Piotr Wojdak
Zakład Współczesnego Języka Polskiego
GRAMATYKA OPISOWA JĘZYKA POLSKIEGO:
SKŁADNIA
filologia polska, stacjonarne studia I stopnia, rok II
rok akademicki 2013/14, semestr zimowy
Przedmiot i zakres składni. Fleksja a składnia. Składnia a frazeologia. Składnia zewnętrzna i wewnętrzna. Modele składni polskiej: składnia tradycyjna/szkolna (Z. Klemensiewicz) i tradycyjno-dystrybucyjna (eklektyczna, S. Jodłowski), formalna/dystrybucyjna (Z. Saloni, M. Świdziński), transformacyjno-generatywna (I. Bobrowski), semantyczna (predykatowo-argumentowa, S. Karolak, M. Grochowski).
Jodłowski 1976: 7, 48-54.
I. Klasyfikacja wypowiedzeń. Zdania, równoważniki zdań (oznajmienia) i zawiadomienia. Wypowiedzenia pojedyncze i złożone. Wypowiedzenia samodzielne i składowe. Zdania (pojedyncze) rozwinięte, minimalne i niepełne. Typy wypowiedzeń niezdaniowych wg M. Wiśniewskiego (wołacze, wykrzyknienia, dopowiedzenia, samodzielne równoważniki zdań, eliptyczne równoważniki zdań, wypowiedzeniowe człony syntaktyczne).
Jodłowski 1976: 34-41; Grzegorczykowa 1999: rozdz. I (s. 7-15) i XV; Wróblewska, Wróblewski 2002; Wiśniewski 1993.
II. Elementy składni formalnej Z. Saloniego i M. Świdzińskiego: centrum wypowiedzenia pojedynczego a centrum wypowiedzenia złożonego, jednostki składowe wypowiedzenia złożonego, cechy wewnątrzwypowiedzeniowych konstrukcji współrzędnych (szeregów wyrazowych), problem apozycji składniowych, konstrukcje egzo- i endocentryczne. Przypadki sporne redukowalności i dystrybucyjnej reprezentatywności składników konstrukcji. Komplementarność jako trzeci obok współrzędności i nadrzędności-podrzędności podstawowy (wewnątrzfrazowy) typ relacji składniowej?
Saloni, Świdziński 1998: 40-83.
III. Związek zgody, rządu i (samej) przynależności. Współpodrzędne związki mieszane (zgody i rządu): związek główny/orzekający (podmiotu i orzeczenia), związek liczebnika głównego i rzeczownika. Predykacja (orzekanie) a określanie.
Jodłowski 1976: 24-33, 63-65; Grzegorczykowa 1999: 16-28; Zbróg 2002; Przepiórkowski 2004.
IV. Ćwiczenia w rozpoznawaniu związku głównego.
Typy podmiotu: gramatyczny/mianownikowy, logiczny - w przypadku zależnym: dopełniaczu, celowniku i w postaci wyrażenia przyimkowego z formą dopełniacza lub narzędnika, bezokolicznikowy, towarzyszący. Podmiot niewyrażony: konotowany końcówką (1. lub 2. osoby), domyślny (przy formach trzecioosobowych). Zdania bezpodmiotowe.
Jodłowski 1976: 65-85; Szymczak 1986; Klemensiewicz 1969b; Ruszkowski 2002 (lub Ruszkowski 2001a: 32-38); Grzegorczykowa 1999: rozdz. VI (lub Grzegorczykowa 2002).
V. Ćwiczenia w klasyfikowaniu orzeczeń. Orzeczenie proste i orzeczenia złożone (niejednoleksemowe): czasownikowe (z czasownikiem fazowym, w stronie biernej, szeregowe), mieszane (w tym imienne), frazeologiczne (idiomatyczne lub w postaci tzw. łączliwych związków frazeologicznych). Zależność interpretacji składniowej od przyjętego systemu części mowy.
Jodłowski 1976: 71-85.
VI. Poboczne części zdania.
Różnice między dopełnieniami i okolicznikami (kryterium pytań, semantyczne, konotacyjne i rekcyjne). Przypadki graniczne.
Dopełnienie bliższe (w bierniku, dopełniaczu i narzędniku), dopełnienie dalsze.
Okoliczniki: miejsca, kierunku, czasu, stadium, sposobu, miary/stopnia, celu, przyczyny, skutku, warunku, przyzwolenia, niewspółmierności treści, względu, okoliczności towarzyszących (okolicznik akcesoryjny).
Przydawka: przymiotna, rzeczowna w związku zgody, rzeczowna w związku rządu, przyimkowa, przysłówkowa, bezokolicznikowa, wprowadzona wskaźnikiem zespolenia, zleksykalizowana konstrukcja w funkcji przydawki; przydawka wyodrębniająca i dopowiadająca (apozycje); tzw. przydawka odwrócona.
Określenie predykatywne.
Wyrazy poza związkami zdania - operatory tekstowe (modulanty, modalizatory, elementy obudowy wypowiedzenia).
Części mowy a części zdania - podstawowe przyporządkowania.
Jodłowski 1976: 85-111; Ruszkowski 2001a: 38-53.
VII. Rozbiór logiczny - ćwiczenia. Wykresy zdania pojedynczego (tradycyjny, „drzewko derywacyjne”).
Jodłowski 1976: 54-57, 117-142; Ruszkowski 2001b; Pospiszylowa 1986.
VIII. Struktura wypowiedzenia złożonego. Parataksa a hipotaksa. Przypadki graniczne. Względność funkcjonalnego podziału spójników. Klasyfikacja zdań złożonych.
Semantyczne typy zdań złożonych współrzędnie/parataktycznie - zdania łączne, rozłączne (alternatywne), przeciwstawne, wynikowe, wyłączające, synonimiczne (utożsamiające/włączne) - oraz ich symbole.
Analogie między zdaniami podrzędnymi a częściami zdania pojedynczego - zdania złożone hipotaktycznie z podrzędnym: podmiotowym, dopełnieniowym, orzecznikowym, przydawkowym, okolicznikowym (miejsca, czasu, sposobu, stopnia lub miary, celu, skutku, przyczyny, warunku, przyzwolenia); zdania profrazowe a prosentencjonalne i wtrąceniowe (metatekstowe). Problem zdań rozwijających.
Sposoby łączenia wypowiedzeń nierównorzędnych: spójnikowy, względny, pytajno-zależny. Asyndeton (konstrukcje bezwskaźnikowe) jako „wolna Amerykanka” relacji semantycznych.
Ćwiczenia w rozpoznawaniu typów wypowiedzeń składowych.
Jodłowski 1976: 180-203; Grzegorczykowa 1999: rozdz. IX-XI, XIII, XIV; Ruszkowski 2001a: 53-77.
IX. Zdania względne i pytajnozależne.
Grzegorczykowa 1999: rozdz. IX-XI.
X. Wypowiedzenia wielokrotnie złożone i ich wykresy.
Jodłowski 1976: 204-212; Ruszkowski 2001b; Pospiszylowa 1986
Świdziński 1988; Wróbel 1988.
XI. Analiza relacji akomodacyjnych i konotacyjnych w wypowiedzeniu. Schematy składniowe.
Saloni, Świdziński 1998: rozdz. V, X i XII (także przykłady analizy akomodacyjnej na s. 229-230); Grzegorczykowa 1999: rozdz. V i VII; Świdziński 1981; Bobrowski 1998: 24-88.
LITERATURA PRZEDMIOTU
Bobrowski I (1998): Gramatyka opisowa języka polskiego (Zarys modelu generatywno-transformacyjnego), t. 2: Od struktur wyjściowych do tekstu. Kielce.
Grzegorczykowa R. (1999): Wykłady z polskiej składni. Warszawa.
Grzegorczykowa R. (2002): Problem interpretacji zdań bezpodmiotowych. W: → Z problematyki..., s. 13-21.
Język polski. Kompendium. H. Derwojedowa, H. Karaś, D. Kopcińska (red.). Warszawa 2005, s. 433-505 [rozdział VI: Składnia].
Jodłowski S. (1976): Podstawy polskiej składni. Warszawa.
Pospiszylowa A. (1986): Materiały pomocnicze do ćwiczeń ze składni opisowej języka polskiego. Olsztyn.
Przepiórkowski A. (2004): O wartości przypadka podmiotów liczebnikowych. „Biuletyn PTJ” LX, s. 133-143.
Ruszkowski M. (2001a): Kategorie pośrednie w składni polskiej. Kielce.
Ruszkowski M. (2001b): Analiza składniowa wypowiedzeń. Kielce.
Saloni Z., Świdziński M. (1998): Składnia współczesnego języka polskiego. Warszawa (wyd. IV, zmienione).
Słownik gramatyki języka polskiego. J. Bralczyk, W. Gruszczyński (red.). Warszawa 2002.
Szymczak M. (1986): Co jest podmiotem w zdaniach typu Z Janka jest dobry uczeń. „Prace Filologiczne” XXXIII, s. 251-256.
Świdziński M. (1981): O dwóch pojęciach składni formalnej przydatnych w dydaktyce języka polskiego. „Polonistyka”, z. 2, s.113-121. Lub w: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń, seria druga, opracowania. O. Kopcińska (wybór). Warszawa 1993, s. 193-205.
Wiśniewski M. (1993): Projekt strukturalnej klasyfikacji polskich wypowiedzeń niezdaniowych. „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Filologia Polska XL, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 246, s. 97-120.
Wróblewska T., Wróblewski P. (2002): Zdania nierozwinięte i rozwinięte w szkolnym nauczaniu składni. W: → Z problematyki..., s. 159-165.
Z problematyki kształcenia językowego. T. II: Składnia - teoria a praktyka szkolna i akademicka. H. Sędziak (red.). Białystok 2002.
Zbróg P. (2002): Związki zgody, rządu i przynależności - dyskusyjne problemy. W: → Z problematyki..., s. 63-71.
57
1