MAKROEKONOMIA

Temat pracy: Handel zagraniczny i równowaga makroekonomiczna

Spis treści

1. Charakterystyka handlu zagranicznego..............................................................................3

2. Rola handlu zagranicznego w gospodarce..........................................................................5

2.1 Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego......................6

2.2 Wpływ handlu zagranicznego na zwiększenie efektywności gospodarowania................7

2.3 Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony

podaży i popytu.....................................................................................................................8

3. Perspektywa keynesowska...............................................................................................10

4. Okrężny obieg dochodu....................................................................................................10

5.Zmiany zagregowanego popytu i podaży..........................................................................12

6. Eksport netto i dochód zapewniający równowagę..........................................................13

7.Literatura...........................................................................................................................14

1. CHARAKTERYSTYKA HANDLU ZAGRANICZNEGO

Handel zagraniczny to odpłatna wymiana towarów lub usług między kontrahentami mającymi stałą siedzibę w różnych krajach. W wąskim znaczeniu odnosi się jedynie do dóbr materialnych, które sprzedawane są (eksport) lub kupowane (import).

Płaszczyzny handlu zagranicznego:

• import

• eksport

• reeksport

import - przywóz towarów z zagranicy w celu ich wykorzystania w wewnątrz kraju w sferze produkcji i konsumpcji;

eksport - wywóz towarów wytworzonych w danym kraju do innych krajów;

reeksport - wywóz za granicę towarów uprzednio przywiezionych z innych krajów.

Reeksport można podzielić:

• bezpośredni

• pośredni

reeksport bezpośredni - nabycie towarów za granicą i bezpośrednia sprzedaż - z pominięciem kraju reeksportera - partnerowi w innym kraju

reeksport pośredni - nabycie towaru za granicą, przewiezienie do kraju reeksportera oraz dalszy eksport do innego kraju. Często w kraju reeksportera są wykonywane czynności uszlachetniające towar, np. przepakowanie, sortowanie - lecz bez przetwarzania towaru.

Powszechna wymiana towaru za towar przy równoczesnym dążeniu do kompensacji wolumenu eksportu i importu (zerowania sald obrotów wzajemnych) straciła na znaczeniu. Obecnie kontrakty handlowe mają charakter wielostronny, rośnie znaczenie transakcji wiązanych oraz skala pośrednictwa w wymianie (reeksport).

Handel zagraniczny sprowadza się coraz częściej do bezpośrednich kontaktów firm. Nie oznacza to jednak, że rządy poszczególnych krajów pozbywają się możliwości ingerencji w tej dziedzinie. Wręcz przeciwnie, prowadzą one aktywną politykę w handlu zagranicznym, wykorzystując w tym celu różnego rodzaju instrumenty ekonomiczne.

Do najważniejszych z nich należą:

• cła

• opodatkowanie importu

• kredyty eksportowe

• manipulowanie kursem własnej waluty

Wszystkie przejawy kontaktów gospodarczych z zagranicą (w tym także efekty handlu zagranicznego) oceniane są na podstawie informacji jednolitego dokumentu odprawy celnej - SAD, Single Administrative Document.

Znaczenie handlu zagranicznego rośnie wraz z ogólnym rozwojem każdego kraju. W miarę wzrostu skali produkcji i pogłębiania specjalizacji zwiększa się zapotrzebowanie na importowane surowce i półfabrykaty, czasem również na wysoko przetworzone wyroby gotowe i podzespoły. Coraz częściej musi on też wymieniać podobne towary (np. eksportować samochody wytwarzane w kraju i importować pojazdy obcych marek) celem urozmaicenia usługi handlowej oraz organizować wymianę usług (turystycznych, konsultingowych) naukowo-technicznej (know-how).

Skala eksportu i importu jest też funkcją wielkości kraju (liczby ludności, rozmiarów gospodarki). W grupie krajów o porównywalnym poziomie rozwoju handel zagraniczny ma relatywnie większe znaczenie dla krajów małych, których:

• środowisko naturalne jest bardziej jednorodne, co ogranicza asortyment wytwarzanych płodów rolnych i pozyskiwanych surowców mineralnych,

• globalne zasoby kapitałowe i zasoby siły roboczej są niewielkie,

• chłonność rynków zbytu jest względnie mała.

W rezultacie kraje te muszą specjalizować się w wybranych dziedzinach w znacznie większym stopniu niż kraje duże.

Znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki krajów różnej wielkości (w sensie ekonomicznym mierzonej wielkością PKB) można prześledzić na przykładzie relacji eksportu do PKB w krajach Europy Zachodniej, Japonii i Stanach Zjednoczonych. W 1994r. eksport Stanów Zjednoczonych i Japonii stanowił ok. 10% ich PKB, podczas gdy w Niemczech, Francji, Włoszech i Wielkiej Brytanii 23-26%, w Holandii - 51%, zaś w Belgii - aż 71%.

Aktywny handel zagraniczny jest czynnikiem dynamizacji rozwoju, pozwala bowiem czerpać korzyści z międzynarodowego podziału pracy oraz kształtować strukturę eksportu i importu sprzyjającą optymalizacji relacji wymiennych - terms of trade (t.o.t.). Jeżeli ceny towarów importowanych obniżyły się lub pozostały bez zmiany, a ceny towarów eksportowanych poszły w górę w porównywalnych okresach, t.o.t. są korzystne dla danego kraju. Jeżeli natomiast ceny towarów eksportowanych wzrosły nie uległy zmianie lub obniżyły się, importowanych zaś wzrosły, t.o.t. jest niekorzystne. Można powiedzieć, iż korzystny układ terms of trade zachodzi wówczas, gdy spełniona jest nierówność:

t.o.t. > 1.

W Polsce w 1990 roku zniesiono monopol państwa na handel zagraniczny i od tego czasu obrót towarowy z zagranicą jest dozwolony każdemu na równych prawach.

Podmiotami gospodarczymi prowadzącymi działalność w zakresie handlu zagranicznego mogą więc być:

• państwowe przedsiębiorstwa handlu zagranicznego,

• spółki prawa handlowego (również z udziałem Skarbu Państwa),

• inne osoby prawne, prowadzące działalność gospodarczą (np. przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, rolne, spółdzielcze, stowarzyszenia i organizacje),

• osoby fizyczne.

Nadzór nas handlem zagranicznym i jego koordynację w skali całego kraju spełnia jako organ centralny Minister Gospodarki.

Obrót towarowy z zagranicą nie wymaga w zasadzie uzyskiwania zezwoleń. Ograniczenie w handlu zagranicznym wynika jedynie z wewnętrznych i zewnętrznych kontyngentów ilościowych i wartościowych lub z obowiązujących przepisów. Zezwolenie Ministra Gospodarki należy uzyskać tylko na import i eksport niektórych towarów (np. niektóre towary przeznaczone na cele wojskowe lub policyjne, materiały radioaktywne) lub towarów, dla których wprowadzono czasowe ograniczenia.

2. ROLA HANDLU ZAGRANICZNEGO W GOSPODARCE

Uczestnictwo kraju w międzynarodowej współpracy gospodarczej przynosi gospodarce narodowej istotne korzyści. Najogólniej można wyróżnić trzy zasadnicze płaszczyzny tego rodzaju oddziaływania: wpływ na zmianę struktury dochodu narodowego, wpływ na zwiększenie efektywności gospodarowania, wpływ na wielkość i dynamikę dochodu narodowego za pośrednictwem salda bilansu handlowego oraz przez oddziaływanie na wielkość całkowitego popytu.

2.1 Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego

W gospodarce zamkniętej w krótkim okresie istnieje stosunkowo niewielka możliwość zmiany struktury dochodu narodowego. W gospodarce zamkniętej akumulacja realizowana np. w górnictwie czy rolnictwie, a więc mająca konkretną postać np. węgla czy zboża, tylko w niewielkim stopniu może zostać przeznaczona na inwestycje w przemyśle czy w transporcie.W krótkim okresie struktura dochodu narodowego powstającego w gospodarce zamkniętej oraz możliwości jej zmiany są ograniczone elastycznością istniejącego aparatu wytwórczego. Czynnikiem, który w znacznym stopniu może uniezależnić strukturę dochodu narodowego podzielonego od struktury istniejącego w danym kraju aparatu wytwórczego, są obroty handlowe z zagranicą. Już choćby niewielkie otwarcie gospodarki, ograniczone do tzw. importu niezbędnego, stwarza możliwości takich zmian w strukturze podzielonego dochodu narodowego, których nie można byłoby osiągnąć w przypadku gospodarki w pełni autarkicznej. Import niezbędny, czyli przywóz z zagranicy surowców mineralnych i rolniczych niemożliwych do wytworzenia ze względu na warunki naturalne danego kraju, czasem bardzo istotnie wzbogaca strukturę podzielonego dochodu narodowego. Możliwość zmiany struktury dochodu narodowego przez uczestnictwo w międzynarodowym podziale pracy nabiera szczególnej wagi w przypadku krajów rozpoczynających proces industrializacji(np. Polska w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej, a w chwili obecnej wiele krajów "Południa"). Kraje te dysponują na ogół określonym funduszem akumulacji, ale jej struktura nie odpowiada zamierzeniom rozwojowym. Na przykład Polska w okresie uprzemysławiania dysponowała nadwyżkami w postaci węgla kamiennego czy artykułów rolnych. Natomiast proces uprzemysławiania stwarzał zapotrzebowanie na maszyny i urządzenia do produkcji przemysłowej oraz nowoczesne środki transportu. Czynnikiem, który w takim przypadku umożliwia transformację gospodarki danego kraju w kierunku przezeń pożądanym, jest handel zagraniczny. Dzięki niemu w przyszłości Polska, a obecnie inne kraje wkraczające na drogę uprzemysłowienia mogą w znacznym stopniu "zmienić" posiadane nadwyżki na brakujące im maszyny i urządzenia.

Handel zagraniczny może również stanowić jedyny sposób rozwiązania problemu niedoborów niektórych artykułów rolnych powstałych w wyniku wystąpienia w danym kraju niekorzystnych warunków atmosferycznych (np. suszy, czy powodzi) i związanego z tym załamania produkcji rolnej. Ponieważ zaś nieurodzaj na ogół nie występuje jednocześnie we wszystkich częściach świata, a przy tym pogorszeniu się plonów jednej uprawy w danym rejonie na ogół towarzyszy wzrost produkcji w pozostałych za pośrednictwem handlu międzynarodowego można w każdej chwili dostosować strukturę podaży płodów rolnych do tradycyjnej struktury ich spożycia. W krańcowych przypadkach import żywności czy nawet jej nieodpłatne dostawy mogą uratować ludność danego kraju od klęski głodu.

2.2 Wpływ handlu zagranicznego na zwiększenie efektywności gospodarowania.

Handel zagraniczny może także wpływać na efektywność gospodarowania czyli może się przyczyniać do racjonalniejszego użytkowania posiadanego zasobu czynników produkcji.

Oddziaływanie handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania odbywa się głównie za pośrednictwem specjalizacji międzynarodowej. Polega ona na tym, że każdy kraj produkuje jedynie część potrzebnych mu dóbr, lecz za to w ilościach pozwalających na pełne zaspokojenie potrzeb wewnętrznych oraz pokrycie popytu importowego innych państw.

Specjalizacja międzynarodowa wymaga również, aby poszczególne kraje rezygnowały z wytwarzania niektórych towarów i zaspokajały swoje potrzeby w tej dziedzinie dostawami z zagranicy. Specjalizacja kraju w produkcji określonych towarów w różnoraki sposób wpływa na wzrost efektywności gospodarowania. Uczestnictwo w międzynarodowym podziale pracy pozwala przede wszystkim zmniejszyć przeciętny koszt jednostkowy dóbr wytwarzanych w kraju. Dzieje się tak dlatego, że rezygnując z wytwarzania produktów względnie lub absolutnie droższych, a koncentrując się na produkcji wyrobów względnie lub absolutnie tańszych, obniża się przeciętny koszt jednostkowy a całej gospodarce.

Pozytywne oddziaływanie handlu zagranicznego na gospodarkę nie ogranicza się do jego wpływu na obniżenie jednostkowych kosztów wytwarzania. Spośród innych sposobów przyczyniających się do tego, że współpraca z zagranicą wpływa na podniesienie efektywności gospodarowania, należy wymienić przede wszystkim transfer technologii oraz konkurencyjność wyrobów zagranicznych na rynku krajowym.

Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania może się także przejawiać w konkurencji towarów zagranicznych na rynku krajowym. Pojawienie się obok towarów rodzimych także zagranicznych mogących zaspokoić te same potrzeby społeczne może pozytywnie wpłynąć na koszty wytwarzania czy jakość dóbr krajowych. Ich producenci, chcąc się utrzymać na rynku, zostaną bowiem zmuszeni do podniesienia efektywności wytwarzania i dystrybucji swoich dóbr.

2.3 Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego

Można wyróżnić wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego rozpatrywanego od strony podaży i od strony popytu.

- Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony podaży.

W tym przypadku handel zagraniczny, przez ujemne saldo obrotów handlowych z zagranicą, powiększa podaż towarów dostępnych w danym okresie w kraju. W gospodarce jest możliwa sytuacja, kiedy wielkość dochodu narodowego wytworzonego w danym kraju nie będzie równa sumie dóbr przeznaczonych na inwestycje i konsumpcję. Jeżeli eksport nie będzie się pokrywał z importem, to bądź wielkość dochodu narodowego podzielonego będzie większa od wielkości dochodu narodowego wytworzonego w kraju, bądź też wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju będzie większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego.

Możliwość utrzymywania przez pewien czas nadwyżki importu nad eksportem ma także duże znaczenie dla dynamiki wzrostu gospodarczego.

Presja na korzystanie z pożyczek pojawia się wówczas, gdy kraj w wyniku działania czynników zewnętrznych czy też wewnętrznych ma trudności w zrównoważeniu bilansu handlowego bez prowadzenia polityki ograniczania inwestycji lub konsumpcji.

Oprócz przedstawionych korzyści zaciąganie kredytów zagranicznych powoduje jednak także powstawanie zobowiązań finansowych wobec zagranicy. Konieczność wywiązywania się z nich wymaga, aby w dłuższym okresie dany kraj osiągał nadwyżki eksportu nad importem, które pozwolą na spłatę powstałych zobowiązań. W przeciwnym razie stanie on w pewnym momencie wobec niemożności wywiązywania się z obsługi długu i będzie zmuszony do zaciągania kredytów przeznaczonych na spłatę zadłużenia bądź też do podjęcia rokowań o odroczenie spłaty zobowiązań płatniczych.

Do grupy krajów obficie korzystających z kredytów zagranicznych należała także Polska. W latach 1970 - 1981 utrzymywała ona nadwyżkę importu nad eksportem, finansując ją stosunkowo łatwo wtedy dostępnymi kredytami zagranicznymi. Ze względu jednak na nieumiejętne spożytkowanie tych środków oraz, przede wszystkim, nieefektywność systemu gospodarki centralnie planowanej, kredyty zagraniczne dały co prawda możliwość przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego Polski w latach siedemdziesiątych, ale nie stworzyły warunków do zwiększenia jej zdolności eksportowej. W efekcie począwszy od 1979r. Polska nie jest w stanie wywiązywać się ze swych zobowiązań płatniczych, a jej zadłużenie zagraniczne przekracza 40 mld USD, co stawia ją w ścisłej czołówce najbardziej zadłużonych krajów świata.

- Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu

W tym przypadku, handel zagraniczny umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego, powiększając w ten sposób wielkość dochodu narodowego wytworzonego. W warunkach istnienia wolnych mocy wytwórczych (siły roboczej i aparatu produkcyjnego), wielkość powstającego dochodu narodowego jest określona przez wielkość popytu. Ta z kolei jest w gospodarce zamkniętej określona przez wielkość środków, jaką społeczeństwo danego kraju gotowe jest przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję.

W gospodarce zamkniętej można wyróżnić kilka rodzajów impulsów pobudzających gospodarkę do wzrostu: inwestycje autonomiczne, przyrost wydatków z budżetu państwa, spadek podatków: tzw. konsumpcję autonomiczną. Istota wszystkich tych czynników polega na tworzeniu dodatkowego popytu, mogącego zaktywizować gospodarkę.

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w gospodarce otwartej, gdzie wielkość popytu, a więc także dochodu narodowego, zależy również od poziomu eksportu i importu.

Zmiany importu są na ogół wyraźnie powiązane ze zmianami poziomu dochodu narodowego. Jeśli wzrost powoduje zwykle wzrost zapotrzebowania na import. Wynika to z tego, że zwiększenie produkcji wymaga najczęściej zwiększenia zużycia sprowadzanych z zagranicy surowców, części zamiennych i maszyn używanych w procesie produkcji, a także dóbr konsumpcyjnych. Zwiększony import tych ostatnich dóbr wiąże się ze wzrostem sumy wynagrodzeń, wynikającym ze wzrostu liczby przepracowanych godzin i wzrostu zatrudnienia, a przez to i popytu na artykuły konsumpcyjne, z których część jest sprowadzana z zagranicy. Zależność między przyrostem dochodu narodowego a eksportem nie przebiega tak jednokierunkowo jak w przypadku importu. Najogólniej można tu wyróżnić trzy sytuacje. Jeżeli wzrost dochodu narodowego jest spowodowany wzrostem popytu krajowego (np. w wyniku zwiększenia wydatków budżetowych przez państwo), to w warunkach wzrostu popytu krajowego może nastąpić skierowanie na rynek krajowy części towarów wywożonych poprzednio za granicę i wynikający stąd spadek eksportu. Jeśli natomiast przyrost produkcji globalnej nastąpi w wyniku wzrostu popytu zagranicy na dobra eksportowe przez dany kraj, to wzrostowi dochodu narodowego będzie towarzyszyło powiększenie wywozu.

Wzrost eksportu będzie towarzyszył wzrostowi dochodu narodowego danego kraju także wtedy, gdy będzie się on wiązał ze zwiększeniem konkurencyjności wytwarzanych przezeń towarów. Sytuacja taka może mieć miejsce zwłaszcza wówczas, gdy proces ilościowego powiększenia produktu krajowego będzie powiązany z zasadniczym polepszeniem jakości i nowoczesności wytworzonych dóbr (np. w wyniku przyspieszenia stosowania osiągnięć postępu technicznego).

3. PERSPEKTYWA KEYNESOWSKA

W modelu keynesowskim gospodarka w skali makro funkcjonuje w głównej mierze reagując na zmiany w zagregowanym popycie. Kiedy zagregowany popyt wzrasta, dochód narodowy i zatrudnienie wzrastają o pewną wielokrotność tego wzrostu. Zakłada się, że w tym samym kierunku co zagregowany popyt zmieni się także poziom cen. Oznacza to, że wzrost zagregowanego popytu powinien doprowadzić do wzrostu dochodu narodowego oraz produkcji, do wzrostu zatrudnienia a także do wzrostu poziomu cen. Obniżanie się zagregowanego popytu wywoła dokładnie przeciwne skutki.

W modelu keynesowskim, źródłem wzrostu i spadku poziomu zagregowanego popytu jest również handel zagraniczny, może zwiększyć krzywą krajowych zdolności produkcyjnych. Większa wydajność w produkcji może spowodować wzrost zarówno zagregowanej podaży jak i popytu i w rezultacie doprowadzić do poprawy poziomu dochodu.

4. OKRĘŻNY OBIEG DOCHODU

W keynesowskim modelu makroekonomicznym eksport stanowi dopływ (zwiększa on zagregowany popyt krajowy), Import natomiast stanowi wypływ (zmniejsza on zagregowany popyt krajowy). Wzrost importu spowoduje obniżenie dochodu krajowego i zatrudnienia. Wzrost eksportu z kolei wywoła wzrost dochodu dochodu krajowego i zatrudnienia.

	Okrężny obieg dochodów oraz handel zagraniczny
			Gospodarstwo
			domowe			Oszczędności osobiste
						Podatki
Płatności
pieniężne						Import
za usługi
czynników						Wydatki
wytwórczych						konsumpcyjne
						Inwestycje
						Wydatki rządu
			Firmy
						Eksport

W zapisie matematycznym, stan keynesowskiej równowagi wystąpi gdy :

I + G + Ex = S + T + Im

gdzie

I - inwestycje prywatne

G - wydatki rządowe

Ex - eksport

S - oszczędności

T - podatki

Im - import

Zamiennie można powiedzieć, że równowaga wystąpi, gdy dochód narodowy i produkcja równać się będzie zagregowanemu popytowi, lub gdy :

Y = C + I + G + (Ex - Im)

gdzie

Y - dochód krajowy

C - wydatki konsumpcyjne

Zauważamy, że równowaga dochodu krajowego, produkcji i zatrudnienia nie wymaga aby budżet państwa był zrównoważony ani też aby równoważyły się eksport i import. Dla osiągnięcia równowagi konieczna jest jedynie sytuacja, w której zagregowane dopływy równają się zagregowanym wypływom, co oznacza, że każdy deficyt lub nadwyżka w budżecie federalnym muszą być skompensowane przez nadwyżkę lub deficyt w rachunku handlu zagranicznego.

5. ZMIANY ZAGREGOWANEGO POPYTU I ZAGREGOWANEJ PODAŻY

Obniżenie podatków wywoła przesunięcie się krzywej zagregowanego popytu w prawo. Realny dochód narodowy wzrośnie z y1 do y2, a poziom cen z P1 do P2. Wzrost dochodu narodowego spowoduje wzrost importu.

6. EKSPORT NETTO I DOCHÓD ZAPEWNIAJĄCY RÓWNOWAGĘ

Rysunek przedstawia jak zmienia się dochód zapewniający równowagę przy udziale handlu zagranicznego.

Krzywa popytu globalnego AD przecina C + I + G przy dochodzie równym 250. Powyżej tego poziomu popyt na eksport netto jest ujemny i krzywa popytu globalnego przebiega poniżej C + I + G. Równowaga występuje w punkcie E, gdzie łączny popyt zrównuje się z dochodem produkcji krajowej. Tylko w tym punkcie zrównują się ze sobą planowane wydatki oraz faktyczny dochód i produkcja

_

7. LITERATURA

„Geografia ekonomiczna'', Wł. Skrzypczak

„Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze" Praca zbiorowa pod redakcją Adama Budnikowskiego, Elżbiety Kaweckiej - Wyrzykowskiej

„Ekonomia'', David Begg

„Ekonomia'', David R. Kamerschen

2

Poziom cen (P)

E2

E1

Realny dochód narodowy (y)

AS1

P2

P1

y2

y1

E

linia 45 st

C+I+G

AD

Popyt globalny

Dochód

150

100

300

---