Produkt krajowy brutto: miernik efektów gospodarki

Najważniejszym pojedynczym miernikiem jest produkt krajowy brutto (PKB). Jest to łączna wartość pieniężna dóbr końcowych i usług wytworzonych w danym kraju w danym roku. Jest równy sumie pieniężnych wartości wszystkich dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych, zakupów państwowych i eksportu netto do innych krajów.

Najważniejszym zastosowaniem PKB jest mierzenie ogólnych wyników osiąganych przez gospodarkę.

Dwa mierniki produktu narodowego: strumień towarów i strumień przychodów

Metoda strumienia produktów. PKB liczone w ten sposób wyraża się jako suma rocznego strumienia końcowych dóbr i usług. Jest to łączna wartość pieniężna strumienia produktów finalnych wytworzonych przez dany kraj. (Uwaga! W założeniu, że nie ma sektora państwowego, handlu zagranicznego i inwestycji, a gospodarka wytwarza tylko dobra konsumpcyjne).

Metoda dochodowa albo kosztowa. PKB liczone w ten sposób wyraża się w sumie dochodów czynników wytwórczych (płac, procentów, rent i zysków płaconych), będących równocześnie kosztami wytworzenia dóbr końcowych w danym społeczeństwie. (Założenie jak powyżej).

Produkt finalny - taki produkt, który zostaje wytworzony i sprzedany na cele konsumpcji lub inwestycji.

Dobra pośrednie - dobra, które są zużywane w procesie wytwarzania innych dóbr. Nie są brane pod uwagę przy wyliczaniu PKB. W strumieniu produktów cyrkulują

Zyskiem określamy to, co pozostaje nam po sprzedaży jakiegoś produktu po opłaceniu kosztów innych czynników wytwórczych (płac, procentów, renty). Jest to wielkość rezydualna.

Rachunek wyników - liczbowy zapis wszelkich strumieni (produktów, kosztów itp.) w danym okresie.

Wartość dodana - różnica między utargiem przedsiębiorstwa a dokonywanymi przez nie zakupami materiałów i usług od innych przedsiębiorstw.

Metoda wartości dodanej. Pozwala ona na uniknięcie podwójnego liczenia w podejściu dochodowym. Mierzy się wartość dodaną w poszczególnych stadiach produkcji dóbr przez odjęcie wydatków na dobra pośrednie kupowanych od innych firm (równych wpływom ze sprzedaży producentów dóbr pośrednich).

Szczegóły systemu rachunkowości społecznej

Realny PKB jest wskaźnikiem fizycznych rozmiarów (wolumenu), czyli ilości wyprodukowanych dóbr i usług. Uzyskujemy go mnożąc ilość dóbr przez zestaw niezmiennych cen. Jest to PKB nominalne skorygowane o zmiany cen. Oczyszcza nominalny PKB z wpływu zmiany cen.

Nominalny PKB obejmuje wzrost cen oraz wzrost produkcji.

Deflator PKB uzyskujemy dzieląc PKB nominalny przez PKB realny. Służy on za miarę ogólnego poziomu cen.

Składniki PKB:

1. od strony produktu:

PKB = C + I + G + X

gdzie: C - konsumpcja; I - prywatne inwestycje krajowe brutto; G - rząd; X - eksport netto

2. od strony zarobków:

PKB = płace i inne dochody z pracy + procent, renta i inne dochody z własności + podatki pośrednie + amortyzacja + zyski

Obliczanie PKB realnego:

Rok	Cena (dol.)	Ilość wyprodukowanych dóbr	Nominalny PKB	Deflator	Realny PKB
1.	1	1000	1000	1,00	1000
2.	2	1010	2020	2

1. Rok 1 przyjmujemy za rok bazowy - czyli rok, z którego ceny przyjmujemy jako podstawę wyliczeń.

2. Deflator PKB w roku bazowym wynosi P₁=1.

3. Deflator PKB w roku 2 liczymy ze wzoru P₂/P_1.

4. Realny PKB liczymy dzieląc nominalne PKB przez deflator PKB (współczynnik korygujący P).

Rok	Nominalny PKB (mld dol., wartości bieżące)	Wskaźnik cen (deflator PKB, 1929 r.=1)	Realny PKB (mld dol., ceny z 1929 r.)
		(1)	(2)	(3)
1929	104	1,00
1933	56	0,77

1. Przyjmujemy rok 1929 za rok bazowy, dla którego współczynnik korygujący wynosi 1.

2. Współczynnik korygujący dla roku 1933 wynosi 0,77. (Wynika to z danych, iż w okresie 1929-33 przeciętny spadek cen wyniósł 23%).

3. Liczymy realny PKB ze znanego nam wzoru.

Inwestycje i tworzenie kapitału

Inwestycje polegają na powiększaniu w danym społeczeństwie zasobu budynków, maszyn i urządzeń oraz zapasów w ciągu roku. Oznaczają poświęcenie bieżącej konsumpcji dla zwiększenia konsumpcji przyszłej.

Realne inwestycje (wg ekonomistów) - produkcja trwałych dóbr inwestycyjnych. Ma miejsce dopiero wówczas, gdy zostają wytworzone fizyczne dobra inwestycyjne.

Produkty inwestycyjne muszą być włączone do strumienia PKB w części dóbr konsumpcyjnych. Stanowią powiększenie zasobu trwałych dóbr inwestycyjnych, które zwiększa przyszłe możliwości produkcyjne.

Produkt krajowy brutto jest sumą wszystkich produktów finalnych. Obok dóbr i usług konsumpcyjnych musimy do niego włączyć również inwestycje brutto.

Inwestycje brutto - inwestycje obejmują wszystkie wytworzone dobra inwestycyjne, bez wprowadzania korekty uwzględniającej amortyzacji. Obejmują wszystkie maszyny, budynki fabryczne i domy mieszkalne budowane w ciągu roku.

Amortyzacja - miara ilości kapitału zużywanego w ciągu roku.

Inwestycje netto - kapitał narodzony (inwestycje brutto) minus kapitał umorzony (amortyzacja kapitału).

Rząd

Wszystkie wydatki rządu na fundusz płac osób zatrudnionych w sektorze państwowym plus koszty towarów kupowanych od prywatnego przemysłu wchodzą w skład trzeciej kategorii strumienia produktów, zwanej „państwowymi wydatkami konsumpcyjnymi i inwestycjami brutto”. Jest ona równa udziałowi władz federalnych, stanowych i lokalnych w tworzeniu PKB.

PKB obejmuje wyłącznie zakupy dóbr i usług; nie obejmuje wydatków na płatności transferowe. Procenty od długu publicznego również są traktowane jako płatności transferowe.

Podatki. W obliczaniu PKB metodą strumienia produkcji pomijamy podatki. Obliczając jednak przez podejście od strony kosztów, musimy podatki uwzględnić. Analizując kosztową metodę liczenia PKB, podatki bezpośrednie (obciążające dochody osobiste lub przedsiębiorstwa) i pośrednie (np. podatek od sprzedaży) traktujemy jako składniki kosztów wytworzenia produktu finalnego.

Eksport netto

Stanowi on różnicę pomiędzy eksportem i importem dóbr i usług.

Łączne inwestycje netto w gospodarce mierzymy jako eksport netto plus krajowe inwestycje w nowe dobra inwestycyjne.

PKB, PKN, PNB

Produkt krajowy netto otrzymujemy przez odjęcie amortyzacji od PKB. Jest to bardziej racjonalny miernik produkcji, lecz oszacowanie amortyzacji nastręcza pewne trudności.

Produkt narodowy brutto odzwierciedla całkowitą produkcję wytworzoną przez pracę kapitał będący własnością mieszkańców danego kraju.

Produkt krajowy brutto jest produkcją wytworzoną przez pracę i kapitał zlokalizowany na terenie danego kraju.

Od PKB do dochodu rozporządzalnego

Dochód narodowy (NI) - stanowi sumę dochodów uzyskiwanych przez pracę, kapitał i ziemię. Jest wynikiem odjęcia amortyzacji i podatków pośrednich od PKB. Jest równa sumie wynagrodzeń pracy, dochodów z rent, procentów netto, dochodów z własności i zysków przedsiębiorstw.

Dochód rozporządzalny (DI) - równy jest sumie dochodów rynkowych i transferowych otrzymywanych przez gospodarstwa domowe pomniejszone o podatki od dochodów osobistych. Obliczamy w następujący sposób: od dochody narodowego odejmujemy podatki obciążające dochody gospodarstw domowych i spółek akcyjnych, potem oszczędności przedsiębiorstw netto. Następnie dodajemy płatności transferowe otrzymane przez gospodarstwa domowe od władz państwowych.

DI dzieli się na 1) wydatki konsumpcyjne i 2) oszczędności osobiste.

Tożsamość faktycznych oszczędności i inwestycji

Faktyczne oszczędności są dokładnie równe faktycznym inwestycjom. Wynika to z rachunkowości dochodu narodowego.

rachunek uproszczony

I (investment) - prywatne inwestycje krajowe brutto

S (savings) - oszczędności brutto

C (consumption) - prywatne wydatki na konsumpcję dóbr i usług

I = PKB (ujęcie od strony produktu) - C

S = PKB (ujęcie od strony dochodów) - C

rachunek „właściwy”

Założenia:

1. Całkowite inwestycje brutto gospodarki (I_T) obejmują prywatne krajowe inwestycje brutto (I) oraz inwestycje zagraniczne netto (X).

2. Oszczędności brutto (S) dzielą się na:

1. Oszczędności prywatne (PS) - oszczędności osobiste i oszczędności przedsiębiorstw

2. Nadwyżkę budżetową (GS) - nadwyżka wpływów podatkowych państwa nad jego całkowitymi wydatkami, zarówno na zakup dóbr i usług, jak i na transfery.

I_T = PS + GS = całkowite oszczędności

I + X = PS + GS

Wskaźniki cen i inflacja

Wskaźnik (indeks) cen jest miernikiem przeciętnego poziomu cen. Stopa inflacji to stopa zmian ogólnego poziomu cen.

Wskaźniki cen

Wskaźnik cen jest średnią ważoną cen pewnego zestawu dóbr i usług. Najważniejszymi wskaźnikami cen są indeks cen towarów konsumpcyjnych, deflator PKB oraz indeks cen producenta

Indeks cen towarów konsumpcyjnych (CPI). Mierzy on koszt zakupu standardowego koszyka towarów w różnych momentach. Rynkowy koszyk obejmuje ceny towarów i usług kupowanych dla zaspokojenia codziennych potrzeb.

Indeks cen powstaje w wyniku ważenia cen odpowiednio do ekonomicznego znaczenia danego towaru. Każdej pozycji przypisywana jest stała waga proporcjonalna do jej względnego znaczenia w budżetach wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych. Ceny zmieniają się z roku na rok, natomiast wagi pozostają niezmienne.

Wagi przypisywane produktom są proporcjonalne do łącznych wydatków ponoszonych na ich zakup przez konsumentów, ustalanych na podstawie reprezentacyjnych badań wydatków na konsumpcję w latach 1982-84.

Deflator PKB. Jest to stosunek PKB nominalnego do PKB realnego i może być interpretowany jako cena wszystkich składowych PKB, a nie tylko jednego sektora. Jest wskaźnikiem o zmiennych wagach, który uwzględnia zmiany udziału różnych dóbr w strukturze PKB.

Wskaźnik cen producenta (PPI). Wprowadzony został w 1980r. Mierzy poziom cen na etapie hurtu i producentach. Przy jego obliczaniu używane są jako stałe wagi wielkości sprzedaży netto poszczególnych towarów.

Opracowanie podręczników - mierzenie poziomu działalności gospodarczej

P. Samuelson, W. Nordhaus

1/3

---