Prof. dr hab. Maria Sierpińska
Narzędzia monitorowania i sposoby przywracania krótkoterminowej
równowagi finansowej w przedsiębiorstwie
Wprowadzenie
Utrzymanie równowagi finansowej zajmuje wysoką pozycję wśród celów
zarządzania organizacją i zalicza się do podstawowych celów zarządzania finansami.
Trafność decyzji w tym obszarze rozstrzyga o sukcesach w działalności gospodarczej.
Zagadnienia dotyczące utrzymania równowagi finansowej przedsiębiorstwa należą do
codziennych problemów każdej firmy. Nie jest codzienną czynnością decydowanie o
zakresie programu inwestycyjnego czy kształtowanie struktury kapitału bądź
dokonywanie kompleksowej analizy optymalizacji funkcjonowania podmiotu.
Natomiast na bieżąco firma gospodaruje kapitałem obrotowym netto, podejmując
decyzje dotyczące zaopatrywania produkcji w surowce i materiały, sprzedaży
wytworzonych wyrobów gotowych , inkasowania należności, zaciągania i regulowania
krótkoterminowych zobowiązań. Każdy zarządzający firmą musi wiedzieć, że
utrzymanie równowagi finansowej zwłaszcza w krótkim okresie często decyduje o
losach firmy. Doświadczenia gospodarek rynkowych wskazują, że główną przyczyną
bankructw i upadłości firm nie jest ponoszenie strat, lecz utrata zdolności do
terminowego regulowania zobowiązań. W Wielkiej Brytanii wśród małych i średnich
firm, które upadały 75 – 80% było zyskownych w momencie bankructwa. We Francji
odsetek takich firm był nieco mniejszy i wynosił 60%. W podobnej skali zjawisko to
występuje w innych krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej.
Przedmiotem rozważań są sposoby i narzędzia monitorowania równowagi finansowej.
W dalszej kolejności zaprezentowane zostaną przedsięwzięcia pozwalające na jej
przywrócenie i podtrzymanie.
Istota równowagi finansowej w przedsiębiorstwie
Pojęcie równowagi używane jest w każdej dziedzinie życia i nauki. Wywodzi
się ono z łacińskiego słowa equilibrium, czyli równość wag. Wiele znaczeń tego
pojęcia, typowych dla nauk przyrodniczych, fizycznych, chemicznych czy społecznych,
zostało przetransponowanych do nauk ekonomicznych.
Historia pojęcia równowagi w ekonomii sięga początków ekonomiki jako
dziedziny nauki. Najogólniej, równowaga jest opisem pewnego stanu rzeczy,
szczególną formą abstrakcji, zastosowaną do badań ekonomicznych.
W polskiej teorii ekonomii dotychczasowy rozwój badań nad równowagą koncentruje
się na dwóch jej znaczeniach. Po pierwsze rozważa się ją według kryterium
przedmiotowego, z czego wynikają różnorodne teorie równowag w zakresie:
- równowagi cząstkowej( odcinkowej ) jako równości podaży i popytu na danym rynku,
- równowagi ogólnej, w której popyt zrównuje się z podażą na wszystkich rynkach
towarów i usług,
- globalnej równowagi dochodowo – rynkowej, w której suma zamierzonych wydatków
na towary i usługi równa jest ich wartości.
Po drugie problemy równowagi bada się ze względu na kryterium czasu, wprowadzając
kategorię równowagi krótko- i długoterminowej.
W literaturze ekonomicznej nader często spotyka się terminy: równowaga
gospodarcza i równowaga rynkowa. Przez równowagę gospodarczą rozumie się zwykle
taką sytuację, w której podstawowe wielkości ekonomiczne nie zmieniają się i nie
działają siły powodujące zmiany tych wielkości. Jest to więc stan pewnego bezruchu, w
którym znajduje się gospodarka, stan w którym poszczególne wielkości (strumienie i
zasoby) oraz ich wzajemne relacje nie ulegają zmianie. Jeśli stan ten zostaje zakłócony
to układ znajduje się w nierównowadze.
Równowaga występuje w rzeczywistości niezmiernie rzadko, można
powiedzieć, że jest ona dość abstrakcyjnym narzędziem opisu realnych procesów
gospodarczych. Niemniej jednak jest ona uważana za pożyteczny instrument analizy
teoretycznej, w której wychodząc z uproszczonego obrazu świata, w równowadze
dokonuje się wzbogacania modelu, wprowadza się elementy dodatkowe i analizuje się
proces, a więc zjawiska dynamiczne. Pożyteczne jest także porównywanie stanów w
różnych okolicznościach, gdyż pozwala to na formułowanie wniosków, co do kierunku
zmian procesów gospodarczych, wynikających z wprowadzenia do modelu nowych
zmiennych lub ich odmiennej charakterystyki.
Termin równowaga rynkowa oznacza równość popytu i podaży na
wszystkie dobra (równowaga ogólna), bądź na dobro określone (równowaga
cząstkowa). Jest ona osiągana poprzez mechanizm wzajemnego dostosowywania się
popytu, podaży i cen, zwany mechanizmem rynkowym. Zgodnie z nim, wzrostowi cen
towarzyszy wzrost podaży i spadek popytu, natomiast spadkowi cen – spadek podaży i
wzrost popytu.
Przy dążeniu do osiągnięcia równowagi istotne są warunki, w których
równowaga ta się kształtuje oraz mechanizm przebiegu transakcji. Może ona mieć
charakter równowagi statycznej, bądź dynamicznej. Równowaga rynkowa przekłada się
na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych będących równocześnie dostawcami
oraz odbiorcami dóbr i usług. Rozwój podmiotu gospodarczego będzie zależał nie tylko
od równowagi wewnętrznej, ale i od równowagi zewnętrznej (otoczenia, w którym ten
podmiot działa).
Należy zauważyć, że w polskiej myśli ekonomicznej mało jest rozważań nad
równowagą w znaczeniu podmiotowym, czyli równowagą przedsiębiorstwa.
Tymczasem równowaga ta stwarza pomost łączący podmiotowe i przedmiotowe
właściwości rynku. Wytycza inną perspektywę poznawczą pozwalającą pełniej
zrozumieć ogół warunków ekonomicznych, systemowych i instytucjonalnych, w
których równowaga przedsiębiorstwa może przyczynić się do równowagi cząstkowej, a
dalej równowagi ogólnej oraz globalnej i odwrotnie.
gospodarce, opartej na racjonalnych mechanizmach, droga do równowagi globalnej
bierze swój początek w równowagach cząstkowych, te zaś w równowadze
przedsiębiorstwa. Pomiędzy równowagą przedsiębiorstwa i równowagą cząstkową
zachodzą więc związki prowadzące do rozumienia równowagi jako takiego stanu, w
którym czas niezbędny do wymiany towaru na pieniądze jest równy czasowi
niezbędnemu do wymiany pieniądza na towar.
Biorąc pod uwagę poszczególne sfery funkcjonowania przedsiębiorstw
można wyróżnić równowagę organizacyjną, techniczno-technologiczną, czy finansową.
Te równowagi cząstkowe wyrażają takie stany w wymienionych sferach, które
zapewniają optymalne funkcjonowanie przedsiębiorstwa. W takim znaczeniu używa się
terminu równowagi finansowo – gospodarczej. Jest ona osiągana poprzez właściwe
rozdysponowanie przychodów ze sprzedaży, zapewniające generowanie zysku,
osiągnięcie optymalnych relacji w obszarze struktury aktywów i źródeł ich
finansowania oraz zapewnienie właściwych stosunków społecznych i wzajemnego
respektowania oczekiwań uczestników organizacji gospodarczej.
1
J. Siedlecki, Równowaga a wzrost gospodarczy, WN PWN, Warszawa 2000, s. 11
2
W. Frąckowiak, Strategie przedsiębiorstwa w gospodarce nadmiaru i niedoboru, Zeszyty Naukowe
AE w Poznaniu, Poznań 1992, nr 116, s.35-40
Podejmując próbę zdefiniowania równowagi finansowej warto
przypomnieć, że wszelkie decyzje finansowe podejmowane w przedsiębiorstwie
podporządkowane są maksymalizacji bogactwa właścicieli w długim okresie. Ten
nadrzędny cel związany jest z dwoma sprzecznymi ze sobą celami cząstkowymi. Są
nimi:
maksymalizacja stopy zwrotu z kapitału,
ograniczenie ryzyka.
Ryzyko to sprowadza się głównie do niebezpieczeństwa utraty płynności
finansowej w krótkim okresie, zaś niewypłacalności – w długim. Natomiast
nieodłącznym elementem dążenia do maksymalizacji stopy zwrotu z kapitału jest
szukanie właściwej struktury kapitałowej. Dotyczy to optymalnego poziomu zadłużenia,
przy którym stopa zwrotu z kapitału własnego jest wyższa od oprocentowania kapitału
obcego. Zatem równowaga finansowa istnieje wtedy, gdy dzięki optymalnemu
stopniowi zadłużenia następuje maksymalizacja stopy zwrotu kapitału własnego, a
jednocześnie pewna jest zdolność płatnicza przedsiębiorstwa. Stan równowagi
charakteryzuje optymalna struktura kapitału, odpowiadająca realizacji celów
przedsiębiorstwa oraz trwała zdolność płatnicza.
Monitorowanie krótkoterminowej równowagi kapitałowej
przedsiębiorstwa
W krótkim okresie, równowaga finansowa może być rozpatrywana od
strony:
kapitałowej – wówczas stan równowagi oznacza, że poziom
posiadanego kapitału obrotowego netto jest równy zapotrzebowaniu
na ten kapitał,
gotówkowej – gdy wpływy środków pieniężnych pozwalają na
pokrycie wszystkich wymagalnych, w danym okresie, wydatków.
W pierwszym podejściu, podstawowym wymogiem utrzymania równowagi
finansowej przez przedsiębiorstwo jest pokrycie aktywów trwałych stabilnymi źródłami
finansowania. Chodzi tu o fundusze, które nie wymagają szybkiego zwrotu oraz
pokrycie takiego poziomu aktywów bieżących tymi kapitałami, aby pozostałe aktywa,
podlegające konwersji na gotówkę, wystarczyły na terminowe regulowanie zobowiązań
krótkoterminowych. Istotnym warunkiem równowagi w tej sytuacji będzie optymalny
poziom środków pieniężnych. Ich niedobór zachwieje zdolnością do terminowego
regulowania zobowiązań, zaś nadmiar będzie powodował powstawanie kosztów
utraconych możliwości, co obniży stopę zwrotu z kapitałów własnych.
Zależności między poziomem kapitału obrotowego netto a
zapotrzebowaniem na ten kapitał można więc wyrazić jako:
stan równowagi
kapitał obrotowy netto = zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto
niedobór kapitału obrotowego netto
kapitał obrotowy netto < zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto
nadmiar kapitału obrotowego netto
kapitał obrotowy netto > zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto
W praktyce gospodarczej, pierwsza relacja jest spotykana rzadko, a jej występowanie
jest związane z nadwyżką środków pieniężnych ponad krótkoterminowe potrzeby
przedsiębiorstwa. Najczęściej jednak mamy do czynienia z dwoma sytuacjami
zachwiania równowagi niedoborem lub nadmiarem kapitału obrotowego netto.
Obliczenie kapitału obrotowego netto i zapotrzebowania na ten kapitał narzuca
konieczność przekształcenia księgowego bilansu przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu
kryterium czasu i sporządzenia bilansu analitycznego. Prezentuje go rysunek 1.
Rysunek 1 Skrócony bilans analityczny przedsiębiorstwa.
Aktywa stałe
=
+
Aktywa trwałe
Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy
Aktywa bieżące
=
-
Aktywa obrotowe
Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy
Kapitał stały
(pasywa stałe)
=
+
+
+
+
+
Kapitały własne
rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego
pozostałe rezerwy długoterminowe
zobowiązania długoterminowe
zobowiązania z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy
ujemna wartość firmy oraz inne rozliczenia międzyokresowe długoterminowe
Krótkoterminowe
źródła finansowania
(bieżące pasywa)
=
+
+
Rezerwy krótkoterminowe
zobowiązania krótkoterminowe pomniejszone o zobowiązania powyżej tytułu
dostaw powyżej usług powyżej terminie wymagalności powyżej 12 miesięcy
rozliczenia międzyokresowe krótkoterminowe
Źródło: Opracowanie własne
Zobowiązania
bieżące
Kapitał
stały
Aktywa
stałe
Aktywa
bieżące
Powyżej
1 roku
Poniżej
1 roku
Powyżej
1 roku
Poniżej
1 roku
Przesunięcie należności krótkoterminowych powyżej 12 miesięcy do aktywów trwałych
dla celów obliczenia aktywów bieżących uzasadnione jest tym, że przedsiębiorstwo
planowo odzyska środki pieniężne od odbiorców w okresie dłuższym niż rok. Nie
zabezpieczają one terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych.
Pozostawienie ich w strukturze aktywów krótkoterminowych utrudniłoby ocenę stanu
równowagi finansowej podobnie jak pozostawienie zobowiązań krótkoterminowych
wobec dostawców powyżej 12 miesięcy w zobowiązaniach, które powinny być
uregulowane w okresie krótszym niż rok bilansowy. Według międzynarodowych
standardów rachunkowości zobowiązanie należy zaliczyć do krótkoterminowych jeżeli:
– oczekuje się, że zostanie ono rozliczone w toku normalnego cyklu
operacyjnego jednostki; lub
– jest ono wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.
Wykorzystując bilans analityczny możemy ustalić kapitał obrotowy netto według
formuły:
Kapitał obrotowy netto = Kapitał stały – Aktywa stałe
lub
Kapitał obrotowy netto = Aktywa bieżące – Zobowiązania bieżące
Formuła druga pokazuje, że kapitał obrotowy netto, to ta część aktywów bieżących,
która nie musi być przeznaczona na regulowanie zobowiązań krótkoterminowych.
Zadaniem kapitału obrotowego netto w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie
ryzyka wynikającego z mniejszej płynności części aktywów bieżących (zapasów,
należności) lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami, np. trudnością
sprzedaży wytworzonych produktów. Stanowi on pewnego rodzaju bufor
bezpieczeństwa ułatwiający przedsiębiorstwu zachowanie płynności finansowej.
Kapitał obrotowy netto może w praktyce osiągnąć różny poziom.
Dodatnia różnica między kapitałem stałym a aktywami stałymi oznacza,
że część aktywów bieżących przedsiębiorstwa jest finansowana źródłami
długoterminowymi i z tego powodu pozostaje w ciągłej jego dyspozycji w obrotowej
działalności przedsiębiorstwa. Kapitał długoterminowy, stanowiący dodatni kapitał
obrotowy netto może być:
– w pełni pokryty kapitałem własnym,
– być sumą kapitału własnego i zobowiązań długoterminowych,
3
T
.G.Bailey, K.Wild, Międzynarodowe standardy rachunkowości w praktyce, FRR w Polsce, Warszawa 2000, s.140-
141.
– być tylko zobowiązaniami długoterminowymi (rezerwy długoterminowe, kredyty i
pożyczki, emisje obligacji, inne źródła)
Korzystając z kapitału obcego przedsiębiorstwo ponosi koszty kapitału. Stąd
angażowanie tego kapitału w działalność gospodarczą musi być wyważone, z jednej
strony z powodu kosztów, z drugiej zaś zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu.
Polskie przedsiębiorstwa zbyt często korzystają z kredytów krótkoterminowych
zamiast długoterminowych ze względu na zachowawczą politykę banków.
W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo nie posiada kapitału obrotowego netto a całe
aktywa stałe są finansowane kapitałami stałymi, zaś aktywa bieżące kapitałami
krótkoterminowymi mamy do czynienia z tzw. zerowym kapitałem obrotowym netto.
Taka sytuacja ma bardziej teoretyczne niż praktyczne znaczenie, aczkolwiek okresowo
stan kapitału obrotowego netto może być zbliżony do zera.
W przypadku, gdy aktywa stałe są wyższe niż kapitał stały przedsiębiorstwo nie
posiada kapitału obrotowego netto, a część aktywów długoterminowych jest
finansowana źródłami krótkoterminowymi. Taką sytuację określa się mianem
ujemnego kapitału obrotowego netto.
Jest to sytuacja poprawna tylko wówczas, gdy część aktywów stałych wiążących
na długi okres czasu środki przedsiębiorstwa, finansowana jest źródłami elastycznymi,
których zwrot można przesuwać w czasie. Do takich źródeł należą rolowane emisje
krótkoterminowych papierów dłużnych oraz część kredytów krótkoterminowych, przy
których umowa kredytowa z bankiem jest tak podpisana, że istnieje możliwość
odraczania spłaty kredytu. Niekiedy ujemny poziom kapitału obrotowego netto wynika
ze specyfiki działalności gospodarczej. Przykładowo w firmach handlowych często
występuje ujemny kapitał obrotowy netto, gdyż wydłużają one terminy płatności
zobowiązań za dostarczone towary, a gotówkę otrzymują na bieżąco w momencie ich
sprzedaży. Firmy te mają więc znacznie krótsze terminy realizacji należności niż
terminy płatności zobowiązań, co powoduje powstawanie wolnych środków
pieniężnych, które mogą być angażowane do finansowania aktywów trwałych, np.
nowych pawilonów handlowych, akcji i udziałów u głównych dostawców. W dużej
części przedsiębiorstw o długim cyklu produkcyjnym (stocznie, huty) ujemny poziom
kapitału obrotowego netto jest symptomem trudności z utrzymaniem równowagi
finansowej. Generalnie jednak równowaga ta będzie występować przy ujemnym
kapitale obrotowym netto dotąd, dopóki w strukturze zobowiązań krótkoterminowych
nie pojawią się zobowiązania przeterminowane, których termin zwrotu minął lecz firma
nie miała środków na ich uregulowanie.
Rysunek 2. Dodatni i ujemny kapitał obrotowy netto jako źródło finansowania
operacyjnej działalności przedsiębiorstwa
Źródło: Opracowanie własne
W celu ustalenia krótkoterminowej równowagi kapitałowej oprócz poziomu kapitału
obrotowego netto (KO
N
) trzeba ustalić zapotrzebowanie na ten kapitał
W praktyce stosuje się, w tym celu następującą formułę:
Zapotrzebowanie na kapitał
obrotowy netto
=
kapitał obrotowy
netto
-
saldo netto środków
pieniężnych
Saldo netto środków pieniężnych stanowi różnice między środkami
pieniężnymi posiadanymi na dany moment a środkami pozyskanymi. Ich dawcami
mogą być:
banki - udzielające kredytów i pożyczek krótkoterminowych (poz.
2a pasywów bilansu),
inwestorzy – nabywający krótkoterminowe papiery wartościowe
(poz. 2b),
odbiorcy – wpłacający zaliczki na dostawy (poz. 2e).
W sytuacji występowania w przedsiębiorstwie zobowiązań
przeterminowanych, poziom zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto wzrasta o ich
kwotę. Zapotrzebowanie na KO
N
oblicza się wówczas według zmodyfikowanej
formuły.
Zapotrzebowanie na
kapitał obrotowy netto
=
kapitał
obrotowy
netto
-
saldo netto
środków
pieniężnych
+
zobowiązania
przeterminowane
Zobowiązania przeterminowane mogą mieć różny charakter. Te wobec
instytucji publiczno – prawnych obciążone są stawką karnych odsetek ustalonych jako
dwukrotność stopy kredytu lombardowego NBP. Nie stanowią one kosztów uzyskania
przychodów, a zatem nie pomniejszają podstawy opodatkowania. Pozostałe
zobowiązania mogą być obciążone odsetkami ustawowymi bądź umownymi. Jednak
Aktywa
bieżące
Kapitał
obrotowy netto
Zobowiązania
bieżące
Aktywa
bieżące
Ujemny kapitał
obrotowy netto
Zobowiązania
bieżące
firmy często odstępują od tak restrykcyjnego instrumentu jak karne odsetki. Urzędy
Skarbowe natomiast nie mogą zrezygnować z ich naliczania, stąd z potrzebą
przywrócenia równowagi finansowej mogą być związane różne koszty finansowe.
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto można również ustalić:
ZKO
N
= (zapasy + należności + rozliczenia międzyokresowe) – zobowiązania bieżące (bez
kredytów, emisji papierów dłużnych i zaliczek od odbiorców) + zobowiązania
przeterminowane
Do monitorowania zmian w kapitale obrotowym netto wykorzystuje się
sprawozdanie z przepływu kapitałów (funduszy) (funds flow). Sprawozdanie to
zapewnia dopływ informacji wspomagających procesy decyzyjne w
przedsiębiorstwie. Wykazuje się w nim źródła przychodów i sposoby ich
zagospodarowania. Źródła te ujęte są w dwóch grupach:
wewnętrzne – wygospodarowane takie jak zysk netto, amortyzacja, przychody
pozyskane ze sprzedaży środków trwałych, utworzone rezerwy na przyszłe
zobowiązania,
zewnętrzne – pozyskane z emisji akcji, obligacji, kredytów, pożyczek
długoterminowych i innych długoterminowych źródeł finansowania.
Druga część sprawozdania pokazuje sposoby trwałego zagospodarowania przychodów.
Stąd ujęte są tu wszystkie transfery zysku netto na zewnątrz – dywidendy, tantiemy,
nagrody dla załogi, zasilenie funduszu świadczeń socjalnych i inne cele społeczne.
Tabela 1. Sprawozdanie z przepływu kapitałów
I Źródła przychodów
Przychody wewnętrzne
1
Zysk netto
2
Amortyzacja
3
Wzrost rezerw na zobowiązania
4
Spadek aktywów trwałych
5
Inne
Przychody zewnętrzne
1
Emisja akcji, wzrost udziałów
2
Emisja obligacji
3
Wzrost zobowiązań długoterminowych z tytułu kredytów i pożyczek
4
Wzrost innych zobowiązań długoterminowych
II Zastosowanie przychodów
1
Wypłacone dywidendy
2
Wypłata nagród z zysku dla pracowników
3
Inne wypłaty z zysku
4
Spadek rezerw na zobowiązania
5
Wykup papierów dłużnych
6
Spłata kredytów i pożyczek
7
Wzrost wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów
trwałych
8
Wzrost należności długoterminowych
9
Wzrost długoterminowych rozliczeń międzyokresowych czynnych
10
Pozostałe wykorzystanie
III Zmiany stanu kapitału obrotowego netto
1
Wzrost (+) spadek (-) zapasów
2
Wzrost (+) spadek (-) należności krótkoterminowych
3
Wzrost (+) spadek (-) inwestycji krótkoterminowych
4
Wzrost (+) spadek (-) krótkoterminowych czynnych rozliczeń
międzyokresowych
5
Spadek (+) wzrost (-) zobowiązań krótkoterminowych
6
Spadek (+) wzrost (-) krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych
biernych i przychodów przyszłych okresów
Źródło: Opracowanie własne
Przychody te przeznacza się ponadto na spłatę pożyczek i kredytów, wykup obligacji i
innych papierów dłużnych. Drugą grupę stanowią wydatki na szeroko pojęte inwestycje
rzeczowe i finansowe.
Różnica między łącznymi przychodami, a ich trwałym zagospodarowaniem
obrazuje zmianę stanu kapitału obrotowego netto. Składają się na nią zmiany
aktywów obrotowych przedsiębiorstwa (zapasów, należności, inwestycji
krótkoterminowych, rozliczeń międzyokresowych czynnych) oraz zmiany stanu
zobowiązań krótkoterminowych i rozliczeń międzyokresowych biernych
krótkoterminowych.
Najważniejsze informacje płynące ze sprawozdania przepływów kapitału to pokazanie
długookresowych źródeł przychodów i sposobów ich zagospodarowania, rozpoznanie
źródeł długookresowego kapitału obcego (rodzaj kredytu, czas wykorzystania, emisja
papierów dłużnych) lub dodatkowego kapitału własnego. Finansista czuwający na
równowagą finansową powinien określić optymalny koszt kapitału i satysfakcjonującą
stopę zwrotu z kapitału, aby nie ponosić kosztów utraconych możliwości z powodu
nadmiernego zaangażowania kapitałów długoterminowych w bieżącej działalności
gospodarczej.
Monitorowanie krótkoterminowej równowagi gotówkowej
Przedsiębiorstwo posiada krótkoterminową równowagę gotówkową, gdy wpływy i
wydatki równoważą się dla przyjętego do zarządzania nią przedziału czasowego. Stan
równowagi gotówkowej i jego zachwianie możemy zapisać formułą:
Wpływy = Wydatki
Wpływy < Wydatki
Wpływy > Wydatki
Jeśli zostaje zachwiana równowaga gotówkowa wpływy krótkookresowe w
monitorowanym przedziale czasowym są bądź to mniejsze niż wydatki, co oznacza
niedobór środków na pokrycie wydatków bądź większe, co oznacza kumulowanie się
wolnej gotówki na koncie i ponoszenie kosztów utraconych możliwości. Utrzymanie
równowagi gotówkowej narzuca konieczność nie tylko monitorowania jej stanu, ale
przede wszystkim prognozowania przepływów gotówkowych. Znajomość przyszłych
potrzeb ułatwi pozyskanie gotówki, obniży koszty finansowe pokrycia jej niedoboru
oraz zapobiegnie utracie zdolności do terminowego regulowania zobowiązań.
Do krótkookresowego sterowania przepływami środków pieniężnych wykorzystuje
się preliminarz obrotów gotówkowych, określony też budżetem wpływów i wydatków.
Sporządza się go metodą kroczącą, najczęściej na okres półroczny. Polega ona na tym,
że na koniec minionego miesiąca dobudowuje się kolejny miesiąc przepływów.
Przykładowo, jeśli budżet był sporządzany na okres od początku stycznia do końca
czerwca, to po skończonym podokresie na koniec stycznia planuje się wpływy i wydatki
dla miesiąca lipca. Z doświadczeń praktycznych wynika, że przyjęcie półrocznego
okresu dla budżetowania wpływów i wydatków pozwala na optymalizację kosztów
uzupełnienia niedoborów środków pieniężnych oraz na maksymalizację korzyści z
posiadania wolnej gotówki.
Preliminarz obrotów gotówkowych pozwala na określenie niedoboru środków bądź
ich nadmiaru w krótkim okresie czasu. Poprzez oszacowanie wpływów określa się
wszystkie źródła dopływu środków pieniężnych w krótkim okresie czasu. Natomiast
poprzez określenie wydatków ustala się poziom wypływu środków. Porównanie
wpływów i wydatków ułatwia zachowanie zgodności między tymi kategoriami.
Przykładowy preliminarz wpływów i wydatków prezentuje tabela 2.
Tabela 2. Budżet wpływów i wydatków
Wyszczególnienie
Wpływy ogółem
Wpływy ze sprzedaży wyrobów i towarów
-bieżące
-sprzed miesiąca
-sprzed dwóch miesięcy
-sprzed trzech miesięcy
-starsze niż 3 miesiące
Zaliczki na poczet przyszłych dostaw
Wpływy z czynszów dzierżawnych
Wpływy ze sprzedaży majątku
Wpływy z dochodów z instrumentów finansowych
Inne wpływy
Wydatki ogółem
Wydatki na pokrycie kosztów wytworzenia
-zakupy materiałów
-zakupy energii i paliw
-płace
-ubezpieczenia i inne narzuty na płace
-usługi obce (transport, remonty, obróbka obca)
Wydatki finansowe
-odsetki od kredytów
-ubezpieczenia
-raty kredytów
-raty leasingowe
-wypłata dywidend, tantiem i nagród z zysku
-podatki (w ciężar kosztów, dochodowy, pośrednie)
Wydatki inwestycyjne
-zakupy maszyn, urządzeń, środków transportu itp.
-wydatki na budynki i budowle
Saldo
Wpływy ze sprzedaży określane są na podstawie planowanej wielkości przychodów ze
sprzedaży. W pozycji wpływy ze sprzedaży ujmuje się:
wpływy ze sprzedaży bieżącej,
wpływy ze sprzedaży okresów poprzednich,
wpływy ze sprzedaży okresów przyszłych (otrzymane zaliczki).
Wpływy ze sprzedaży bieżącej będą zależne od polityki kredytowej wobec odbiorców
(terminy i formy płatności) oraz zwyczajów płatniczych klientów (czasu
przeterminowania).
Wpływy ze sprzedaży z okresów poprzednich można ustalić na podstawie stanu
należności z bilansu zamknięcia roku poprzedniego oraz czasu przeterminowania
płatności. W przedsiębiorstwach o długim cyklu produkcyjnym stosuje się zaliczki
(wpływy ze sprzedaży okresów przyszłych) z jednej strony jako źródła finansowania
tego cyklu, z drugiej zaś jako gwarancję odbioru zamówionego produktu. Jest to
wyjątkowo ważne, gdy firma musi przy ich produkcji dotrzymać szczególnych
warunków technicznych, które nie byłyby akceptowane przez innego odbiorcę.
Wykorzystując dane z poprzednich okresów dotyczące problemów ze ściąganiem
należności należy wpływy ze sprzedaży urealnić o odpisy korygujące należności.
W przykładowym budżecie przepływu gotówki (tabela 2)wydatki zostały ujęte w
trzech grupach:
wydatki na pokrycie kosztów,
wydatki finansowe,
wydatki inwestycyjne.
Planowanie wydatków na pokrycie kosztów oparte jest na kosztach zawartych w
rachunku wyników. Układ rodzajowy kosztów jest wygodniejszy do określenia
wydatków niż układ kosztów stałych i zmiennych. Koszty do momentu ich
pokrycia środkami pieniężnymi są zobowiązaniami. Stąd w grupie wydatków
kosztowych muszą być uwzględnione: wydatki na pokrycie kosztów bieżącego
okresu, okresów poprzednich, oraz okresów późniejszych (np. zaliczki na poczet
dostaw)
Przy planowaniu wydatków na pokrycie kosztów bieżących wykorzystuje się
informacje dotyczące cyklu zobowiązań wobec dostawców surowców, materiałów,
energii, usług, itp., własne zwyczaje płatnicze, (korzystanie z opustów cenowych,
przeterminowania), terminy płacenia wynagrodzeń (z dołu, z góry, przed bądź po
przepracowanym miesiącu) oraz sztywne terminy regulowania niektórych zobowiązań
(np. ZUS).
Nie wszystkie koszty generują wydatki od razu. Do tzw. „kosztów niepieniężnych”
zalicza się amortyzację, naliczone rezerwy oraz w niektórych branżach odpisy na
likwidację strat wynikających z korzystania ze środowiska przyrodniczego (np. odpisy
na likwidację szkód górniczych, odpisy na odtwarzanie zasobów w przemyśle
drzewnym).
W planowaniu wydatków ważną pozycję zajmują wydatki finansowe. Do
najważniejszych z nich należą wydatki związane z obsługą długów oraz zobowiązania
podatkowe. Zobowiązania te obejmują:
podatki naliczane w ciężar kosztów (od nieruchomości, od gruntów, od środków
transportu),
podatek dochodowy naliczony od dochodu do opodatkowania, którego źródłem
płatności jest zysk brutto,
podatki pośrednie (akcyza, VAT),
podatki od wynagrodzeń płacone do budżetu u źródła ich naliczania,
parapodatki (cła, opłaty środkowiskowe itp.).
Zobowiązania podatkowe mają „sztywne” terminy płatności, co skutkuje karnymi
odsetkami w przypadku ich nieuregulowania w terminie. Odsetki te nie są uznane w
prawie podatkowym za koszty uzyskania przychodów, stąd zwiększają one podstawę
naliczania podatku dochodowego. Podatki są regulowane środkami pieniężnymi –
raczej nie można ich kompensować, ani też regulować w innej niż pieniężna formie.
Podobny charakter mają zobowiązania z tytułu ubezpieczeń osobowych i rzeczowych.
Odrębną grupę stanowią wydatki inwestycyjne. Budżet wpływów i wydatków
pokazuje tylko ich rozkład w czasie i wpływ na bieżącą równowagę finansową. Ich
poziom oraz źródła finansowania są zawarte w rocznym planie inwestycyjnym
opracowywanym najczęściej wariantowo. W momencie zachwiania równowagi
krótkoterminowej zarząd może zmniejszyć wypływ gotówki na planowe inwestycje,
jeśli nie znajdzie innego sposobu utrzymania płynności finansowej. Opóźnienia w
realizacji mogą odbić się negatywnie na uzyskaniu założonego wzrostu aktywności
gospodarczej.
Saldo wpływów i wydatków w budżecie pozwala na określenie niedoboru środków
i źródeł ich pozyskania, co ułatwia utrzymanie płynności finansowej, przy stosunkowo
niskich kosztach alternatywnych. Banki i instytucje finansowe ułatwiają aktywne
zarządzanie wolnymi środkami finansowymi, oferując instrumenty pieniężne o różnych
terminach zapadalności dostosowujące proces inwestowania w depozyty i
krótkoterminowe papiery wartościowe do potrzeb przedsiębiorstwa i okresów
występowania wolnych środków pieniężnych. Inwestycje w krótkoterminowe papiery
wartościowe nie tylko pozwalają na obniżenie kosztów alternatywnych utrzymywania
płynnych środków finansowych, ale mogą stanowić również obszar działalności
finansowej generujący satysfakcjonującą stopę zwrotu.
W przypadku wystąpienia luki finansowej między wpływami a wydatkami trzeba
przeanalizować możliwości jej pokrycia. Tkwią one w:
-restrukturyzacji wydatków – zaniechaniu bądź przesunięciu niektórych wydatków na
dalsze okresy czasu. Przykładowo zakup wyposażenia biurowego można np. przesunąć
na kolejne miesiące, gdy wpływy będą wyższe. Natomiast zakupu oprzyrządowania
maszyn nie powinno się odkładać w czasie, bo może to zmniejszyć produkcję i
spowodować utratę rynku,
-wzroście kwoty samofinansowania.
Aby zwiększyć sumę zysku netto i amortyzacji trzeba osiągnąć wyższe ceny wyrobów
lub niższe koszty zmienne. Takie same skutki może przynieść obniżka kosztów stałych
(kosztów gotowości przedsiębiorstwa do podjęcia działalności gospodarczej),
-zmniejszeniu zaangażowania środków w aktywa operacyjne, osiągane poprzez
zmniejszenie zapasów lub pozostawienie ich na tym samym poziomie przy wzroście
sprzedaży, poprawę ściągalności należności, wydłużenie terminów płatności faktur za
dostawy surowców, materiałów i usług,
-uzupełnieniu niedoborów środków pieniężnych z kredytu over draft w pierwszej
kolejności, gdyż firma płaci za gotowość tych środków, a następnie z kredytów w
rachunku kredytowym (kasowego, czekowego, wekslowego, obrotowego, itp.). Firma
może wyemitować krótkoterminowe papiery dłużne. Uzupełnienie niedoboru gotówki
obcymi źródłami finansowania będzie powodować wzrost kosztów finansowych i
spadek kwoty samofinansowania.
Dopływ środków z zewnątrz pozwala nie tylko na utrzymanie płynności finansowej, ale
przede wszystkim na podejmowanie projektów rozwojowych wykraczających poza
możliwości finansowe przedsiębiorstw.
Planowany rachunek przepływów środków pieniężnych jest dla przedsiębiorstwa
niezmiernie ważny ze względu na możliwość przybliżonego określenia stanu
równowagi finansowej, co ułatwia sterowanie nią. Obraz planowanych sald nadwyżek
bądź niedoborów umożliwia „interwencję” i zapewnia najbardziej racjonalny sposób ich
zagospodarowania lub pokrycia. Stopień szczegółowości planu przepływu środków
pieniężnych powinien zależeć głównie od stopnia zmienności otoczenia oraz ryzyka
działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, związanego chociażby ze ściągalnością
należności. Narastanie zatorów płatniczych w gospodarce utrudnia przewidywalność
wpływów, a co za tym idzie sterowanie płynnością.
Reasumując krótkoterminowa równowaga finansowa jest stanem wynikającym z
ukształtowania się takich wielkości jak kapitał obrotowy netto i zapotrzebowanie na ten
kapitał oraz wpływy i wydatki środków pieniężnych. Oznacza to, że trwanie
przedsiębiorstwa na rynku, a w dalszej kolejności jego rozwój jest uzależnione od tego,
czy wymienione wielkości ukształtowały się na odpowiednim poziomie, we właściwych
przedziałach zapewniających równowagę. Sukcesy odnoszone w utrzymaniu
równowagi finansowej zwłaszcza w pierwszym okresie rozwoju stanowią zachętę do
kontynuowania działalności gospodarczej i przyśpieszają rozwój przedsiębiorstwa. Brak
równowagi zmusza do koncentracji uwagi menedżerów na bieżącej działalności i
zapewnieniu kontynuacji działania, zaś pozostawieniu rozwoju firmy na dalszym planie.
W tym czasie konkurencja „ucieka do przodu” poprzez uruchomienie nowej produkcji,
wdrażanie nowej techniki i technologii dla zapewnienia firmie nie tylko przewagi
produktowej ale i kosztowej. Krótkoterminowy brak równowagi może przydarzyć się
każdej nawet dobrze zarządzanej firmie. Brak równowagi w dłuższym okresie czasu
prowadzi do upadłości.
Sposoby przywracania krótkoterminowej równowagi finansowej
W przedsiębiorstwach można wykorzystać wiele metod, sposobów i technik
przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej. Odnoszą się one do:
ograniczenia zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto,
uzupełnienia poziomu kapitału obrotowego netto,
doboru instrumentów przywracania równowagi przy uwzględnieniu
kosztów kapitału i dostępności tych rozwiązań dla firmy.
Takie podejście do równoważenia poziomu i zapotrzebowania na kapitał
obrotowy netto można określić mixem finansowym. Jest on najczęściej stosowany w
praktyce gospodarczej.
W ujęciu bilansowym sposoby przywrócenia równowagi finansowej
sprowadzają się do:
1. zmniejszenia poziomu aktywów bieżących, a zatem ich źródeł
finansowania,
2. podnoszenia poziomu finansowania aktywów firmy źródłami
krótkoterminowymi, co wyeliminuje zapotrzebowanie na źródła
długoterminowe,
3. podniesienia kapitałów stałych,
4. uwolnienia kapitałów stałych zamrożonych w aktywach.
Zostały one przedstawione na schemacie 1.
Wymienione techniki prowadzą do zmian w poziomie i strukturze
majątkowej i kapitałowej przedsiębiorstwa, a zatem wpływają na jego wartość, gdyż
wycenie podlegają przyszłe korzyści osiągane ze zmian w tej strukturze (aspekt
dochodowy). Wybór właściwego sposobu przywracania równowagi będzie
podporządkowany nadrzędnemu celowi pomnażania bogactwa właścicieli.
Aktywa stałe
stałe
Aktywa
bieżące
Kapitały
stałe
Kapitały
krótkoterminowe
Aktywa
Pasywa
(4)
(1)
(2)
(3)
Metody ograniczania zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto
Przyjmując jako kryterium działania kreowanie wartości firmy poprzez
generowanie zysku, zarząd przedsiębiorstwa musi poszukiwać najtańszych, dostępnych
sposobów utrzymania równowagi finansowej. Generalnie przyjmuje się, że źródła
długoterminowe są droższe od źródeł krótkoterminowych, gdyż premia za ryzyko przy
tych pierwszych jest zazwyczaj wyższa, zabezpieczenia są ostrzejsze i bardziej
kosztowne, ciągłość korzystania ze źródeł długoterminowych podnosi średnią stopę
procentową, a ponadto są one mniej dostępne i niższa jest ich elastyczność niż źródeł
krótkoterminowych. Trzeba również dodać, że koszty kapitałów własnych stanowiących
zasadniczą część kapitałów stałych nie są wliczane do rachunku zysków i strat a więc
nie stanowią tarczy podatkowej. Stąd w praktyce może się okazać, że uzupełnianie
poziomu kapitału obrotowego netto jest droższym sposobem przywracania równowagi
finansowej niż zmiany polityki w obrębie aktywów bieżących i kapitałów
krótkoterminowych.
Sposoby zmniejszenia poziomu aktywów bieżących.
Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto jest zdeterminowane wielkością
oraz płynnością aktywów bieżących. Każde obniżenie poziomu tych aktywów
zmniejsza zapotrzebowanie na kapitał finansujący je. Podobnie im wyższa będzie
płynność aktywów bieżących wyrażona czasem ich konwersji na gotówkę, tym
mniejsze będzie zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto. Zamierzając ograniczyć to
zapotrzebowanie przedsiębiorstwo może podjąć takie działania jak:
•
racjonalizacja zapasów,
•
zaoferowanie odbiorcom „opustów za płatność” tj. za przedpłatę, za płatność
gotówkową lub za przyspieszenie płatności w relacji do przyjętego terminu,
•
kompensaty,
•
cesja wierzytelności,
•
obrót wierzytelnościami.
•
faktoring,
•
forfaiting.
Racjonalizację poziomu zapasów surowców i materiałów można uzyskać
poprzez outsourcing, dostawy komisowe, uruchomienie własnych składów celnych przy
dostawach z importu, optymalizację partii dostawy, wykorzystanie rabatów „za ilość”,
zapewnienie dywersyfikacji dostaw. Systematycznej kontroli poddawane muszą być
zapasy produkcji w toku, aby nadmiernie nie aktywować w nich kosztów w celu
krótkookresowej poprawy wyniku finansowego. Wzrost zapasów pociąga za sobą
wzrost kosztów finansowych oraz zmiany w poziomie i strukturze zadłużenia, co może
prowadzić do ograniczenia kapitału pożyczkowego na rozwój.
W celu przyspieszenia konwersji należności na gotówkę przedsiębiorstwo
może zaproponować odbiorcom wyrobów i usług opusty „za płatność”. Są one formą
pozyskania kredytu handlowego od odbiorcy. W zamian za obniżkę ceny zbytu
przedsiębiorstwo uzyskuje środki znacznie szybciej i może je przeznaczyć na
terminowe regulowanie swoich zobowiązań.
Najszerszy zakres korzystania z kredytu handlowego występuje w przypadku
przedpłat i zaliczek. Te dwie formy są w praktyce gospodarczej traktowane jako
synonimy. Ich funkcja finansowa jest jednakowa, zaś sens ekonomiczny różny.
Przedpłaty są typową formą kredytowania firmy przez odbiorcę i mają substytucyjny
charakter w relacji do kredytu bankowego bądź emisji krótkoterminowych papierów
dłużnych. Zaliczki natomiast dodatkowo są formą zapewnienia zbytu zamówionych
produktów w warunkach ograniczonego na nie popytu. Służą one do częściowego
finansowania cyklu operacyjnego, gdy jest on wyjątkowo długi np.: budowa statków,
realizacja obiektów budowlanych.
W praktyce, przedsiębiorstwa oferują opusty za płatność gotówkową w
momencie transakcji oraz za przyspieszenie płatności -liczone najczęściej- od daty
wystawienia faktury. Mamy wówczas do czynienia z tzw. terminem kasowym
wynoszącym od 7 do 10 dni. Przedsiębiorstwa w Polsce rzadziej niż zachodni
konkurenci stosują opusty za przyspieszenie płatności liczone jednak od terminu, na
które ta płatność przypada. Udzielenie opustu na warunkach 2/10 EOM net Z oznacza,
że dostawca udziela 2% rabatu wszystkim tym odbiorcom, którzy uregulują płatność na
10 dni przed upływem terminu płatności. Ma to skłonić odbiorcę do zaniechania
dobrowolnego przedłużania terminu płatności i powstawania należności
przeterminowanych. Taką formę opustów stosuje się zwłaszcza wtedy, gdy odbiorcy
mają zwyczaj nie płacić w terminie a firma nie może naliczyć karnych odsetek, gdyż nie
ma takiego zwyczaju w branży, bądź konkurencja jest na tyle silna, że uniemożliwia
wykorzystanie restrykcyjnych instrumentów polityki kredytu kupieckiego.
Dotychczas dość często wykorzystywaną formą przyspieszenia konwersji
należności na gotówkę była kompensata.. Stanowi ona formę rozliczeń
bezgotówkowych między kontrahentami i umożliwia dokonanie rozliczeń należności i
zobowiązań w warunkach braku płynnych środków. Kompensaty mogą mieć formę
towarową lub gotówkową. Nabywanie długów firm w celu wybrania towaru za
wierzytelności jest obecnie rzadką formą rozliczeń. Podobnie ograniczony charakter
mają kompensaty finansowe. Mogą one mieć charakter kompensat wzajemnych
(dwustronnych) oraz kompensat wielostronnych. Kompensaty dwustronne (potrącenia)
dokonywane są głównie między podmiotami gospodarczymi o silnych powiązaniach
kooperacyjnych, ale mogą również dotyczyć podmiotów o bardzo słabej kondycji
finansowej. W kompensatach wielostronnych uczestniczą minimum trzy podmioty
gospodarcze. Liczba podmiotów kompensujących nie jest ograniczona przepisami
prawnymi, stąd niekiedy „łańcuch kompensacyjny” może obejmować kilka firm.
Przeprowadzenie kompensaty wielostronnej jest zadaniem skomplikowanym i
wymagającym od przeprowadzającego wiedzy nie tylko prawnej, ale także o rynku, na
którym działa kontrahent.
Kompensaty mogą być przeprowadzane przez samą firmę lub przez
wyspecjalizowane jednostki gospodarcze. Na rynku funkcjonują firmy, które zajmują
się wyłącznie organizowaniem kompensat, lecz częściej firmy te prowadzą również
inne usługi w obszarze obrotu wierzytelnościami, takie jak: zbieranie informacji o
dłużnikach, windykacja wierzytelności, skup wierzytelności, doradztwo w sprawach
restrukturyzacji zadłużenia i innych aspektów polityki finansowej przedsiębiorstwa.
Oprócz kompensat dla odzyskania należności przedsiębiorstwa wykorzystują cesję
wierzytelności. Zagadnienia dotyczące cesji (przelewu) uregulowane są w przepisach
kodeksu cywilnego. Skupem wierzytelności zajmują się banki lub wyspecjalizowane
instytucje finansowe. Skupują one wierzytelności pieniężne, niewymagalne.
Wierzytelności wymagalne, czyli takie, których termin płatności minął skupowane są
wyjątkowo. W ich przypadku musi być uwzględnione przedawnienie, gdyż przy
wierzytelności przedawnionej dłużnik może skutecznie uchylać się od jej uregulowania.
Koszt cesji zbliżony jest do kosztu kredytu bankowego. Może on być wyższy, gdy
cedent czyli wierzyciel dokonujący przelewu nie posiada wiarygodności kredytowej lub
zabezpieczenie wierzytelności jest niewystarczające.
Cesja może obejmować należność główną i roszczenia dodatkowe. Umowa
przelewu wierzytelności ma zastosowanie w przypadku sprzedaży wierzytelności
bankowi lub w przypadku zabezpieczenia wierzytelności przysługującej bankowi
względem cedenta (np. z tytułu udzielonego kredytu). Bank potrąca odsetki z góry,
podobnie jak przy dyskoncie weksli. Umowa cesji nie wymaga dla swej skuteczności
szczególnej formy, ale w przypadku wierzytelności stwierdzonej pismem przelew
powinien być odpowiednio udokumentowany.
Coraz szerzej rozwija się w Polsce rynek obrotu wierzytelnościami. Wierzyciele
poszukują firm zajmujących się obrotem wierzytelnościami, gdy sami są mało
skuteczni, nie dysponują wysoko kwalifikowaną kadrą. Ponadto czasochłonność
procesu dochodzenia roszczeń jest bardzo duża. Brak jest też aktualnych informacji o
dłużnikach, a koszty korzystania z wyspecjalizowanych firm są często niższe od tych,
które przedsiębiorstwo poniosłoby, gdyby samo windykowało należności. Obrotem
wierzytelności zajmują się różne podmioty gospodarcze. Są to głównie agencje obrotu
wierzytelnościami, domy aukcyjne wierzytelności, wywiadownie gospodarcze, agencje
detektywistyczne, giełdy obrotu wierzytelnościami. Wszystkie te instytucje oferują
szeroki zakres usług m.in. windykację wierzytelności trudno ściągalnych, skup
wierzytelności, kojarzenie partnerów celem przeprowadzenia kompensaty, operacje
wywiadu gospodarczego. Do najbardziej aktywnych na rynku należą agencje obrotu
wierzytelnościami. Coraz bardziej dynamicznie rozwijają się również wywiadownie
gospodarcze. Większość z nich tworzy spółki joint venture z największymi światowymi
firmami działającymi w tej branży.
Alternatywną do wymienionych formą przyspieszenia konwersji należności
na gotówkę jest faktoring. Sprowadza się on do skrócenia czasu oczekiwania na środki
pieniężne, łącząc w sobie cechy cesji wierzytelności, sprzedaży, umowy zlecenia oraz
dyskonta. Faktoring jest usługą polegającą na nabywaniu krótkoterminowych,
pieniężnych wierzytelności handlowych przez faktora przed terminem ich płatności i za
określonym wynagrodzeniem. Praktyka gospodarcza wykształciła różne formy
faktoringu. W zależności od umiejscowienia ryzyka wypłacalności dłużnika wyróżnia
się: faktoring właściwy, niewłaściwy i mieszany.
korzystania z faktoringu przez polskie firmy dominował faktoring niewłaściwy, w
którym ryzyko upadłości odbiorcy przejmował na siebie dostawca, to wraz z rozwojem
wyspecjalizowanych spółek faktoringowych coraz częściej stosuje się faktoring pełny
(właściwy). W przypadku faktoringu mieszanego ryzyko niewypłacalności dłużnika
przejmują na siebie, w proprcji określonej w umowie, faktor i dostawca.
4
I. Herapolitanska, Skup i sprzedaż wierzytelności przez banki – cesja, faktoringu, dyskonto, forfaiting, sprzedaż
publiczna i niepubliczna, TWIGGER, Warszawa, 1998, s.32
5
K. Kreczmańska, Faktoring w teorii i praktyce, czyli o tym jak szybko, tanio, bezpiecznie i zgodnie z prawem odzyskać
wierzytelności, Wyd. BART, Warszawa 2003, s.14
Firmy faktoringowe stosują dwie metody finansowania dostawcy. Są one
podstawą podziału faktoringu na dyskontowy i zaliczkowy.
dyskontowego wypłata środków dla dostawcy pomniejszona jest o pobrane z góry
opłaty, prowizje faktora i odsetki za cały okres od dnia wykupu do dnia płatności
faktury. Jest to zatem typowe dyskonto wierzytelności. Często stosowane jest też
dodatkowe zabezpieczenie transakcji w postaci funduszu gwarancyjnego, na którym
deponowana jest część należnych klientowi środków. Fundusz ten służy zabezpieczeniu
mogących się pojawić roszczeń faktora. W warunkach faktoringu zaliczkowego po
przedstawieniu przez dostawcę faktury, faktor wypłaca zaliczkę, (zwykle 80-90%
wartości faktury ), która jest rozliczna w późniejszym terminie, Rozlicza się ją
najczęściej w momencie wymagalności faktury lub spłaty wierzytelności przez
odbiorcę. Odsetki nie są pobierane z góry, lecz naliczane są za rzeczywisty czas
korzystania z finansowania. Takie rozwiązanie jest korzystne wówczas, gdy dłużnicy
uregulują należność przed terminem określonym na fakturze, najczęściej w sytuacji
kiedy korzystają z opustów cenowych za przyspieszenie płatności w relacji do terminu
umownego. Skraca się wówczas okres finansowania i zmniejszają się odsetki od kwoty
zaliczki.
Korzystający z faktoringu musi ponieść, oprócz wymienionych kosztów finansowania
opartych na stawce WIBOR, inne koszty. Są to najczęściej:
•
prowizja za przyznanie limitu faktoringowego, wynosi ona najczęściej od 0,5
do 2,0 % wartości tego limitu i jest pobierana niezależnie od odsetek
dyskontowych i prowizji za skupione wierzytelności. Występuje ona tylko w
przypadku zawarcia umowy o linię faktoringową i jest podobna do prowizji
od przyznanego limitu kredytu zaciąganego w linii kredytowej lub w
rachunku bieżącym, a jej wysokość nie zależy od tego czy firma wykorzysta
całość dostępnej kwoty.
•
prowizja za skupienie wierzytelności, płatna od wartości każdej faktury
przedłożonej faktorowi do finansowania. Jej wysokość kształtuje się od 0,2
do 1,5 % wartości wierzytelności i ma często określony dolny minimalny
poziom, jest ona przeznaczona na pokrycie kosztów faktora .W skali roku
może to być koszt relatywnie duży jeśli faktorowi przekładane są faktury z
miesięcznym terminem płatności.
6
Faktoring wciąż mało popularny, Gazeta Finansowa, 29.03-4.04 2003,
•
premia za przejęcie ryzyka wypłacalności dłużnika – występująca tylko w
przypadku faktoringu właściwego, waha się ona w granicach od 1,0 do 2,0%
wartości przejętych przez faktora wierzytelności.
•
marża - zarobek faktora z tytułu dodatkowych czynności wykonywanych na
rzecz faktoranta kształtujący się w przedziale od 0,3 do 2,0% wartości
zakupionych wierzytelności. Chodzi tu o usługi badania ryzyka kredytowego
kontrahentów, badania pojemności rynku na dane produkty i kierunków
postępu technicznego w danej branży, itp.
Korzystanie z faktoringu jest wskazane dla przedsiębiorstw, które mają
stałych odbiorców dóbr i usług, chcą zdyscyplinować dłużników do terminowego
wywiązywania się z płatności, nie dysponują odpowiednim zabezpieczeniem
niezbędnym przy ubieganiu się o kredyt oraz chcą mieć szybki dostęp do środków
pieniężnych.
Długoterminową formą finansowania dostawców jest zbliżony do faktoringu
forfaiting. Polega on na zakupie przez instytucję forfaitingową średnio- lub
długoterminowej pieniężnej wierzytelności handlowej przed terminem jej płatności, z
pobraniem na rzecz forfaitera odsetek dyskontowych i z całkowitym przejęciem przez
niego ryzyka wypłacalności dłużnika. Wierzytelności zbywane w ramach forfaitingu, to
wierzytelności już istniejące, niewymagalne i bezsporne. Na koszty forfaitingu składają
się:
1. dyskonto (stopa dyskontowa jest umowna i może być podawana jako marża
ponad LIBOR, EURIBOR),
2. marża instytucji forfaitingowej,
3. opłaty dodatkowe za wycofanie się z umowy jednej ze stron oraz opłaty z
tytułu dni respektowych (w których pomimo wymagalności należności, nie
ma wpływu środków pieniężnych).
Na koszty forfaitingu składa się również prowizja przygotowawcza za
zbadanie wiarygodności kredytowej forfetysty (dłużnika) i przygotowanie umowy oraz
prowizja za zawarcie umowy o linię skupu wierzytelności, liczona od ustalonego limitu
i pobierana niezależnie od odsetek dyskontowych.
W praktyce najczęściej występuje forfaiting tajny, najrzadziej zaś forfaiting
otwarty. Przy forfaitingu tajnym dłużnik nie zostaje powiadomiony o zawarciu umowy.
W przypadku forfaitingu otwartego ma miejsce powiadomienie dłużnika o zawarciu
umowy niezwłocznie po jej podpisaniu.
Forfaiting przeznaczony jest zasadniczo na potrzeby finansowania
działalności handlowej w wymiarze międzynarodowym. Jego adresatami są przede
wszystkim przedsiębiorstwa eksportowe (wierzyciele) oraz importerzy jako dłużnicy.
Wymienione metody przyspieszania konwersji należności na gotówkę,
wykorzystywaną do regulowania zobowiązań powodują ubytek przychodów ze
sprzedaży, który powinien być tutaj rozumiany jako koszt pozyskania, tą drogą,
kapitału. Ubytek ten to koszt kredytu handlowego odkupionego od odbiorcy, bądź od
pośrednika finansowego w obrocie. Odsetki zaś od tak pozyskanego kapitału mają
formę odsetek zdyskontowanych. Nie są one jednak ewidencjonowane w kosztach
finansowych. Natomiast poprzez ubytek przychodów ze sprzedaży pogarszają wyniki
finansowe firm.
Źródła wzrostu zobowiązań krótkoterminowych
Przedsiębiorstwa mogą zmniejszać zapotrzebowanie na kapitał obrotowy
netto także poprzez szersze wykorzystanie krótkoterminowych źródeł finansowania.
Wzrost zobowiązań o okresie wymagalności poniżej jednego roku osiągnąć można
poprzez:
zaciąganie kredytów krótkoterminowych,
emisję krótkoterminowych papierów dłużnych,
wykorzystanie przedpłat i zaliczek,
wynegocjowanie dłuższych terminów płatności zobowiązań wobec
dostawców,
szersze wykorzystanie weksli w obrocie,
odroczenie płatności podatków i składek ZUS,
skorzystanie z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych.
Przedsiębiorstwa posiadające zdolność kredytową dla utrzymania
równowagi zaciągają dodatkowe kredyty bankowe. Chodzi tu zazwyczaj o kredyty
kasowe, czekowe, dyskontowe i obrotowe. Wybór rodzaju kredytu zależy od
możliwości zastawczych przedsiębiorstw. Kredyt czekowy jest udzielany na
finansowanie należności regulowanych czekiem, do czasu uznania rachunku firmy
kwotą czeku. Kredyt ten może być wykorzystywany wielokrotnie, do wysokości
wolnego salda kredytu. Każda spłacona kwota kredytu powoduje zwolnienie części
środków i umożliwia ich ponowne wykorzystanie w całym okresie kredytowania.
Zabezpieczeniem spłaty kredytu jest cesja wpływów z inkasa czeku oraz zawarte w
umowie upoważnienie dla banku do obciążenia rachunku bieżącego przedsiębiorstwa
nominalną kwotą czeku, w przypadku niezrealizowania czeku przez trasata. Kredyt
dyskontowy jest udzielany na finansowanie należności potwierdzonej wekslem, do
czasu uznania rachunku przedsiębiorstwa kwotą wierzytelności wekslowej. Kredyt ten
udzielany jest w formie doraźnych transakcji nabycia wierzytelności lub linii
dyskontowej o charakterze odnawialnym lub nieodnawialnym. Banki, z zasady,
warunkują przyjmowanie weksli do dyskonta od:
zobowiązania się przedsiębiorstwa do wykupu zdyskontowanego
weksla wraz ze wszystkimi kosztami, w przypadku jego
oprotestowania z powodu nie wywiązania się z zobowiązania
wekslowego przez jego wystawcę,
złożenia przez przedsiębiorstwo upoważnienia, uprawniającego bank
do obciążenia rachunku bankowego firmy kwotą wekslową, w
przypadku, gdy dłużnik nie dokona zapłaty za weksel.
Gdy firma traci równowagę, możliwości finansowania kredytami wekslowymi i
czekowymi są już wykorzystane. Sięga wówczas do kredytów obrotowych udzielanych
przez banki w rachunku kredytowym lub linii kredytowej.
Brak zdolności kredytowej zmusza przedsiębiorstwa do restrukturyzacji
zaciągniętych wcześniej kredytów. Sprowadza się ona do podpisania ugody z
bankiem, w której strony przedłużają termin spłaty kredytu, dogodniejsze rozłożenie na
raty, często i obniżenie oprocentowania, jednak za cenę dodatkowych zabezpieczeń.
Banki zawierają również wszelkiego typu klauzule dla ochrony swoich interesów.
Menedżer finansowy, w celu odroczenia groźby upadłości przedsiębiorstwa, szuka
partnerów, którzy przedłożyliby dodatkowe zabezpieczenia, nawet za cenę przejęcia
firmy. Podjęcie próby restrukturyzacji kredytów jest sposobem na zapobieżenie
upadłości, gdyż to właśnie banki posiadają najczęściej zabezpieczenia w postaci
hipotek, zastawów rejestrowych na zapasach, maszynach, urządzeniach i środkach
transportu. Banki posiadają również weksle in blanco i wszelkiego typu poręczenia. W
celu zabezpieczenia swoich interesów banki decydują się na wypowiedzenie kredytu lub
na prawną egzekucję zabezpieczeń. Stąd menedżer finansowy powinien doprowadzić do
satysfakcjonującej obie strony (bank i firmę) ugody. Warunkiem jej podpisania będzie
dobrze przygotowany i realizowany plan restrukturyzacji oraz dodatkowe
zabezpieczenia kredytu i wskazanie źródeł ich spłaty.
Źródłem dopływu środków są dla wielu przedsiębiorstw emisje
krótkoterminowych papierów dłużnych. Emitent zyskuje poprzez:
obniżenie kosztu pozyskania kapitału, w porównaniu z innymi
formami, takimi jak np. kredyt bankowy,
dostosowanie dopływu środków do potrzeb, poprzez elastyczne
kształtowanie kolejnych emisji,
brak konieczności przedstawiania zabezpieczeń, jak przy kredytach,
ograniczenie ryzyka poprzez dywersyfikację inwestorów,
możliwości wcześniejszego odkupienia papierów dłużnych na rynku
wtórnym, w miarę posiadanych wolnych środków pieniężnych,
uniezależnienie rozmiarów pozyskiwanego kapitału od ograniczeń
wynikających z przepisów prawa bankowego, określającego limity
koncentracji kredytów w podmiotach gospodarczych,
promocję firmy i zwiększenie jej wiarygodności na rynku
finansowym.
Wykorzystanie emisji papierów dłużnych zmniejsza koszty pozyskania kapitałów, a
poprzez poprawę wyniku finansowego, podwyższa kapitały stałe. Technika rolowania
emisji papierów wartościowych ułatwia utrzymanie płynności finansowej.
W warunkach utraty równowagi finansowej, dawcami kapitałów
krótkookresowych mogą być również odbiorcy wyrobów i usług. Wnosząc przedpłaty i
zaliczki, ułatwiają oni zakupy surowców i materiałów, terminowe regulowanie
zobowiązań wobec pracowników oraz instytucji publiczno – prawnych. Przedpłaty są
substytutem kredytu bankowego, stąd zwykle koszty ich wykorzystania są
porównywalne z kosztami kredytów bankowych. Są one ujmowane w praktyce w
postaci opustów cenowych. Kredytodawca (odbiorca produktów lub usług) ponosi
określone ryzyko udzielenia kredytu w postaci przedpłaty. Stąd zazwyczaj, żąda on
stosownych zabezpieczeń, najczęściej w formie gwarancji bankowej. Zapewnia ona
zwrot przedpłat w przypadku nie wywiązania się przedsiębiorstwa z umowy dostawy.
Formę zaliczek przyjmują przedpłaty, gdy obok źródła finansowania, stanowią one
gwarancję odbioru zamówionych produktów. Gwarancję taką zapewniają sobie
wytwórcy dóbr specjalistycznych, realizowanych na indywidualne zamówienie oraz
trudnych do sprzedaży bez konkretnego zapotrzebowania na nie. Zaliczki są również
powszechną formą kredytowania dostawcy, w przypadku, gdy realizacja zamówienia
wymaga długiego okresu czasu, a wykonawca nie dysponuje odpowiednio dużym
kapitałem.
7
4.M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, WN PWN, Warszawa 2003, s.193
W celu zwiększenia zakresu korzystania z kredytów kupieckich,
przedsiębiorstwa mogą podjąć próbę wynegocjowania dłuższych terminów płatności
faktur za dostawy surowców, materiałów, paliw i energii, czy usług obcych. Możliwości
korzystania z tego rozwiązania zostały po wejściu Polski do Unii Europejskiej mocno
ograniczone. Od stycznia2004 roku przyjęto jako transakcyjny termin płatności 30 dni.
Po tym terminie dostawca może naliczyć karne odsetki aż do czasu wymagalności
faktury, nie musi jednak z tego prawa korzystać. Kredyty kupieckie są dostępne dla
zdecydowanej większości nabywców, którzy dokonują zakupów względnie regularnie i
są znani dostawcom. Stopień zabezpieczenia kredytu handlowego zależy od zwyczajów
kupieckich i warunków rynkowych oraz kondycji finansowej kredytobiorcy. Formy
zabezpieczenia (gwarancje bankowe, zastawy, poręczenia) mogą podnosić koszty
transakcji. Koszty kredytu kupieckiego zależą głównie od poziomu oferowanych
opustów cenowych za przyspieszenie terminu płatności faktur. Rzeczywisty koszt tego
kredytu będzie równy poziomowi opustów, z których firma nie korzysta dokonując
zapłaty w pełnej wysokości w odroczonym terminie płatności. W praktyce, może on być
więc drogim źródłem finansowania, zwłaszcza, gdy skumulowane opusty mają na celu
nie tylko pozyskanie środków, ale również pobudzenie sprzedaży i uzyskanie przewagi
konkurencyjnej na rynku.
Wydaje się, że relatywnie mało wykorzystaną w praktyce formą
kredytowania przedsiębiorstw jest regulowanie rozrachunków za pomocą weksli.
Samo wystawienie weksla w formie przewidzianej prawem, zobowiązuje wystawcę do
przekazania określonej sumy pieniężnej w wyznaczonym terminie. Zobowiązanie
wekslowe odnosi się do wystawcy (w wekslu własnym) lub osoby wskazanej (w wekslu
trasowanym). Posiadacz weksla może regulować, za jego pomocą, zobowiązania w
terminie płatności. Można także zamienić weksel na kredyt bankowy. Zalety weksla
wiążą się z tzw. rygorem wekslowym, zapewniającym egzekwowanie zapłaty, w
przypadku nie wywiązania się dłużnika z obowiązku jej uregulowania. Posiadacz
weksla, składając odpowiednie oświadczenie na jego odwrocie i przekazując go innej
osobie, przenosi jednocześnie uprawnienia wynikające z weksla (indos). Wszyscy
indosatariusze odpowiadają solidarnie, w przypadku odmowy zapłaty zobowiązania,
przez głównego dłużnika. Zakup przez bank lub przekazanie weksla przed terminem
płatności innej osobie, w formie zapłaty, wiąże się z dyskontem, czyli potrąceniem
oprocentowania od sumy weksla, należnej po upływie terminu płatności.
W warunkach utraty równowagi finansowej, przedsiębiorstwo może ubiegać
się o odroczenie terminu płatności podatku lub rozłożenie na raty zapłaty podatku
bieżącego lub zaległości podatkowych. Zgodnie z uregulowaniami ordynacji
podatkowej
odroczenie lub rozłożenie podatku na raty może nastąpić ze względu na
ważny interes podatnika. Dotyczy to zarówno dochodów budżetu państwa, jak i
budżetów gminy. O ważności interesów podatnika rozstrzyga organ skarbowy, zgodnie
z przepisami ustawy o pomocy publicznej dla przedsiębiorstw.
o odroczenie podatku przedkłada stosowne uzasadnienie, w którym prezentuje swoją
sytuację ekonomiczno – finansową oraz określa wpływ, jaki będzie miała udzielona
ulga na poprawę stanu ekonomicznego podmiotu. Wydanie pozytywnej decyzji wymaga
zebrania danych, ale również niekiedy, przeprowadzenia kontroli podatkowej w celu
ustalenia, czy istnieje ważny interes podatnika lub interes publiczny, uzasadniający
uwzględnienie wniosku. Organ kontroli musi również ustalić przyczyny nie
odprowadzania podatku oraz czy trudności płatnicze mają charakter okresowy, czy stały
i czy ewentualna pomoc ze strony organu podatkowego gwarantuje przywrócenie
równowagi finansowej i umożliwia wywiązywanie się w przyszłości z bieżących i
zaległych zobowiązań podatkowych. W warunkach braku programu naprawczego firmy
i braku perspektyw rozwojowych, organy podatkowe odmawiają tego typu pomocy
publicznej, jak rozłożenie na raty, czy odroczenie płatności podatku.
Wszelkie rozłożenie na raty, czy odroczenie terminu płatności składek na
ubezpieczenie społeczne może dotyczyć tylko tych należności, które finansowane są
przez płatnika składek. Pracodawca może zatem uzyskać odroczenie terminu płatności
składek lub rozłożenie na raty tylko połowy składki emerytalnej i rentowej oraz całości
składki wypadkowej opłacanej za pracownika. Trzeba równocześnie dodać, że gdy
firma zwraca się z prośbą o rozłożenie na raty płatności składek na ubezpieczenie
społeczne, jak i ubezpieczenie zdrowotne, to raty ustalane są oddzielnie dla obu
rodzajów składek. Łatwiej jednak podmioty uzyskują zgodę na odroczenie płatności
ubezpieczeń społecznych niż zdrowotnych.
Brak równowagi finansowej przedsiębiorstwa prowadzi często do problemów z
terminowym regulowaniem zobowiązań wobec pracowników. Firmy starają się
wówczas płacić wynagrodzenie ratami, w miarę spływu środków. Jednorazowo mogą
one skorzystać z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Został on
utworzony na mocy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 roku o ochronie roszczeń
8
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa, „Dziennik Ustaw” 1997, nr 137, poz. 926 z późniejszymi
zmianami,
9
6
.
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw, Dziennik
Ustaw, nr 60 z 2000 roku pz.704 z późniejszymi zmianami
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.
Katalog roszczeń zaspokajanych
z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych jest dość rozbudowany i
obejmuje: wypłaty świadczenia należnego pracownikom z tytułu wynagrodzenia za
pracę, jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, a także wypłaty:
wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, zasiłku
chorobowego płatnego ze środków na wynagrodzenia, wynagrodzenia za czas urlopu
wypoczynkowego bądź ekwiwalentu za ten urlop, odprawy pieniężnej przysługującej w
razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy oraz składki na
ubezpieczenia społeczne należne od pracowników, zgodnie z ustawą z dnia 13
października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Ze środków
wspomnianego funduszu realizowane są wypłaty tych składek w części dotyczącej
zarówno pracodawcy jak i pracownika. Ze względu na wymagalność wynagrodzeń
pracowników wykorzystanie funduszu pozwala przesunąć uzyskane ze sprzedaży
wyrobów i usług środki na zakupy surowców i materiałów i utrzymanie rytmiczności
produkcji.
Zaprezentowane sposoby zmniejszenia zapotrzebowania na długoterminowe źródła
finansowania operacyjnej działalności mogą być wybiórczo stosowane w
poszczególnych przedsiębiorstwach. Dobór tych sposobów będzie zdeterminowany
przyczynami zachwiania równowagi. Rozpoznanie ich będzie pierwszym krokiem w
kierunku zapobieżenia utraty płynności w krótkim okresie i wypłacalności w dłuższym
horyzoncie czasu. Zarząd firmy powinien w pierwszej kolejności skorzystać z
rozwiązań tańszych, kierując się kosztem kapitału i ich dostępnością dla danego
przedsiębiorstwa, a następnie dopiero sięgnąć do przedsięwzięć, które będą służyć do
przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej, a przyniosą skutki w długim
okresie czasu i przełożą się na wartość firmy.
Źródła wzrostu kapitału obrotowego netto w przedsiębiorstwie
Utrzymanie równowagi finansowej w przedsiębiorstwie jest jednym z podstawowych
warunków zapewnienia mu konkurencyjności. Równowaga ta przekłada się bowiem na
koszty finansowe oraz wynik determinujący wypłacalność firm i ich płynność w
krótkim okresie czasu. W obecnych warunkach wiele czynników zakłóca równowagę
10
A. Koza, Formy i zasady wsparcia finansowego niewypłacalnych pracodawców ze środków funduszu gwarantowanych
świadczeń pracowniczych, Zeszyty Naukowe, AE Wrocław 2002, nr 965, s.426
finansową przedsiębiorstw. Do czynników makroekonomicznych należą m.in. poziom i
zmienność takich parametrów jak: stopy procentowe, kursy walutowe, stopa inflacji,
rozwiązania podatkowe. Mikroekonomiczne przyczyny utraty równowagi finansowej
mogą być różne. Do istotniejszych z nich można zaliczyć: nieprawidłową strukturę i
zbyt wysokie koszty pozyskania kapitału, przeinwestowanie powodujące
„wypłukiwanie” kapitału obrotowego netto z operacyjnej działalności i przesuwanie go
na rozwój, zbyt liberalną politykę kredytu kupieckiego, brak środków na odnowienie
produktów i technologii, zbyt wysokie koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa. Są one
skutkiem braku modernizacji oraz inwestycji, niewłaściwego sterowania procesami,
nadmiernej ekspansywności, polegającej zazwyczaj na dywersyfikacji produktowej i
niskiej skali produkcji. Powoduje to brak skutecznej reakcji na pogarszającą się sytuację
podmiotu. Niska rentowność, a w wielu przypadkach deficytowość, podmiotów
gospodarczych prowadzi do pogorszenia zewnętrznych warunków ich funkcjonowania,
wzrostu zadłużenia i utraty równowagi finansowej. Częstym zjawiskiem prowadzącym
do kłopotów finansowych jest inercja organizacyjna. Polega ona na opóźnionej
reakcji
zarządu na zmiany w otoczeniu spółki. Wynikają one ze zróżnicowanego popytu lub
pojawienia się na rynku konkurenta. Inercja ta może być również wynikiem
niedrożności informacyjnej i przyzwyczajeń zarządu.
Utrata równowagi finansowej jest zwykle wynikiem wielu kumulujących się
i nakładających się na siebie przyczyn. Ich rozpoznanie jest podstawą do budowania
programu przywracania równowagi w przedsiębiorstwie. Skoncentrujemy się teraz na
sposobach przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej polegających na
powiększeniu poziomu kapitału obrotowego netto.
Sposoby podnoszenia kapitałów stałych
Podnosząc poziom kapitałów stałych przedsiębiorstwo powinno dążyć do
zwiększenia udziału takiej formy kapitału, której nie tylko koszt jest w danym okresie,
najniższy, ale równocześnie nie zakłóca on zdolności spółki do terminowego
regulowania zobowiązań. Może to być przykładowo kredyt długoterminowy z
odroczonym okresem płatności rat kapitałowych. Odsetki od tego kredytu zastąpią
wyższe koszty obsługi przeterminowanych zobowiązań, co poprzez wzrost zysku
przyczyni się do odbudowania kapitałów stałych. Zmiana struktury kapitałów, z
przeterminowanych, na odroczone w czasie płatności, pozwoli na zwiększenie
atrakcyjności spółki na rynku zaopatrzeniowo – inwestycyjnym.
Zwiększenie kapitałów stałych można uzyskać poprzez:
zatrzymanie zysków wygospodarowanych,
zaciągnięcie długoterminowych kredytów bankowych,
emisję obligacji zwykłych lub zamiennych na akcje,
konwersję długów na akcje,
układ sądowy,
emisję akcji zamiennych na obligacje,
podniesienie kapitałów własnych poprzez emisję nowej serii akcji,
skierowanej na rynek lub do inwestora strategicznego.
wykorzystanie funduszy venture capital
W przypadku utraty równowagi kapitałowej, firma powinna zmienić strategię
podziału zysku. Oznacza to m.in. ograniczenie wypływów gotówki na dywidendy i
tantiemy dla zarządu i rady nadzorczej. W sytuacji, gdy dywidendy wypłacane są
regularnie, zmniejszenie lub zaniechanie wypłat może wpłynąć na cenę akcji.
Spowoduje to zmianę rynkowej wartości spółki. Przejściowy spadek cen akcji nie
wpłynie jednak na stopień realizacji długookresowego celu – przetrwania i rozwoju.
Tymczasem decyzje finansowe powinny być podporządkowane kryterium
powiększania bogactwa akcjonariuszy. Stąd zarząd powinien przyjąć taką formę
wypłat dywidend, aby nie uszczuplać zasobów gotówkowych spółki. Wśród
możliwych rozwiązań znajdują się:
wypłata akcjami nowej serii, co spowoduje transfer bieżącego zysku
do kapitału podstawowego,
podniesienie wartości nominalnej dotychczasowych akcji,
wypłata obligacjami; powiększy to wprawdzie poziom zobowiązań,
ale odsunie wypływ gotówki nawet na kilka lat.
Przedsiębiorstwo może podjąć próbę zaciągnięcia dodatkowych kredytów
długoterminowych. Musi jednak przedłożyć w banku wiarygodny program
restrukturyzacji oraz posiadać możliwości zabezpieczenia długu, gdyż bank będzie
żądał dodatkowych zabezpieczeń. Jednak w praktyce, wzrost poziomu kredytów
długoterminowych, w warunkach trudności płatniczych, następuje w wyniku konwersji
kredytów krótkoterminowych na długoterminowe. Analizując kondycję finansową bank
ocenia, że żądanie spłaty w krótkim okresie kredytów wymagalnych jest nierealne.
Dlatego też, biorąc pod uwagę własny interes i chcąc uprawdopodobnić spłatę, zgadza
się na przełożenie spłaty kredytu na dłuższy okres czasu. Dzięki temu, przedsiębiorstwo
uzyskuje zwolnienie z bieżących płatności i poprawia płynność finansową.
Przywrócona zostaje również swoboda negocjacji z kontrahentami, zarówno po stronie
zakupu, jak i sprzedaży wyrobów gotowych. Nie musi ono negocjować z dostawcami
dłuższych terminów płatności zobowiązań oraz może sobie pozwolić na wydłużanie
terminów płatności faktur z odbiorcami, na opusty cenowe, co poprawi
konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku.
W warunkach trudności finansowych, jest niezwykle trudno uplasować na
rynku emisję obligacji zwykłych. Cele i warunki emisji są określone w prospekcie
emisyjnym i dotyczą one częściej finansowania przedsięwzięć rozwojowych, niż
przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej. Na podstawie warunków
emisji remitent zobowiązuje się wobec obligatariusza do określonych świadczeń
pieniężnych lub niepieniężnych. Świadczenie pieniężne polega na wykupie obligacji lub
zapłacie należności ubocznych czyli odsetek oraz różnicy między ceną nominalną a
ceną emisyjną obligacji. Świadczenie niepieniężne może dotyczyć przyznania
obligatariuszowi prawa do udziału w przyszłych zyskach remitenta, prawa do zamiany
obligacji na akcje spółki będącej ich remitentem, czy też prawa pierwszeństwa do
objęcia emitowanych w przyszłości akcji dzisiejszego obligatariusza. Zobowiązania
remitenta są ważne względem każdego kolejnego właściciela obligacji. Obligacje
przedsiębiorstw mogą być emitowane jako:
- obligacje imienne, wówczas nazwisko ich właściciela figuruje w rejestrze nabywców,
- obligacje na okaziciela , których właściciel nie figuruje w żadnym rejestrze, Do takiej
obligacji dołączone są kupony odsetkowe, które właściciel odrywa w terminie ich
płatności i wysyła do powiernika emisji, a ten pośredniczy w uzyskaniu ich od emitenta
obligacji
- jako zapis elektroniczny na rachunku ich właścicieli, należności z tytułu
oprocentowania są bezpośrednio przekazywane na wskazane konto bankowe
obligatariusza. Ta forma obligacji jest obecnie powszechnie stosowana.
W warunkach utraty równowagi finansowej częściej sięga się do emisji obligacji
zamiennych na akcje. Jest to wygodne źródło pozyskania kapitału, w przypadku, gdy
wierzyciel nie jest do końca przekonany, co do powodzenia programu restrukturyzacji.
Stąd wchodzi on do przedsiębiorstwa jako wierzyciel, którego dług jest zabezpieczony.
Licząc na wzrost ceny akcji oraz wartości firmy w przyszłości, ma nadzieję, że zamieni
posiadane papiery dłużne na papiery właścicielskie na korzystnych dla siebie
warunkach.
W celu sprostania płatnościom wymagalnych zobowiązań, przedsiębiorstwo
może podjąć próbę oddłużenia poprzez:
zamianę wierzytelności na akcje lub udziały,
zamianę wierzytelności na inną formę długu,
zamianę długu na instrumenty hybrydowe (np. obligacje zamienne).
Poprzez oddłużenie obniża się ryzyko finansowe firmy, ogranicza się koszty finansowe
ponoszone na obsługę długów, powiększa się zysk i odbudowuje się tą drogą kapitały
stałe. Wzrost udziału tańszych źródeł finansowania oraz ograniczenie ryzyka utraty
wypłacalności powoduje obniżenie średniego ważonego kosztu kapitału. Otwiera to
możliwości bardziej swobodnego doboru źródeł finansowania.
Techniki konwersji wierzytelności na inną formę kapitału mogą mieć postać
bezpośrednią lub pośrednią. Działanie bezpośrednie jest formą transformacji jednego
kapitału na inny (zobowiązania na kapitał własny i polega na przekazaniu
dotychczasowym wierzycielom praw do nowej formy kapitału w zamian za rezygnację
z roszczeń do pierwotnej formy kapitału, która jest mniej korzystne dla spółki, np.
przekazanie wierzycielom akcji bądź udziałów w firmie w zamian za umorzenie przez
nich całości lub części długów). W formie pośredniej, spółka decyduje najpierw o
zwiększeniu jakiegoś rodzaju kapitału (np. własnego poprzez emisję nowej serii akcji) a
pozyskane ta drogą środki przeznacza na pokrycie roszczeń dawców innych form
kapitału (spłacane są nimi wcześniej powstałe zobowiązania).
W warunkach polskich najczęściej wykorzystywaną techniką oddłużenia jest
konwersja zadłużenia na akcje bądź udziały. Wierzyciele firmy godząc się na objęcie
akcji, liczą na korzyści w przyszłych okresach, to jest na wzrost ceny akcji oraz
dywidendy. Dzięki posiadaniu akcji uzyskują wpływ na podejmowane w firmie decyzje
dotyczące realizacji programu naprawczego. Można wówczas oczekiwać poprawy
kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Wejście nowego właściciela do firmy, nie tylko
zmniejsza zadłużenie i ryzyko zwrotu długów, ale równocześnie poprawia jej
wiarygodność i konkurencyjność na rynku. Następuje bowiem spadek kosztów
finansowych, w wyniku likwidacji zobowiązań przeterminowanych, rośnie zysk,
poprawia się płynność finansowa. Wszystko to stwarza możliwości uzyskania
dodatkowych kredytów obrotowych, a zatem i swobodę realizacji polityki kredytu
kupieckiego.
W trudnej sytuacji finansowej, w warunkach recesji gospodarczej,
utrzymanie firmy na rynku uwarunkowane jest redukcją zadłużenia. Ma ono
najczęściej formę układu sądowego. Wierzyciele są skłonni umorzyć część długów,
11
. A Damodaran, Applied Corporate Finance, ACF: A User’s Manual, John Willey& Sons, Inc. 1999
gdyż zdają sobie sprawę, że ściągnięcie ich w pełnej wysokości (kwoty podstawowej,
wraz z naliczonymi karnymi odsetkami) jest nierealne. Decydując się na zmniejszenie
długów, chcą podtrzymać działalność firmy – dłużnika na rynku ze względu na ochronę
własnego rynku zbytu. W wyniku układu umorzona część zobowiązań bieżących staje
się zyskiem nie podlegającym opodatkowaniu, powiększając kapitały własne
przedsiębiorstwa. Odbudowanie tych kapitałów dokonuje się również poprzez
przekształcenie pozostałej części zobowiązań bieżących, poddanych układowi w
zobowiązania regulowane w okresie dłuższym niż 12 miesięcy. Są one spłacane ratami
maksymalnie w okresie do pięciu lat. Oddłużenie przedsiębiorstwa umożliwia mu
kontynuowanie działalności gospodarczej. W rezultacie zwiększa się
prawdopodobieństwo spłaty pozostałej części zadłużenia.
Jednym ze sposobów uzupełnienia brakujących firmie kapitałów może być
wykorzystanie technologii venture capital czyli wykorzystanie kapitału
podwyższonego ryzyka. Inwestycja venture capital dokonywana jest najczęściej
poprzez nabycie akcji lub udziałów, w drodze podwyższenia kapitału zakładowego.
Może ona przybrać formę bezpośrednią bądź pośrednią. Inwestycja bezpośrednia polega
na nabyciu akcji lub udziałów bezpośrednio przez inwestorów – kapitałodawców – bez
pośrednictwa funduszy. Zdecydowana większość transakcji venture capital przybiera
postać finansowania pośredniego, w ramach którego kapitał wnoszony jest do
przedsiębiorstwa za pośrednictwem funduszy. Kapitałodawcami mogą być banki,
przedsiębiorstwa, instytucje publiczne, fundusze emerytalne oraz towarzystwa
ubezpieczeniowe. W literaturze wymienia się kilka najistotniejszych cech venture
capital skłaniających przedsiębiorstwa do korzystania z niego. Należą do nich:
1.Venture capital jako zewnętrzne źródło pozyskania kapitału zaliczane jest do kapitału
własnego, co obniża koszty odsetkowe i powiększa zyski firmy, może natomiast
prowadzić do wzrostu średniego kosztu kapitału. Fundusze venture capital nie pobierają
dywidend, zysk swój realizują poprzez przyrost wartości akcji w momencie wyjścia z
firmy.
2. Spółka venture capital dostarcza przedsiębiorstwu kapitału nie wymagając
powszechnie stosowanych form zabezpieczeń oraz oprocentowania jak to się dzieje w
przypadku kredytów i pożyczek.
12
A. Skowronek- Mielczanek, Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, wyd. C.H. BECK,
Warszawa 2003, s.53
3. Kapitał jest inwestowany głównie w przedsięwzięcia innowacyjne związane z
ponadprzeciętnym zyskiem. Wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji venture capital
kształtuje się na poziomie 25 – 60 % w zależności od stopnia ponoszenia ryzyka.
4. Podstawowym celem inwestycji jest wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa, stąd
podejmowane przedsięwzięcia mają charakter długoterminowy. Horyzont czasowy
zaangażowania środków finansowych w przedsiębiorstwo sięga średnio od 3 do 7 lat,
po tym okresie fundusz venture capital wychodzi z przedsięwzięcia.
wysokorozwiniętych długi okres zaangażowania kapitałów zamiennych często równy
jest przeciętnemu okresowi zaciągania kredytów długoterminowych, czyli od 5 do 10
lat.
5. Venture capital jest formą finansowania małych i średnich przedsiębiorstw nie
notowanych na giełdzie papierów wartościowych. Oferowane wsparcie finansowe
połączone jest z doradztwem w zakresie zarządzania, marketingu, wprowadzenia na
giełdę.
6. Spólka venture capital ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości wniesionego
kapitału, inwestując kapitał m. in. w spółki kapitałowe.
7. Wyjście z przedsiębiorstwa następuje poprzez sprzedaż całego pakietu akcji lub
udziałów inwestorowi branżowemu, pozostałym właścicielom przedsiębiorstwa,
kierownictwu firmy lub na giełdzie papierów wartościowych.
8. Zastosowanie venture capital jest korzystne dla przedsiębiorstwa, dlatego też w wielu
krajach obserwuje się niezwykle dynamiczny rozwój tej formy inwestycji. W 2000 roku
w 26 krajach europejskich zainwestowano w nowe i istniejące przedsięwzięcia 35 mld
Euro, co stanowi przyrost o 39 % w stosunku do roku poprzedniego.
Mało znanym w polskich warunkach sposobem powiększania kapitałów własnych jest
emisja akcji zamiennych na obligacje. Ten sposób finansowania jest oferowany przez
fundusze venture capital. Wycofują się one z finansowanego przedsięwzięcia nie
klasycznie lecz poprzez zamianę akcji na obligacje. Decydując się na wsparcie procesu
przywrócenia równowagi kapitałowej, wchodzą do firm jako akcjonariusze uzyskując
większą kontrolę nad działalnością firmy, niż dawcy kapitału obcego. Taka sytuacja jest
korzystna dla spółki, otrzymuje ona bowiem zasilenie kapitałowe bez dodatkowego,
bieżącego obciążenia obsługą długu. W późniejszym okresie, po odbudowaniu pozycji
finansowej spółki, akcje zostają zamienione na zobowiązania w formie obligacji. Daje
13
.D. R. Stokes, Small Business Management: An Active-Learning Approach, DP Publications Ltd.,
London 1999, s.380
14
P. Tamowicz, P. Rot, Informator: Fundusze venture capital w Polsce, PARP, Warszawa 2002, s. 53
15
EVCA and EU discuss policy priorities for private eguity growth In next three years. Prees Release
Brussels, 11.09.2001, s. 3.
to szansę zbudowania optymalnej struktury kapitału i korzystania z efektu dzwigni
finansowej.
Stosunkowo trudną do wykorzystania techniką podnoszenia kapitałów stałych, w
warunkach utraty krótkoterminowej równowagi kapitałowej, jest emisja nowej serii
akcji. Z uwagi na większe ryzyko, mogą powstać problemy z jej uplasowaniem. Oferta
zakupu akcji jest, w pierwszej kolejności, adresowana do aktualnych akcjonariuszy,
gdyż to oni powinni być zainteresowani utrzymaniem swego stanu posiadania. Muszą
oni jednak dostrzec korzyści powiększenia tego stanu. Zatem zarząd spółki musi
przedstawić na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, wiarygodną projekcję poprawy
wyników finansowych. W przypadku powstania problemów z objęciem nowej serii
akcji, zarząd podejmie próbę pozyskania inwestora strategicznego. Może nim być
inwestor finansowy, który dokapitalizuje spółkę, bądź inwestor branżowy, który
wniesie nie tylko kapitał ale również odpowiednie know–how. Wejście inwestora do
spółki poprzedza zazwyczaj umowa inwestycyjna zawarta pomiędzy inwestorem,
spółką oraz jej dotychczasowymi właścicielami. Łączy się ono z podwyższeniem
kapitału zakładowego spółki
w wyniku czego inwestor obejmuje akcje (udziały) w spółce lub też równocześnie
nabywa akcje od dotychczasowych akcjonariuszy.
Współpraca pomiędzy inwestorem, wspólnikami i spółką, jak pokazuje doświadczenie
wielu polskich firm może układać się różnie. W zależności od udziału kapitałowego,
inwestorzy ci w pierwszej kolejności dokonują wymiany zarządu i rady nadzorczej.
Decyzje o wprowadzeniu inwestora strategicznego często podejmowane są za późno.
Zarządy przedsiębiorstw, świadome zagrożenia swoich pozycji w przedsiębiorstwie,
niechętnie podejmują takie decyzje. Obserwacja praktyki pozwala zauważyć zaniżanie
wartości firm. Dokonywane jest ono przez zaniżanie zysków przed wejściem inwestora
i wykorzystywanie utworzonych rezerw w późniejszym okresie. Ma to na celu
uwidocznienie poprawy wyników finansowych, których brak prowadzi najczęściej do
zmian w zarządzie. Inwestor strategiczny najczęściej analizuje firmę, nie z punktu
widzenia bieżących trudności finansowych, lecz przy uwzględnieniu swoich szerszych,
długookresowych interesów. Środki z nowej emisji, objętej przez niego, zostają
skierowane częściowo na oddłużenie firmy, co zmienia strukturę kapitału i prowadzi do
wzrostu zdolności kredytowej. Część tych środków kierowana jest na szeroko pojęty
rozwój poprawiający pozycję firmy na rynku.
Techniki uwalniania kapitału stałego zamrożonego w aktywach stałych.
Do podstawowych technik pozwalających ograniczyć kapitałowe
zaangażowanie przedsiębiorstwa w aktywach stałych można zaliczyć:
wydzierżawienie zbędnego majątku,
sprzedaż posiadanych aktywów finansowych,
sprzedaż wyodrębnionych aktywów rzeczowych,
sprzedaż i leasing zwrotny wydzielonych aktywów spółki,
utworzenie spółki córki i przekazanie jej części aktywów, a
następnie sprzedaż w niej udziałów.
Najprostszym sposobem uzyskania dodatkowych strumieni pieniężnych jest
wydzierżawienie zbędnych środków trwałych. Niewykorzystany majątek generuje
koszty, pomniejszające zysk, a zatem i kapitały stałe spółki. Dzięki dzierżawie
uzyskuje się dodatkowe środki pieniężne oraz zmniejsza się ryzyko związane z
niepełnym wykorzystaniem mocy produkcyjnych. Może to prowadzić do
zmniejszenia premii za ryzyko działalności podmiotu, a więc i do obniżenia kosztów
kapitału. Skutkiem wydzierżawienia niewykorzystanych składników majątku będzie:
dodatkowy zysk z powodu spadku kosztów stałych,
zmniejszenie kosztów kapitału,
wzrost stopy zwrotu z kapitałów zainwestowanych w aktywa,
wzrost zdolności spółki do uzyskania kapitału pożyczkowego i jego
obsługi.
odbudowanie poziomu kapitałów stałych.
W celu odzyskania środków zaangażowanych w aktywach finansowych,
przedsiębiorstwa mogą sprzedać posiadane akcje i udziały innych podmiotów
gospodarczych. W pierwszej kolejności sprzedaż ta będzie dotyczyć akcji nie
mających strategicznego charakteru. Nie zburzy to długookresowej strategii spółki,
dotyczącej m.in. kapitałowej kontroli podmiotów zależnych lub ich przejęcia. Jednak
jeśli działania te okażą się niewystarczające, firma będzie musiała przebudować
strategię i pozbyć się udziałów w celu zapobieżenia upadłości
Sprzedaż wyodrębnionych aktywów trwałych dotyczy zazwyczaj tych elementów,
które nie są związane z głównym obszarem działalności przedsiębiorstwa (tzw. core
businessem) lub są zbędne, z punktu widzenia długofalowej strategii firmy. Z
opublikowanych badań wynika, że przedsiębiorstwa, które aktywnie zarządzały
majątkiem spółek, a w złożonych strukturach koncertowych, portfelem swoich
jednostek biznesowych, takich jak działy czy spółki zależne, sprzedając niektóre z
nich, rzadko traciły równowagę kapitałową i generowały znacznie wyższą wartość
dla akcjonariuszy niż przedsiębiorstwa, które działały pasywnie i nie zmieniały
swojej struktury własnościowej. Specjaliści z firmy konsultingowe McKinsey and
Company strategię sprzedaży aktywów porównują do zachowań sadowników.
Mądrzy sadownicy regularnie wycinają martwe i słabe gałęzie swoich jabłoni, aby
drzewa były zdrowe. Każdego roku wycinają również pewną liczbę zdrowych
gałązek, jeśli blokują one słońcu dostęp do korony drzewa lub w inny sposób hamują
jego wzrost. Później, gdy owoce już się zawiązały, zrywają część niedojrzałych
jeszcze, ale zdrowych jabłek by pozostałe miały lepsze warunki do osiągnięcia pełnej
wielkości i dojrzałości. Sad osiąga maksymalne plony tylko dzięki takiemu
ostrożnemu i systematycznemu przycinaniu i oczyszczaniu drzew.
Sprzedawane przez firmy nieruchomości często kupują fundusze emerytalne i
ubezpieczeniowe chcąc zapewnić sobie stałe dochody z inwestycji kapitałowej. Z
upłynnienia aktywów przedsiębiorstwo uzyskuje środki pieniężne. Mogą one być
wykorzystane na spłatę zobowiązań natychmiast wymagalnych, bądź też na poprawę
pozycji na rynku. Uzyska się ją poprzez modernizację produktów lub wprowadzenie
na rynek produktów nowych, dotychczas niewytwarzanych. W wyniku sprzedaży
części aktywów, obniżą się koszty ich utrzymania (podatki, koszty remontów i
konserwacji oraz amortyzacja), co poprawi rentowność spółki. Równocześnie może
to obniżyć operacyjne przepływy pieniężne w przyszłych okresach, w których
znaczącym elementem jest przecież amortyzacja. Stąd sprzedaż aktywów, z jednej
strony, poprzez wzrost zysku będzie prowadzić do odbudowania kapitałów stałych, z
drugiej zaś do przesunięć w strukturze generowanego cash flow operacyjnego.
Zmniejszy się udział amortyzacji na rzecz zysku netto. Tempo wzrostu zysku netto,
na skutek obniżenia kosztu stałego (amortyzacji), musi być takie samo, jak obniżenie
wartości amortyzacji. Oznacza to, że zysk netto powinien wzrosnąć, co najmniej o
wartość spadku amortyzacji powiększonej o kwotę przyrostu podatku dochodowego.
Sprzedaż wyodrębnionych aktywów trwałych na zasadzie leasingu
zwrotnego
dotyczy najczęściej nieruchomości, maszyn, urządzeń linii
technologicznych czy środków transportu związanych z podstawową działalnością
spółki. Właściciel nieruchomości bądź wymienionych środków sprzedaje je firmie
leasingowej ( stąd angielski termin „sell and lease back”) a następnie staje się ich
leasingobiorcą płacąc raty leasingowe. Po upływie określonego w umowie czasu
16
L. Danikoff, T. Koller, A. Schneider, Sprzedawanie składników majątku – brakujące ogniwo strategii,
Harvard Business Review Polska, kwiecień 2003, s.111
odkupuje od firmy leasingowej środki i ponownie staje się ich właścicielem. Ze
sprzedaży majątku firma uzyskuje gotówkę, którą przeznacza na przywrócenie
równowagi kapitałowej, bądź przeznacza ją na nowe inwestycje poprawiające
konkurencyjność na rynku. Jeśli leasing zwrotny dotyczy nieruchomości to zarządzanie
nią zostaje przekazane firmie zewnętrznej, co pozwala skupić się zarządowi na
działalności podstawowej. Ze względu na zmianę charakteru kosztów i ewentualnie ich
poziomu może wzrosnąć również wartość zysku. Spadną bowiem koszty karnych
odsetek od zobowiązań przeterminowanych. Odsetki te nie stanowią kosztu uzyskania
przychodów, a zatem zwiększają efektywną stopę opodatkowania i zmniejszają zysk
netto. W dłuższym okresie technika leasingu zwrotnego może jednak wpłynąć na
zmniejszenie operacyjnych przepływów gotówki (ze względu na zmniejszenie
amortyzacji). Pogorszy to zdolność firmy do obsługi zobowiązań w dłuższym okresie.
Będzie to zależało od przyjętej formy leasingu i decyzji kto będzie środek amortyzował.
Należy wybrać taką jego formę, aby przywracanie równowagi finansowej tym
sposobem przyczyniło się do odbudowania kapitałów stałych zaangażowanych w
bieżącym obrocie, czyli kapitału obrotowego netto.
Duże przedsiębiorstwa dla przywrócenia równowagi kapitałowej tworzą
spółki „córki”. Firma „matka” tworząc nową spółkę córkę, przekazuje jej część
aktywów oraz zobowiązań. Istnieje wiele powodów takiego postępowania. Obok
potrzeby zmniejszenia poziomu aktywów zamrażających kapitały, ograniczenia
dywersyfikacji działalności, gamy wytwarzanych produktów, istotną kwestią jest
wykorzystanie tej techniki dla poprawy równowagi kapitałowej. Inwestorzy zewnętrzni
chętniej wchodzą do firm zrestrukturyzowanych. Spółka córka jest mniejsza i
zorientowana na węższy obszar działalności. Z tego powodu jest zwykle bardziej
atrakcyjna dla inwestorów wewnętrznych (kadrę menedżerską MBO), bądź
zewnętrznych inwestorów branżowych lub takich, dla których przejęcie będzie stanowić
uzupełnienie brakującego ogniwa długofalowej strategii dywersyfikacji. Potencjalni
inwestorzy oraz dotychczasowi właściciele są często zainteresowani w sprzedaży lub
zakupie już zrestrukturyzowanych przedsiębiorstw. Przekazanie aktywów spółce
„córce” w celu ich sprzedaży może znacznie podnieść ich wartość. Wyższe wpływy
strumieni pieniężnych pozwolą spółce matce, w danym momencie, przywrócić
równowagę kapitałową, a akcjonariuszom dadzą dodatkową wartość (efekt synergii).
Procesy wyodrębniania spółek „córek” muszą uwzględniać długookresową strategię
przedsiębiorstwa i nadrzędny jej cel pomnażanie bogactwa właścicieli. Oddzielenie
przedsiębiorstwa poprzez sprzedaż spółki „córki” może prowadzić do wzrostu kosztów
w przyszłych okresach.
Reasumując trzeba podkreślić, że podstawowym kryterium doboru sposobów
uzupełnienia kapitału obrotowego netto powinien być koszt kapitału. Jego wielkość
przekłada się bowiem na wartość firmy. Niedobór kapitału obrotowego netto prowadzi
do spadku sprzedaży, niewykorzystania szans jakie daje w danej sytuacji rynek,
ograniczania rozwoju firmy poprzez spadek zysku i zmniejszenie zdolności do
zaciągania kredytów długoterminowych. Każdy menedżer, który pragnie zapewnić
bezpieczną przyszłość swojego przedsiębiorstwa musi przede wszystkim zadbać w
krótkim okresie czasu o utrzymanie równowagi finansowej, zaś długofalowo o
zdolności firmy do generowania zysków.
Document Outline
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Narzędzia monitorowania i sposoby przywracania krótkoterminowej równowagi finansowej w przedsiębiors
Wykład 4 techniki przywracania równowagi finansowej
krótkoterminowe żródła finansowania ściąga
Krotkookresowa rownowaga makroekonomiczna 6, ZiIP, makroekonomia
krótkoterminowe żródła finansowania ściąga
Rynek pieniężny jest to rynek krótkoterminowych instrumentów finansowych o okresie zapadalności do
Krótkoterminowe Aktywa finansowe, Rachunkowość finansowa
3 Zarządzanie kapitałem obrotowym przedsiębiorstwa Krótkoterminowe decyzje finansowe
elementy wyniku finansowego oraz sposoby jego ustalania (6 s(1), Bankowość i Finanse
Prawne instrumenty zachowania rownowagi finansowej panstwa i ich skutecznosc
Konspekt Krótkoterminowe decyzje finansowe przedsiębiorstw
Narzedzia monitorowania sieci oraz uslug
100 sposobow na Linux Server Wskazowki i narzedzia dotyczace integracji monitorowania i rozwiazywani
100 sposobow na Linux Server Wskazowki i narzedzia dotyczace integracji monitorowania i rozwiazywani
100 sposobow na Linux Server Wskazowki i narzedzia dotyczace integracji monitorowania i rozwiazywani
100 sposobow na Linux Server Wskazowki i narzedzia dotyczace integracji monitorowania i rozwiazywani
100 sposobow na Linux Server Wskazowki i narzedzia dotyczace integracji monitorowania i rozwiazywani
100 sposobow na Linux Server Wskazowki i narzedzia dotyczace integracji monitorowania i rozwiazywani
więcej podobnych podstron