Pomiar działalności produkcyjnej -
od produktu krajowego brutto do mierników dobrobytu

• Pojęcie i znaczenie mierników aktywności gospodarki

• Model ruchu okrężnego w gospodarce

• Metody liczenia PKB - metoda produktowa, dochodowa i wydatkowa

• Produkt narodowy brutto i netto (PNB) i PNN zwany również dochodem narodowym

• Ograniczenia PKB jako poziomu miernika dobrobytu

• Nowe rozwiązanie w zakresie mierzenia dobrobytu

• Poziom życia a szczęście (zadowolenie z życia)

PKB jako miernik aktywności gospodarczej

• Miernik aktywności gospodarczej -syntetyczna miara pokazująca stan gospodarki oraz kierunki i dynamikę zmian

• PKB miernikiem najczęściej stosowanym

• Trzy metody liczenia PKB

1.łączna wartość strumienia dóbr i usług wytworzonych w ciągu roku (kwartału)

2.łączna wartość dochodów uzyskiwanych z tytułu legalnie prowadzonej działalności gospodarczej

3.Suma wydatków na dobra finalne obejmujących

a. wydatki na dobra konsumpcyjne

b. wydatki inwestycyjne

c. wydatki państwa

d. eksport netto

Znaczenie PKB jako miernika aktywności gospodarki

• Pokazuje czy i jak szybko rozwija się gospodarka i rośnie poziom życia

• Pokazuje jak przebiegają procesy gospodarcze

• Wpływa na decyzje polityków, co do wyboru celów i narzędzi polityki makroekonomicznej

Model ruchu okrężnego w gospodarce

• System rachunkowości społecznej (rachunków narodowych) - podstawą pomiaru efektów działalności gospodarczej w sposób umożliwiający analizę kluczowych zagadnień makroekonomicznych

• Model - stwarza ramy analityczne, które łączą w całość przepływy pieniężne z przepływami czynników wytwórczych oraz wyniki procesu produkcji, co ułatwia analizę współzależności między podstawowymi agregatami makroekonomicznymi

• Model uproszczony obejmujący jedynie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa

Uproszczony model ruchu okrężnego w gospodarce

Rozbudowa modelu

1.Transakcje między przedsiębiorstwami

2.Oszczędności i inwestycje

3.Wydatki i podatki państwa

4.Rezygnacja z założenia o gospodarce zamkniętej

5.Odpływy (oszczędności, podatki, wydatki na import) i dopływy (wydatki inwestycyjne i rządowe oraz dochody z eksportu)

Wnioski wynikające z modelu

• Obie grupy podmiotów są od siebie ściśle zależne - położenie gospodarstw domowych w sposób bezpośredni zależy od kondycji przedsiębiorstw

• Rozmiary działalności gospodarczej można w różny sposób mierzyć - mierzenie strumieni wydatków, dochodów i produktów i stąd trzy metody pomiaru PKB

a)metoda sumowania wydatków (wydatkowa)

b)metoda sumowania dochodów (dochodowa)

c)Metoda sumowania produktów (produktowa)

• Wszystkie metody muszą dać ten sam wynik - strumienie pieniężne są odpowiednikami strumieni rzeczowych

Metody liczenia PKB - metoda produktowa

• Suma wartości produktów i usług wytworzonych w danym roku (GUS i WUSy) - główny problem: wielokrotne liczenie

• Dwa sposoby jego uniknięcia

1.Sumowanie wartości dóbr finalnych - czyli dóbr i usług nabywanych przez ostatecznych użytkowników (bez dóbr pośrednich czyli dóbr w całości zużywanych przez przedsiębiorstwa do produkcji innych dóbr)

2.Sumowanie wartości dodanej rozumianej jako przyrost wartości dóbr i usług będących rezultatem danego procesu produkcji - oblicza się poprzez pomniejszenie wartości wytworzonych dóbr przez dane przedsiębiorstwo o sumę kosztów rzeczowych czynników zużytych na tym etapie wytwarzania (wartość dóbr pośrednich)

Metody liczenia PKB - metoda dochodowa

• Polega na zsumowaniu dochodów właścicieli czynników produkcji czyli pracy (płaca), ziemi (renty) oraz kapitału (procenty i zyski)

• Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej bowiem wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników kolejnych faz procesu produkcji

• Do dochodów nie zalicza się wszelkiego rodzaju transferów (emerytur, rent, zasiłków, subsydiów) oraz prezentów

Metoda wydatkowa

• PKB jako suma wydatków na dobra finalne obejmujących

1.Wydatki na dobra konsumpcyjne (C) - trwałego i nietrwałego użytku oraz usługi

2.Wydatki na dobra kapitałowe czyli inwestycje (I) w tym w kapitał trwały i w zapasy; inwestycje w kapitał trwały obejmują a) inwestycje niemieszkaniowe (budowle i wyposażenie niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej oraz b) mieszkaniowe (wydatki na budowę domów i bloków mieszkaniowych

3.Wydatki państwa na zakup wytwarzanych w kraju dóbr finalnych i usług z wyłączeniem wydatków transferowych - z uwagi na brak rynku na wiele z tych dóbr i usług, wydatki te uznawane są za ich ceny

4.Eksport netto X (wartość eksportu- wartość importu)

• PKB (Y) = C+I+G+X

PKB a PNB (produkt narodowy brutto)

• Współcześnie zgodnie z zalecaną przez ONZ metodą obliczania PKB przyjmuje się, że źródłem jego tworzenia jest każda działalność gospodarcza wykonywana na terenie kraju i przynosząca dochód osobie, która ją wykonuje legalnie

• Liczenie PKB oparte na założeniu, że PKB wytworzony został w oparciu o zlokalizowane na terenie danego kraju i posiadane wyłącznie przez obywateli danego kraju czynniki wytwórcze

• Pojęcie przepływów dochodów z tytułu własności czynników produkcji (zyski zwane dochodami majątkowymi i płace)

1.posiadanych przez cudzoziemców a świadczonych w danym kraju (odpływ zysków i płac))

2.posiadanych przez obywateli danego kraju a świadczonych za granicą (dopływ zysków i płac)

Produkt narodowy brutto (PNB)

• Pojęcie dochodów netto z tytułu własności czynników produkcji: dopływy pomniejszone o przypływy

• PNB to PKB skorygowany o wielkość netto z tytułu własności czynników produkcji

• PNB mierzy całkowite dochody obywateli danego kraju niezależnie od kraju, w jakim świadczone są usługi przez znajdujące się w ich posiadaniu czynniki produkcji

• Podsumowanie: PKB to wartość dóbr finalnych wytworzonych na terenie kraju; PNB to ich wartość wytworzona za pomocą czynników będących w posiadania obywateli danego kraju bez względu na ich lokalizację

• Różnice między PKB a PNB mogą być w przypadku niektórych krajów znaczące: np. Szwajcaria czy Kuwejt mają wysoki poziom dochodów netto z drugiej strony np. Irlandia (duży odpływ dochodów)

Przejście od PNB do dochodu narodowego

• PNB także nie stanowi miary prawdziwego (czystego) efektu
  działalności produkcyjnej, pomija bowiem fakt stopniowego, fizycznego lub ekonomicznego zużywania się (deprecjacji) kapitału trwałego

• Finansowym odzwierciedleniem tego zużycia jest amortyzacja, która w istocie jest kosztem produkcji

• Konsekwencją zużywania się kapitału trwałego jest konieczność jego odtworzenia w drodze wykorzystania w
  tym celu części wytworzonych w danym roku dóbr
  inwestycyjnych

• Powyższe oznacza odpowiednie pomniejszenie łącznych inwestycji (zwanych inwestycjami brutto) o amortyzację.

• Uzyskana w ten sposób wielkość inwestycji netto jest rzeczywistą miarą przyrostu (akumulacji) kapitału

• PNB pomniejszony o amortyzację daje wielkość produktu narodowego netto zwanego powszechnie dochodem narodowym

• Problemy z precyzyjnym oszacowaniem globalnej wielkości amortyzacji powodują, że w analizach ekonomicznych stosuje się zwykle kategorię PKB i rzadziej PNB

Ograniczenia PKB jako miernika poziomu dobrobytu

• PKB przydatne do porównywania rozmiarów gospodarek, w mniejszym stopniu do oceny przeciętnego standardu życia

• Lepszą miarą jest PKB per capita - wskaźnik zmian przeciętnego poziomu życia mieszkańców danego

• PKB per capita choć jest miernikiem najczęściej stosowanym do mierzenia poziomu życia to jednak charakteryzuje się wieloma słabościami

• Wynikają one z pomijania:

1.stopnia zróżnicowania dochodów na osobę (rola aspektów socjalnych w polityce państwa)

2.różnic w poziomie cen

3.czynnika czasu wolnego

4.szarej strefy

5.efektów zewnętrznych

6.wielu innych ważnych czynników decydujących o tzw. „jakości życia” jak np. dostęp do opieki medycznej, edukacji

Stopień zróżnicowania dochodów

1.decydującą rolę odgrywa tu rodzaj polityki państwa w zakresie podatków i transferów społecznych - może łagodzić lub pogłębiać nierówności

2.tradycyjnym źródłem nierówności - dysproporcja dochodów z pracy i kapitału - podlega zmianom: w ciągu ostatnich 25 lat udział dochodów z pracy znacząco spadł (spadła siłą przetargowa pracobiorców, wzrost podaży taniej siły robocze na świecie, spadek zatrudnienia w przemyśle i usługach wywołany postęp technicznym

3.w ostatnim okresie obok tradycyjnego źródła nierówności coraz bardziej widoczne są dysproporcje z powodu talentu i pozycji zawodowej

Czynnik różnic cen wewnętrznych

1.PKB liczony w według oficjalnego kursu zawyża różnice w poziomie życia między krajami bogatymi i biednymi

2.PKB liczony według kursu odzwierciedlającego różnice w poziomu wszystkich cen, czyli tzw. parytetu siły nabywczej (purchasing power parity -PPP) waluty danego kraju i waluty innego kraju

3.Użycie tego rodzaju wskaźnika powoduje, że w rzeczywistości biedni nie są aż tak bardzo biedni a bogaci aż tak bogaci

Czynnik czasu wolnego

1.wartość czasu wolnego wyrażona ilością dóbr i usług możliwych do wytworzenia w czasie wolnym od pracy

2.miarą osiągniętego postępu jest tutaj skrócenie tygodniowego czasu pracy (z nawet 80 godzin w XIX wieku do 40 czy nawet 35 obecnie) i wydłużanie urlopów (do 5 tygodni)

3.globalizacja gospodarki stanowi zagrożenie dla utrzymywania tak korzystnych warunków pracy w krajach rozwiniętych - wymóg podniesienia konkurencyjności już powoduje działania skutkujące wydłużaniem czasu pracy

Obecność szarej strefy wpływa na poprawę faktycznego poziomu życia, a zatem powinno się ją włączać do rachunku PKB

1.Szara strefa obejmuje bardzo dużo rodzajów, działalności, które nieobjętej oficjalnym rachunkiem PKB (nierejestrowanej); chodzi tu o dwa rodzaje działalności

a)nielegalnej - ale tylko ze względu na fakt, że prowadzi się ją z pominięciem obowiązku podatkowego lub bez wymaganego pozwolenia (np. na pracę dla imigrantów)

b)legalnej - dotyczy to głównie pracy wykonywanej samodzielnie na rzecz domu

2. Rozmiar szarej strefy jest przedmiotem szacunków - w USA od 4-8% to dochody nierejestrowane; w krajach słabiej rozwiniętych jej rozmiar jest zwykle większy ; w Polsce obecnie szacuje się, że w szarej strefie pracuje 30% zarejestrowanych bezrobotnych

Wpływ ujemnych efektów zewnętrznych

1.dotyczą różnego rodzaju skutków ubocznych prowadzonej działalności gospodarczej w postaci: zanieczyszczenia środowiska (wody, powietrza, lądu) czy też wzrostu natężenia hałasu

2.wystąpienie tych skutków oznacza nałożenie na innych kosztów ekonomicznych i pogorszenie komfortu życia

3.pominięcie ich w liczeniu PKB powoduje, że wskaźnik ten przeszacowuje poziom dobrobytu

Nowe rozwiązanie w zakresie mierzenia dobrobytu

• Miara dobrobytu ekonomicznego (wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto)

1.Powstaje w drodze skorygowania PNN o szacunkowe wielkości

a)wyrażające równowartość czasu wolnego, produkcji nierejestrowanej, infrastruktury publicznej ( drogi, parki) i prywatnych dóbr trwałego użytku (mebli, biżuterii), które powiększają PNN

b)związane z zanieczyszczeniem środowiska, wydatkami na obronę narodową i dojazdami do pracy, które pomniejszają wartość PNN

2.Tak wyszacowany w 1965 roku w USA wskaźnik był dwukrotnie wyższy od PNN

3.Pracochłonność i kosztochłonność szacunku tego wskaźnika sprawiły, że nie jest to miara stosowana powszechnie

• Miernik opracowany przez ONZ w ramach projektu „gospodarki z ludzką twarzą”: Human Development Index (HDI) - wskaźnik rozwoju społecznego - 1990 rok

Miernik ten uwzględnia obok wymiaru ekonomicznego także wymiar wiedzy i żywotności

Na miernik ten składa się suma współczynników dotyczących długości życia, edukacji i dochodu per capita

Human Development Index (HDI)

• Współczynnik odnoszący się do długości życia

1.Mierzy się spodziewanym okresem życia dzisiejszych noworodków

2.Możliwe spectrum zawiera się między 82 lata (Japonia Hongkong Islandia) i 33 (Suazi); w Polsce w końcu XIX nieco ponad 30, dzisiaj 75 co daje nam 44 miejsce na świecie

Współczynnik odnoszący się do edukacji mierzy się za pomocą dwóch wskaźników: stopnia alfabetyzacji i skolaryzacji

1.W krajach rozwiniętych stopień alfabetyzacji bliski 100%, w niektórych krajach afrykańskich nawet tylko co ósma osoba dorosła umie czytać i pisać; w Polsce przed II wojną 20% analfabetów, obecnie około 0.3%

2.Stopień skolaryzacji - odsetek uczących się w szkołach podstawowych i średnich oraz uczelniach - w Polsce 90% (26 miejsce na świecie), w Afryce nawet tylko nieco ponad 20% - jest to ważne bo zarobki absolwentów szkół średnich na poziomie średniej krajowej, zaś absolwenci uczelni otrzymują 142% średniego wynagrodzenia

• Dochód na osobę mierzy się w dolarach wg. siły nabywczej

1.Liderem jest Luxemburg - 62 tys. $ w 2003, Polska na 48 miejscu z ponad 11tys. $

2.Na drugim biegunie aż 14 krajów z dochodem poniżej 1000 $ a w Sierra Leone zaledwie 548 $, co jest poziomem Europy sprzed 1000 lat

- Maksymalny HDI wynosi 1

- Podział na kraje (sklasyfikowano 177) według wysokości HDI

1.o wysokim rozwoju: HDI równe i powyżej 0.800 - 57 krajów

2.średnim rozwoju: HDI 0.799 - 0.500 - 88 krajów

3.Niskim rozwoju: 0.500 i poniżej - 32 kraje

- Najwyższy bo 0.963 osiągnęła Norwegia

- Polska na 36 pozycji z indeksem 0.858 (poziom, który Norwegia osiągnęła w połowie lat 70tych)

- Najniższy indeks w krajach afrykańskich - dla Nigru wyniósł 0.281, co odpowiada poziomowi Polski sprzed 120 lat

Poziom życia a szczęście (zadowolenie z życia)

• Coraz więcej ekonomistów podejmuje kwestie związku między materialnym poziomem życia a szczęściem oraz sposobami mierzenia szczęścia

• Istnieje zgoda, że gospodarka rynkowa okazała się sprawnym mechanizmem podnoszenia materialnego poziomu życia; wątpliwości narastają wobec wcześniej nie zadawanego pytania, czy oznacza to także wzrost zadowolenia z życia

• Przeprowadzane regularnie od 1972 roku w USA oraz w Japonii (za okres 50 lat) badania

1.potwierdzają banalną prawdę, że bogaci są z reguły bardziej zadowoleni

2.ale wskazują także wyraźnie, że wraz z szybko rosnącym przeciętnym poziomem życia wcale nie zwiększa się przeciętny poziom zadowolenia z życia

Paradoks ten tłumaczy się dwoma argumentami:

1.Szybki wzrost sprawia, że rzeczy wcześniej luksusowe stają się elementem przeciętnego standardu - ich posiadanie staje się oczywiste a więc przestaje cieszyć

2.Powyższa prawidłowość nie dotyczy jednak wszystkiego - są rzeczy, które w danym momencie z natury są w ograniczonej ilości jak np. bardzo dobra praca, miejsce zamieszkania czy szkoła - i przez to stają się bardzo pożądane (ludzie pożądają je bo są dostępne dla nielicznych)

Implikacje dla ekonomii

• Gmach ekonomii zbudowany na założeniu, że ludzie najlepiej potrafią określić co leży w ich interesie, a więc trzeba im pozostawić swobodę w wyborze np. co kupować, czy jak długo pracować

1.Keynes w latach 30tych zakładał, że wraz ze wzrostem poziomu życia ludzie będą mieli więcej czasu, aby cieszyć się zdobytym dobrobytem

2.Obecna rzeczywistość pokazuje, że ludzie - mimo osiągnięcia bardzo wysokiego poziomu życia - pracują coraz więcej dla zdobycia dóbr, które mają ich uczynić bardziej szczęśliwymi; w chwili jednak ich uzyskania znika urok ich posiadania i pojawia się następny cel mobilizujący do dalszej pracy

3.Aspiracje i ich zaspakajanie przez jednych zachęca pozostałych do wzmożonej pracy tworząc warunki do uruchomienia wyścigu szczurów w wyniku którego każdy traci; posiadanie nawet bardzo wielu bardzo pożądanych wcześniej rzeczy przestaje cieszyć, jeśli inni też je osiągnęli lub też osiągnęli jeszcze więcej

4.Czy więc ludziom należy zostawić swobodę wyboru i wynikający stąd wyścig, który nie może zwiększyć szczęścia, a jeśli nie to jaka jest alternatywa?

5.Rozważając ten dylemat trzeba mieć na uwadze, że dotąd aspiracje ludzi były motorem wzrostu z czego wynika pytanie, jak wyglądałby dzisiejszy poziom życia, gdyby ludźmi nie kierowała motywacja do jego podnoszenia?

7

---