Uniwersytet Rzeszowski Wydział Prawa i Administracji II rok, studia stacjonarne Rok akademicki: 2011/2012

Rzeszów, dnia 13.12.2011 r.

Temat pracy:

Różnice w obrębie ustaw zasadniczych,

a także organów władzy ustawodawczej

Słowacji i Polski.

Opracował:

Monika Czech

Nr albumu:

64105

W przygotowanym przeze mnie wypracowaniu chciałabym przedstawić bardzo ogólną charakterystykę Konstytucji oraz władzy ustawodawczej na Słowacji i w Polsce. Postaram się wyszczególnić różnice w obu ustrojach. Na początek kilka słów na temat ustaw zasadniczych, na których opierają się na zasady organizacji najważniejszych organów, nie tylko legislatywy.

I Konstytucja:

1. Konstytucja Republiki Słowacji z dnia 1.09.1992 r.

My, Naród Słowacki, pomni na polityczne i kulturalne dziedzictwo swoich przodków i na stuletnie doświadczenie w walce o byt narodowy i własną państwowość, państwowość poczuciu cyrylo-metodyckiego dziedzictwa duchowego i historycznej spuścizny Wielkich Moraw […] my, obywatele Republiki Słowackiej, uchwalamy za pośrednictwem swoich

przedstawicieli tę oto Konstytucję.

• Składa się ze wstępu oraz 156 artykułów zawartych w dziewięciu rozdziałach.
  We wstępie wyłożona jest geneza państwowości oraz wola utworzenia demokratycznej formy rządów. Interesujące jest zróżnicowanie podmiotu władzy na „Naród słowacki” oraz „obywateli państwa należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych żyjących na terytorium Republiki Słowackiej”.
    
  Rozdziały:
  • I - poświęcony zasadom naczelnym: suwerenności, państwu prawa, wolności, demokracji przedstawicielskiej
  • II - podstawowe prawa i wolności
  • III- dot. gospodarki oraz Najwyższego Urzędu Kontroli
  • IV - samorząd terytorialny
  • V - władza ustawodawcza
  • VI- władza wykonawcza
  • VII- władza sądownicza
  • VIII - prokuratura

Zasady umieszczone w konstytucji stanowią klasyczny katalog fundamentalnych reguł państwa demokratycznego, na czele z prawami i wolnościami jednostki oraz ich gwarancjami. Funkcje naczelnych organów państwowych uregulowane zostały zgodnie z zasadą podziału władzy, a relacje pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą oparto na podstawach systemu parlamentarnego. Zakres i sposób regulacji konstytucyjnych uległ dużym zmianom w latach 1992-2001. (Nowelizacje weszły w życie z dniem 1.01.2002).

Utrzymano dotychczasową liczbę artykułów, nadając im jednak rozbudowaną postać. Jednym z celów było dokonanie dostosowanie prawa wewnętrznego do międzynarodowego w związku z przystąpieniem Słowacji do UE.
Pewną słabością konstytucji jest tryb jej zmiany, ponieważ wystarczy do tego liczba 3/5 wszystkich posłów, czyli jedynie 90 głosów. W drodze referendum potwierdza się ustawę konstytucyjną o wstąpieniu do związku państwowego albo o wystąpieniu z tego związku.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polski z 2.04.1997 r.

Polska Konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku została zatwierdzona w referendum konstytucyjnym, a w życie weszła 17 października 1997. Do tej pory Konstytucja została znowelizowana dwukrotnie - w 2006 w związku z wprowadzeniem w Polsce procedury Europejskiego Nakazu Aresztowania oraz w 2009 - ograniczono wówczas możliwość kandydowania do Sejmu i Senatu wobec osób skazanych prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.

Konstytucja składa się z preambuły i 243 artykułów zawartych w 13 rozdziałach. Zostały one ujęte w następującej strukturze:

• Rzeczpospolita

• Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

• Źródła prawa

• Sejm i Senat

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

• Rada Ministrów i administracja rządowa

• Samorząd terytorialny

• Sądy i trybunały

• Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

• Finanse publiczne

• Stany nadzwyczajne

• Zmiana Konstytucji

• Przepisy przejściowe i końcowe

Do podstawowych zasad polskiej Konstytucji zalicza się:

• zasadę demokratycznego państwa prawnego;

• zasadę suwerenności narodu;

• zasadę niepodległości i suwerenności państwa;

• zasadę legalizmu;

• zasadę podziału władzy;

• zasadę pluralizmu politycznego;

• zasadę społeczeństwa obywatelskiego;

• zasadę społecznej gospodarki rynkowej;

• zasadę przyrodzonej godności człowieka.

Procedurę zmiany Konstytucji określa Rozdział XII. Projekt ustawy nowelizującej ustawę zasadniczą przedłożyć mogą:

• 1/5 ustawowej liczby posłów;

• Senat;

• Prezydent Rzeczypospolitej.

Aby zmiana weszła w życie stosowną uchwałę muszą przyjąć obie izby parlamentu - Sejm większością 2/3 głosów w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat większością bezwzględną w obecności minimum połowy ustawowej liczby senatorów. Następnie uchwaloną ustawę podpisuje Prezydent Rzeczypospolitej i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw. W przypadku zmian artykułów z rozdziałów I, II lub XII, podmioty mające inicjatywę w przypadku zmiany Konstytucji, mają prawo wystąpić z żądaniem przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Akceptacja zmian wymaga większości głosów za i nie jest obarczona wymogiem progu frekwencji.

II Władza Ustawodawcza

System organów państwowych na Słowacji

System jest poddany rygorom dwóch wiodących reguł ustrojowych, a mianowicie podziału władzy oraz parlamentarnej formy rządów. Pierwsza z nich ma charakter subsydiarny wobec drugiej. Początkowo sfery podziału kompetencji i wzajemnych relacji parlamentu, prezydenta, rządu, sądownictwa były niejasne. Zmiany konstytucji z 1999 i 2001 przyniosły istotny postęp na drodze do stabilności ustroju demokratycznego Słowacji.

Parlament

Słowacja ma jednoizbowy parlament noszący nazwę Rady Narodowej Republiki Słowackiej.
W skład rady Narodowej wchodzi 150 posłów (4-letnia kadencja) wybieranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach.  Istnieją klauzule zaporowe prawa wyborczego:

5 proc. dla pojedynczych partii oraz ruchów politycznych, 7 proc. dla koalicji założonych z dwóch lub trzech partii oraz 10 proc. dla koalicji czterech lub więcej partii. W wypadku nie przekroczenia progów Komisja Wyborcza obniża je do odpowiednio: 4 proc., 5 proc. i 8 proc.

Kluby poselskie nie mogą liczyć mniej niż 8 członków (art. 64 Regulaminu Rady Narodowej), dopuszczalne jest ich łączenie i dzielenie. Przedstawiciele klubów delegują 
swoich przedstawicieli do Gremium Poselskiego (ciało opiniodawcze).

Kompetencje parlamentu można scharakteryzować jako rozległe, zwłaszcza w zakresie legislacji. Zakres ustawodawstwa jest konstytucyjnie nieograniczony i obejmuje m.in.: uchwalanie ustaw, rozpatrywanie ważniejszych umów międzynarodowych.

W ramach funkcji kontrolnej i kreacyjnej Rady Narodowej możemy wyróżnić w pierwszym rzędzie rozpatrywanie Deklaracji programowej rządu- opierając się na niej kontroluje ona pracę rządu. Uprawnienia kontrolne przysługują całej izbie, komisjom parlamentarnym i poszczególnym posłom. Innymi środkami kontrolnymi są interpelacje poselskie oraz tzw. „Czas pytań”. Niezadowalająca odpowiedź na interpelację posła może prowadzić do debaty plenarnej oraz podjęcia przez całą izbę rezolucji. Podmiotami interpelacji są: rząd, członkowie rządu, centralne organy rządowe, natomiast „Czas pytań”, który jest obligatoryjnym elementem porządku posiedzeń Rady Narodowej, pozwala na zadawanie pytań także prokuratorowi generalnemu i przewodniczącemu NUKu.
Kompetencje
Rada Narodowa jest to jedyny organ w państwie pełniący funkcje ustrojodawcze i ustawodawcze. RN tworzą posłowie którzy wchodzą w skład komitetów. RN posiada funkcję kontrolna i kreacyjną. Jego pozycja w systemie politycznym Słowacji jest dominująca. Ma bardzo szerokie uprawnienia:
· Uchwala i zmienia konstytucje oraz ustawy konstytucyjne -wymóg uzyskania 3/5 głosów wszystkich posłów
· Zakres ustawodawstwa RN jest konstytucyjnie nieograniczony i obejmuje rozpatrywanie (przed ratyfikacją) ważniejszych umów międzynarodowych
· Rada Narodowa swoją uchwałą może zawiesić sesję
· W okresie zawieszenia sesji przewodniczący RN może zwołać posiedzenie przed terminem zwłaszcza gdy zażąda tego rząd , albo co najmniej 1/5 posłów.
· Decyduje o wnioskach w sprawie referendum
· Wyraża zgody na umowy międzynarodowe o charakterze wojskowym
· Na umowy międzynarodowe , na podstawie których powstaje członkostwo Republiki Słowackiej w umowach międzynarodowych
· Na gospodarcze umowy międzynarodowe o charakterze powszechnym
· Tworzenie ustaw ministerstw i innych organów administracji państwowej
· Rozpatrywanie deklaracji rządu,
· Kontrola rządu
· Rozpatrywanie wniosków o wotum zaufania dla rządu i jego członków-na wniosek 1/5 posłów (dla wyrażenia wotum nieufności jest potrzebna zgoda ponad połowy posłów)
· Rozpatrywanie podstawowych problemów polityki wewnętrznej
· Wybieranie i odwoływanie przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Najwyższego Urzędu Kontroli Republiki Słowackiej
· Uchwalenie wypowiedzenia wojny, oraz o zawarciu pokoju po zakończeniu wojny
· Wyraża zgodę na wysłanie sił zbrojnych poza terytorium, oraz wyraża zgodę na obecność obcych sił zbrojnych na terenie Republiki.
· Odwołuje prezydenta
· Uchwala budżet
· Wybiera 3 Sędziów Rady Sądownictwa
Kompetencje Przewodniczącego Rady
Przewodniczącego rady wybiera i odwołuje Rada Narodowa w tajnym głosowaniu, większością ponad połowy wszystkich posłów. Przewodniczący jest odpowiedzialny tylko przed Radą Narodową. Przewodniczący pełni swoją funkcje nawet po upływie kadencji do czasu wyboru następnego przewodniczącego. Przewodniczącego RN zastępują wiceprzewodniczący wybierani i odwoływani w tajnym głosowaniu, większością ponad połowy wszystkich posłów.

Kompetencje:
· Zwołuje i kieruje posiedzeniem Rady Narodowej
· Podpisuje Konstytucje , ustawy konstytucyjne i ustawy
· Przyjmuje ślubowanie od posłów RN
· Zarządza wybory do RN i wybory organów samorządu terytorialnego
· Zarządza głosowanie ludowe w sprawie odwołania prezydenta
· Kierują i organizują działalność Rady Narodowej

Posiedzenia- Konstytuujące posiedzenie RN zwołuje Prezydent w term.30 dni od ogłoszenia wyników wyborów, jeżeli tego nie zrobi to Rada zrobi to sama. Posiedzenie zwołuje przewodniczący , jest ono jawne. Jawność posiedzenia może zostać uchylona w przypadkach określonych w ustawie lub gdy RN tak postanowi większością 3/5 wszystkich posłów. RN podejmuje uchwały gdy jest obecna ponad połowa wszystkich posłów.

Projekt Ustawy-jest zgłaszany przez komisję RN, posła i rząd .Jeżeli prezydent zwróci ustawę z uwagami to RN ponownie rozpatruje ustawę i w przypadku uchwalenia ustawa musi być ogłoszona .Jeżeli ustawa zostaje uchwalona bez uwzględnienia uwag prezydenta i prezydent jej nie podpisze to ustawa jest ogłoszona bez podpisu prezydenta. Ustawę podpisuje prezydent, przewodniczący RN i przewodniczący rządu. Ustawa nabywa ważności przez ogłoszenie.

Władza ustawodawcza w Polsce

Konstytucja wyraźnie określa Sejm i Senat jako organy właściwe do sprawowania władzy ustawodawczej. Polski parlament jest zatem dwuizbowy, gdzie izbą niższą jest Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, wyższą zaś Senat Rzeczypospolitej Polskiej. Obie izby wybierane są na 4-letnią kadencję, która rozpoczyna się z dniem pierwszego posiedzenia Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się nowego Sejmu i obradują w trybie permanentnym. Konstrukcja parlamentu nie przyjęła zasady równouprawnienia izb - silniejsza pozycja przyznana jest Sejmowi. Wspólnie obradujące izby stanowią Zgromadzenie Narodowe. Stanowiska posła i senatora są niepołączalne. Konstytucja określa posłów i senatorów jako przedstawicieli Narodu, niezwiązanych żadnymi instrukcjami. Ponadto od dnia wyborów przysługuje im immunitet oraz nietykalność osobista.

Organizacja parlamentu

Organizacja wewnętrzna izb określona jest w odrębnych regulaminach. Organami kierowniczymi Sejmu i Senatu są Marszałek Sejmu i Senatu oraz Prezydium Sejmu i Senatu. Organem o charakterze polityczno doradczym jest Konwent Seniorów. Obie mają własne kancelarie o charakterze administracyjno-urzędniczym. Organami pomocniczymi są sejmowe i senackie komisje oraz powoływani przez izby sekretarze. W ramach struktur organizacji pracy posłów i senatorów tworzy się kluby parlamentarne, koła poselskie oraz zespoły.

Sejm

Sejm liczy 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Sejm zajmuje ważną pozycję w zakresie sprawowania funkcji ustrojodawczej, czego wyrazem jest jego pozycja w procesie zmiany konstytucji. Ponadto przypisane mu są funkcje następujące:

• ustawodawcza - decydująca rola w uchwalaniu ustaw;

• kontrolna - w odniesieniu do Rady Ministrów jest to wyłączne prawo Sejmu;

• prawo żądania informacji od ministrów i kierowników naczelnych organów administracji rządowej;

• prawo żądania wysłuchania w postaci dezyderatów i opinii;

• możliwość powoływania komisji śledczych;

• procedura interpelacji i zapytań;

• kontrola nad realizacją budżetu i uchwalanie absolutorium;

• na wniosek Prezesa Rady Ministrów ma prawo rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, w przypadku rażącego naruszenia konstytucji lub ustaw;

• kreacyjna;

• powoływanie i wyrażanie wotum nieufności wobec Rady Ministrów;

• wyrażanie wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów;

• wybór składu Trybunału Konstytucyjnego;

• wybór składu Trybunału Stanu;

• wybór prezesa Najwyższej Izby Kontroli za zgodą Senatu;

• wybór Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu;

• wybór Rzecznika Praw Dziecka za zgodą Senatu;

• wybór dwóch spośród pięciu członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;

• wybór prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz 1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej;

• wybór czterech członków Krajowej Rady Sądownictwa;

• wybór Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej za zgodą Senatu;

• wybór Generalnego Inspektora Danych Osobowych za zgodą Senatu.

Ponadto Sejm:

• decyduje o stanie wojny i pokoju;

• wyraża zgodę na ratyfikację umów międzynarodowych o szczególnym znaczeniu dla państwa;

• ma prawo uchylić bezwzględną większością głosów rozporządzenie Prezydenta wprowadzające stan wojenny;

• wyraża zgodę na przedłużenie stanu klęski żywiołowej;

• wyraża zgodę na przedłużenie stanu wyjątkowego;

• współdziała z Radą Ministrów w zakresie spraw związanych z członkostwem w Unii Europejskiej.

W pracy o charakterze urzędniczym, organizacyjno-technicznym i doradczym Sejm wspierany jest przez apolityczyny i działający permanentnie urząd - Kancelarię Sejmu.

Kadencja Sejmu może zostać skrócona w trzech wypadkach:

• na drodze uchwały Sejmu podjętej większością minimum 2/3 ustawowej liczby posłów;

• zarządzeniem Prezydenta w razie nieudzielenia przez Sejm wotum zaufania nowej Radzie Ministrów (obligatoryjne skrócenie kadencji);

• zarządzeniem Prezydenta w przypadku nieuchwalenia ustawy budżetowej w ciągu 4 miesięcy od dnia przedstawienia Sejmowi jej projektu (fakultatywne skrócenie kadencji).

Skrócenie kadencji Sejmu oznacza automatyczne skrócenie kadencji Senatu i przyspieszone wybory parlamentarne. Zasadniczo nie istnieje możliwość wydłużenia kadencji izb - jedynym dopuszczalnym wyjątkiem jest sytuacja stanu nadzwyczajnego.

Senat

Senat liczy 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Szczególna rola przypada Senatowi w procesie zmiany konstytucji, gdyż wymóg jego zgody na uchwalenie ustawy zmieniającej konstytucję oznacza w tym wypadku jego równouprawnienie z Sejmem. Poza tym kompetencje Senatu są znacznie węższe niż kompetencje Sejmu. W procedurze ustawodawczej, po uchwaleniu ustawy przez Sejm, Senat może przyjąć ją bez zmian, wnieść poprawki lub też odrzucić. Uchwałę Senatu w tej sprawie może jednak odrzucić Sejm, przy zachowaniu wymogu bezwzględnej większości głosów oraz przy zachowaniu kworum.

W zakresie funkcji kreacyjnej Senat:

• wybiera:

• jednego spośród pięciu członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;

• 1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej;

• członków Krajowej Rady Sądownictwa^[;

• wyraża zgodę na wybór przez Sejm:

• Prezesa Najwyższej Izby Kontroli;

• Rzecznika Praw Obywatelskich;

• Rzecznika Praw Dziecka;

• Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej;

• Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

Zgromadzenie Narodowe

Szczególną formą obrad izb parlamentu jest wspólne posiedzenie posłów i senatorów w postaci Zgromadzenia Narodowego, obradujące pod przewodnictwem Marszałka Sejmu, lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu. Kompetencje przyznane tej instytucji w Konstytucji z 1997 roku są ograniczone i dotyczą wyłącznie kwestii związanych z osobą Prezydenta.

Zgromadzenie Narodowe:

• przyjmuje przysięgę od nowego Prezydenta;

• większością minimum 2/3 głosów może stwierdzić trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia;

• większością minimum 2/3 głosów na wniosek 140 członków może postawić Prezydenta przed Trybunałem Stanu, co jednocześnie skutkuje zawieszeniem sprawowania urzędu przez Prezydenta;

• może być odbiorcą orędzia Prezydenta - jednak bez możliwości debatowania nad orędziem.

Inicjatywa ustawodawcza

Podmioty, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza są w Konstytucji wyraźnie wyodrębnione. Należą do nich:

• posłowie - Regulamin Sejmu ustala liczbę posłów na 15 oraz przyznaje to prawo komisjom sejmowym;

• Senat;

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej;

• Rada Ministrów;

• grupa 100 tysięcy obywateli, mająca prawo głosu w wyborach do Sejmu (tzw. obywatelska inicjatywa ustawodawcza).

Inicjatywa ustawodawcza ograniczona jest w dwóch wypadkach:

• uchwalanie budżetu - zarówno w przypadku ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, jak i zaciąganiu długu publicznego lub udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo, wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Radzie Ministrów;

• zmiana Konstytucji - prawo inicjatywy ustawodawczej przyznano 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz Prezydentowi.

Tak więc możemy zauważyć wiele różnic w obrębie władzy ustawodawczej na Słowacji i w Polsce .

Po pierwsze, Parlament na Słowacji jest jednoizbowy natomiast w Polsce dwuizbowy. Co w sposobów oczywisty przekłada się również na liczbę parlamentarzystów. Na Słowacji jest to bowiem 150 osób, w Polsce 460 posłów i 100 senatorów, czyli 560 osób. Może wydawać się to kolosalną różnicą natomiast zwrócić uwagę na liczbę ludności w obu państwach. Na Słowacji liczba ta wynosi niecałe 5,5 mln osób, w Polsce ponad 38 mln.

Progi wyborcze w obu krajach mają zbliżone wartości, w związku z czym nie warto tu zwracać na nie większej uwagi.

Parlament słowacki, ma bardzo szerokie kompetencje, jest to właściwie jedyny organ ustrojodawczy i ustawodawczy. Analogicznie jak w Polsce.

Oczywiście istnieją liczne rozbieżności w uprawnieniach Legislatywy, jak chociaż odwołanie prezydenta. Na Słowacji kompetencje w tym temacie posiada Sejm, w Polsce Trybunał Stanu.

Zdaje sobie sprawę z tego, że powyższe wypracowanie zdecydowanie nie wyczerpuje tematu, natomiast mam nadzieję, że choć w jakiejś części udało mi się przybliżyć tematykę organów władzy ustawodawczej a także najważniejszego aktu prawnego, czyli Konstytucji, Polski i Słowacji. Choć są to niezwykle podobne kraje, mam takie wrażenie, pod wieloma względami, to jednak historia, praktyka ustrojowa, zwyczaje, ukształtowały wiele rozwiązań zupełnie inaczej.

Dziękuje.

Bibliografia:

1. Konstytucja Republiki Słowackiej [online] http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/slowacja.html

2. Konstytucja Rzeczpospolitej Polski [online] http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm

3. red. Dulewicz E., Ustroje państw współczesnych 2, Lublin, Wydaw. UMCS, 2002, str. 150-155

4. red. Szeliga Z., Organy władzy publicznej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku, Lublin, Wydaw. UMCS, 2006, str. 130-144.

---