„ZATWIERDZAM”

MINISTER OBRONY NARODOWEJ

dr Janusz ONYSZKIEWICZ

Dnia 11.01.1999 r. Egz. nr ....

KONCEPCJA ROZWOJU

OBRONY TERYTORIALNEJ

/Główne kierunki/

SZEF SEKRETARZ STANU

SZTABU GENERALNEGO WP I ZASTĘPCA MINISTRA OBRONY NARODOWEJ

gen. broni Henryk SZUMSKI dr Romuald SZEREMIETIEW

PRZEWODNICZĄCY ZESPOŁU DO OPRACOWANIA

KONCEPCJI ROZWOJU OT

WARSZAWA

LISTOPAD 1998 r.

WSTĘP

Niniejsze opracowanie stanowi wynik pracy „Zespołu do opracowania ostatecznej koncepcji zadaniowej i strukturalno-organizacyjnej systemu Obrony Terytorialnej” powołanego decyzją Nr 69/MON ministra obrony narodowej Janusza ONYSZKIEWICZA z dnia 05 maja 1998 r. wydaną w oparciu o Opinię nr 4 z 31.03.1998 r. Komisji Obrony Narodowej Sejmu w sprawie tworzenia systemu obrony terytorialnej (zaaprobowaną przez Komisję Obrony Narodowej Senatu).

Prezentowana koncepcja systemu OT stanowi uwieńczenie blisko siedmioletnich wysiłków koncepcyjnych, organizacyjnych i szkoleniowych w zakresie tworzenia podstaw nowoczesnego systemu OT realizowanych przez Sztab Generalny WP, dowództwa rodzajów sił zbrojnych, dowództwa okręgów wojskowych, Akademię Obrony Narodowej, regionalne sztaby wojskowe i dowództwa brygad OT przy współudziale wielu innych dowództw, instytucji wojskowych, pozamilitarnych ogniw systemu obronności oraz organizacji i stowarzyszeń społecznych.

Istotnym źródłem wiedzy dla Zespołu, w aspekcie integracji z NATO, było poznanie organizacji i funkcjonowania OT w demokracjach zachodnich łącznie z amerykańską Gwardią Narodową.

Za szczególnie cenne i warte kontynuacji w tworzeniu systemu Obrony Terytorialnej, Zespół uznał doświadczenia organizacyjne i bojowe brygad, półbrygad i batalionów Obrony Narodowej, które zapoczątkowano w Polsce w 1937 roku i do 1 września 1939 r. przygotowano 83 bataliony ON (50 000 żołnierzy). Stanowiło to tylko niewielką część potencjału przeszkolonych rezerw osobowych (ok.3 mln.). Cenne są również doświadczenia z okresu okupacji, kiedy społeczeństwo polskie zorganizowało Armię Krajową i inne formacje, liczące blisko 500 000 żołnierzy armii podziemnej, mającej wszelkie cechy współczesnej obrony terytorialnej.

Prezentowana koncepcja uwzględnia uwagi i wnioski zgłoszone przez członków Kierownictwa Ministerstwa Obrony Narodowej na posiedzeniach w dniach 29.06, 07.07. i 12.11.br.

Ponadto uwzględnia założenia projektów „Założenia Strategii Bezpieczeństwa Zewnętrznego i Obronności Rzeczypospolitej Polskiej” oraz „Programu integracji z organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i modernizacji Sił Zbrojnych RP na lata 1998-2012”. Zawiera także rozwiązania ujęte w „Koncepcji użycia sił zbrojnych w likwidacji skutków klęsk żywiołowych, katastrof i awarii”.

Metodologia wypracowania koncepcji obejmowała przygotowanie „Ogólnych założeń do opracowania koncepcji systemu OT”, tworzących w miarę jednolitą platformę pojęciową dla wszystkich członków Zespołu, oraz wykonanie przez nich ekspertyz i opracowań studyjnych, szczegółowych problemów leżących w sferze działalności Sztabu Generalnego WP i innych instytucji MON oraz dowództw OW. Na dwóch spotkaniach plenarnych rozpatrzono podstawowe kwestie metodologiczne i merytoryczne oraz zapoznano się z opiniami kierownictw Urzędu Szefa Obrony Cywilnej Kraju, KG Policji, KG Państwowej Straży Pożarnej, KG Straży Granicznej i Dowództwa NJW MSWiA.

Przedstawiony materiał ma charakter ogólnodostępny z uwagi na ramowe ujęcie systemu OT, powszechny wymiar tego komponentu obronnego oraz konieczność spełnienia NATO-wskiego standardu, jakim jest „otwarta, ogólnonarodowa debata poprzedzająca wszelkie decyzje dotyczące bezpieczeństwa narodowego i kwestii militarnych”.

Budowa przedmiotowego systemu wymaga jednak poniesienia określonych nakładów finansowych. Szczupłość środków finansowych przeznaczanych na obronę narodową powoduje potrzebę rozłożenia procesu jego tworzenia w dłuższym okresie czasu. Niemniej jednak celowym jest w pierwszej kolejności skupienie wysiłku na rozbudowie zasadniczej części tego systemu, tj. na formowaniu kolejnych jednostek wojsk OT.

Koncepcja składa się z trzech części. W części pierwszej - przedstawiono założenia strategiczne tworzenia systemu OT, w drugiej - zarys systemu OT, a w trzeciej - myśl przewodnią tworzenia systemu OT.

CZĘŚĆ I

ZAŁOŻENIA STRATEGICZNE TWORZENIA SYSTEMU

OBRONY TERYTORIALNEJ

1. PODSTAWY STRATEGICZNE TWORZENIA SYSTEMU OBRONY TERYTORIALNEJ

Strategicznym celem obrony Rzeczypospolitej Polskiej wynikającym z Konstytucji RP, a szczegółowo ujętym w opracowywanej aktualnie „Strategii obrony narodowej Rzeczypospolitej Polskiej” jest zachowanie bezpieczeństwa obywateli oraz niepodległości i nienaruszalności terytorium RP, poprzez:

• zapobieganie zagrożeniom polityczno - militarnym (kryzysowym i wojennym);

• przeciwstawianie się kryzysom;

• odparcie bezpośredniej agresji zbrojnej na Polskę.

Pomni doświadczeń historycznych, zmienności i nieprzewidywalności sytuacji polityczno-wojskowej w otoczeniu Polski mamy, zgodnie z „Koncepcją strategiczną Sojuszu” cz.II, pkt.18, „ ... obowiązek i prawo do suwerennej odpowiedzialności w dziedzinie obrony”.

Zapewnienie trwałości i ciągłości realizacji strategicznego celu obrony Polski oraz zadań obronnych w ramach NATO w zapobieganiu i przeciwdziałaniu zagrożeniom polega na przygotowaniu zawczasu i utrzymywaniu w gotowości obronnej wiarygodnych środków obronnych. Środków, które w świadomości kierownictw polityczno-wojskowych innych państw, uczynią zamiary lub próby naruszenia polskich interesów narodowych i użycie przemocy zbrojnej za nieopłacalne oraz niebezpieczne, z uwagi na znikome prawdopodobieństwo złamania woli obronnej społeczeństwa i władz oraz groźbę poniesienia strat przewyższających ewentualne korzyści z użycia przemocy militarnej.

Kluczowym zagadnieniem polskiej strategii obronnej jest określenie wiarygodnych środków obrony, koniecznych i właściwych dla zapewnienia skutecznej obrony Polski. Chodzi przy tym o takie środki obrony, które zagwarantują skuteczne przeciwstawienie się przewadze potencjału ofensywnego (wojsk operacyjnych) ewentualnych przeciwników nad polskimi wojskami operacyjnymi. Jest to główny odwieczny problem każdego państwa a w szczególności Polski, wynikający z naszego położenia geopolitycznego.

Bogate doświadczenia historyczne, nauka wojenna oraz wnioski ze współczesnych wojen i konfliktów zbrojnych jednoznacznie wskazują, że skuteczna obrona (odstraszanie) przed agresją przeważających sił ofensywnych polega na wykorzystaniu przez broniące się państwo korzyści i atutów strategicznych obrony własnego terytorium. Tak więc państwo, broniące się przed agresją, powinno oprócz wojsk operacyjnych przygotować i wykorzystać do obrony również takie środki obrony, jak:

• wojska obrony terytorialnej;

• walory obronne i przygotowanie obronne własnego terytorium;

• obronnie przygotowane społeczeństwo gotowe do wsparcia sił zbrojnych oraz prowadzenia obrony cywilnej;

• działania nieregularne w masowej skali.

Wojskowa organizacja wymienionych środków obrony na szczeblu terytorialnym (miejscowym) tworzy powszechną Obronę Terytorialną, która wraz z elitarnymi, mobilnymi wojskami operacyjnymi, stanowi siłę obronną państwa (załącznik 1) w odróżnieniu od siły ofensywnej.

Obronny system wojskowy państwa składałby się więc z dwóch różnych co do struktury i działania, ale wzajemnie się uzupełniających i ściśle współdziałających komponentów (części) - wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej.

Powszechnie zorganizowana obrona terytorialna, zwłaszcza w państwie takiej wielkości jak Polska, w sposób oczywisty ogranicza agresorowi możliwości opanowania i okupacji terytorium. Równocześnie poprzez obronę przestrzenną oraz paraliżowanie ruchu i manewru zgrupowań lądowych przeciwnika obrona terytorialna tworzy warunki konieczne i sprzyjające dla rozwinięcia, manewru i uderzenia, bądź obrony wojsk operacyjnych własnych i wzmocnienia NATO na kierunkach wtargnięcia agresora.

Stopniowa budowa obronnego systemu wojskowego stworzy, w świadomości sojuszników z NATO oraz ewentualnych przeciwników, wiarygodny wizerunek zorganizowanego obronnie państwa, wzorem demokracji zachodnich, w tym państw NATO.

1.2. PODSTAWOWE UWARUNKOWANIA TWORZENIA SYSTEMU OBRONY TERYTORIALNEJ

Tworzenie systemu OT jest pochodną polityki bezpieczeństwa państwa, a na jego kształt oraz funkcjonowanie ma wpływ szereg uwarunkowań:

Uwarunkowania polityczno-społeczne

1. Odzyskanie suwerenności powoduje konieczność przyjęcia strategii obronnej i dostosowania do niej charakteru sił zbrojnych poprzez zmniejszenie wojsk operacyjnych oraz budowę drugiego komponentu - powszechnej obrony terytorialnej.

2. Demokratyzacja państwa oznacza uczestnictwo społeczeństwa we wszystkich dziedzinach działalności państwa, stąd też obrona terytorialna umożliwia i wyraża bezpośredni współudział całego społeczeństwa w obronie narodowej.

1. Samorządność terytorialna oznacza przejmowanie przez terenowe organy władzy samorządowej (województwo, powiat - wydzielone miasto, gmina) szerokich kompetencji i odpowiedzialności w sprawowaniu władzy, w tym również w zakresie obrony narodowej. Stąd też udział w powszechnej obronie terytorialnej powinien być usankcjonowaną stosownym aktem normatywno - prawnym jedną z powinności zarówno organów samorządu terytorialnego jak i lokalnych społeczności.

2. Obrona terytorialna wraz z wojskami operacyjnymi powiększy możliwości przygotowania i wykorzystania obywateli do wypełnienia obywatelskiego obowiązku obrony ojczyzny zapisanego w Art. 85 pkt.1. Konstytucji III RP.

Uwarunkowania wojskowe

1. Redukcja (limit CFE) uzbrojenia ofensywnego przyniosła zmniejszenie naszych wojsk operacyjnych o ponad 50 %. Wzmocnienie potencjału obronnego państwa może nastąpić przez stworzenie systemu OT. Obrona terytorialna, wraz ze swoim nielimitowanym uzbrojeniem, wypełni przestrzeń obronną Polski stwarzając wojskom operacyjnym dogodne warunki efektywnego wykorzystania ich zdolności mobilnych i uderzeniowych, a także przyjęcia i działania sił wzmocnienia NATO.

1. Odchodząca w wyniku redukcji wojsk operacyjnych kadra zawodowa i infrastruktura stanowią bazę do tworzenia wojsk OT (tak jak to zrobiono z kadrą i koszarami Brygady Obrony Wybrzeża z Gdańska przekształcając ją w 1 BOT , podobnie z 2 BOT - w Mińsku Mazowieckim i 3 BOT - w Zamościu).

2. Kadra i infrastruktura WSzW stanowi dobrą bazę do stworzenia terytorialnego organu dowodzenia (jak to uczyniono przekształcając szesnaście WSzW w WSzW- RSzW).

1. Dostosowane do potrzeb wojsk operacyjnych możliwości gromadzenia i szkolenia rezerw osobowych powodują, że z ogólnej liczby 250 000 populacji poborowych w skali roku zasadniczą służbę wojskową odbywa tylko 15 %⁵. Utworzenie jednostek OT zwiększy możliwości organizacyjne w zakresie szkolenia i terytorialnego gromadzenia rezerw oraz obronnego przygotowania społeczeństwa.

2. Wzrost znaczenia i skuteczności obronnej działań nieregularnych w masowej skali w obronie państwa (walkach narodowowyzwoleńczych). Przygotowanie Obrony Terytorialnej do prowadzenia działań nieregularnych będzie stanowić skuteczny środek odstraszania i ewentualnej obrony.

Uwarunkowania ekonomiczne

1. Niski poziom nakładów budżetowych na obronę narodową w sposób oczywisty ogranicza możliwości zakupu i eksploatacji bardzo drogich nowoczesnych broni uderzeniowych (samoloty, śmigłowce, broń pancerna). Dlatego też, niezbędnym jest tworzenie nowego komponentu obronnego jakim ma być OT wyposażone w tańsze środki rażenia. Główne uzbrojenie wojsk, obecnie i w przyszłości to, broń strzelecka, środki przeciwpancerne i przeciwlotnicze oraz lekkie moździerze wycofywane z wyposażenia wojsk operacyjnych.

2. Problem wysokich kosztów osobowych (wegetatywnych) armii czynnej można rozwiązać przez tworzenie wysoce rezerwowych wojsk OT.

Zagrożenia pozamilitarne

1. Klęski żywiołowe uznaje się powszechnie za równie groźne jak skutki działań wojennych, a obrona narodowa obejmuje w coraz większym stopniu zdolność prowadzenia działań ratowniczych, również przez siły zbrojne. Doświadczenia, m.in. z ubiegłorocznej powodzi dowiodły jak istotna była rola wojska w działaniach ratowniczych i usuwaniu zniszczeń oraz jak ważne jest przygotowanie systemu wojskowego do tego rodzaju działań.

Tak jak w innych państwach zachodnich jedną z głównych funkcji Obrony Terytorialnej musi być przygotowanie do niezwłocznego, w sytuacji zaistnienia klęski żywiołowej, podjęcia w masowej skali wsparcia władz, służb ratowniczych i społeczeństwa w działaniach ratowniczych i usuwaniu skutków zniszczeń, zatopień itp.

1. Terroryzm polityczny i kryminalny jest uznawany współcześnie za jedno z głównych zagrożeń bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Łatwość przemieszczania się, bezbronność społeczeństwa i infrastruktury wobec zagrożeń w postaci m.in. zdalnych odpalanych ładunków wybuchowych stwarza konieczność wsparcia wojskowego działań czy operacji antyterrorystycznych prowadzonych przez Policję, UOP i Straż Graniczną. Charakter ochronno - obronny tych działań wskazuje na potrzebę przygotowania sił OT do ich realizacji.

Wymagać to będzie uzupełnienia o nowe stosowne zapisy obecnego porozumienia MON - MSWiA w tym zakresie.

Uwarunkowania geograficzne i demograficzne Polski

Przestrzeń obronna Polski, zarówno w wymiarze lądowym, powietrznym, jak i morskim, stanowi jedną z podstawowych kategorii strategicznych, chociaż niedocenianą w naszych rozważaniach obronnych. Jej kapitalne znaczenie w zapewnieniu „niezwyciężalności” państwa podkreślał gen. W. Sikorski.

Obrona Terytorialna ze swej natury „zagospodarowuje” obronnie terytorium skazując na niepowodzenie wszelkie próby jego zajęcia i trwałego okupowania.

1. Warunki terenowe Polski w odniesieniu do współczesnych środków i form walki zbrojnej mają wielkie właściwości obronne. Pokrycie lasami, zadrzewieniami i zabudową blisko 50% powierzchni kraju istotnie ogranicza ewentualnemu agresorowi zastosowanie nowoczesnych środków rozpoznania i rażenia oraz ruchy wojsk. Są natomiast dogodne do prowadzenia działań obronnych, zwłaszcza dla wojsk OT.

2. Liczba ludności (ponad 38 mln.), a w niej przeszkolonych wojskowo mężczyzn (ponad 6 mln.) jest głównym elementem siły obronnej Polski. Warunkiem efektywnego wykorzystania tego potencjału jest powszechny charakter wojskowego przygotowania obywateli przez jednostki wojsk operacyjnych i OT.

1. WYMOGI SYSTEMU OBRONY TERYTORIALNEJ

Realizacja narodowych i sojuszniczych celów oraz zadań obronnych w uwarunkowaniach Polski wymaga spełnienia przez system Obrony Terytorialnej następujących wymogów:

Powszechny charakter

Wyraża się on w maksymalnym przygotowaniu rezerw osobowych i ich efektywnym wykorzystaniu stosownie do zaistniałych zagrożeń pozamilitarnych i militarnych oraz świadczeniu społeczeństwa i podmiotów gospodarczych na rzecz obrony.

Wymaga to utworzenia „sieci” jednostek OT na całym terytorium kraju.

Powiązanie z miejscową społecznością

Wojska OT funkcjonują wśród miejscowych społeczności ściśle współpracując z organami władzy, organizacjami i stowarzyszeniami zarówno w przygotowaniu do obrony militarnej i działań ratowniczych, jak i w przedsięwzięciach ogólnospołecznych, zwłaszcza związanych z wychowaniem patriotyczno-obronnym młodzieży oraz ochroną ludności i środowiska.

Przygotowanie do współuczestniczenia w działaniach

ratowniczo - ochronnych i humanitarnych

Wojska OT, w tym pododdziały ratownictwa, winny być przygotowywane do wsparcia działań ratowniczych organizowanych przez władze lokalne. Sprzęt będący na ich wyposażeniu (obecnie - sprzęt wycofywany z wojsk operacyjnych, w przyszłości - zakupiony, specjalistyczny) umożliwić powinien wykonywanie przewidywanych zadań oraz możliwość współdziałania z cywilnymi formacjami ratowniczymi. Wojska OT, gdy użycie innych sił i środków może okazać się niewystarczające ze względu na rozmiary i charakter klęski lub po wyczerpaniu sił i środków innych podmiotów realizujących zadania ratownicze, powinny uczestniczyć w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej i ich usuwaniu. Użycie jednostek wojskowych w akcjach ratowniczych powinno następować zgodnie z wcześniej opracowanymi planami i przyjętymi ustaleniami lub w systemie nakazowo-alarmowym na rozkaz właściwych dowódców. Każdorazowe użycie sił powinno być uprzedzone prośbą o pomoc złożoną przez stosowne organy władzy administracji państwowej lub samorządowej. Wzywanie do działań ratowniczych oraz koszty z tym związane należałoby ująć w procedury prawne.

Przygotowanie do prowadzenia działań nieregularnych

Struktury organizacyjne oraz uzbrojenie i wyszkolenie wojsk OT powinny zapewnić m.in. niezwłoczne przejście do działań nieregularnych w sytuacji wtargnięcia wojsk przeciwnika i w warunkach ewentualnej okupacji.⁶

Zabezpieczenie i wsparcie działania wojsk operacyjnych

własnych i sojuszniczych

Siły OT zabezpieczają mobilizacyjne i operacyjne rozwinięcie wojsk, stwarzają dogodne warunki do wykorzystania ich mobilności i zdolności uderzeniowej wynikających z ich uzbrojenia i wyposażenia, odciążają wojska operacyjne od wykonywania drugorzędnych zadań /zapewniających swobodę operacyjną/, a także zapewniają współpracę z pozamilitarnymi ogniwami systemu obronności zarówno w strefie bezpośrednich działań bojowych jak i w głębi operacyjnej.

Interoperacyjność z NATO.

Siły OT realizują następujące zadania wynikające ze statusu „ państwa-gospodarza” /HNS/:

• tworzą i utrzymują część potencjału wiarygodnego odstraszania przed użyciem przemocy zbrojnej przeciwko Polsce;

• wspierają własne wojska operacyjne w powstrzymywaniu ofensywy agresora na możliwie najbardziej wysuniętych rubieżach;

• zabezpieczają infrastrukturę dla wojsk NATO poprzez zapewnienie ochrony i obrony rejonów, lotnisk oraz miejsc przejęcia bazowania, a także dróg przegrupowania sił NATO;

• zabezpieczają przegrupowanie i kierowanie ruchem wojsk na wyznaczonych ciągach komunikacyjnych;

• prowadzą rozbudowę inżynieryjną terenu /z wykorzystaniem potencjału układu pozamilitarnego/ dla potrzeb wojsk Sojuszu głównie w głębi operacyjnej i strate-gicznej;

• zapewniają współpracę cywilno-wojskową /CIMIC/ w zakresie współdziałania pomiędzy dowództwami wojskowymi, a pozamilitarnymi ogniwami systemu obronności z zakresu OC /np. ewakuacja ludności, ochrona dóbr kultury, wykorzystanie infrastruktury OC itp./, logistyki /wykorzystanie szpitali, miejscowych środków materiałowych/ utrzymania w technicznej sprawności dróg dowozu i manewru, stacji kolejowych i urządzeń przeładunkowych, a także w innych dziedzinach stosownie do konkretnych potrzeb.

Popularyzacja Obrony Terytorialnej w społeczeństwie

Upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy obronnej w ramach powszechnej edukacji obronnej (szkoła, miejsce pracy - zamieszkania), a także szeroka popularyzacja problematyki obronnej w środkach masowego przekazu pozwoli na bezpośredni udział wszystkich obywateli w tworzeniu i funkcjonowaniu systemu OT.

1. DOKONANIA I SZANSE

W ciągu ubiegłych siedmiu lat w Sztabie Generalnym WP, dowództwach RSZ, zwłaszcza w dowództwach OW i WSzW-RSzW, dokonano wielkiego wysiłku w tworzeniu podstaw OT, które należy wykorzystać w dalszej rozbudowie OT.

W dziedzinie koncepcyjnej:

• opracowano szereg wstępnych koncepcji funkcjonalnych i strukturalnych OT;

• przeprowadzono trzyletni eksperyment tworzenia na bazie wybranych WSzW - Regio-nalnych Sztabów Wojskowych (RSzW);

• określono zasady i procedury funkcjonowania oraz formowania terytorialnych organów dowodzenia szczebla regionalnego (WSzW - RSzW);⁷

• wypracowano taktykę realizacji poszczególnych zadań OT;

• ustalono teoretycznie zasady współdziałania wojsk operacyjnych z wojskami OT i pozamilitarnymi ogniwami systemu obronności.

.

W dziedzinie szkoleniowej:

• przeprowadzono szereg ćwiczeń Obrony Terytorialnej szczebla okręgowego i regionalnego;

• przeszkolono na kursach w AON kadrę dowódczą OT oraz wojsk operacyjnych;

• wprowadzono do programów nauczania w AON i WSO problematykę OT;

• objęto wszystkie przedsięwzięcia szkoleniowe SZ RP problematyką OT.

W dziedzinie organizacyjnej:

• sformowano trzy „pilotażowe” brygady Obrony Terytorialnej (1 BOT - GDAŃSK, 2 BOT - MIŃSK MAZOWIECKI i 3 BOT - ZAMOŚĆ), przejmując część kadry i bazę koszarową po rozwiązywanych jednostkach wojsk operacyjnych i ośrodkach szkolenia;

• przygotowano ośrodki mobilizacyjne dla nowo formowanych BOT i batalionów OT;

• sformowano szesnaście WSzW-RSzW - terytorialnych organów dowodzenia szczebla regionalnego;

• utworzono komórki OT w dowództwach RSZ (oddziały i wydziały)i dowództwach OW (oddziały).

Szansy zbudowania OT należy upatrywać w:

• możliwości częściowego wykorzystania zwalnianej, w wyniku zmniejszania wojsk operacyjnych i ośrodków szkolenia, kadry dowódczej i bazy koszarowej;

• dużym potencjale ludnościowym Polski;

• względnie niskich kosztach tworzenia i funkcjonowania wysoce rezerwowych wojsk OT;

• powstaniu nowej generacji lekkiej broni rakietowej przeciwpancernej i przeciwlotniczej, skutecznej w niszczeniu ofensywnych środków walki (pojazdów pancernych, samolotów i śmigłowców oraz okrętów) po nasyceniu się wojsk operacyjnych;

• konieczności coraz większego przygotowania i wykorzystania wojska do współuczestnictwa w działaniach ratowniczych;

• niekwestionowanej w świecie skuteczności działań nieregularnych prowadzonych w masowej skali;

• konieczności zagospodarowania wojskowego terytorium w celu wypełnienia zadań zabezpieczających dla wojsk NATO w ramach obowiązków „państwa - gospodarza”;

• w procesie demokratyzacji i samorządności terytorialnej, która oznacza także przejmowanie kompetencji i obowiązków obronnych przez szczeble terytorialne państwa.

4. PRZESZKODY I OGRANICZENIA

Dotychczasowe doświadczenia pozwalają określić następujące czynniki opóźniające tworzenie systemu OT:

• niepochlebne opinie o Obronie Terytorialnej Kraju (OTK) funkcjonującej w PRL, w ramach której wojska OTK były wojskami „produkcyjnymi”, do których kierowano „najgorszy” element poborowych;

• syndrom klęski 1939 r., którego pochodną jest brak wiary w siłę obronną Polski wśród części elit politycznych i wojskowych;

• lekceważenie znaczenia czynnika ludzkiego (głównie liczebności) w obronie państwa;

• niepełna wiedza o systemach wojskowych państw demokratycznych, w tym członkach NATO, gdzie OT jest istotnym komponentem systemu wojskowego;

• niewielka wiedza o istocie działań nieregularnych, jako skutecznej formie walki zbrojnej w obronie państw (główne źródło sukcesów obronnych i narodowowyzwoleńczych po II wojnie światowej), czego wyrazem jest stosowany jako synonim działań nieregularnych pejoratywny przymiotnik - „partyzanckość”;

• niewystarczający potencjał naukowo-dydaktyczny w zakresie OT zarówno w AON jak i w WSO.

Do ograniczeń w tworzeniu OT można zaliczyć brak:

• uregulowań prawnych dotyczących całokształtu funkcjonowania OT w zasadniczych aktach dotyczących obronności;

• „gotowego” uzbrojenia i wyposażenia dla wojsk OT (przemysł zbrojeniowy nie produkuje poza bronią strzelecką i rakietą plot „GROM” lekkiej broni);

• wystarczających funduszy na tworzenie i funkcjonowanie OT;

• ustawowych regulacji związanych z użyciem wojska, np. w sytuacjach zagrożeń klęskami żywiołowymi;

• określenia organów właściwych w sprawach obrony terytorialnej, co może być istotnym mankamentem, szczególnie we współpracy z samorządem terytorialnym.

CZĘŚĆ II

SYSTEM OBRONY TERYTORIALNEJ

1. SYSTEM OBRONY TERYTORIALNEJ - POJĘCIE, CELE, FUNKCJE, ZADANIA I OGÓLNA STRUKTURA

Budowany jakościowo nowy system obrony narodowej przewidziany jest do realizacji zadań strategicznych czasu pokoju w ramach strategii prewencyjnej (przeciwdziałanie wszelkim zagrożeniom) oraz jest przygotowywany do stosownego rozwinięcia (w ciągłej gotowości) - zależnie od potrzeb: częściowego lub pełnego - i skutecznego działania w razie zaistnienia sytuacji nadzwyczajnych (kryzysu lub wojny). Bazuje na całym potencjale narodowym Rzeczypospolitej Polskiej i jest ściśle sprzężony z koalicyjnym systemem bezpieczeństwa NATO, zwłaszcza w wymiarze militarnym.

Siły zbrojne (podsystem militarny) stanowią podstawową, wyspecjalizowaną, wojskową organizację państwa powołaną do obrony narodowej. Składają się one z dwóch komponentów:

1. Operacyjnego, centralnie organizowanego i wykorzystywanego dzięki swej mobilności w dowolnym obszarze Polski oraz poza jej granicami. Stanowią go mobilne wojska operacyjne.

2. Terytorialnego, powszechnie organizowanego i wykorzystywanego lokalnie /miejscowo/, tzn. w przywiązaniu do określonej części terytorium.

System Obrony Terytorialnej

Za punkt wyjścia do dalszych rozważań przyjęto, iż obrona terytorialna ⁸ jest jedną z form przygotowania państwa do obrony powszechnej, łączącą na szczeblu lokalnym działania wojsk terytorialnych z wysiłkiem pozamilitarnych ogniw systemu obronności i ogółu społeczeństwa na rzecz obrony militarnej oraz ochrony ludności i środowiska. Obejmuje ona całe terytorium kraju.

Obronę terytorialną tworzą zatem te elementy państwa, które decydują - w każdych warunkach - o jego bezpieczeństwie i muszą działać w określonym systemie współzależności.

System obrony terytorialnej jest to zespół elementów składowych układu obronnego państwa posiadających właściwości aktywnego i pasywnego oddziaływania na agresora na całym jego terytorium.

Winien on obejmować:

1. Organa kierowania i dowodzenia OT.

2. Wojska obrony terytorialnej.

3. Relacje i procedury współpracy i współdziałania terytorialnych organów dowodzenia i wojsk OT z organami administracji, pozamilitarnymi ogniwami systemu obronności i społeczeństwem.

4. Obiekty i urządzenia infrastruktury operacyjnego przygotowania terytorium do obrony utrzymywane lub tworzone w okresie kryzysu i wojny.

5. Obronnie przygotowane społeczeństwo.

Cel systemu Obrony Terytorialnej

Celem systemu Obrony Terytorialnej jest realizacja zadań na rzecz wojsk operacyjnych własnych i NATO oraz prowadzenie na obszarze całego kraju działań ochronno - obronnych i nieregularnych, udziału w działaniach ratowniczych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych, katastrof i awarii, a także patriotycznego i obronnego przygotowania społeczeństwa.

Funkcje i zadania systemu Obrony Terytorialnej

Działalność obronną systemu Obrony Terytorialnej w czasie pokoju, kryzysu i wojny można zawrzeć w czterech funkcjach, a w każdej z nich wyodrębnić szereg zadań (załącznik 2).

Funkcja bojowo-zabezpieczająca - obejmuje działalność w zakresie przygotowania i prowadzenia obrony militarnej we współdziałaniu z wojskami operacyjnymi.

Funkcja koordynacyjna (działań militarnych z niemilitarnymi) - obejmuje działalność terytorialnych organów dowodzenia w zakresie koordynacji działań militarnych z niemilitarnymi.

Funkcja ratunkowo-ochronna i humanitarna - obejmuje przygotowanie i współudział sił OT w ratowaniu ludzi, dobytku i środowiska naturalnego w tym likwidacji skutków klęsk żywiołowych oraz innych zagrożeń.

Funkcja narodowo-państwowo-społecznotwórcza - wyraża się w stałym uczestnictwie OT w życiu społeczności lokalnej, służbie wojskowej obywateli w OT, współpracy z administracją, organizacjami i stowarzyszeniami społecznymi oraz współudział w działaniach ratowniczo-ochronnych i humanitarnych tworząc niezwykle cenne wartości i więzy o charakterze narodowo - państwowo - społecznotwórczym mobilizujące miejscowe społeczności do realizacji wspólnych celów.

1. KIEROWANIE OBRONĄ TERYTORIALNĄ I DOWODZENIE WOJSKAMI OBRONY TERYTORIALNEJ

Zorganizowanie podsystemu kierowania obroną terytorialną - jest przedsięwzięciem głównie organizacyjnym, wymagającym przede wszystkim rozwiązań systemowych i prawnych. Propozycje rozwiązań w tym zakresie zostaną przedstawione w późniejszym terminie.

W ramach tego podsystemu dowodzenie wojskami obrony terytorialnej - realizowane w ramach WSyD SZ RP - będzie przebiegać następująco (załącznik 3):

1. Na szczeblu centralnym celowe jest posiadanie w Sztabie Generalnym WP Zarządu OT. Byłby on organem wykonawczym Szefa Sztabu Generalnego WP w zakresie planowania i koordynacji funkcjonowania elementów systemu OT w systemie obronnym państwa⁹ oraz ich rozwoju, a także szkolenia obronnego zapewniającego sprawność operacyjną całego systemu obrony narodowej.

Zarząd odpowiedzialny byłby za planowanie i koordynację zadań w trzech obszarach odpowiedzialności:

• wsparcie działań wojsk operacyjnych w zakresie wynikającym z możliwości wojsk OT;

• wsparcia „państwa - gospodarza” /HNS/ w zakresie: infrastruktury, łączności, przegrupowania i kontroli ruchu wojsk, zabezpieczenia inżynieryjnego, ochrony przeciwdywersyjnej, ochrony i obrony obiektów, wsparcia logistycznego oraz ochrony środowiska;

• współpracy cywilno-wojskowej obejmującej działania cywilno-wojskowe, planowanie cywilno-wojskowe w sytuacjach kryzysowych /CEP/ oraz wsparcie innych dziedzin /np. likwidacja min i niewybuchów, ochrona środowiska, pomoc logistyczna, planistyczno-operacyjna współpraca z OC/.

2. Na szczeblu dowództw RSZ koniecznym jest utrzymanie istniejącego oddziału OT w DWLąd oraz utworzenie oddziałów OT w WLOP i MW. Oddziały te winny być zdolne do:

• koordynowania całokształtem działalności wojsk obrony terytorialnej;

• kierowania udziałem wojsk w akcjach ratowniczych;

• udziału w planowaniu i kierowaniu operacyjnym rozwinięciem wojsk w ramach jednolitego systemu.

Zasadnym wydaje się także posiadanie w dowództwach RSZ szefów OT.

Dowódcom rodzajów sił zbrojnych jednostki wojsk obrony terytorialnej podlegają:

• w wojskach lądowych - poprzez terytorialne organa dowodzenia;

• we WLOP i MW - poprzez dowódców korpusów i flotylli (odpowiednio).

3. Terytorialnymi organami dowodzenia w Wojskach Lądowych są dowództwa okręgów wojskowych^*/. Dowództwa te odpowiadałyby za:

• planowanie obrony i operacyjnego przygotowania obszaru okręgu, zabezpieczenia przyjęcia i działania wojsk sojuszniczych;

• kierowanie działalnością mobilizacyjno - uzupełnieniową, a także wsparciem logistycznym;

• szkolenie operacyjno-taktyczne i bojowe podległych wojsk oraz za ich gotowość bojową;

• koordynowanie współpracy podległych organów dowodzenia z właściwymi organami administracji terenowej i służbami ratowniczymi w zakresie organizacji i likwidacji skutków sytuacji kryzysowych o charakterze niemilitarnym.

4. Dowództwom OW podlegają WSzW, które są podstawowym ogniwem do realizacji zadań OT w ścisłym współdziałaniu z organami władzy rządowej i samorządowej, zwłaszcza w dziedzinach:

• planowania i organizowania działań ochronno-obronnych na obszarze województwa;

• zapewnienia koordynacji działań pomiędzy wojskami operacyjnymi, obrony terytorialnej i organami układu pozamilitarnego, w tym również w zakresie planowania i przygotowania świadczeń na rzecz sił zbrojnych i obronnego przygotowania obszaru województwa;

• sprawowania funkcji administracji wojskowej;

• planowania i organizowania działań wspomagających władze cywilne w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom niemilitarnym.

2.3. WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ

Trzon systemu obrony terytorialnej stanowią wojska obrony terytorialnej.

Wojska obrony terytorialnej przeznaczone są do wspierania i zapewnienia swobody działania wojsk operacyjnych oraz wykonywania lokalnych zadań obronnych w ścisłym współdziałaniu z pozamilitarnymi ogniwami struktury państwowej z wykorzystaniem do tego miejscowych zasobów materiałowych oraz rezerw osobowych przygotowanych do prowadzenia działań bojowych w stałych rejonach odpowiedzialności.

Stanowią one składnik sił zbrojnych o ograniczonej taktycznej mobilności, przygotowane do prowadzenia, we współdziałaniu z wojskami operacyjnymi lub samodzielnie, regularnych i nieregularnych działań bojowych oraz wspierania lokalnych sił w akcjach ratunkowych zarówno w czasie pokoju, jak i wojny.

Siła obronna wojsk OT wynika ze znajomości i przygotowania terenu, oparcia w lokalnych społecznościach, obrony swojego rejonu odpowiedzialności oraz zdolności prowadzenia działań nieregularnych w masowej skali.

Stanowiąc terytorialny komponent sił zbrojnych, już w czasie pokoju przygotowują wyznaczone stałe rejony odpowiedzialności do działania zarówno w kryzysie, jak i podczas wojny czy też ewentualnej okupacji.

Zadania wojsk obrony terytorialnej obejmują (załącznik 4):

1. W czasie pokoju:

• planowanie przygotowania swoich rejonów odpowiedzialności;

• przygotowanie i utrzymywanie systemów ochrony i obrony obiektów oraz kierowania ruchem wojsk;

• szkolenie żołnierzy zasadniczej służby wojskowej i rezerw osobowych na potrzeby sił zbrojnych;

• przygotowanie do działań ratowniczo-ochronnych i humanitarnych na rzecz miejscowej społeczności i środowiska oraz udział w likwidacji skutków klęsk żywiołowych.

B. W czasie kryzysu, czyli pośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa:

• prowadzenie rozpoznania terytorialnego;

• ochronę i obronę ważnych obiektów na kierunku (w rejonie) zagrożenia;

• uczestniczenie:

• w wojskowym izolowaniu obszaru objętego konfliktem (źródła zagrożeń kryzysowych);

• w zabezpieczeniu mobilizacyjnego i operacyjnego rozwinięcia wojsk operacyjnych;

• w zabezpieczeniu przyjęcia i działania wojsk NATO;

• w przeciwdziałaniu militarnym i pozamilitarnym zagrożeniom kryzysowym;

• w inżynieryjnej rozbudowie terenu w ramach operacyjnego przygotowania kraju (z wykorzystaniem pozamilitarnych ogniw systemu obronności);

• w działaniach ratowniczych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych.

3. W czasie wojny:

1. w razie koalicyjnej wojny obronnej na terenie Polski:

• uczestniczenie w działaniach obronnych i realizowanie zadań na rzecz wojsk operacyjnych (m.in. rozbudowa inżynieryjna terenu, ochrona transportów);

• prowadzenie obrony na drugorzędnych kierunkach uderzeń przeciwnika, w tym w górach i w obronie wybrzeża morskiego;

• prowadzenie działań przeciwdywersyjnych i przeciwdesantowych;

• ochronę i obronę oraz zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania różnych obiektów infrastruktury obronnej na obszarze kraju;

• dezorganizowanie operacji przeciwnika poprzez prowadzenie działań nieregularnych na tyłach i w ugrupowaniu jego wojsk (w tym w ramach funkcjonowania i walki czynnej struktur państwa podziemnego na terytoriach czasowo okupowanych przez agresora);

• kierowanie ruchem wojsk;

2. w razie wojny koalicyjnej poza terytorium Polski:

• udział w militarnej osłonie strategicznej własnego terytorium.

• wszechstronne wsparcie i zabezpieczenie działań wydzielonych zgrupowań wojsk operacyjnych przewidzianych do zadań poza terytorium Polski;

• ochronę i obronę oraz zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania różnych obiektów infrastruktury obronnej na obszarze kraju;

• prowadzenie działań przeciwdywersyjnych i przeciwdesantowych na terenie kraju;

- udział w działaniach ratowniczych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych.

Liczebność i skład wojsk obrony terytorialnej

Do 2012r., przewiduje się zwiększenie liczebności wojsk obrony terytorialnej na czas „P” do około 10 tys. i na czas „W” - do około 120 tysięcy/. Ilości te wynikają z przewidywanych do tego roku możliwości finansowych, a nie z potrzeb. Należy się tym samym liczyć, iż w miarę zwiększania nakładów budżetowych liczebność wojsk OT będzie systematycznie rosła.

Z potrzeb i specyfiki proponowanych zadań wojsk obrony terytorialnej wynika, że w ich składzie bojowym powinny występować następujące grupy jednostek:

• ogólnego przeznaczenia - zorganizowane w brygady (w tym górskie i obrony wybrzeża) oraz bataliony. Brygady OT w czasie „P” miałyby charakter jednostek szkolno-ratowniczych.;

• zabezpieczających, a w tym:

• dowodzenia;

• regulacji ruchu;

• ratownictwa inżynieryjnego;

• obserwacji brzegowej.

• ochrony i obrony obiektów.

Kierunki rozwoju wojsk obrony terytorialnej:

Z zakresu przewidywanych dla wojsk obrony terytorialnej zadań wynikają następujące kierunki ich rozwoju:

• rozbudowa jednostek OT zdolnych do realizacji narodowych i sojuszniczych zadań obronnych, w tym ratowniczych i likwidacji skutków klęsk żywiołowych;;

• dostosowanie systemu szkolenia, procedur dowodzenia i gotowości bojowej do standardów obowiązujących w NATO;

• dostosowanie uzbrojenia i sprzętu wojskowego odpowiednio do zadań wojsk OT;

• wdrożenie w wojskach OT systemu szkolenia uwzględniającego krótkoterminową zasadniczą służbę wojskową.

2.4. KOORDYNACJA DZIAŁAŃ OBRONY TERYTORIALNEJ

Z MILITARNYMI OGNIWAMI SYSTEMU OBRONY NARODOWEJ

Koordynacja działań układu militarnego z pozamilitarnymi ogniwami, to całokształt przedsięwzięć planistyczno-organizacyjnych i technicznych realizowanych przez organa dowodzenia sił zbrojnych i kierowania pozamilitarnymi ogniwami systemu obronności, obejmujących uzgadnianie wysiłków elementów systemu obronnego w celu realizacji wspólnych zadań.

Funkcja ta powinna być realizowana głównie przez organa dowodzenia OT zwłaszcza w zakresie wykorzystania potencjału obronnego ogniw pozamilitarnych podległych administracji rządowej i samorządowej na rzecz sił zbrojnych, w tym NATO oraz działań sił zbrojnych na korzyść administracji rządowej, samorządowej i społeczeństwa.

Zarząd OT SG WP w ramach współpracy cywilno-wojskowej winien zapewnić koordynację działań pomiędzy siłami zbrojnymi /w tym sojuszniczymi/ a ministerstwami i urzędami centralnymi.

Dowództwa OW zapewniałyby koordynację działań wojsk operacyjnych z wojskami OT i ogniwami gospodarczo-obronnymi o strukturze ponadwojewódzkiej /np. DOKP/.

WSzW koordynowałyby działania pomiędzy jednostkami wojskowymi a ogniwami pozamilitarnymi tych szczebli.

2.5. UTRZYMANIE I ROZBUDOWA INFRASTRUKTURY OPERACYJNEGO PRZYGOTOWANIA OBSZARU KRAJU

Operacyjne przygotowanie obszaru kraju jest podstawowym elementem infrastruktury obronnej państwa służącej siłom zbrojnym do szybkiego zorganizowania i prowadzenia działań bojowych. Właściwe przygotowanie i wykorzystanie terenu zwielokrotnia siłę bojową broniących się wojsk własnych, paraliżuje zdolności manewrowe (ofensywne) wojsk agresora. Umiejętne wykorzystanie walorów obronnych i manewrowych własnego obszaru, do którego ze swej natury OT jest przywiązana, umożliwi obniżenie kosztów obrony i utrzymania ważnych obiektów, będzie czynnikiem decydującym o wykonaniu zadań.

Sferą szczególnego zainteresowania nadal pozostanie gospodarczy rozwój obszarów i regionów. Wynikać to będzie z naturalnej potrzeby wykorzystania obiektów komunikacyjnych, przemysłowych, logistycznych i łączności do zadań obronnych. Właściwe organy systemu OT również powinny mieć wpływ na planowanie rozmieszczenia tych obiektów, aby móc spełniać konieczne wymogi operacyjnego i logistycznego zabezpieczenia wojsk operacyjnych RP i NATO (dyslokowanych na terenie Polski). Stąd też modernizacja i utrzymanie wytypowanych obiektów na określonym poziomie techniczno-użytkowym powinno być jednym z pierwszoplanowych zadań OT.

Skuteczność realizacji przewidywanych zadań z zakresu operacyjnego przygotowania terytorium do obrony zależy w znacznym stopniu od organów administracji rządowej i samorządowej. Znajomość terenu i infrastruktury „cywilnej” w systemie militarnej obrony administrowanego obszaru kraju odgrywa kluczową rolę w planowaniu rozwoju i podejmowaniu oraz wydawaniu administracyjnych decyzji budowlanych. Wpływ organów kierowania i dowodzenia OT na proces planowania i realizacji programów przestrzennego zagospodarowania powinien być decydujący i wyrażać się, m.in. uwzględnianiem wojskowych norm inwestycyjnych; przygotowywaniem dróg manewru (objazdu); zapasowych łączy telekomunikacyjnych; rejonów do budowy przepraw i mostów; składnic i magazynów wykorzystywanych podczas pokoju na użytek miejscowych środowisk. W czasie kryzysu i wojny potencjał ten może być wykorzystany do zabezpieczenia komunikacyjnego wojsk po drogach i w czasie przekraczania przeszkód wodnych oraz świadczenia usług logistycznych.

Niezwykle istotnym zadaniem będzie przygotowanie jednostek (pododdziałów) OT do budowy i utrzymania: polowych urządzeń fortyfikacyjnych; zapór inżynieryjnych; rozbudowy inżynieryjnej rubieży obronnych dla wojsk własnych i sojuszniczych; obiektów pozornych oraz operacyjnego i bezpośredniego maskowania. Umiejętności te, rozsądnie połączone z wykorzystaniem naturalnych właściwości terenu oraz gospodarczej infrastruktury, powinny zapewniać wojskom OT zdolność długotrwałego prowadzenia samodzielnych działań ochronno-obronnych, przeciwdesantowych i przeciwdywersyjnych.

CZĘŚĆ III

MYŚL PRZEWODNIA TWORZENIA SYSTEMU OBRONY TERYTORIALNEJ

3.1. OGÓLNY ZAMIAR TWORZENIA SYSTEMU OBRONY TERYTORIALNEJ

Wykorzystując dotychczasowe dokonania i doświadczenia własne oraz innych państw - zwłaszcza NATO - sprzyjające uwarunkowania polityczne, demograficzne, geograficzne, organizacyjne, technologiczne oraz ekonomiczne można zbudować w latach 1998-2012 zasadnicze zręby systemu OT wprowadzając RP w XXI wiek ze skuteczną, wiarygodną dla sojuszników i ewentualnych przeciwników narodową siłą obronną.

Celem tworzenia systemu obrony terytorialnej jest także zbudowanie powszechnej organizacji wojskowej, stwarzającej konieczne i sprzyjające warunki do rozwinięcia, manewru i prowadzenia działań bojowych przez własne wojska operacyjne i NATO, w ramach spełniania roli „państwa-gospodarza”.

Budowa systemu OT nada polskim siłom zbrojnym między innymi obronny charakter, podobnie jak w innych państwach NATO. Umożliwi poborowym i rezerwistom wykonywanie konstytucyjnego obowiązku służby wojskowej możliwie najbliżej swojego miejsca zamieszkania oraz przygotowanie się do zwalczania klęsk żywiołowych wspólnie z innymi organami układu pozamilitarnego. W swej istocie i naturze urzeczywistni obronne przygotowanie społeczeństwa.

Nowe myślenie o obronie terytorialnej sprowadzić należy do rozważnego skojarzenia obowiązku odbywania służby wojskowej z osobistym przeświadczeniem o jego zasadności i obronnej konieczności (przydatności) - ukształtowanym między innymi przez rodzinną tradycję i proces dydaktyczno-wychowawczy szkoły.

3.2. PODSTAWOWE PRZEDSIĘWZIĘCIA W ZAKRESIE TWORZENIA

SYSTEMU OBRONY TERYTORIALNEJ

W LATACH 1998-2012

Tworzenie systemu obrony terytorialnej zakłada się przeprowadzić w dwóch etapach:

1. do końca 2003 roku - stworzenie warunków organizacyjno-prawnych do budowy systemu obrony terytorialnej, a w nim:

• Weryfikacja zasad organizacji i funkcjonowania systemów ochrony i obrony obiektów oraz kierowania ruchem wojsk (na czas „P” i „W”) przy uwzględnieniu standardów NATO;

• Przygotowanie systemu OT do realizacji zadania „państwa - gospodarza”, zadeklarowanego w „Celach Sił Zbrojnych RP”;

• Intensyfikacja formowania we wszystkich rodzajach sił zbrojnych jednostek wojsk Obrony Terytorialnej.

Na koniec etapu liczebność wojsk OT powinna osiągnąć na czas „P” - ok. 9 500 i na czas „W”- ok. 72 000 żołnierzy.

II. do 2012 roku - uzyskanie zdolności funkcjonowania systemu obrony terytorialnej a w nim:

• tworzenie kolejnych jednostek wojsk OT - w miarę możliwości wyposażania ich w sprzęt wycofywany z wojsk operacyjnych;

• uzyskanie pełnej zdolności sił systemu OT do realizacji zadań „państwa-gospodarza”;

• doskonalenie systemu dowodzenia, struktur organizacyjnych oraz zasad użycia sił OT, zwłaszcza jednostek typu ratowniczego;

• zgrywanie wojsk obrony terytorialnej z wojskami operacyjnymi oraz pozamilitarnymi ogniwami systemu obronności w wykonywaniu zadań wynikających ze strategicznej koncepcji obrony państwa.

Na koniec etapu liczebność wojsk OT powinna osiągnąć na czas „P” - ok. 10 000 i na czas „W”- ok. 120 000 żołnierzy.

1. KOSZTY TWORZENIA WOJSK OBRONY TERYTORIALNEJ

1. Według wstępnych kalkulacji struktura wydatków związana z tworzeniem i funkcjonowaniem wojsk OT kształtowałaby się następująco:

1. roczne funkcjonowanie organów kierowania i dowodzenia obroną terytorialną - ok. 100 mln zł;

2. szkolenie wojsk OT (wraz z żołnierzami rezerwy), docelowo w skali roku - od ok.2,5 mln zł w 1999 r. do 13,2 w 2012 r.;

3. utrzymanie jednostek wojsk OT w 2012 r. - około 150 mln zł w roku ¹⁵;

4. utrzymania wart cywilnych w skali roku, jako elementu wojsk OT, przyjęto w kwocie ok. 250 mln zł w kolejnych latach na podstawie wydatków poniesionych z tego tytułu w 1997r.

2. W strukturze wydatków nie uwzględniono kosztów wyposażenia jednostek w uzbrojenie i sprzęt wojskowy określony w etacie, gdyż założono, że sprzęt ten będzie pozyskany z jednostek operacyjnych .

3. Udział wydatków na obronę terytorialną w ramach budżetu MON kształtowałby się na poziomie od 3,5% w 1999 r. do 3,0% w 2012r.

3. DOSTOSOWANIE STANU PRAWNEGO DO

PROPONOWANYCH ROZWIĄZAŃ

Nie wszystkie zaproponowane zmiany w odniesieniu do systemu obrony terytorialnej mają umocowania ustawowe. Dlatego koniecznością jest zapewnienie roli i miejsca tego systemu w aktach normatywnych najwyższej, po Konstytucji, rangi.

Wynika to przede wszystkim z okoliczności, że organy kierowania Obroną Terytorialną i dowodzenia wojskami OT będą ściśle współpracowały z organami samorządowymi oraz będą w dużej mierze funkcjonowały na ich rzecz, a zatem struktura OT powinna być powszechnie znana i prawnie określona.

Zasadnicze znaczenie ma w tym przypadku również i to, że jednostki obrony terytorialnej - według założeń - będą współdziałały z organami pozamilitarnych ogniw systemu obronności (np. Policją, Państwową Strażą Pożarną) oraz będą wykonywały zadania ratunkowo - ochronne w sytuacjach klęsk żywiołowych i innych zagrożeń. Wymaga to ustawowego wyposażenia ich w określone kompetencje i uprawnienia, a w konsekwencji - wskazania organów OT, którym będą one przysługiwały.

Rozwiązania dotyczące usytuowania organów obrony terytorialnej mogłyby nastąpić w drodze nowelizacji ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej lub zawarte w projekcie ustawy o obowiązku wojskowym i niektórych innych powinnościach obronnych.

Brak ¹⁶/ jasnych regulacji ustawowych utrudnia użycie wojska w przypadkach zagrożenia klęskami żywiołowymi, rodzi też określone konsekwencje w sferze podejmowania decyzji o użyciu jednostek wojskowych czy też pododdziałów. Powstaje także pytanie o zasady i tryb refundacji wojsku nakładów poniesionych w związku z udziałem w akcjach ratowniczych. Kwestie te, mogłyby być rozstrzygnięte w ustawach o stanach nadzwyczajnych.

Propozycje zmian w aktach prawnych zawarto w załączniku do Koncepcji (załącznik 5). Obejmują tylko te akty powszechnie obowiązujące co do których wnioskodawcą może być Minister Obrony Narodowej. Pominięto całkowicie grupę aktów normatywnych o charakterze prawa wewnętrznego (zarządzenia, rozkazy, instrukcje itp.). Ich dalszy byt bowiem i tak uzależniony jest od przyjęcia generalnych rozwiązań w aktach wyższego rzędu (ustawach, rozporządzeniach).

*

* *

Przedstawiona „Koncepcja...” nie obejmuje wszystkich problemów odnoszących się do systemu obrony terytorialnej. Jej celem jest wytyczenie głównych kierunków budowy tego systemu. Położenie akcentu na wojska obrony terytorialnej oznaczało świadome i zamierzone zawężenie działań wobec całości systemu. Nie oznacza to, że inne elementy systemu są traktowane jako drugoplanowe. Wręcz przeciwnie, powodzenie „Koncepcji...” będzie w dużej mierze zależeć od umiejętnego ich kształtowania zwłaszcza w sferze pozamilitarnej.

Ocenia się, że osiągnięcie gotowości systemu do funkcjonowania będzie uzależnione od dostępności uzbrojenia i sprzętu wojskowego, wielkości nakładów finansowych przeznaczonych na ten cel oraz utworzenia instytucji w pełni odpowiedzialnej za ten system. Priorytetowo należałoby jednakże traktować przygotowanie systemu OT do spełniania funkcji Państwa-Gospodarza oraz formowania jednostek przeznaczonych do działań ratowniczych i likwidacji skutków klęsk żywiołowych, a także na tzw. „ścianie wschodniej”.

Przedmiotową „Koncepcję...” należy traktować jako otwartą na korekty i propozycje nowych rozwiązań, które mogą wyniknąć już po przyjęciu Polski do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Jednocześnie stanowi ona podstawę do opracowania przez Sztab Generalny WP szczegółowego „Planu rozwoju Wojsk Obrony Terytorialnej na lata 1999-2003”.

SEKRETARZ ZESPOŁU
DO OPRACOWANIA KONCEPCJI ROZWOJU OT

gen. bryg. January KOMAŃSKI

SZEF ZARZĄDU OBRONY TERYTORIALNEJ
SZTABU GENERALNEGO WP

Z wystąpienia R.E.HUNTERA, ambasadora USA przy NATO, na konferencji „Etyka w polityce”, która odbyła się w 1997 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim.

„W strategii nie należy wybierać za punkt wyjścia, tego co jest możliwe, ale szukać tego, co jest konieczne i starać się to osiągnąć” [w:] A.Beaufre „Wstęp do strategii. Odstraszanie i strategia”, Warszawa 1966, s.169

Dyrektywa prakseologiczna „działać ... to zmierzać do określonego celu w danych warunkach przy pomocy właściwych środków”[w:] T.Kotarbiński „Traktat o dobrej robocie”, Wrocław 1975, s.19

Por. Księga VI, rozdział VI Zakres środków obrony (państwa - przyp.aut.), C.v.Clausewitz, „O wojnie”, Lublin 1995, s.443

⁵ Np. w RFN zasadniczą służbę wojskową odbywa 75% poborowych.

⁶ Prof. Z. Brzeziński w swej koncepcji obrony Polski zakłada, że „armia terytorialna” nie tylko będzie bronić swojego rejonu czy swojego miasta przed zajęciem go przez nieprzyjaciela, ale będzie mu zadawać ciosy, nękać go i wyrządzać straty w wypadku okupacji” we „Wprost” z 19.07.1998 r.

⁷ Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP nr 045/Org. z 1995 r. w sprawie zadań i funkcjonowania WSzW-RSzW.

⁸ Por.: Najnowsza amerykańska encyklopedia „International Military and Defense Encyclopaedia”, Washington 1993, t.2, s.2217-18 zawiera zwięzłą definicję: „Obrona terytorialna - komponent nowoczesnej struktury militarnej, którego powiązanie z systemem niemilitarnym w decydujący sposób wpływa na skuteczność obrony narodowej”.

⁹ W państwach NATO z reguły funkcjonuje na szczeblu centralnym wyodrębniony organ kierowania OT.

Przykładowo: w USA - Biuro Gwardii Narodowej podlegające Sekretarzowi Obrony za pośrednictwem Szefa Kolegium Połączonych Sztabów. We Francji - Międzyministerialna Komisja Obrony Terytorium Kraju w Sekretariacie Generalnym Obrony Narodowej oraz Inspekcja obrony operacyjnej terytorium w Sztabie sił zbrojnych. W Belgii - Dowództwo OT wchodzi w skład Kolegium Szefów, o randze wyższej niż szefowie rodzajów sił zbrojnych, gdyż posiada pełną samodzielność /w tym budżetową/, w Czechach - Dowództwo OT.

^*/ do czasu podjęcia decyzji co do ich funkcjonowania.

/określona liczebność dotyczy Wojsk Lądowych. W MW i WLOP liczebność wojsk OT określona zostanie przez dowódców tychże RSZ z ich limitu.

¹⁵ w 1998 r. Wydatki kształtowały się na poziomie ok. 31 mln.- zł.

¹⁶ Dekret z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych oraz wydane na jego podstawie akty wykonawcze nie stanowią obecnie dostatecznej podstawy prawnej do udziału wojska w realizacji tych zadań.

18

---