnie kultury politycznej:

- element poznawczy to zasób wiedzy o polityce zjawiskami procesach zachodzących zjawiskami polityce, który oparty może być albo o racjonalne argumenty i obiektywizm albo może opierać się o stereotypy, zainteresowanie zjawiskami politycznymi,

- element oceniający to hierarchia wartości, która pozwala na ocenę i osąd danego zjawiska i na określenie najwłaściwszego sposobu sprawowania władzy

- element emocjonalny to postawa społeczna oparta na uczuciach i emocjach jednostki jak patriotyzm, miłość do kraju i uprzedzenia do wrogów

- element normatywny to zaakceptowane normy i formy zachowania się w danym społeczeństwie, które stanowią o właściwym postępowaniu w sferze politycznej

Politologia wyróżnia kilka typów kultury politycznej. Najbardziej powszechna jest koncepcja metodologiczna badań nad kulturą, którą przedstawili Almond i Serba. Określili oni trzy typy kultury politycznej:

Zaściankowy - to typ kultury, który występuje w mało rozwiniętych cywilizacjach, jednostka w takim społeczeństwie nie zdaje sobie z tego sprawy, że ma jakiś realny wpływ na procesy polityczne zachodzące w jego otoczeniu, jest całkowicie nie świadoma i właśnie, dlatego nie angażuje się w życie polityczne. Grupy takie nie odczuwają potrzeby otwierania się na inne grupy i współpracy z nimi, a przyjęty model życia uważają za ostateczny.

Poddańczy - ten typ kultury odnosi się do grup, w których relacje między władzami a poddanymi nie są równorzędne i rządzący całkowicie dominują w sferze polityki a społeczność nawet nie odczuwa potrzeby bycia aktywnym w tej kwestii, uznając, że jest do zadanie dla organów władzy. Członkowie społeczeństwa interesujący się polityką często mają krytyczny stosunek, co do formy i sposobu realizowania władzy w ich środowisku. Taki ty odnosi się głównie do grup rządzonych przez systemy totalitarne i autorytarne.

Uczestniczący - jednostki żyjące w społeczeństwie, które odznacza się typem kultury politycznej uczestniczącym są gotowi do współpracy i do współdecydowania w sferze polityki. Ten typ charakterystyczny jest dla rozwiniętych demokracji.

Współcześnie raczej nie występują społeczeństwa, które odznaczałyby się i cechowały jednym konkretnym typem kultury politycznej, przeważnie dane kraje zawierają w swoim systemie elementy wszystkich tych typów z priorytetowym znaczeniem i miejscem jednego typu.

Zaangażowanie się społeczeństwa w życie polityczne może występować jako działania mające na celu zmiany i rozwój poszczególnych części składowych systemu politycznego.

Instytucjonalna forma organizacji ma związek z kulturą polityczną społeczeństwa i objawia się to w tworzeniu zarówno systemu politycznego jak i społecznego przez te instytucje.

Do dziś nie jasna i nierozwiązana została kwestia funkcji i zadań, jakie dokładnie spełnia kultura polityczna. Duża grupa badaczy uważa jednak, że kultura polityczna pełni następujące funkcje:

- tworzy tendencyjny wymiar polityki, w skład, czego wchodzą postawy, wartości i poglądy polityczne

- jest częścią środowiska politycznego, z którym łączą ją wzajemne relacje i wzajemne oddziaływania

- stanowi element jednoczący grupy polityczne

Współcześnie w cywilizowanych świecie wszystkie procesy na płaszczyźnie politycznej i kulturowej odbywają się w instytucjach i organizacjach struktur politycznych. Formy organizacji o charakterze społeczno-politycznym to dziś rodzina, szkołą, wszelkie formy i instytucje pełniące rolę reprezentacyjną danej grupy. W rozwiniętym kraju XXI wieku nie da się rozgraniczyć i oddzielić całego systemu tworzącego politykę od procesów, które kreują i decydują o poziomie i formie kultury politycznej.

Happeningi, zamieszki i różnego rodzaje inne wyrażanie poglądów przez społeczeństwo na stałe zapisały się już w polskiej rzeczywistości. Wywołują mieszane uczucia czasami wzbudzają kontrowersje a czasami wywołują uśmiech, wyrażanie własnego zdania na forum publicznym czasem wywołuje dyskusje i narodową debatę a czasem pozwalają spojrzeć na politykę z przymrużeniem oka. To wszystko tworzy kulturę polityczną. Organizacje społeczno-polityczne w różny, niejednokrotnie dość radykalny sposób manifestują swój sprzeciw czy deklarują poparcie dla danego projektu. Arena polityczna to miejsce, gdzie wyraża się i realizuje swoje poglądy i założenia polityczne. Bardzo często zdarza się, że politycy w napiętych sytuacjach postępują niestosownie czy nieetycznie, zdarza im się powiedzieć bądź zrobić coś nieodpowiedniego. Scena polityczna to płaszczyzna, w której ciężko jest zachować zimną krew. Aby osiągnąć sukces w tej dziedzinie trzeba nauczyć się panować nad swoimi emocjami.

AAA PODZIAŁ PARTII POLITYCZNYCH

Działające współcześnie na scenie politycznej partie różnią się od siebie organizacją, strukturą, realizowanym politycznym programem oraz metodami działania. Z tego też względu podział partii politycznych jest dość skomplikowany. Za podstawowe kryteria przyjmuje się: kryterium socjalnej struktury zwolenników, kryterium członkostwa, kryterium organizacyjne oraz stosunek danej partii do konstytucyjnych reguł.

 

Kryterium struktury socjalnej zwolenników

 

• Partie klasowe powstały w II połowie XIX wieku i na początku wieku XX. Ich charakterystyczną cechą było reprezentowanie określonej społecznej grupy. Przykładem partii tego typy były partie zrzeszające robotników, a więc partie socjalistyczne czy komunistyczne.

• Partie ludowe różnią się od partii klasowych tym, że w ich szeregach reprezentowane są różne grupy społeczne. Ich cechą jest również otwartość na programowe zmiany i na dialog.

Kryterium członkostwa

• partie bezpośrednie - aby zostać jej członkiem należy się zapisać w jednej z komórek organizacyjnych. Taki typ członkostwa występuje w większości obecnie istniejących ugrupowań.

• Partie pośrednie - przyjmują formę organizacji np. związku zawodowego. Stając się członkiem związku zawodowego dana osoba zostaje jednocześnie członkiem partii z nim związanej.

Kryterium organizacyjne

• Partie niescentralizowane - są typowym przykładem partii, która rządzi się zasadami demokratycznymi. W ich przypadku można mówić o szerokiej autonomii, którą posiadają niższe, terenowe instancje partii w podejmowaniu decyzji. Także i cała struktura partyjna oraz procedury wewnętrzne opierają się o demokratyczne działania. Przykładem takiej partii może być Francuska Partia Socjalistyczna.

• Partie scentralizowane - ważne decyzje są kształtowane i podejmowane na szczeblu centralnym, a więc przez centralne organy partii. W tej sytuacji szczeble terenowe są pozbawione autonomii w działaniu. Partia taka charakteryzuje się mocno zhierarchizowanymi wewnętrznymi procedurami. Przykładem tego typu partii są partie o charakterze wodzowskim.

Stosunek partii do reguł konstytucyjnych

• Partie antysystemowe - występują przeciwko istniejącemu porządkowi prawno-politycznemu. Odrzuca jego zasady i ład przez niego wprowadzany. Jest swoistego rodzaju opozycją. Przykładem takiej partii mogą być partie skrajnej lewicy bądź prawicy.

• Partie prosystemowe - postępują zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym. Przestrzega go i akceptuje. Wszelkie działania podejmowane przez partie tego typu zawsze mieszczą się w granicach państwowego prawa.

Z czasów rewolucji francuskiej pochodzi podział na lewicę i prawicę. Innym tradycyjnym kryterium podziału jest podział partii na konserwatywne oraz liberalne, alternatywnie zwane progresywnymi. Kryterium podziału jest wówczas idea praw jednostki i roli państwa w życiu społecznym i gospodarce.

W Europie partie zwykle dzieli się na obozy zależnie od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten wywodzi się jeszcze z XIX wieku, kiedy między partiami występowały bardzo duże różnice. Współcześnie różnice te objawiają się w większym stopniu w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie. Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium programowo-ideologicznego. W tym wypadku wobec partii przeważnie używa się następujących określeń: monarchistyczne, konserwatywne, konserwatywno-liberalne, liberalne,libertariańskie, liberalno-demokratyczne, socjalliberalne, chrześcijańsko-demokratyczne, chłopskie, chrześcijańsko-narodowe, narodowe, nacjonalistyczne, protestu, faszystowskie, robotnicze, socjaldemokratyczne, zielonych, feministyczne, socjalistyczne, komunistyczne. Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne. Warto też dodać, że w historii występowały partie, których identyfikacja z danym nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna, np. tzw. partia gaullistowska, czyli Rassemblement du Peuple Français (RPF) i Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem.

Istnieją też alternatywne podziały:

• na partie populistyczne i merytoryczne;

• ze względu na charakter programu: partie patronażu, partie interesu i partie światopoglądowe;

• specyficzne dla danego kraju, np. w Polsce: ugrupowania postsolidarnościowe i ugrupowania postkomunistyczne;

• tak zwany podział dwuosiowy. W tym wypadku jedna z osi oznacza poglądy gospodarcze (socjalizm - leseferyzm), druga natomiast światopogląd (konserwatyzm - liberalizm).

W praktyce okazuje się jednak, że jednoznaczna klasyfikacja partii jest niezwykle trudna i często pozostaje niejednoznaczna. Dzieje się tak, gdyż oprócz kwestii gospodarczych i światopoglądowych partie powinny uwzględniać w swych programach także poglądy na nowe problemy i zagadnienia ściśle związane z danym krajem i jego sytuacją geopolityczną. Są to takie kwestie jak np. stosunek do imigrantów, stosunek do Unii Europejskiej, w tym do przyjęcia euro, w przypadku państw byłego Bloku Wschodniego jest to także podejście dolustracji i dekomunizacji, a np. w Hiszpanii osobny problem stanowi działalność ETA i baskijskie dążenia do niepodległości.

AAA OŚRODKI DECYZYJNE

Ośrodki decyzji politycznych i ich typologia (koncepcje Pietrasia): a) poziom decyzyjny (narodowy - narodowe ośrodki decyzji - są tu narodowe ośrodki lokalne i narodowe ośrodki centralne; międzynarodowe ośrodki decyzyjne - co najmniej 2: stosunku dwustronne, stosunki wielostronne); b) miejsce ośrodków w systemie politycznym (ośrodki decyzyjne będące organami państwa - rząd, parlament, prezydent; ośrodki decyzyjne nie będące organami państwa - centrale partii politycznych; nieformalne ośrodki decyzyjne - niezinstytucjonalizowane, ich kompetencje są bardzo szerokie, decydujące); c) trwałość (istniejące stale; powoływane ad hoc - sztaby kryzysowe); d) w zależności od struktury wewnętrznej (ośrodki decyzyjne zorganizowane hierarchicznie - decyzje 1-osobowe; ośrodki decyzyjne zorganizowane niehierarchicznie - decyzje podejmuje zespół); e) ze względu na skłonność do ryzyka (o stałej tendencji do działań ryzykownych; ośrodki decyzyjne powstrzymujące się od działań ryzykownych). Jeśli są to podmioty zbiorowe, tym większa ilość decyzji ryzykownych, bo odpowiedzialność rozmywa się. Czym większe ciało polityczne, tym większa skłonność do ryzyka. Wchodzi tu problem osobowości, ale tylko przy osobistych decyzjach.

AAA P R O C E S D E C Y Z Y J N Y

Teoria decyzji to wspólny obszar zainteresowań wielu różnych dziedzin nauki, obejmujący analizę i wspomaganie procesu podejmowania decyzji. Korzystają z niej i dostarczają metod między innymi: matematyka, statystyka, psychologia, socjologia, ekonomia, zarządzanie, filozofia, informatyka, medycyna.
Teoria decyzji zajmuje się:
• analizą decyzji - rozpatruje się konkretny przypadek decyzji podjętej przez osobę lub grupę osób. Analiza polega na wyznaczeniu decyzji optymalnej oraz, jeśli podjęta decyzja nie była optymalna, znalezieniu przyczyn pomyłki. 
• wspomaganiem decyzji - próbą wyznaczenia rozwiązania optymalnego przy danym zasobie wiedzy o możliwych konsekwencjach. Dotyczy 

Proces technologiczny ropy naftowej

to również podejmowania decyzji grupowych. 
Jakie decyzje potrzebują teorii?
Metody teorii decyzji wykorzystuje się wszędzie tam, gdzie podjęcie decyzji jest z pewnych powodów trudne. Przykładowo przyczynami mogą być:
• duża liczba możliwych wariantów - np. wybór najlepszego kandydata na dane stanowisko 
• skomplikowana sytuacja decyzyjna - np. opracowanie takich tras i rozkładów jazdy autobusów, aby zapewnić wysoki poziom obsługi przy jak najniższym koszcie 
• możliwość wysokich korzyści lub dużych strat - np. wybór sposobu ulokowania oszczędności 
• skomplikowany proces decyzyjny - np. podejmowanie grupowych decyzji w dużych organizacjach 
• waga problemu decyzyjnego - np. ustalenie okręgów wyborczych w wyborach prezydenckich 
Z powyższych przykładów wynika, że metody teorii decyzji stosujemy wszędzie tam, gdzie koszt ich zastosowania może przynieść wymierne korzyści.
Podejście normatywne i deskryptywne
Większość metod teorii decyzji ma charakter normatywny, tzn. zajmuje się wyznaczeniem optymalnego rozwiązania przez idealnego decydenta, który całkowicie wykorzystuje dostępne mu informacje, wyznacza korzyści z perfekcyjną dokładnością i działa w pełni racjonalnie. Takie metody mają najczęściej ścisły związek z matematyką, statystyką, czy ekonomią. Celem jest wyznaczenie decyzji optymalnej, to znaczy przynoszącej największe korzyści lub minimalizującej stratę.
Ponieważ wiadomo, że ludzie nie zawsze postępują w optymalny sposób, istnieje również podejście deskryptywne (pozytywne), opisujące typowe zachowania człowieka w danej sytuacji decyzyjnej. Takim podejściem zajmują się głównie psychologia i socjologia. Psychologia zwraca szczególną uwagę na przebieg procesów decyzyjnych w umyśle człowieka, badając wpływ cech osobowościowych na podejmowane decyzje, np. dobór subiektywnych kryteriów oceny poszczególnych wariantów, skłonność do ryzyka. Socjologia natomiast bada uwarunkowania społeczne: miejsce decydenta w organizacji, wpływ stylu kierowania organizacji, podejmowanie decyzji grupowych i związane z tym konflikty.
Podstawowe pojęcia
Jak każda teoria, tak i teoria decyzji systematyzuje pojęcia związane z decyzjami.
Teoria decyzji zajmuje się sytuacją problemową (problem decyzyjny), w której podmiot (decydent), staje przed koniecznością wyboru jednego z przynajmniej dwóch wariantów działania (decyzji).
W pierwszym kroku należy ustalić warunki ograniczające decyzję, dzięki czemu zbudujemy zbiór decyzji dopuszczalnych. Wyodrębniamy wszystkie istotne kryteria oceny decyzji i dokonujemy oceny każdej decyzji na podstawie kryteriów. Następnie budujemy model decyzyjny, czyli sposób wybrania decyzji optymalnej.
Ze względu na posiadane informacje, możemy podzielić problemy decyzyjne na trzy grupy:
• decyzja podejmowana w warunkach pewności - każda decyzja pociąga za sobą określone, znane konsekwencje 
• decyzja podejmowana w warunkach ryzyka - każda decyzja pociąga za sobą więcej niż jedną konsekwencję, znamy zbiór możliwych konsekwencji i prawdopodobieństwa ich wystąpienia 
• decyzja podejmowana w warunkach niepewności - nie znamy prawdopodobieństw wystąpienia konsekwencji danej decyzji. 
Podstawowe pojęcia związane z teorią decyzji:
• sytuacja decyzyjna 
• problem decyzyjny 
• model decyzyjny 
• proces decyzyjny 
• decydent 
• decyzja 
• przestrzeń decyzyjna 
• kryterium oceny decyzji 
• decyzja dopuszczalna 
• decyzja optymalna 
• warunek ograniczający decyzję 
• pewność 
• ryzyko 
• niepewność 
• stan natury 


AAA Metody
Teoria decyzji w zasadzie nie jest dziedziną nauki, jest to raczej zbiór metod wypracowanych przez różne dziedziny, zebranych i usystematyzowanych w celu wypracowania jednego podejścia. Dokonując przeglądu metod teorii decyzji, nie należy zapominać o interdyscyplinarnym charakterze tego zagadnienia. Zastosowanie na przykład metod programowania liniowego, nie powinno przesłaniać psychologicznych i socjologicznych aspektów procesu decyzyjnego. Takie właśnie połączenie pozornie odległych dziedzin spowodowało gwałtowny rozwój technik wspomagania decyzji w ostatnich latach.
Podejście normatywne
W podejściu normatywnym dążymy do wyznaczenia optymalnej decyzji dla danego problemu decyzyjnego.
Jeśli decyzja jest podejmowana w warunkach pewności, mówimy o deterministycznych metodach teorii decyzji, natomiast niepewnością i ryzykiem zajmują się metody niedeterministyczne.
Większość metod zakłada, że decydent działa w środowisku, w którym nie ma konkurentów, którzy mogliby wpłynąć na wynik decyzji lub stany natury. Takie rozważania są przedmiotem teorii gier.
Pewność
W przypadku, gdy znamy wszystkie możliwe konsekwencje wariantów decyzyjnych, wybór wariantu optymalnego sprowadza się do wyboru decyzji przynoszącej największe korzyści. W prostych przypadkach wybór wariantu jest trywialny, jeśli problem decyzyjny przyjmuje bardziej skomplikowaną postać, wykorzystuje się dział matematyki zwany badaniami operacyjnymi. W szczególności duże znaczenie mają następujące metody:
• programowanie matematyczne 
o programowanie liniowe 
o programowanie całkowitoliczbowe 
o programowanie zero-jedynkowe 
o programowanie celowe 
o programowanie kwadratowe 
o programowanie nieliniowe 
o programowanie dynamiczne 
• zagadnienie transportowe 
• algorytmy sieciowe 
• zarządzanie projektem 
o CPM 
o PERT 
o wykres Gantta 
• teoria zapasów 
o zagadnienie gazeciarza 
• teoria kolejek 
• proces Markowa 
• analiza szeregów czasowych 
• metody gradientowe 
Przypadkiem więcej niż jednego kryterium oceny decyzji zajmuje się dział teorii decyzji zwany wielokryterialną analizą decyzyjną.
Ryzyko
W warunkach ryzyka konsekwencje każdej decyzji są określone przez rozkłady prawdopodobieństwa, dlatego do przypadków niedeterministycznych wykorzystujemy głównie metody teorii prawdopodobieństwa oraz statystyki. W szczególności wykorzystuje się następujące metody:
• kryteria podejmowania decyzji 
o kryterium Hurwitza (maksymaksowe) 
o kryterium Walda (maksyminowe) 
o kryterium Savage'a (minimaksowe) 
o kryterium Laplace'a 
• drzewo decyzyjne 
• wnioskowanie statystyczne 
Niepewność
W przypadku niepewności klasyczne metody statystyczne zawodzą, gdyż nie jesteśmy w stanie określić rozkładów prawdopodobieństwa konsekwencji decyzji. Podejmowaniem decyzji w takich warunkach zajmuje się statystyka bayesowska.
Ogólnie przypadkami niedeterministycznymi (ryzyka i niepewności) zajmuje się statystyczna analiza decyzyjna.
Podejście deskryptywne
Podejście deskryptywne zajmuje się opisem typowych zachowań ludzi w procesie decyzyjnym i wskazuje na czynniki mające wpływ na podjęcie ostatecznej decyzji.
Psychologiczna teoria decyzji
Podejście psychologiczne to próba wyjaśnienia nieracjonalności zachowań decydentów, wynikającej z pewnych cech osobowościowych lub sytuacji, w której znajduje się decydent. W szczególności rozpatruj się takie czynniki jak: asymetria pomiędzy zyskiem i stratą, poprzednie porażki, selektywna uwaga, podejmowanie decyzji w warunkach zewnętrznego obciążenia. Szczególnie silnie koncentruje się na zagadnieniach związanych ze skłonnością do podejmowania ryzyka.
Psychologiczna teoria decyzji jest szczególnie przydatna w obszarze, gdzie podejście normatywne zawodzi: przy decyzjach podejmowanych w warunkach niepewności, rozwinięto na ten temat teorię subiektywnej oczekiwanej użyteczności (SEU).

AAA Podejmowanie decyzji w socjologii
Podejście socjologiczne, podobnie jak psychologiczne, zajmuje się nieracjonalnością zachowań decydentów, ale wynikających z działania w ramach określonej grupy społecznej. Analizuje się na przykład różnice w procesie podejmowania decyzji w małych i dużych przedsiębiorstwach, administracji rządowej, organizacjach formalnych i nieformalnych. Z drugiej strony rozpatruje się także podejmowanie decyzji kolektywnych i czynniki warunkujące powstawanie takich decyzji (np. inicjatywy na rzecz ochrony środowiska.
Dużą rolę zarówno w teorii psychologicznej, jak i socjologicznej odgrywa szczególny rodzaj procesu decyzyjnego, jakim są negocjacje.
Komputerowe wspomaganie decyzji
Gwałtowny rozwój technologii informatycznych spowodował, że systemy komputerowe zaczeły pełnić istotną rolę w procesach decyzyjnych, szczególnie tam, gdzie do podjęcia decyzji konieczne jest szybkie przetworzenie ogromnych ilości danych (np. w dużych przedsiębiorstwach) lub gdzie charakterystyka sytuacji decyzyjnej wymaga zastosowania skomplikowanych obliczeniowo modeli. W licznych obszarach działalności różne kategorie systemów pełnią różne role:
• systemy transakcyjne - zadaniem tych systemów jest dostarczanie aktualnych informacji, potrzebnych do podejmowania decyzji na poziomie operacyjnym; systemy transakcyjne mogą również zasilać danymi systemy wyższego poziomu 
• hurtownie danych - dostarczają zagregowanych informacji potrzebnych do podejmowania decyzji taktycznych i strategicznych 
• systemy informowania kierownictwa - dostarczają z niższych systemów informacje przygotowane w sposób ułatwiający podejmowanie decyzji na najwyższych szczeblach kierowniczych (systemy raportujące, wizualizacyjne) 
• systemy wspomagania decyzji - kategoria ta obejmuje dwa typy systemów: 
o systemy klasy business intelligence - systemy analityczno-decyzyjne w dużychorganizacjach, zasilane z hurtowni danych lub bezpośdnio z systemów transakcyjnych, ekstrahują z dostarczonych informacji wiedzę wykorzystując bazę zaawansowanych modeli statystycznych, optymalizacyjnych czy algorytmy sztucznej inteligencji 
o specjalistyczne systemy decyzyjne - ich zadaniem jest ułatwienie korzystania z jednego lub kilku modeli, wykorzystywane najczęściej przez analityków lub do automatyzacji procesu decyzyjnego (np. w medycynie) 

DECYZJA- świadomy wybór dokonywany przez kierownika, dotyczący na przykład kierunków czy metod działania.

INFORMACJA- wiadomość zdarzeniach czy o określonym stanie rzeczy. Ma ona formę pisemną, rzadziej ustną. Informacja jest niezbędnym warunkiem podjęca prawidłowej decyzji.

SYSTEM INFORMACYJNY- tworzący całość, skoordynowany układ wielu elementów przeznaczony do zbierania, magazynowania, przetwarzania i wyszukiwania informacji.
System inf. Musi być ściśle związany ze strukturą organizacyjną przedsiębiorstwa i dostosowany do warunków jego działania.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA- wyodrębnione na skutek podziału pracy komórki organizacyjne przedsiębiorstwa wraz z zachodzącymi miedzy nimi komórkami zależnościami hierarchicznymi.

Tworzenie lud doskonalenie istniejącego systemu informacji następuje w kilku etapach:

1. Ustalenie zapotrzebowania na informację
2. Ustalenie źródeł informacji
3. Weryfikacja informacji\

AAA Panowanie charyzmatyczne - pojęcie wprowadzone przez Maxa Webera na oznaczenie jednego z typów panowania występującego wówczas, gdy osoby powoływane są (lub same się powołują) do panowania dzięki ich własnej silnej, nie kwestionowanej charyzmie^[1]. Poza panowaniem charyzmatycznym Weber wyróżnił także panowanie tradycyjne i panowanie legalne.

Pojęcie to funkcjonuje niekiedy jako władza charyzmatyczna, choć sam Weber preferował pojęcie panowania (Herrschaft) jako bardziej precyzyjne z punktu widzenia socjologii^[2].

Typ panowania charyzmatycznego charakterystyczny jest przede wszystkim dla społeczeństw pierwotnych, gdzie jednostką sprawującą władzę jest wódz, określany też mianemWielkiego Człowieka, powoływany dla potrzeb wykonania bardziej skomplikowanych zadań, najczęściej związanych z łowiectwem.

W przypadku społeczeństw nowoczesnych panowanie charyzmatyczne występować może w sytuacjach niecodziennych, gdy potrzeba szybkiego zrealizowania zadania, a w społeczeństwie nie ma zorganizowanych dla takich wypadków instytucjonalnych środków np. podczas organizowania strajków w zakładach pracy, przy organizowaniu pomocy dla ofiar katastrof itp. Ten typ władzy występuje także w przypadku nieformalnych liderów organizacji, którzy na członkach tych organizacji potrafią wymuszać określone działania i realizacje wskazywanych przez siebie celów.

Panowanie charyzmatyczne jest jednak nietrwałe i z czasem ulega spowszednieniu (rutynizacji) i przekształceniu w panowanie legalne lub panowanie tradycyjne^[3].

---