Krótkookresowa równowaga makroekonomiczna
Część I Zarys dwóch modeli gospodarki

• Główny przedmiot rozważań

• Podstawowe pojęcia

1.zmienne makrogospodarki i jej główne elementy (globalna podaż popyt)

2.produkcja potencjalna i faktyczna

3.krótkookresowa równowaga makroekonomiczna

• Istota sporu wokół równowagi makroekonomicznej

• Klasyczny (podażowy) model gospodarki - podstawowe tezy i wnioski

• Keynsistowski model równowagi - podstawowe tezy i wnioski

• Spór wokół kształtu krzywej podaży

Główny przedmiot rozważań

Sprowadza się do rozważań wokół pytań

1.Jakie czynniki decydują o poziomie dochodu narodowego (PKB, PNB) w krótkim okresie?

2.Czy i dlaczego zdolności wytwórcze (potencjał wytwórczy) danej gospodarki (określone przez istniejącą podaż czynników produkcji - pracę, kapitał i ziemię) nie są zawsze w pełni wykorzystane?

3.Co należy zrobić aby produkcja dóbr zwiększyła się do poziomu zapewniającego racjonalne wykorzystanie potencjału gospodarki?

• Spór wokół tych kluczowych dla makroekonomii pytań zaowocował pojawieniem się dwóch podstawowych modeli gospodarki - podażowego i popytowego

Zmienne i elementy makrogospodarki

• Makroekonomia to nauka zajmująca się analizą mechanizmu funkcjonowania gospodarki jako całości w celu poznania zasad determinujących jej zdolność do osiągania

1.w krótkim okresie stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych oraz

2.w długim okresie wzrostu gospodarczego poprzez wzrost podaży czynników wytwórczych

• Mechanizm funkcjonowania opiera się na interakcjach zmiennych makroekonomicznych oraz poszczególnych składników makrogospodarki

• Pojęcie zmiennych - czynniki oddziaływujące na makrogospodarkę w sposób stanowiący a) jej siłę napędową lub zakłócający jej sprawne działanie oraz

b) stanowiący efekty działania gospodarki

Rodzaje zmiennych

1.Polityczne - narzędzia oddziaływania państwa na makrogospodarkę (polityka fiskalna, pieniężna, handlowa, kursowa)

2.Egzogeniczne - wpływają na poziom gospodarki ale same nie podlegają jej wpływowi

3.Indukowane - zmienne określane w ramach makrogospodarki w wyniku oddziaływania zmiennych politycznych i egzogenicznych (PKB, zatrudnienie, poziom cen)

Elementy makrogospodarki - globalny popyt i podaż

Globalny (agregatowy) popyt

1.Pojęcie - łączna wielkość produkcji dóbr i usług jaką nabywcy (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i państwo) decydują się nabyć w danych warunkach i czasie

2.Zależy od

a)ogólnego poziomu cen oraz

b)dochodu nabywców (PKB per capita)

czyli jest malejącą funkcją cen i rosnącą funkcją dochodów

Podaż globalna (agregatowa)

1.Pojęcie - wielkość produkcji dóbr i usług jaką przedsiębiorstwa decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie

2.Zależy od:

a)zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, które określają wielkość tzw. produktu potencjalnego

b)ogólnego poziomu cen

c)kosztów produkcji, które wraz z ogólnym poziomem cen determinują opłacalność produkcji i przesądzają (przy założeniu stałości zasobu czynników produkcji) o wielkości rzeczywiście dostarczanej na rynek agregatowej podaży (produkcji faktycznej)

Produkcja potencjalna i faktyczna

• Pojęcie produkcji potencjalnej - wielkość produkcji, którą można wytworzyć w gospodarce w przypadku racjonalnego wykorzystania wszystkich będących w dyspozycji czynników wytwórczych

• Pojęcie produktu potencjalnego

1.odnosi się do optymalnej a nie maksymalnej (czyli możliwej do wytworzenia w danej gospodarce wielkości produktu produkcji)

2.zawiera pewien margines bezrobocia zwanego naturalnym oraz pewną rezerwę niewykorzystywanego kapitału rzeczowego

• Produkt potencjalny ma tendencję do równomiernego wzrostu wraz ze wzrostem zasobu (podaży) czynników wytwórczych - okres w jakim dokonuje się wzrost produktu potencjalnego nazywa się w ekonomii okresem długim

• W krótkim okresie, kiedy produkt potencjalny pozostaje bez zmian kluczowego znaczenia w makroekonomii nabiera problem wielkości produktu faktycznego w relacji do wielkości produktu potencjalnego

• Stan pożądany - produkcja faktyczna = potencjalnej

• W rzeczywistej gospodarce tego typu równowaga nie zawsze zachodzi - powstaje więc pytanie co determinuje wielkość produktu faktycznego w krótkim okresie i dlaczego produkt ten - jak pokazuje praktyka gospodarki rynkowej - może odchylać się od produktu potencjalnego

Pojęcie krótkookresowej równowagi makroekonomicznej

• Krótki i długi okres w ekonomii

• Krótkookresowa równowaga makroekonomiczna oznacza stabilną równość agregatowej podaży i popytu

1.przedsiębiorstwa z własnej woli wytwarzają w ramach istniejących zdolności produkcyjnych taką wielkość dóbr i usług, jaką gotowi są zakupić nabywcy

2.zakłócenie tego stanu w sposób samoczynny powoduje uruchomienie mechanizmu przywracającego poziom produkcji faktycznej (PKB) do poziomu odpowiadającego stanowi równowagi krótkookresowej

Równowaga makroekonomiczna a produkcja potencjalna

• Podstawowe pytanie makroekonomii - czy gospodarka rynkowa posiada samoczynny mechanizm zapewniający jej zawsze równowagę w punkcie, w którym produkcja faktyczna odpowiada produkcji potencjalnej, a zatem nie ma w niej miejsca na przedłużające się stany zwiększonego bezrobocia

• W okresie dominacji ekonomii neoklasycznej pytanie to miało charakter retoryczny

Istota sporu wokół równowagi makroekonomicznej z perspektywy historycznej

• Wielki kryzys postawił ekonomię wobec pytania o aktualność obowiązującego wcześniej poglądu, że

1.stanem naturalnym dla gospodarki rynkowej jest stan w którym krótkookresowa równowaga osiągana jest przy takim rozmiarze produkcji faktycznej, która równa się produkcji potencjalnej

2.nie wyklucza to możliwych na skutek oddziaływania zmiennych egzogenicznych odchyleń produkcji faktycznej od potencjalnej ale ich wystąpienie powoduje samoczynne uruchomienie mechanizmów rynkowych powodujących szybkie zbliżanie się wielkości produkcji faktycznej do potencjalnej

3.stan naturalny oznacza zatem stan do którego gospodarka rynkowa w sposób spontaniczny dąży

Charakter wielkiego kryzysu wymagał nowego spojrzenia na problem równowagi

• Nowe stanowisko (Keynes): gospodarka rynkowa ma skłonność do wchodzenia w stan krótkookresowej równowagi przy którym produkcja faktyczna jest wyraźnie mniejsza od produkcji potencjalnej

• Stanowisko to zapoczątkowało spór wokół krótkookresowej równowagi w którym konfrontowane są dwa modele makrogospodarki

1.Neoklasyczny zwany podażowym

2.Keynesowski zwany popytowym, który zakłada występowanie różnych - ze względu na poziom produktu faktycznego - stanów równowagi

Klasyczny (podażowy) model gospodarki - podstawowe tezy i wnioski

• Sprawnie działający mechanizm cen równoważących popyt i podaż na poszczególnych rynkach zapewnia ustalanie się równowagi makroekonomicznej w punkcie, w którym produkt faktyczny równy jest produktowi potencjalnemu

• Podstawą działania tego mechanizmu są giętkie (elastycznie dostosowujące się do zmian popytu i podaży) ceny, które szybko oczyszczają gospodarkę (poszczególne rynki) ze stanów nierównowagi spowodowanych działaniem zmiennych zewnętrznych

• Odchylenia te mieszczą się w koncepcji równowagi, która ma charakter dynamiczny tzn. opiera się na założeniu, że w gospodarce działają w przypadku zakłóceń w funkcjonowaniu makrogospodarki samoczynne mechanizmy szybko doprowadzające wielkość produkt faktycznego do potencjalnego

• W krótkim okresie wielkość PKB zależy więc od zasobu potencjału wytwórczego (zasobu czynników produkcji pracy, kapitału i ziemi)

• W długim okresie wzrost PKB warunkowany jest poprawą efektywności wykorzystania i zwiększeniem podaży tych czynników)

• Wnioski:

1.w krótkim okresie nie ma podstaw do ingerencji państwa w mechanizm funkcjonowania; każda próba tego rodzaju ingerencji grozi spowolnieniem mechanizmów dostosowawczych i przedłużaniem okresu, w którym produkt faktyczny jest różny od potencjalnego

2.ingerencja możliwa a nawet wskazana w zakresie tworzenia warunków wzrostu podaży czynników wytwórczych

3.stąd nazwa: podażowy model gospodarki

Keynsistowski (popytowy) model równowagi - podstawowe tezy i wnioski

• Punkt wyjścia

1.Neoklasyczny system równowagi szczególnym przypadkiem równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

2.Ogólna teoria równowagi Keynesa obejmuje stany równowagi przy różnym stopniu wykorzystania czynników wytwórczych

• Podstawowa teza: o stopniu wykorzystania potencjału wytwórczego decyduje wielkość popytu efektywnego, a zatem podstawowy przedmiot badań to analiza warunków wpływających na kształtowanie się popytu

• Lepkość cen i płac osłabia skuteczność mechanizmu rynku i powoduje, że równowaga makroekonomiczna może ustalać na poziomie znacznie niższym od produkcji potencjalnej (ceny przestają pełnić funkcję usuwania stanów nierównowagi)

• Przyczyny lepkości cen i płac

1.długookresowe umowy o pracę

2.szeroki zakres administracyjnej regulacji cen

3.relatywna sztywność (bezwładność) cen wynikająca z czasochłonnych kosztochłonnych procedur zmian cen

Kluczowe wnioski

1.niezdolność mechanizmu rynku do zapewnienia popytu globalnego na poziomie zapewniającym pełne wykorzystanie czynników produkcyjnych - stan niepełnego ich wykorzystania, a więc także i bezrobocie jest względnie trwałą cechą współczesnej gospodarki rynkowej

2.głównym czynnikiem decydującym w krótkim okresie o wielkości DN jest wielkość globalnego popytu

3.stąd też określenie popytowego modelu gospodarki

• Implikacje praktyczne: potrzeba makroekonomicznej polityki państwa stymulującej wielkość popytu globalnego

Spór o kształt krzywej podaży - stanowisko neoklasyczne

• Faktyczne rozmiary produktu ustalają się w punkcie przecięcia się krzywej podaży i popytu globalnego

• Krzywa popytu globalnego pokazuje zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen, czyli określa łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się zakupić przy poszczególnych poziomach cen (zasada ceteris paribus)

• Nie ma kontrowersji wokół kształtu krzywej popytu globalnego - krzywa ta opada co oznacza, że przy niższych poziomach cen rośnie wielkość popytu globalnego

• Przedmiotem sporu jest natomiast krzywa podaży, która określa zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen

• Spór ten zapoczątkowany został tezą o lepkości cen

• W neoklasycznej teorii krzywa ta ma kształt pionowy

• Wynika to z postrzegania gospodarki jako układu stale dążącego do stanu równowagi w punkcie w którym wielkość produktu faktycznego = potencjalnemu

• Dokonuje się to dzięki założeniu o elastycznie kształtujących się cenach, które usuwają stany nierównowagi na wszystkich rynkach (towarowych i czynników produkcji)

• W tej sytuacji pobudzany zewnętrznie wzrost popytu będzie powodował tylko wzrost cen bowiem wzrost produktu faktycznego możliwy jest tylko poprzez wzrost rozmiarów podaży (zasobów) czynników wytwórczych lub podniesienie stopnia ich wykorzystania, a to wymaga czasu (podażowy model gospodarki)

Spór o kształt krzywej podaży - ekstremalne stanowisko keynesowskie

• Odrzucenie założenia o doskonałej elastyczności cen i przyjęcie założenia o lepkości cen implikuje poziomy (płaski) przebieg krzywej podaży do punktu w którym gospodarka osiąga poziom produktu potencjalnego; dopiero po przekroczeniu tego punktu krzywa podaży staje się linią pionową

• Taki kształt krzywej implikuje, że przy tym samym poziomie cen przedsiębiorstwa są w stanie dostarczyć na rynek różną wielkość produkcji (ale nie większą od produktu potencjalnego) w zależności od wielkości popytu globalnego

Spór wokół kształtu krzywej podaży

• Ponieważ keynesiści nie wierzą w samoczynną zdolność gospodarki rynkowej do kreowania popytu na poziomie zapewniającym wielkość produktu faktycznego odpowiadającą wielkości produktu potencjalnego uważają więc, że krzywa popytu zwykle znajduje się poniżej krzywej popytu odpowiadającej pełnemu wykorzystaniu czynników produkcji

• Przy takim położeniu krzywej popytu stymulowany przez państwo wzrost popytu będzie powodował wzrost produktu faktycznego, aż do momentu w którym osiągnie on wielkość produktu potencjalnego

• Uwaga: dalszy wzrost popytu będzie już tylko powodował wzrost cen

---