Program przeznaczony jest do realizacji w  pracy logopedycznej z dzieckiem z deficytami i zaburzeniami rozwojowymi. Powstał na podstawie przeprowadzonych badań diagnostycznych i stwierdzonych zaburzeń w sferze rozwoju umiejętności komunikacyjnych chłopca.

Celem programu jest umożliwienie dziecku, w miarę jego możliwości, zdobycia umiejętności porozumiewania się z otoczeniem.

Osiągnięcie celu nadrzędnego będzie możliwe przy jednoczesnym nakreśleniu celów szczegółowych , które będą drogą do jego spełnienia.
 
Cele szczegółowe:

• rozwijanie potrzeby kontaktu z innymi ludźmi;

• kreowanie pozytywnego myślenia;

• usprawnienie układu oddechowego;

• ćwiczenie koncentracji uwagi;

• kształcenie słuchu- aparatu odbiorczego;

• kształtowanie umiejętności percepcyjnych: wzrokowych, słuchowych, czuciowych;

• aktywizowanie dziecka podczas zabaw;

• wyrabianie umiejętności komunikowania własnych potrzeb;

• wzbogacanie zasobu słownictwa;

• stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka;

• wyrobienie umiejętności budowania sygnałów służących porozumiewaniu się.

Wśród metod, które pomogą w realizacji wyznaczonego celu określonego w założeniu programu, można wyróżnić: wspierające rozwój dziecka, stymulujące, aktywizujące, korygujące, usprawniające.
 
Łącząc te metody można wszechstronnie rozwijać dziecko korygując i usprawniając zaburzone lub opóźnione funkcje psychiczne i fizyczne (w tym także komunikację). Dziecko za pomocą tych metod, poprzez formę aktywności, jaką jest zabawa, zdobywa nowe wiadomości, umiejętności, uczy się współdziałania i współżycia w grupie rówieśników.
 
Treść i struktura programu.

Opracowując program do pracy z dzieckiem mającym zaburzenia w sferze rozwoju komunikacji, należy w pierwszym miejscu położyć nacisk na ćwiczenia ogólnorozwojowe mające na celu usprawnienie fizyczne, które jest podstawą do jego dalszego rozwoju.

• Ćwiczenia zmierzające do poznania drugiej osoby, sposobów komunikowania się, przekazywania informacji i emocji.

Naśladownictwo :

- naśladowanie odgłosów (stukania, klaskania, wydawania dźwięków przez zwierzęta itp.);
- naśladowanie sposobów posługiwania się różnymi przedmiotami;
- naśladowanie czynności samoobsługowych;
- naśladownictwo podczas zabaw z drugą osobą;

Rozwijanie umiejętności współdziałania z drugą osobą (ćwiczenia rozwijające wzajemne zaufanie):

- dotykanie różnymi częściami ciała;
- uderzanie;
- ciągnięcie;
- kołysanie, przytulanie;
- wspólny relaks i odpoczynek.

• Ćwiczenia percepcji i pamięci wzrokowej.Obserwacja:

 
- obserwacja bliższego i dalszego otoczenia, dostrzeganie różnic, określanie ich;
- rozpoznawanie i identyfikowanie zmian w otoczeniu;
- rozpoznawanie i wskazywanie wybranych przez logopedę figur, symboli np. pokaż przedmioty w kształcie   litery "o" itd.
- wskazywanie i na... przedmiotów w kształcie wybranych liter, znaków, lub nieprawidłowości;

Wyszukiwanie:

- wyszukiwanie par figur, liter, cyfr małych i dużych;
- wyszukiwanie obrazów do wybranej litery- obrazki rozpoczynające się odpowiednią głoską;
- wyszukiwanie takich samych liter, sylab, wyrazów w rozsypankach,
- dominach, na obrazku;
- wyszukiwanie ukrytych na obrazkach figur, znaków, symboli, w plątaninach graficznych;
 
Układanie wybranych symboli graficznych:

- układanie figur, liter, cyfr według wzoru (z pamięci, bez wzoru);
- rozkładanie liter, cyfr na plansze;
- domina z figur, literowe, ( układanie w taki sposób aby sąsiadujące głoski były identyczne);

Wyodrębnienie:

- wyodrębnionych symboli graficznych na podstawie wzoru z pamięci;
- całości z tła (ukryte figury, litery, cyfry);
- litery w wyrazach;
- różnic między obrazkami identycznymi pozornie;
- odróżnianie figur, znaków od tła;
- nakładanie obrazków, figur na siebie;
- jednakowych par figur, liter, cyfr (układanki- dobieranki);
- liter wielkich od małych;

Rozróżnianie;

- układanie według wielkości, kształtu, koloru;
- elementów graficznych i rysunków;

Segregowanie;

- wybranych symboli graficznych według zaproponowanego kryterium (kształtu, wielkości);
- wyrazów o takiej samej liczbie liter;

Odwzorowywanie;

- figur, cyfr, liter z gotowych elementów zgodnie z podanym wzorem;
- kalkowanie, kolorowanie i graficzne przedstawianie szlaczków.

• Ćwiczenia rozwijające mowę, myślenie i wzbogacające słownik:                                                                                   

Ćwiczenia narządów mowy:

Język i wargi:

- przesuwanie języka na dolnej wardze, od lewej do prawego kącika ust i odwrotnie;
- wysuwanie i chowanie języka;
- wykładanie języka do brody i nosa;
- rozkładanie szerokie języka - łopata;
- robienie rurki z języka;
- wypychanie językiem policzków;
- picie przy użyciu łyżeczki czy rurki;
- lizanie lizaka;
- ściąganie ust w dziubek;
- rozchylanie ust w kierunku kącików ust (szeroki uśmiech);
- rozchylanie i składanie warg douśmiechu;
- zaciskanie warg;
- nagryzanie górnymi zębami na dolną wargę i dolnymi na górną;
- nadymanie policzków - baloniki;
-  parskanie koni - wibracja warg;
- warczenie motoru;
-  oblizywanie ust przez dziecko (usta posmarowane miodem);

Podniebienie miękkie:

- wdech przez nos i wydech przez usta przy szeroko otwartych ustach;
- wdychanie powietrza przez usta przy zakrytym nosie;
- wdychanie powietrza przez nos przy zamkniętych ustach;
- naśladowanie odgłosów gęsi - gęganie;
- naśladowanie odgłosów płukanego gardła;

Szczęka dolna:

- opuszczanie i podnoszenie szczęki dolnej;
- przesuwanie szczęki dolnej w prawo i w lewo;
- wysuwanie szczęki dolnej do przodu i cofanie jej;
- żucie.

Ćwiczenia w oddychaniu:

- przetaczanie powietrza w ustach (usta zamknięte) z jednej strony na drugą;
- cmokanie;
- gwizdanie;
- wciąganie i wydmuchiwanie powietrza;
- dmuchanie na wiatraczek, na płomień świecy;
- nadmuchiwanie balonika;
- dmuchanie na przedmiot unoszący, zawieszony bądź opadający (kartka, piórko);
- wąchanie kwiatów;
- wdech z unoszeniem ramion do góry;
- wydech z opadaniem ramion.

• Ćwiczenia percepcji słuchowej (słuchu fonematycznego):                                                                                               

- rozróżnianie i naśladowanie dźwięków, odgłosów dochodzących z otoczenia (zwierząt, osób);
- wysłuchiwanie i rozróżnianie dźwięków ze względu na jego natężenie, tempo (cicho-głośno, wolno-szybko);
- wyodrębnianie zdań w mowie:
    - słuchanie prostych wypowiedzi do obrazka (np.: To lala. Ona śpi.), dziecko bierze tyle klocków, ile jest zdań;

- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu:
   - opisywanie obrazka zdaniami dwuwyrazowymi, np.: Świeci słońce. Dziecko mówi zdanie potem określa wyraz pierwszy i drugi i tym samym
liczy  wyrazy w zdaniu (to samo ćwiczyć ze zdaniami trzy i czterowyrazowymi);
    - uzupełnianie zdań brakującym wyrazem, np.: Ola pije...; Ola pije mleko, a Kasia...(herbatę);

- wyodrębnianie sylab w wyrazach:
    - dzielenie wyrazów na sylaby;
    - łączenie wyrazów z sylab (synteza sylabowa);
   - dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym układaniem klocków-układanie obrazów graficznych modelu sylabowego, liczenie sylab;
   - zabawa w dokańczanie wyrazów, podajemy dziecku obrazki, a następnie    wypowiadamy pierwszą sylabę jednego z nich, np.: ko..(tek);

- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów:
      - rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w nagłosie, śródgłosie, wygłosie;
      - wskazywanie, wyszukiwanie i grupowanie obrazkow, których nazwy zaczynają się wskazaną głoską;
      - łączenie w pary obrazków, których nazwy łączą się zbiegiem głosek, np.: mak-kot,itp., (domino obrazkowe);
      - odgadywanie wyrazu, jaki dziecko usłyszało i dobranie odpowiedniego obrazka ( d-o-m-e-k);
     - zabawa w różnicowaniu głosek w wyrazach - zadaniem dziecka jest grupowanie przedmiotów, obrazków według grup z danej głoski;
    - różnicowanie słów i sylab podobnie brzmiących lub o podobnym brzmieniu, np.: wskazywanie przez dziecko obrazków po usłyszeniu ich nazwy (bucik-budzik);
    - różnicowanie w wyrazach głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (segregowanie obrazków).

• Ćwiczenia rozwijające i wzbogacające słownik dziecka i pamięć słowną:                                                                    

- słuchanie nazw i wskazywanie odpowiadających im desygnatów:
    -poznawanie części ciała, np.: to moja głowa, dotknij swojej głowy;
    -zbieranie zabawek;
    -oglądanie książek z obrazkami tematycznymi (zabawki, pojazdy);
   -wyszukiwanki, zapamiętywanki; dziecko ma przed sobą przedmioty lub obrazki, które ma wyszukać i ułożyć w podanej kolejności;
  -wprowadzanie pojęć dotyczących położenia przedmiotów w przestrzeni i rozumienia prostych konstrukcji przyimkowych: na, w, pod, itp.

- powtarzanie nazw przedmiotów znajdujących się wokół dziecka:
    - zabawa: "co to jest? " lub "jaki to kolor?". Podajemy dziecku przedmiot i zadajemy pytania;
- samodzielne nazywanie przedmiotów, cech, czynności, części ciała.

Ćwiczenia rozwijające rozumienie prostych zdań, poleceń, czynności i prostych związków logicznych:
 
- naśladowanie ruchów, prostych czynności:
    - zabawa "rób to co ja";
    - weź do ręki taki sam przedmiot;

- słuchanie i rozumienie prostych poleceń słownych:
    - wyszukiwanie i podawanie przedmiotów;
    - układanie według podanego wzoru;
    - wkładanie w wyznaczone miejsce.

Ćwiczenia samodzielnego wypowiadania się:

- zabawy klockami;
- wykonywanych na obrazku); przedstawianie treści obrazka (porównywanie obrazków, opisywanie czynności;
- zabawy z porównywaniem przedmiotów, obrazków (co najpierw, co potem).

Ćwiczenia i zabawy doskonalające wypowiedź pod względem gramatycznym:
 
- ćwiczenia i zabawy fleksyjne, np.: "czego tu brakuje"- poprawne użycie końcówki rzeczownika w dopełniaczu:
    - grupowanie takich samych elementów: klocek-klocki;

-  stosowanie form czasu przeszłego i przyszłego;
- ćwiczenia określające stosunki między przedmiotami i czynnościami (określanie miejsca, stosowanie przysłówków, wyliczanie przedmiotó)
- zabawy słowne wdrażające do stosowania prawidłowych konstrukcji składniowych:
    - zabawy w pytania i odpowiedzi;
    - zabawy tematyczne.

1.  Zabawy konstrukcyjne:
     - składanie zabawek z oddzielonych części;
     - budowanie z klocków różnych budowli;
     - wykonywanie według wzoru lub dowolnie różnych prac z papieru, korka, wełny;
     - składanie liter i cyfr z części;
     - układanie z różnorodnych elementów materiałów określonych kompozycji;
     - układanie szlaczków z elementów mozaiki według, np.: kierunku od lewej do prawej.

2.  Zabawy plastyczne:
    - rysowanie i malowanie kredkami, farbami na różnych płaszczyznach pod względem wielkości
 i kształtu:
     - kreślenie kształtu figur, liter, cyfr;
     - obrysowywanie gotowych szablonów;
     - pisanie dziecku liter na plecach;
     - wyszukiwanie w woreczku przedmiotów, figur geometrycznych, liter;
     - ugniatanie małych kulek z gazety, bibułki;
     - ściskanie piłeczek palcami;
     - rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze szerszej;
     - samodzielne rysowanie różnych wzorów;
     - malowanie linii spiralnych (ślimaki), linii łamanych;
     - zamalowywanie małych pól według wzoru;
     - wydzieranie i naklejanie kompozycji z kolorowych pasków papieru;
     - cięcie papieru, kartonu po łuku i w linii prostej;
     - lepienie postaci ludzkich i innych przedmiotów z plasteliny.

Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do pisania:

1.  Rysowanie według poleceń: w górę, w dół, na środku, itp.;
2.  Rysowanie znaków graficznych po zakropkowanych wzorach;
3.  Dopełnianie rysunkiem figur geometrycznych-dorysowywanie brakującej części, np.: niepełnego kwadratu;
4.  Rysowanie szlaczków i kształtów literopodobnych na gładkiej kartce, a następnie w liniaturze zeszytu;
5. Wypełnianie obrazków, szablonów przez łączenie punktów, zamalowywanie oznaczonych pól, zakreskowywanie, wyklejanie, itp.

8. Ćwiczenia i zabawy rozwijające mowę i logiczne myślenie:
a. rozwijanie umiejętności łączenia przyczyny ze skutkiem;
- określanie kolejności wykonywanych czynności;
- dostrzeganie zmian odwracalnych i nieodwracalnych: pory roku, dzień-noc, potłuczony talerz;
- układanie prostych ciągów logiczno-rytmicznych wynikających z naturalnych przemienności: dzień i noc, pory roku, dni tygodnia;
- wdrażanie do dostrzegania kolejności występujących po sobie zdarzeń (dopasowywanie obrazków do historyjki).
 
Ćwiczenia motoryki małej:

Uwagi o realizacji programu

Program był realizowany przez dwa miesiące przez Ewę Jadowską w Szkole Podstawowej. Zajęcia odbywały się 2 razy w tygodniu po 45 minut.
 W programie tym uwzględnoino:
- rozwijanie potrzeb kontaktu dziecka z otoczeniem;
- usprawnianie układu oddechowego;
- rozwijanie funkcji percepcyjno-motorycznych poprzez zabawę;
- wzbogacanie zasobu słownictwa.
W związku z opracowaniem programu logopedycznego w zakresie umiejetności komunikowania się dla dziecka z obniżoną niepełnosprawnością intelektualną podam schemat przebiegu zajęć.

Powitanie.
Ćwiczenia usprawniające układ oddechowo-fonacyjno-artykulacyjny.
Ćwiczenia percepcji słuchowej ( w tym słychu fonematycznego).
Wywoływanie głosek brakujących w systemie fonetycznym lub korekta głosek artykułowanych wadliwie.
Ćwiczenia wspomagające rozwój mowy (aspekt słownikowy i gramatyczny języka).
Doskonalenie techniki czytania i pisania.
Ćwiczenia wspomagające ogólny rozwój dziecka.

Przykładowy konspekt zajęć logopedycznych

Temat: Ćwiczenia rozwijające mowę, myślenie i bogacące słownictwo

Cel:
-kształtowanie słuchu i umiejętności rozumienia;
-rozwijanie i doskonalenie narządów artykulacyjnych;
-wyrabianie umiejętności komunikowania własnych potrzeb;
-wyrabianie umiejętności komunikowania się z drugą osobą.

Pomoce:
świeca, balon, słomka, literki drewniane, wycięte jabłka, magnetofon, obrazki wycięte z gazety

Tok zajęć

Ćwiczenie 1
Ćwiczenie narządów mowy (języka, warg, podniebienia miękkiego).

Ćwiczenie 2
Ćwiczenia oddychania:
-wdech i wydech z unoszeniem i opadaniem ramion;
-dmuchanie na płomień świecy;
-nadmuchiwanie balonika;
-dmuchanie na drewniane literki, tak aby się przewróciły;
-układanie jabłek na drzewie przez słomkę;
-"huśtawka"- dziecko leży, a na jego brzuch kładziemy zabawkę; pod wpływem wdychającego powietrza przepona opada w dół, a przy wydychaniu powietrza przepona wraca na swoje miejsce.

Ćwiczenie 3
Rozpoznawanie i naśladowanie zasłyszanych dźwięków z otoczenia.

Ćwiczenie 4
Grupowanie obrazków, przedmiotów.
Dziecko ma przed sobą różne obrazki i przedmioty; jego zadaniem jest dopasować je do siebie np.; buda-pies, spodnie-buty, kartka-kredki, itp.

Ćwiczenie 5
Budowa zdań.
Logopeda daję dziecku obrazki, na których brakuje jakiegoś elementu i ono ma odpowiedzieć czego niema i dołożyć, np.; dom-drzwi, kotek-ogona, twarz-oczu, nosa, itp.

Ćwiczenie 6
Określanie miejsca przedmiotu.
Logopeda podaje dziecku zabawki i wydaje polecenia: "połóż misia pod krzesłem". Dziecko wykonuje polecenia.

Ćwiczenie 7
Logopeda pokazuje osoby, a dziecko je nazywa np.; sprzedawca, lekarz, policjant.

Ćwiczenie 8
Układanka w obrazkach o pajacu.
Dziecko ma ułożyć po kolei obrazki tak, aby zobaczyć co robi pajac.

Ćwiczenie 9
Dziecko na podstawie obrazka (załącznik   ) układa zdania z rozsypanki wyrazowej. Początkowo logopeda układa zdania, a następnie dziecko opowiadając o obrazku.
      WYSOKO LATA SAMOLOT
      NA DRZEWIE SIEDZI SOWA
      OLA I MATEUSZ IDĄ DO LASU

Zajęcia 1

 

Temat: Uświadomienie powstawania głoski „s”.

 

Cel: - prawidłowa wymowa głoski „s”.

 

• usprawnianie narządów mowy i przygotowanie ich do prawidłowego wywołania głoski  „s”

 

1. Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.

• wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej i chowanie go za zęby dolne

• unoszenie czubka języka do zębów górnych i dolnych

• unoszenie czubka języka do dziąseł ( z artykulacją głoski „l”)

• unoszenie języka do nosa i wywijanie go na brodę

• klaskanie językiem (tzw. „ konik”)

• wypychanie językiem policzków itp

 

 

2. Uświadomienie powstawania głoski „s”.

 

„Uwaga !” 

Podczas wymawiania spółgłoski „s” język jest na dole - za dolnymi zębami, usta naciągają się (słoneczko). Zęby złączone.

 

3. Ćwiczenia głoski „s” w logotomach i sylabach.

 

sa,  so,  su,  se,  sy,
asa,  oso,  usu,  ese,  ysy,    

as,  os,  us,  es,  ys,    

sas,  sos,  sus,  ses,  sys,

 

4. Wyszukiwanie głoski “s” w tekście.

 

5. Wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów z głoską „s”.

• rysowanie ich,

• podpisywanie,

• głośne i wyraźne odczytywanie nazw.

 

6. Porządkowanie wyrazów wg. kolejności występowania w nich głoski „s”.

 

Nagłos                    Śródgłos                         Wygłos
seler                        basen                              bambus
ser                           list                                    kokos
sałata                      boisko                            Tytus
sanki                       laser                                globus

 

Zajęcia 2

 

Temat: Utrwalanie wymowy głosek w opozycji: szumiące - syczące.

 

Cel: - utrwalanie opozycji głosek syczące - szumiące.

 

1. Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.

 

2. Wymowa głosek szumiących i syczących w logotomach. 

 

Sza, szo, szu, sze, szy,                                  ża, żo, żu, że, ży,
Asza, oszo, uszu, esze, yszy,                       aża, ożo, uzu, eże, yży
Asz, osz, usz, esz, ysz,                                  tak samo ćwiczymy głoskę „dż”
Szasz, szosz, szusz, szesz, szysz,
-tak samo ćwiczymy głoskę „cz”

 

sa, so, su, se, sy                                            za, zo, zu, ze, zy,
asa, oso, usu, ese, ysy,                                aza, ozo, uzu, eze, yzy,
as, os, us, es, ys,                                           tak samo ćwiczymy głoskę “dz”
sas, sos, sus, ses, sys
tak samo ćwiczymy głoskę “c”

 

3. Powtarzanie par wyrazów „s” - „sz”

 

„s” - „sz”                                                  „sz” - „s”
ostra szyba                                             szeroki pasek
niebieska koszula                                 szumiący las
surowa kasza                                         szerokie spodnie
ostra musztarda                                     szyję sukienkę
pusta puszka                                          szalik w paski

 

4. Powtarzanie wyrazów „z” - „ż” 

 

„z” - „ż”                                                    „ż” - „z”
Zuzanna żartuje                                     żółty wózek
Zosia pierze                                           rzeka Olza
Zagniewana Grażyna                           waży kozy
Zła żmija                                                 różowy wazon

 

5. Powtarzanie ciągów wyrazów:  „c” - „cz”

 

czarny koc
cała czarna czekolada
Cela coś czyta
Cegła, czas, koc, coś,
Czosnek, gorąco, płacze, czajnik.

 

6. Powtarzanie zdań.

 

Cyganka ma czarne oczy.
Mały Jacek czeka na mamę i płacze.
Wacek dostał nową czapkę.
Dojrzała cebula szczypie w nos i oczy.

 

Zajęcia 3

 

Temat: Ćwiczenia z głoską „r'.

 

Cel: - utrwalanie głoski „r” 

        - usprawnianie ruchów języka

 

1. Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego. 

 

2. Ćwiczenia oddechowe: 

• jesteś roślinką: świeci słońce - wdech, wyprost. Słońce zachodzi - wydech, roślina zasypia;

• zabawa w harmonijkę (skręty tułowia na boki, wdechy i wydechy); 

3. Ćwiczenia artykulacyjno - słuchowe: 

 

Powtarzać: tra,tro,tre,tru,try
                    dra,dro,dre,dru,dry,
                    trawa, tratwa, trybuna, droga, truskawki, drabina, dres,

 

4. Rozpoznanie wyrazów z „r' w nagłosie za pomocą dźwięków:

 

rak, róża, ryba, rower,
  „r” - śródgłos: kura, garnek, droga, truskawki, trampki,
  „r” - wygłos: rower, traktor, tor,

 

5. Odczytywanie wyrazów i obrazków.

 

6. Zabawa graficzna: narysuj 3 przedmioty na „r”.

ZAJĘCIA LOGOPEDYCZNE

Nr 1

1. Ćwiczenia oddechowe:

• puszczanie baniek mydlanych,

• dmuchanie na pasek papieru (rozmiary 6 cm/2 cm).

Łączenie ćwiczeń oddechowych z ruchami części ciała:

• wdech połączony z odwróceniem ramion (dłonie do przodu), wydech­ - nawrócenie ramion (dłonie do tyłu).

2. Ćwiczenia oddechowe z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek:

• naśladowanie syczenia gęsi („sss”),

• wymawianie w czasie wydechu głoski „s” z jednakową głośnością.

3. Ćwiczenia oddechowe związane z mówieniem i śpiewaniem:

• Dzieci stoją wyprostowane i wykonują głęboki wdech. W czasie wydechu unoszą ręce do góry, wznoszą się na palce, wypowiadają słowa „słonko wschodzi coraz wyżej ...”, w fazie wydechowej kolejnej „... a zachodzi coraz niżej”.

4. Ćwiczenia logorytmiczne:

• Dzieci klaszczą rękoma i mówią rytmicznie: „Koci, koci łapki pojedziem do babci, babcia da nam kaszki, a dziadek okraski”.

5. Ćwiczenia kształtujące słuch fonematyczny:

• rozpoznawanie głosu darcia papieru, stukania, wysypywania klocków, szumu wody, stukania o szkło,

• różnicowanie głosek „s”, „sz”. Dzieci klaszczą, gdy w wyrazie usłyszą „sz”.

6. Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej:

• dzieci klaszczą tyle razy, ile przedmiotów jest na obrazkach.

7. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych:

• Zabawa „Leniuszek”,

• zabawa „Uśmiech słoneczka”.

8. Ćwiczenia usprawniające prawidłową wymowę:

• zabawa „Zawody trzmiela z wietrzykiem”.

Nr 2

1. Ćwiczenia oddechowe:

• dmuchanie na watkę bezpośrednio i przez słomkę.

2. Ćwiczenia oddechowe połączone z ruchem ciała:

• dzieci ustawiają się w lekkim rozkroku, kładąc ręce na biodrach. W czasie wdechu łokcie odchylają się ku tyłowi, w czasie wydechu­ przesuwają się do przodu, jednocześnie naciskając palcami brzuch.

1. Ćwiczenia oddechowe z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek:

• naśladowanie szumu wiatru,

• wymawianie w czasie wydechu głoski „sz” z jednakową głośnością.

1. Ćwiczenia logorytmiczne:

• chodzenie w rytm wiersza J. Tuwima pt. „Idzie Grześ":

Idzie Grześ przez wieś

Worek piasku niesie,

A przez dziurkę

Piasek ciurkiem

Sypie się za Grzesiem.

1. Ćwiczenia słuchu fonematycznego:

• wskazanie źródła dźwięku (dziecko ma zasłonięte oczy).

1. Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej:

• klaśnięcie tyle razy ile jest liter w wyrazie.

1. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych.

2. Ćwiczenia utrwalające prawidłową wymowę głosek:

• zabawa „Wilczek szuka mamy”.

1. Zabawa ułatwiająca powstawanie nowych głosek „Gąski na spacerze”:

• wykonanie gąski z szyszki.

1. Utrwalenie wymowy samogłoski „e” na podstawie zestawu sylab i wyrazów.

2. Ułatwienie prawidłowej wymowy samogłosek i spółgłosek w zestawach głosek:

• zabawa „Pod grzybem”.

Nr 3

1. Ćwiczenia oddechowe:

• dmuchanie przez słomkę do kubka z wodą,

• dmuchanie na piórko w powietrzu tak, by nie upadło na ziemię.

2. Łączenie ćwiczeń oddechowych z ruchem części ciała:

• ćwiczenia w unoszeniu rąk, wdech- unoszenie rąk bokiem do góry, wydech- powolne opuszczanie rąk.

1. Ćwiczenia oddechowe związane z mówieniem:

• wymawianie w czasie wydechu samogłoski „a”, z jednakowa głośnością.

1. Ćwiczenia logorytmiczne:

• zabawa „Walka z piłkami”.

1. Ćwiczenia słuchu fonematycznego: zabawa „Pokłon królowi”.

2. Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej:

• układanie klocków tak, by ukazywały liczbę głosek w danym wyrazie, liczbę wyrazów
  w zdaniu,

• zabawa: „Miś się bawi razem z nami”.

1. Zabawy usprawniające motorykę narządów mownych.

2. Ćwiczenia utrwalające prawidłową wymowę głosek:

• zabawa: ,,O języczku, który chciał skakać jak piłka”.

1. Utrwalenie wymowy samogłoski „o” na podstawie zestawu sylab i wyrazów.

2. Utrwalenie prawidłowej wymowy głosek w zestawach:

2. zabawa na podstawie wiersza J. Tuwima pt. „Ptasie radio”.

11. Artykulacyjne różnicowanie głosek „cz” - „z”:

• naśladowanie pociągu - naśladowanie muchy.

Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy, a przede wszystkim silnego i dobrze postawionego głosu.
Stosując odpowiednie ćwiczenia usprawniające aparat oddechowy można:
- zwiększyć pojemność płuc
- nauczyć ekonomicznego zużywania powietrza w czasie mówienia
- utrzymać płuca w dobrej formie
U dzieci często występują zaburzenia w oddychaniu w postaci płytkiego niepełnego oddechu, z krótką fazą wydechową, co powoduje zwiększenie częstości oddechu oraz robienie pauz na wdech w połowie fazy.
Zakłócenia rytmu oddychanie mają wpływ na płynność mowy. Dlatego też w profilaktyce logopedycznej ćwiczenia oddechowe mają znaczenie pierwszoplanowe.
- ćwiczenie oddechowe powinno się wykonywać systematycznie, raz lub dwa razy w ciągu dnia po około 5 minut, a więc przy rozmaitych formach aktywności
- ćwiczenia należy wykonywać w różnych pozycjach ciała
- należy pamiętać, aby w czasie ćwiczeń mięśnie szyi, rak i tułowia były rozluźnione , a postawa ciała swobodna
- forma ćwiczeń oddechowych prowadzonych z małymi dziećmi powinna być dostosowana do możliwości fizycznych dzieci, a więc wymaga formy zabawy
- najlepszą formą ćwiczeń oddechowych jest śpiew i recytacja wierszy

Ćwiczenia oddechowe dzielimy na ogólne i specjalne. W warunkach ćwiczeń ogólnokształcących uczymy dzieci prawidłowego oddychania, gdyż znaczna część przedszkolaków oddycha nieumiejętnie, zarówno torem brzusznym jak i piersiowym. Nie wykorzystują zwłaszcza oddychania torem brzusznym (tzw. Oddychanie przeponowe)
W każdym ćwiczeniu ruchowym przestrzegamy zgodności faz ruchu z fazami oddechowymi:
- przy uniesieni ramion w górę - wdech nosem
- przy opuszczeniu - wydech ustami
- przy wyproście tułowia - wdech nosem
- przy skłonie - wydech ustami
Przykład
Po sprawdzeniu drożności nosa i pełnym rozluźnieniu wszystkich mięśni w pozycji leżącej, dziecko układa jedną dłoń na klatce piersiowej drugą zaś na brzuchu, na wysokość kąta żebrowego.
W oddychaniu torem brzusznym, po oddaniu głębokiego wdechu przez nos, powinna unieść się, przy wydechu zaś opaść ręka ułożona na brzuchu. Można to skontrolować zarówno dotykiem, jak i wzrokiem.
Sztuka poprawnego mówienia w naszych czasach to umiejętność szczególnie ważna. Doskonale wiemy jak wiele zmartwień przysparzają ludziom różne wady i brak poprawnego posługiwania się językiem, co stanowi przeszkodę pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Wiadomo również, że im wcześniej rozpocznie się z nimi walkę, tym szybciej i łatwiej osiągnie się pozytywne rezultaty. Mowa, czyli porozumiewanie się językowe najintensywniej rozwija się u dzieci w wieku przedszkolnym. Kształtuje się wówczas wymowa, struktury językowe, bogaci słownictwo. W tym okresie dziecko lubi wyrażać siebie za pomocą gestu, rysunku, muzyki, a przede wszystkim lubi mówić i to mówi całkiem dużo. Mowa jest atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, ułatwia komunikację, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań, ponadto jest jednym z ważniejszych kryteriów dojrzałości szkolnej.
Prawidłowe wymawianie dźwięków mowy nie jest możliwe bez umiejętności prawidłowego oddychania, wykorzystania w pełni głosu i bez odpowiedniej sprawności narządów artykulacyjnych- warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy.
,,Gimnastyka'' tych narządów pomaga dzieciom z wadami wymowy, wypracowuje zręczne i celowe ruchy języka, warg, podniebienia i rozwija wyczucie ich położenia (kinestezję artykulacyjną). Natomiast u dzieci nie mających wad wymowy doskonali sprawność mięsni i utrwala poprawną artykulację.
Oto przykładowe ćwiczenia usprawniające narządy mowy i poprawiające wymowę:

I. Ćwiczenia narządów mowy
a) ćwiczenia warg
- wymawiać samogłoski ustne przesadnie artykułując
- wyciąganie zamkniętych ust w lewą potem prawą stronę
- ssanie górnej wargi, potem dolnej
- cmokanie
- czesanie dolnymi zębami wargi górnej i na odwrót
- parskanie
- gwizdanie
- przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego
- nabieranie powietrza pod wargę dolną, potem górną
- wciąganie i nadymanie policzków
- granie palcami na wargach.
b) ćwiczenia języka
- oblizywanie warg - usta szeroko otwarte
- wysuwanie języka do przodu, cofanie w głąb jamy ustnej
- dotykanie językiem wargi dolnej i górnej
- wahadełko - kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania językiem warg
i zębów
- kląskanie językiem
- oblizywanie zębów
- wypychanie policzków językiem
- przeciskanie języka między zębami
- krążenie języka w przedsionku jamy ustnej.
c) ćwiczenia podniebienia miękkiego
- ziewanie
- kaszlenie z wysuniętym na zewnątrz językiem
- płukanie gardła
- chrapanie na wdechu i wydechu
- oddychanie wyłącznie przez nos lub wyłącznie przez usta
- wciąganie policzków.
II. Ćwiczenia oddechowe
- chłodzenie zupy na talerzu
- zdmuchiwanie kartki papieru z gładkiej powierzchni
- dmuchanie na wiatraczek
- zdmuchiwanie świecy z coraz większej odległości
- podrzucanie piórka powietrzem
- puszczanie baniek mydlanych
- wymawianie samogłosek na wydechu.
III. Ćwiczenia słuchowe
- wsłuchiwanie się w ciszę - wyłapywanie dźwięków z otoczenia
- rozpoznawanie instrumentów dźwięku
- rozpoznawanie i naśladowanie głosów zwierząt oraz innych odgłosów
- wyodrębnianie słów w zdaniu
- wyodrębnianie sylab w słowach
- nauka piosenek
- reagowanie klaśnięciem na określoną głoskę
- naśladowanie ilości i tempa uderzeń
- rozpoznawanie różnych rzeczy w zamkniętym pudełku przez potrząsanie
- szukanie ukrytego zegarka
- rozpoznawanie osób po głosie.
IV. Ćwiczenia słuchu fonematycznego
- różnicowanie słów podobnie brzmiących
- różnicowanie sylab takich samych w szeregu różnych
- powtarzanie par słów opozycyjnych
- nazywanie wskazanych przedmiotów, których nazwy różnią się głoskami korelacyjnymi
- wskazywanie wypowiedzianego rysunku przedmiotu, wybór z dwóch podobnie brzmiących wypowiedzi.
V. Ćwiczenia artykulacyjne i rozwijające mowę
- dokładne wymawianie każdej samogłoski szeptem
- dokładne wymawianie każdej samogłoski głośno
- dokładne wymawianie samogłosek w ciągu
- łączenie samogłosek parami lub po trzy
- uściślanie znaczenia pojedynczych wyrazów, zdań
- nazywanie, powtarzanie.

Profilaktyka logopedyczna w zabawach ruchowych i ćwiczeniach gimnastycznych
Zaburzenia mowy utrudniają dzieciom kontakty z rówieśnikami i stanowią często przyczynę niepowodzeń szkolnych.
Opracowany program opieki logopedycznej chcę poszerzyć o współpracę z nauczycielkami grupy dzieci 3-letnich nad usprawnieniem narządów mowy, poprzez ćwiczenia słuchowo-oddechowe i ćwiczenia słuchu fonematycznego. Mają one ogromny wpływ na akcelerację rozwoju ogólnego dziecka i szybsze osiągnięcie dojrzałości szkolnej.
U dzieci często występują zaburzenia w oddychaniu w postaci płytkiego, niepełnego oddechu, z krótka fazą wydechową, co powoduje zwiększenie częstości oddechów oraz robienie pauz na wdech w połowie frazy.
Stosując odpowiednie ćwiczenia usprawniające aparat oddechowy, można:
zwiększyć pojemność płuc,
nauczyć ekonomicznego zużycia powietrza w czasie mówienia,
wzmocnić mięśnie biorące udział w oddychaniu,
utrzymać płuca w dobrej formie.
Podstawą dobrej wymowy jest prawidłowe oddychanie oraz silny i dobrze postawiony głos. W profilaktyce logopedycznej ćwiczenia oddechowe mają znaczenie pierwszoplanowe.
W każdym ćwiczeniu ruchowym przestrzegamy zgodności faz ruchu z fazami oddechowymi:
przy uniesieniu ramion w górę — wdech nosem,
przy opuszczeniu — wydech ustami,
przy wyproście tułowia — wdech nosem,
przy skłonie — wydech ustami
Ćwiczenia oddechowe bez przyrządu
Marsz
— wdech- ramiona uniesione przodem w górę
— wydech- ramiona bokiem w dół
Siad klęczny, stopy złączone i obciągnięte, kolana szeroko rozwarte, ręce skurcz pionowy ramion, dłonie oparte na barkach
— wdech- uniesienie łokci w górę
— wydech- opuszczenie łokci w dół
Leżenie tyłem, ramiona wzdłuż tułowia
— wdech- odwrócenie dłoni
— wydech- nawrócenie dłoni
Siad skrzyżny, ręce oparte na kolanach
— wdech- wyprost tułowia z uwypukleniem klatki piersiowej
— wydech- z opuszczeniem głowy
Kwiaty zwiędły, przysiad podparty
— wdech nosem i powolny wyprost do stania- kwiaty rosną i rozwijają się po deszczu
— wydech- dzieci ponownie przechodzą do przysiadu podpartego
Leżenie tyłem
— wdech- przenieść ręce za głowę, kolana do klatki piersiowej
— wydech- powrót do pozycji wyjściowej leżenia z wyprostem nóg i rąk w dole
Leżenie tyłem- nogi skulnie, dłonie na udach
— wdech z uniesieniem głowy
— wydech- powrót do leżenia
Leżenie przodem- ręce złożone na pośladkach
— wdech- napiąć pośladki i ściągnąć łopatki
— wydech- rozluźnić się
Leżenie przodem- ręce nad czołem tworzą daszek
— wdech- skłon w tył i spojrzenie w słońce
— wydech- powrót do leżenia
Zdmuchiwanie z dłoni watki, styropianu, liści
Siad skrzyżny- ramiona w skurczu pionowym, dłonie zwinięte w pięść
— wdech- ramiona w górę, otworzenie dłoni
— wydech- ramiona wracają do pozycji wyjściowej
Marsz we wspięciu, z równoczesnym uniesieniem ramion w górę z głębokim wdechem, po czym opuszczenie ramion przodem w dół i wydechem. Maszerując klasnąć w dłonie przed sobą, nad głową i za sobą, uwypuklając klatkę piersiową.
Gumowa zabawka do napełniania powietrze
— wdech- wydech napełnienie powietrzem zabawki
— wdech- wydech wypuszczamy ze świstem powietrze z zabawki
Ćwiczenia oddechowe z obręczą, kółkiem, krążkiem
Siad skrzyżny
— wdech- podnoszenie obręczy przodem w górę
— wydech- skłon w przód
Klęk podparty przed obręczą, w której leży piłeczka pingpongowa i wydmuchiwanie piłeczki z obręczy (można ją zastąpić piórkiem, watką styropianem, kulką papieru).
Siad skrzyżny z kółkiem na głowie
— wdech- wypychanie kółka w górę
— wydech- swobodny siad
Jamniczek, klęk podparty, dłonie skierowane do siebie, zginanie ramion w łokciach i dotykanie brodą krążka
— wdech- przy prostowaniu ramion
— wydech- przy uginaniu
Ćwiczenia oddechowe z laską
Siad rozkroczny z laska w górze, skrętoskłon do lewej nogi, następnie wyprost i taki sam ruch do nogi prawej
— wdech- przy wyproście
— wydech- przy skłonie do nogi
Siad skrzyżny, laska w dole trzymana oburącz za końce
— wdech- wznos laski w górę
— wydech- opuszczanie laski w dół
Marsz
— wdech- przenoszenie laski przodem w górę
— wydech- opuszczanie laski w dół
Klęk podparty, dłonie przyciskają końce laski
— głęboki wdech, przejście do"ukłonu japońskiego"- powolny wydech
Leżenie przodem- laska pod czołem
— wdech- z uniesieniem rąk z laską, głowy i tułowia
— wydech i powrót do pozycji wyjściowej
Ćwiczenia oddechowe z woreczkiem
Siad klęczny z woreczkiem na głowie
— wdech- powolny wyprost do klęku
— wydech- powrót do siadu klęcznego
Leżenie tyłem z rękami wzdłuż tułowia, nogi skulnie, woreczek na piersiach
— wdech- ręce proste idą za głowę
— wydech- ręce wracają wzdłuż tułowia (woreczek wznosi się i opada)
Siad skrzyżny
— wdech- przenieść ręce z woreczkiem przodem w górę
— wydech- opuścić bokiem
Marsz
— wdech- przenieść ramiona bokiem w górę aż do zetknięcia sięworeczków
— wydech- opuszczenie ramion w dół
Siad skrzyżny z woreczkiem na głowie
— wypychanie woreczka w górę z głębokim wdechem
— wydech- powrót do swobodnego siadu
Ćwiczenia oddechowe z piłką
Siad skrzyżny, cały czas patrzymy na piłkę
— wdech- przenoszenie piłki przodem w górę
— wydech- skłon tułowia w przód
Leżenie przodem
— wdech- uniesienie piłki w górę
— wydech- opuszczenie piłki
Leżenie tyłem, nogi w"krzesełko" lub proste
— wdech- przeniesienie piłki za głowę
— wydech- opuszczenie piłki na brzuch
Leżenie tyłem
— wdech- piłka"wciśnięta" w miejsce pod żebrami
— wydech- wypchnięcie piłki i brzucha w górę
Ćwiczenia oddechowe z szarfą
Siad klęczny
— wdech- unoszenie szarfy w górę
— wydech- skłon w przód
Siad skrzyżny, szarfa w górze przed twarzą trzymana prawą (lewą) ręką, głęboki wdech i dmuchnięcie na szarfę tak, by się poruszyła.
Bibliografia:
A. Balejko, Jak usuwać wady wymowy, Białystok 1992
E.M. Minczakiewicz, Mowa. Rozwój, zaburzenia, terapia, Kraków 1997
L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1996
K. Pisarkowa, Wyliczanki polskie, Wrocław 1998
A. Balejko,, Białystok 1992E.M. Minczakiewicz,, Kraków 1997L. Kaczmarek,, Lublin 1996K. Pisarkowa,, Wrocław 1998 Autor: mgr Agnieszka Bargłowska

Prawidłowe mówienie jest nierozłącznie związane z oddychaniem. Podczas mówienia oddychamy przede wszystkim ustami. Wdech jest szybki i krótki, a wydech długi i powolny. Mówiąc nabieramy tyle powietrza, ile potrzeba do wypowiedzenia wyrazu czy zdania.
Nieprawidłowy oddech powoduje to, iż dzieci często mówią na wdechu, bądź bezdechu, często brakuje im powietrza do tego, aby dokończyć artykulację jakiegoś wyrazu, sylaby, czy głoski.
U dzieci jąkających się możemy zauważyć tzw. płytki obojczykowy oddech, występuje również u nich tzw. wyciekanie powietrza - kiedy to podczas artykulacji słyszymy, jak dziecko nabiera głośno powietrze, bądź je głośno wypuszcza podczas wydechu. Taki głośny oddech jest również charakterystyczny dla dzieci alergicznych oraz astmatycznych.

Ćwiczenia oddechowe mają zatem na celu pogłębienie oddechu, zwiększenie pojemności płuc, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej - krótko mówiąc mają na celu wyrobienie właściwego dla mowy oddechu.



Ćwiczenia oddechowe.

- wdech przez nos, wydech ustami;

- unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu;

- wykonywanie wydechu wymawiając „s” (syczenie na wydechu);

- wykonywanie wydechu dmuchając na skrawek papieru (odchylenie papieru musi być cały czas jednakowe);

- zdmuchiwanie kartki papieru z gładkiej powierzchni;

- zdmuchiwanie skrawków papieru z chropowatej powierzchni (np. przy użyciu rurki);

- dmuchanie na wiatraczek, kawałki bibuły, styropianu;

- wydmuchiwanie powietrza przez rurkę do szklanki z wodą (dmuchamy raz mocno, raz słabo, raz krótko, raz długo - najdłużej jak potrafimy);

- zdmuchiwanie świecy z coraz większej odległości;

- podrzucanie watki lub piórka dmuchając na nie;

- puszczanie baniek mydlanych;

- poruszanie wydmuchiwanym powietrzem piłeczek, samochodzików po stole;

- nadmuchiwanie baloników;

- gra na organkach, trąbce i gwizdku;

- przenoszenie kawałków styropianu do kubeczka przy pomocy rurki - przysysanie kawałków styropianu poprzez wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie do kubeczka (np. z blatu stołu);

- wymawianie na wydechu samogłosek - początkowo pojedynczo, potem po 2-3 (dziecko wymawia jak najdłużej samogłoskę, dorosły w tym czasie liczy i zapisuje "rekordy").

---