INTELIGENCJA POLSKA WOBEC KINA PRZED 1914
BOLESŁAW MATUSZEWSKI→Nowe źródło historii (1898):
Fotograf kinematograficzny to osobnik niedyskretny, co wynika już z jego zawodu; czatując na jakąś sposobność, odgadnie on często instynktem miejsce, gdzie nastąpią fakty, które staną się przyczynami historycznymi
Obraz kinematograficzny, w którym tysiąc klisz składa się na jedną scenę, a który powstaje między źródłem światła a bielą ekranu, sprawia, że umarli ożywają i powracają nieobecni. Zwykła taśma celuloidowa naświetlona, stanowi nie tylko dokument historyczny, lecz także cząstkę historii — historii, która nie umarła i do której wskrzeszenia nie trzeba geniuszu.
Kinematograf nie ukazuje, być może, historii w jej pełnym kształcie, to jednak, co ukazuje, jest niewątpliwe i stanowi absolutną prawdę.
Obiektyw utrwala nawet to, czego nie dostrzega oko: nieuchwytne poruszenie się przedmiotów, począwszy od odległego punktu gdzieś ma horyzoncie, aż do pierwszego planu na ekranie.
Żywa fotografia:
Posiada cechy autentyczności, dokładności i precyzji jej tylko właściwe
Jest świadkiem naocznym par excellence, wiarygodnym i nieomylnym.
Może kontrolować wypowiedzi ustne
Może określić z matematyczną dokładnością odległości dzielące punkty w utrwalonych scenach.
Pozwala po różnych wyraźnych oznakach określić godzinę dnia, porę roku, warunki klimatyczne, w których wydarzenie miało miejsce.
ZYGMUNT WASILEWSKI→Opowieść i poezja:
Nic tak dobrze nie wyjaśnia natury powieści sensacyjnej, jak kinematograf. Jest ona kinematograficznym opowiadaniem zdarzeń.
Dobry w pojęciu ludowym kinematograf stara się w szybkim przedstawieniu unaocznić rzeczy niesłychane i niewidziane
Nie artystyczność obrazu, lecz żywy fakt jest tutaj podstawą zainteresowania. Obraz ten, urwany w miejscu mniej ciekawym, przerzuca się na epizod sensacyjniejszy, byle tylko prędko, byle jak najwięcej było niemożliwości: bo możliwość widzowie znają.
Kinematograf dostroił umysł do powieści ludowej
LEO BELMONT→Hołd kinematografowi
Kinematograf jest:
Jednym z największych wynalazków ludzkich
Objawieniem wielkości człowieka
Zwycięstwem nad znikomością zjawisk
Zadokumentowaną teraźniejszością
Przeszłością, która powtarza się dowolnie, ile razy tylko zechcemy
Ruchem cofającym się wstecz każdej dowolnej chwili
Całym światem, przychodzącym do tych, którzy nie mają środków i czasu do podróży
TADEUSZ DĄBROWSKI→ O sztuce kinoteatru:
Dobry aktor kinoteatralny może być dobrym artystą dramatycznym, dobry artysta dramatyczny jednak aktorem kinoteatralnym nie zawsze. Inne tu działają prawa iluzji, innymi warunkami posługiwać się, trzeba, inaczej działać, by wywołać wrażenie.
W kinie aktor przemawia językiem powszechnie zrozumiałym dla wszystkich ludzi, którzy doznają uczuć i uczucia te wyrażają twarzą czy ciałem. Z języka narodowego, zrozumiałego dla ograniczonej tylko grupy ludzi, zostaje przełożony na język daleko prostszy, o wiele bardziej dostępny
W całym teatrze dzisiejszym góruje tendencja ku pantomimie. Z dwu czynników, które współdziałały dotąd w grze teatralnej: z gestu i słowa, wyszczególnia się obecnie coraz bardziej ten pierwszy na niekorzyść drugiego.
Usiłowania Reinhardta, zdobywające się na coraz nowe pomysły inscenizacyjne, wracają do sztuki teatru, pojętego jako religijna uroczystość, zespalająca masy ludowe w jednym potężnym wrażeniu. Na tej olbrzymiej arenie nie można działać słowem, mającym ograniczoną donośność oraz ograniczone pole zrozumienia. Tutaj operuje się dekoracją, linią tłumu, wybuchającego gwałtownym entuzjazmem lub krew ścinającym w żyłach przerażeniem.
Symbolizm jako posługujący się sprawami zrozumiałymi, dostępnymi dla wszystkich ludzi bez względu na stopień ich wykształcenia oraz kultury duchowej, wyrażać się też musi środkami powszechnie zrozumiałymi i zdolnymi zrozumienie powszechne poddawanych treści obudzić. Takim środkiem jest gest, odpowiadający u poszczególnych osobników ludzkich tym samym uczuciom.
Przez symbolizm literacki idzie się do pantomimy, i tu poczyna się kino→Kino rodzi się ostatecznie z teatralnej sztuki. Można pójść nawet dalej i powiedzieć: kino rodzi się ze sztuki teatralnej starej szkoły. Operowała ona stałymi, szablonowymi, „teatralnymi” gestami. Ręka podniesiona w górę, przytknięta ku
sercu czy czołu, oczy wywracane w konwulsyjnym bólu, gest koturnowy umówiony, przedstawiający się niezmiennie w analogicznej sytuacji — oto, co przejęło w spadku po teatrze kino
Początek kina→Zubożenie środków ekspresji. Pozbawiło się ono najrealniejszego środka wyrazu: głosu, jego modulacji oraz symbolów dźwiękowych przy pomocy modulacji tych wypowiadanych. Kino, więc nie może wznieść się do tych wyżyn, na których przemyśliwane bywają konflikty dramatyczne, przeżywane przez współczesną nam epokę. Gdzie tylko sprawa poczyna być bardziej skomplikowana, gdzie idzie o rzeczywiste zagadnienie naszej kultury oraz plączących się dziwnie ludzkich stosunków, gdzie walczą ze sobą różne pojęcia etyczne — tam kino bezsilne ustaje u progu.
Arcydziełom literatury światowej kinoteatr blasku nie przyda. Są to utwory zbyt zawiłe i zawiłością swoją uchylają się spod władzy kina. Schematyzując je, sprowadzając do zwykłej tylko anegdoty, kino ogołaca je z wszelkiego poetycznego blasku i wypacza doszczętnie.
Kino nie znosi zbyt powikłanej akcji
Aktorzy dramatyczni nie liczą się z tym, że kino wymaga gestów wyrazistych, zdecydowanych, zrozumiałych powszechnie bez objaśnienia słowem oraz że taki sam być musi także i dramat kinowy.
Dramat kinowy:
Musi się posługiwać rysami grubymi i wyrazistymi
Nie może odwoływać się do pamięci widza, a poprzestawać raczej na jego wrażeniach.
Jego żywiołem jest zmienność i ciągły ruch
Posługuje się komizmem ruchów i sytuacji→Komizm kina jest pierwotny, nie ma wartości społecznej, nie obliczony jest na satyrę. Zniża się on do tych poziomów niższych, zrozumiałych ogólnie, nie potrzebujących jakiegoś przygotowania intelektualnego
Opiera się na sytuacjach nieprawdopodobnych, których nie można oglądać w rzeczywistości ani których nie stworzyć na teatralnej scenie
- W kinie te nieprawdopodobne sytuacje stają się naturalne
Kino potrafi ożywiać martwą naturę
Kino ma znaczenie pouczające
Oglądamy tam nieraz plantacje trzcin cukrowych czy bawełny, wielkie warsztaty okrętowe lub odlewnie, kopalnie i fabryki najrozmaitsze. Mamy sposobność przyglądania się sposobom produkcji i ekspedycji. Możemy patrzeć własnymi oczyma na obieg krwi w żyłach czy wzrost roślin.
Dzięki momentalnej fotografii, dowolnie regulować się dającej, możemy stosownie do potrzeby wydłużać lub skracać czas, widzieć tempo ruchu zwolnione lub przyspieszone. W ten sposób momenty, uchylające się spod baczności naszej z powodu zbytniej szybkości lub powolności zmiany, ustosunkowują się na nowo, inaczej: umożliwiają zmienioną, odpowiadającą nowym zadaniom, obserwację.
Przyszłość kina polega na realizmie. Kino odzwierciedlić powinno cały, bogaty zasób współczesnego naszego życia.
Powinno przedstawić technikę życia, jego organizację, wypływającą z wymogów i potrzeb dzisiejszej kultury. Obrazować konflikty, które na tym poziomie powstają. Dramaty społeczne, w których jednostka walczyć musi o utrzymanie się.
Z realizmu tego, jako podstawy artyzmu kina, wywieść by się dało wyższy rodzaj komizmu w zakresie mimicznej komedii czy farsy.
Dla naszych autorów i reżyserów odsłania się obfite pole do pracy: pokazanie w kinie Polakom, nie znającym prawie wcale ziem dawnej Polski, piękna naszych gór, rzek czy równin, odsłonienia uroku naszych zamków czy pałaców, naszych dworków wiejskich i kościołów, przedstawienia misterium pracy, rozgrywającej się w kopalniach wielickich lub w szybach Borysławia. Wszystko to, powiązane umiejętnie z pomocą akcji interesującej, utrzymującej się na poziomie dzisiejszej naszej kultury literackiej, uwolniłoby nas od zalewu przez obcy przemysł kinematograficzny
LUDWIK SKOCZYLAS→ Jak kinoteatr wychowuje naszą młodzież:
Ruch:
Sztuka poprzez ruch naśladuje życie. Sposoby i środki artystyczne sprawiają, że ruch wyrażony przy ich pomocy działa silniej niż samo życic. Dążą one wszystkie do spotęgowania wrażenia ruchu.
Kinoteatr posługuje ruchem mimicznym, gestem naśladującym życie. Ponieważ ze wszelkich wrażeń, jakie czerpiemy z życia, wrażenie ruchu jest najpowszechniejsze i najwszechstronniejsze, więc sztuka kino-teatru prześcignęła wszystkie inne w kierunku oddziaływania na szerokie masy publiczności
Sugestia:
Warunkiem wszelkiej sugestii artystycznej jest zdolność izolacji, wyodrębniania danego zjawiska z całokształtu życia, a tym samym wyłączenia zeń tego wszystkiego, co wprowadza momenty pozaestetyczne, tak, że pozostają w nim tylko czysto estetyczne wartości.
Jest to sztuka spotęgowania wrażenia przez wyłączenie zeń tego, co je może osłabiać
Sensacja:
Sensacja już sama z siebie, ze swej natury, przez to, iż łączy się z naszym naturalnym zainteresowaniem bieżącym życiem, sprawia na nas wrażenie.
Wpływ sensacji, odtworzonej przez kino, stosujące wszystkie znane środki sugestii, może być dlatego znacznie głębszy, aniżeli tej, którą daje samo życie.
Cała współcześnie rozwijająca się sztuka kinoteatru wyraża się w pogoni za sensacją.
Sensacja i jej poszukiwanie — stworzyły kino.
Sensacja a kino — to jedno! Wszystko inne, co leży poza nią, jak pożytek i piękno -to tylko przynęty
Sensacja jest nerwem kinoteatru. Usunięcie jej z kina spowoduje jego upadek
Krytyka kina:
Wiedza o rzeczach, czerpana z kina jest zawsze powierzchowna.
Kino zabija uczucia
„Banalny sentymentalizm, łzy naiwnie wzruszonej, ale równocześnie bawiącej się cudzym cierpieniem duszyczki tłumu — oto ów najwyższy rezultat wysiłku artystycznego kinoteatru — oto, co się nazywa kulturą uczucia... kinoteatralną, w karykaturze, jaką tylko wytwarzać może kino!”
„Niestety! — gorączka kina, podsycana orgiastyczną reklamą do tego stopnia ogarnęła wszystkich i wszystko, że pokusie wystawienia i oglądania arcydzieł literatury nie oparli się nawet najwięksi pisarze, nawet władze szkolne”
Żyjemy pod znakiem sensacji i reklamy, szerzonej przez kino.
MAKSYMILIAN HEILPERN→W jaki sposób powstał i jak jest zbudowany kinematograf:
Treść obrazów i zadania kinematografu:
Ze względu na źródło, treść i cel obrazów, produkowanych do celów kinematograficznych, dadzą się one podzielić na dwie główne grupy:
Obrazy naturalne- źródłem są przedmioty rzeczywiste, a celem oświecenie i uszlachetnienie publiczności. Dają się podzielić na cztery rodzaje
Zdjęcia dokonywane dla celów badań naukowych:
Badania poszczególnych faz ruchu ludzi i zwierząt, zwłaszcza lotu ptaków i owadów
Badania wyrazów twarzy przy odbieraniu rozmaitych wrażeń lub w czasie mowy
Badania przebiegu operacji chirurgicznych
Badania ruchu części maszyn dla skontrolowania ich działania
Badanie ruchów drobnoustrojów
Badania stopniowego narastania kryształów
Badania wzrostu roślin
Badania rozwijania się kwiatów
Zdjęcia mające znaczenie dokumentów historycznych lub unaocznienie ważniejszych wypadków politycznych, społecznych, katastrof żywiołowych czy zdarzeń szczególnych Przy pewnym doborze stanowić będą one mogły pewien materiał historyczny:
Wszelkie ważniejsze wypadki polityczne i społeczne, nawet towarzyskie, zjazdy, obchody, uroczystości, sceny z wojny, życia wojskowego, procesje religijne, demonstracje polityczne, sceny sądowe, turnieje, zapasy, i zabawy ludowe, popisy gimnastyczne, sportowe itp.
Zwykły ruch uliczny większych miast
Wypadki szczególne- katastrofy żywiołowe, powodzie, pożary, wybuchy wulkanów
Zdjęcia w celach pedagogicznych, jako środek poglądowego nauczania
Dotyczy to przeważnie tylko obrazów geograficznych i etnograficznych
Martwa natura- kolejna zmiana widoków, jaka przesuwa się przed oczyma podróżnika w czasie zmiany miejsca, z okien wagonu, z lokomotywy czy z tylnej platformy ostatniego wagonu pędzącego pociągu, ze statku czy samochodu
Zdjęcia przedstawiające rozmaitego rodzaju pracę ludzką, np. budowę dróg i mostów, rąbanie, składanie i spławianie drzewa czy innych materiałów, ładowanie i wyładowywanie statków, magazynów, polowanie, połów ryb czy wielorybów, orkę czy sprzęt zboża, pracę w kopalniach, działanie maszyn czy przyrządów fabrycznych i naukowych, zwłaszcza cały przebieg produkcji fabrycznej
Zdjęcia mające na celu przyjemne spędzenie czasu, rozrywkę lub zabawę, szerzenie poczucia piękna itp.
Zdjęcia z rzeczywistych lub umyślnie w tym celu urządzonych przedstawień teatralnych, dramatów, oper, zwłaszcza z przedstawień baletowych, pantomim, sztuk akrobatycznych, żonglerskich itp., odtwarzające wiernie myśl, ruch i mimikę rzeczywistych aktorów i rzeczywistych scen
Obrazy fantastyczne(transformacje) - zdjęcia dokonywane dla kinematografów, tak skombinowane, że łączą się w obraz przedstawiający rzeczy nie istniejące w naturze, wymyślone przez bujną fantazję ludzi, starających się tylko zabawić lub rozśmieszyć publiczność, wynalezione przez przypadek przez Meliesa, np.:
Odcinanie sobie przez człowieka głowy, rąk czy nóg oraz nasadzanie sobie tych członków na powrót
Zjawianie się tańczących szkieletów
Znikanie osób czy rzeczy
Zjawianie się przy sobie kilku sobowtórów tej samej osoby
Zamieniania się jednej rzeczy w inną
Wznoszenie się przedmiotów w górę
WŁODZIMIERZ PERZYŃSKI→ Triumf kinematografu(1908):
Notując wzrost liczby kin i zwolenników filmu w Warszawie, a w większym jeszcze stopniu w Paryżu, Perzyński dostrzega triumf kinematografu.
Przyszły rozwój kinematografu autor przewiduje w dwóch zasadniczych kierunkach:
Dziennikarskim→ film dokumentalny
Artystycznym→ możliwości techniczno-wyrazowe filmu, takie jak szybkość zmiany obrazu, tricki itp., staną się podstawą rozwoju głównie jednego gatunku, mianowicie „bajki".
KAROL IRZYKOWSKI→ Człowiek przed soczewką czyli sprzedane samobójstwo(1909):
Dramat, którego sensacyjna fabuła była pretekstem dla postawienia tezy głoszącej, że kino jest fabryką fałszywych autentyków.
Nawiązując później do tej tezy, tłumaczył ją Irzykowski, powołując się na filozofię Platona: Między filmem dokumentalnym a fabularnym (inscenizowanym) zachodzi taki sam stosunek jak między platońskimi „rzeczami" a „ideami". Jak „idee" — według Platona — są wzorcami dla niedoskonałych odbitek w postaci „rzeczy", tak tylko film inscenizowany może być niejako wzorowym, bo pełniejszym, bardziej interesującym przedstawieniem wydarzeń, niż jest to w ogóle możliwe w filmie dokumentalnym, to znaczy utrwalającym autentyczne, nieinscenizowane wydarzenia.
KAROL IRZYKOWSKI→ Śmierć kinematografu?(1913):
Kino nie jest sztuką czystą, zdecydowaną, taką jak np. malarstwo, może jednak być zaliczone do sztuk, które Holzapfel nazywa „niewłaściwymi", to jest tych, które pracują w materiale danym przez przyrodę (sztuka ogrodnicza, aktorska, pedagogiczna), a które mogą, jego zdaniem, dosięgnąć jeszcze większych wyżyn niż „sztuki właściwe".
Kino otworzyło przed nami Królestwo Ruchu:
Czym jest na przykład pejzaż dla kategorii przestrzeni, tym
jest kino dla kategorii czasu. Objawia się w nim idea czystego
ruchu
Ruch nie potrzebuje być ani szybki, ani sensacyjny, ani zbyt drastyczny, chociaż te okoliczności —potęgują intensywność jego objawienia się
Walory estetyczne ruchu występują często niespodziewanie
W każdym prawie dramacie kinowym wplecione są kontemplacje ruchu: tu widać skradających się myśliwych, tam znowu podróżny pije ręką z wodospadu, gdzie indziej jadą na łodziach, a fale przesypują się po wiosłach, to znów dwoje ludzi walczących z sobą w śmiertelnym wysiłku. Jest to liryka ruchu.
Koncepcja ściśle kinematograficzna niekoniecznie musi ruch wybierać za główny temat
Kino graniczy z jednej strony z dramaturgią, z drugiej z malarstwem, raz jedne, raz drugie składniki biorą w nim górę
Kinematograf ma z umysłem ludzkim, którego jest projekcją, to wspólne, że jest szybki jak myśl.
Różnice między kinem a teatrem:
W kinie wypadki nie tylko przebiegają szybciej niż w teatrze, lecz już w założeniu są bardziej skoncentrowane, a także bardziej schematyczne
Dramaturgii kinowa, odzwierciedla pospolite myślenie ludzkie więcej niż dramaturgia teatralna, w której obowiązuje większa, choćby powierzchowna, prawdziwość zdarzeń i w której słowa potrafią pokryć braki koncepcji.
Dzięki owej schematyczności kino zdolne jest lepiej przystosować się do skoków wyobraźni
Negatywnym warunkiem odrębności estetycznych wrażeń z kina jest to, że jest ono oderwane od słowa, że milczy, a przynajmniej, że słowo jest w nim podporządkowane. Ujawnia się w kinie natura jakby bezimienna, naga, nie przykryta siatką pojęć ludzkich.
ZDZISŁAW DĘBICKI,1911:
Kinematograf jest narzędziem nauki, powinien rozpowszechniać dzieła literackie, które inaczej mogą nie dotrzeć do widza
Film jest dziedziną artystycznie niesamoistną. Spełnia rolę służebną wobec literatury, stanowi pomost między „tłumem" a literaturą.
STANISŁAW WASYLEWSKI→ Patrząc na filmy:
Kinematograf rozwija się ciągle w sferze teatru, jego form i metod, zamiast wytworzyć swój własny styl przy pomocy własnych środków.
Główną domeną filmu jest fantastyka, którą jedynie film może w pełni zrealizować, rozporządzając nieograniczoną skalą środków inscenizacyjnych
ADAM ZAGÓRSKI:
Doniosłość wynalazku kinematografu da się porównać z doniosłością wynalezienia druku.
Film jest jeszcze surogatem teatru, ale już oddziaływa na teatr. Pod wpływem filmu zwiększył on ekspresję ruchu, gestu, mimiki, wprowadził szybsze tempo gry, zmusił reżyserów do szukania nowych dróg inscenizacji, a przede wszystkim do większego kultu słowa.
MARIAN STĘPOWSKI→ Wszechwładztwo kinematografów(1914):
Film jest rozrywką odpowiadającą współczesnemu, wielkomiejskiemu życiu, jego szybkiemu tempu i nerwowości.
Triumf filmu, jego ludowość, przeciwstawiał Stępowski współczesnemu sobie teatrowi: „Teatr w swym dotychczasowym ustroju jest już przeżytkiem czasów dawniejszych. Teatr, zwłaszcza stołeczny, jest instytucją arystokratyczną".
Kinematograf pozyskał masy ludzi pracujących
We współczesnym teatrze dominuje dramat psychologiczny. W kinie- kinodramat.
Ekranowy dramat musi być z konieczności prostolinijny, wolny od zawiłych procesów duchowych, akcja musi się opierać na ścisłej logice faktów i konfliktów, intryga i uczucia muszą być łatwo zrozumiałe a na silnych kontrastach oparte
Wkroczenie filmu w sferę literatury dramatycznej było błędem
Stępowski wskazywał na niski poziom współczesnej sobie produkcji filmowej,
Przykładem wyzwalania filmu z naśladownictwa teatru, a tym samym przykładem dobrego poziomu artystycznego były według Stępowskiego niektóre filmy z Astą Nielsen, reżyserowane przez Urbana Gada.
Syntetyczny charakter filmu: na wyprodukowanie każdego obrazu filmowego składają się sztuki: autorska, aktorska, dekoratorska, reżyserska i fotograficzna. Wśród tych kilku sztuk, które współdziałają przy wytwarzaniu filmu, podstawowym elementem jest fotografia
Istotą filmu, jego podstawą rozwoju jest fotografia
Zdjęcia nie powinny być wykonywane w atelier
Ostatecznym celem filmowca ma być podpatrywanie, chwytanie i utrwalanie na taśmie filmowej rytmu przyrody.
6