Barbara Liberska

Instytut Nauk Ekonomicznych PAN w Warszawie

GLOBALIZACJA A OFFSHORING USŁUG SEKTORA IT

1. Wprowadzenie

Przyspieszony proces globalizacji gospodarki światowej i wykorzystanie rewolucji informacyjnej ICT w działalności gospodarczej spowodowały, że coraz więcej usług sektora IT i obsługi biznesu może być wytwarzanych w różnych miejscach na świecie.

Siły sprawcze globalizacji, które powodowały przenoszenie produkcji z krajów bogatych do krajów biednych w poszukiwaniu lokalizacji o niższych kosztach dla osiągania większych zysków, oddziałują podobnie w kierunku przenoszenia usług IT. Przenoszenia usług informacyjnych za granicę jest dzisiaj łatwe, gdyż przekazywane są przez media elektroniczne dzięki cyfrowej postaci produktu i globalnej sieci informacyjnej oraz większej swobodzie lokalizacji. Outsourcing usług biznesowych jest szerokim procesem gdyż dotyczy przedsiębiorstw ze wszystkich sektorów gospodarki i towarzyszy mu przenoszenie miejsc pracy wysoko kwalifikowanej.

Obecnie coraz więcej firm decyduje się na wydzielenie i przeniesienie usług informacyjnych za granicę (outsourcing/offshoring) w oparciu o rachunek korzyści i przyjęte strategie poprawy konkurencyjności. Outsourcing usług biznesowych staje się jednym z ważnych elementów kompleksowego zarządzania współczesnym biznesem. Globalna konkurencja powoduje, że coraz więcej firm wykorzystuje offshoring usług, jako drogę zmniejszenia kosztów i skoncentrowania się na kluczowej z punktu widzenia przyszłości dziedzinach. Rośnie też znaczenie outsourcingu w sferze prac badawczych i rozwojowych (B+R) i przenoszenie ich do krajów o niższych kosztach o dużych zasobach talentu i kwalifikacji siły roboczej jako sposobu na przyspieszenie innowacji i obniżenie kosztów badań.

Na outsourcing usług informacyjnych można spojrzeć z różnych punktów widzenia: ekonomicznego, technologicznego czy organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem. Można też badać wpływ offshoringu na przemiany na globalnych rynkach usług i pogłębienie procesu globalizacji. Aczkolwiek zjawisko wydzielania i przenoszenia usług informacyjnych ma swoje źródło w decyzjach przedsiębiorstw i zmianach ich organizacji w ramach globalnego biznesu, to jego reperkusje są makroekonomiczne. Outsourcing i przenoszenie usług IT z krajów o wysokich kosztach pracy do krajów o niskich kosztach pracy otworzyły nowe możliwości rozwoju wielu państw słabiej rozwiniętych. Offshoringowi usług IT towarzyszy napływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu usług, wzrost zatrudnienia specjalistów sfery IT i wzrost dochodu narodowego w tych krajach.

Jest to zjawisko stosunkowo nowe, lecz nabiera znaczenia i może mieć duże implikacje dla przedsiębiorstw i gospodarek wielu krajów. Rewolucja informacyjna ICT pozwoliła włączyć się wielu nowym krajom w procesy globalizacji przez świadczenie zaawansowanych usług IT na globalne rynki. Niektóre kraje rozwijające są bardzo dobrze przygotowane do tego etapu globalizacji. Otwarcie Indii i Chin na procesy globalizacji, z ich ogromnym potencjałem wysoko wykształconych specjalistów w tych dziedzinach, spowodowało istotne zmiany w globalnej podaży pracy w sektorze usług informacyjnych. Kraje Europy Środkowo -Wschodniej także mają swój udział we wzroście podaży specjalistów w tej dziedzinie.

Na początku lat dziewięćdziesiątych korporacje amerykańskie zaczęły poszukiwać na świecie miejsc gdzie usługi informatyczne i usługi biznesowe mogły być wykonane taniej - przy zachowaniu wysokiej jakości. Dzięki internetowi i powstaniu globalnych sieci przekazu informacji coraz więcej usług mogło stać się przedmiotem wymiany międzynarodowej (tradable). Dynamiczny rozwój offshoringu usług sektora IT przyczynia się do wzrostu międzynarodowych przepływów handlu i inwestycji bezpośrednich, a także nowoczesnych technologii i metod zarządzania i prowadzi to pogłębienia współzależności między firmami w krajach wysoko rozwiniętych i słabiej rozwiniętych. Międzynarodowy handel usługami IT i usługami biznesowymi stał się jednym z najbardziej dynamicznie rosnących segmentów handlu światowego.

Offshoring usług informacyjnych jest wyrazem postępującej globalizacji, ale równocześnie napędza procesy globalizacji. Popyt na międzynarodowy outsourcing usług biznesowych w najbliższym czasie będzie dynamicznie rósł. Rośnie też konkurencja wśród dostawców tych usług. Zarówno firmy jak i państwa powinny określić rolę i miejsce w nowej fali globalizacji usług oraz podjąć odpowiednie działania, aby odnieść korzyści z tym związane.

2. Globalizacja biznesu i rewolucja w outsourcingu usług

Postępujący w ostatnich dekadach proces globalizacji biznesu wynika między innymi z deregulacji i otwarcia gospodarek wielu nowych krajów oraz zmniejszenia barier w podejmowaniu działalności gospodarczej. Globalizacja biznesu jest procesem napędzanym przez coraz bardziej wszechstronną i zróżnicowaną działalność korporacji transnarodowych działających na wielu rynkach. Towarzyszy jej zarówno przenoszenie produkcji, jak i usług informacyjnych Ułatwia to znaczny spadek kosztów transportu i kosztów przesyłania informacji oraz zanikania barier technologicznych i barier kwalifikacyjnych. Zniesienie barier w handlu i inwestycjach zagranicznych prowadzi do większego umiędzynarodowienia produkcji i usług.

Wraz z nasileniem się globalnej konkurencji, przedsiębiorstwa dostosowują swoje strategie i poszukują na świecie miejsc, w których usługi informacyjne mogą być wykonane taniej, szybciej a nawet lepiej. W zmieniającej się szybko globalnej gospodarce nie muszą polegać tylko na własnych zasobach, ale mogą sięgać po zasoby zewnętrzne. Outsourcing i offshoring pozwala im utrzymać pozycję konkurencyjną.

Outsourcing jest ważnym elementem procesu globalizacji biznesu, stanowi wyraz ewolucji w strukturze współczesnej konkurencji. Jak pisze Corbett „offshoring jest dzisiaj integralna częścią outsourcingu, a outsourcing jest integralna częścią globalizacji biznesu”. Proces globalizacji biznesu wszedł w nową fazę w związku z rewolucją informacyjną ICT. Rozwój sektora informacyjnego zarówno w krajach wysoko jak i słabiej rozwiniętych stworzył warunki dla przenoszenia usług do krajów o niższych kosztach. Powstanie globalnej infrastruktury informacyjnej pozwoliło na objęcie offshoringiem nowych obszarów, w tym sfery procesów i funkcji biznesowych - Business Process Outsourcing (BPO). Outsourcing usług biznesowych (BPO) polega na wydzieleniu wielu działań biznesowych poza daną organizację i zlecenie ich wykonania zewnętrznemu dostawcy. Z punktu widzenia firmy istnieją tutaj trzy możliwości: powierzenie ich wykonania niezależnym dostawcom globalnym lub lokalnym, lub utworzenie własnego ośrodka w kraju posiadającym odpowiednie walory lokalizacyjne.

Globalny biznes poszukuje na świecie najlepszych miejsc lokalizacji poszczególnych faz produkcji lub różnego rodzaju usług informacyjnych i zleca ich wykonanie firmom w wielu krajach w celu dostarczenia globalnemu klientowi produktu lub usługi najwyższej jakości po konkurencyjnej cenie. Ten nowy model biznesowy, określany jako global sourcing, przynosi firmom duże korzyści. Coraz bardziej rozproszona po całym świecie sieć partnerów biznesowych, dostawców i klientów, wymaga nowych systemów zarządzania. Firmy starają się wybrać najlepsze lokalizacje dla centrów usługowych, które pozwolą na koordynację działań w regionie lub w skali globalnej.

Badania pokazują, że wśród głównych motywów offshoringu usług informacyjnych przedsiębiorstwa wymieniają na pierwszym miejscu redukcję kosztów (49% ankietowanych), a następnie koncentrację na kluczowej działalności (17% wskazań). W innych badaniach te dwa cele są równie ważne dla połowy ankietowanych, a wśród innych motywów wymieniane są takie, jak uwolnienie zasobów do innych projektów, dostęp do nowej technologii, przyspieszenie uzyskania wyników i dostosowania się do zmieniających się potrzeb. Wśród innych zalet wymienia się jego pozytywny wpływ na zmianę struktury kosztów i dostęp do dodatkowych zasobów technologii i kwalifikacji, wpływ na poprawę jakości, konkurencyjności i innowacyjności. Te przedsiębiorstwa, które dzięki outsourcingowi i offshoringowi usług zdołają znacznie obniżyć koszty działalności mogą sobie zapewnić globalną przewagę konkurencyjną.

Dotychczas najbardziej aktywne w offshoringu usług informacyjnych i biznesowych są firmy ze Stanów Zjednoczonych. Około 60% badanych firm amerykańskich miało do czynienia z przenoszeniem ich do krajów o niskich kosztach. Większość firm amerykańskich dzięki offshoringowi mogły zaoszczędzić od 40 do 60% kosztów pracy. Szacunki McKinsey Institute mówią, że każdy dolar wydany na usługi IT w Indiach przynosił gospodarce amerykańskiej 1,14 dol zwrotu. Szacuje się, że w 2004 roku firmy amerykańskie dzięki offshoringowi usług informacyjnych zaoszczędziły 11 mld dol. Z badań wynika, że w Stanach Zjednoczonych prawie każda większa firma już korzysta z offshoringu usług lub ma zamiar z niego skorzystać w przyszłości Przeprowadzone w maju 2003 roku wywiady wśród managerów wielkich korporacji wykazały, że 68 % ma zamiar powiększyć swe zagraniczne kontrakty w zakresie usług IT.

Wśród badanych w 2003 roku firm zachodnioeuropejskich z outsourcingu usług biznesowych korzystało około 11%. Sytuacja wśród krajów Unii Europejskiej jest zróżnicowana: podmioty z Wielkiej Brytanii dość często korzystały z offshoringu BPO, natomiast przedsiębiorstwa niemieckie, włoskie czy francuskie nie przejawiały większej aktywności w tym zakresie. Jednak po przystąpieniu do Unii Europejskiej nowych krajów coraz więcej firm z tych krajów poszukuje dostawców usług biznesowych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej.

Ocenia się, że dotychczas na świecie outsourcingiem objęte jest około 8% administracyjnej pracy biurowej w przedsiębiorstwach, podczas gdy możliwe jest wydzielenie i przeniesienie co najmniej połowy tego rodzaju czynności.

Globalizacja biznesu i zmiany w jego organizacji powodują, że offshoring usług informacyjnych i biznesowych będzie w najbliższych latach dynamicznie rósł. Wg szacunków McKinsey Global Institute, wartość globalnego rynku outsourcingu usług IT w 2002 roku wynosiła około 32-35 mld USD i będzie rosła w najbliższych 5 latach rocznie o 30-40 % i w 2008 roku może wzrosnąć do 100 mld dol.

3. Globalna technologia informatyczna i rodzaje usług offshoringowych

Wykorzystanie technologii informatycznej (ICT) w działalności gospodarczej wpłynęło na rewolucyjne zmiany w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, zwłaszcza w realizacji wielu funkcji usługowych. Outsourcing usług sektora IT jest wyrazem zmian w funkcjonowaniu przedsiębiorstw i dostosowania ich do funkcjonowania w erze informacyjnej i w warunkach gospodarki opartej na wiedzy. Dzięki optymalnemu i kompleksowemu wdrożeniu i wykorzystaniu ICT, procesy tworzenia wartości dodanej stopniowo stają się bardziej sprawne, efektywne i konkurencyjne, zmieniają się relacje biznesowe, struktury i strategie. Jak pisze A. Zorska, informatyzacja przedsiębiorstw nie rozpoczęła się wraz z dostępem do Internetu, lecz jest długofalowym procesem stopniowego wdrażania osiągnięć informatycznych (hardware i software) oraz różnego rodzaju urządzeń biznesowych i telekomunikacyjnych. Intensywność i zaawansowanie tego procesu uzależnione jest z jednej strony od potrzeb i możliwości przedsiębiorstw, a z drugiej strony od stanu infrastruktury technicznej, kwalifikacji kadr, regulacji sektorowych.

Technologia IT i ujednolicenie programów komputerowych (software) związanych z obsługą biznesu pozwala na standaryzację organizacji prac biurowych i obsługi finansowej firm, usług informatycznych, praktyk biznesowych, gromadzenia i przetwarzania danych, prowadzenia księgowości. W związku z tym, że usługi biznesowe są standaryzowane, mogą być dostarczane do wielu firm w różnych krajach świata.

Przedmiotem outsourcingu usług biznesowych (BPO) może stać się wiele funkcji i procesów, które nie wymagają bezpośredniego kontaktu między usługodawcą i usługobiorcą i mogą być przekazywane drogą elektroniczną. Zakres usług BPO jest bardzo duży i stale się poszerza wraz ze zmieniającą się organizacją międzynarodowego biznesu.

Pierwsza grupa usług związana jest z obsługą klienta (centra kontaktowe) w systemie przez całą dobę i wszystkie dni w roku (7x24x365). Obejmuje między innymi różnego rodzaju reklamacje, rezerwacje, sprzedaż, prenumeraty, obsługę kart kredytowych, telemarketing, sprawdzanie rachunków, rezerwacje hoteli, biletów, zarządzanie członkostwem, odnawianie subskrypcji, rozwiązywanie problemów kredytów i rachunków, badania marketingowe. Druga grupa obejmuje różnego rodzaju prace administracyjne i biurowe (back-office operations) w tym gromadzenie danych i ich przetwarzanie, transakcje płatnicze, usługi finansowe, wystawianie faktur, listy płac, zarządzanie zasobami ludzkimi, podatki i inne usługi wspierające operacje biurowe. Trzecia grupa obejmuje usługi profesjonalne, w tym np. usługi finansowe, prawnicze, księgowe, diagnozy medyczne, prace architektoniczne, usługi multimedialne (prace audiowizualne, video, film, programy telewizyjne, nagrania muzyczne) i inne usługi związane z kulturą.

Czwarta grupa to usługi bezpośrednio związane z technologią IT jak usługi komputerowe, instalowanie i doskonalenie oprogramowania, utrzymanie sieci, przetwarzanie danych, tworzenie systemów integrujących, obsługa strony internetowych, usługi aplikacyjne, bezpieczeństwo i inne. Usługi software dynamicznie się rozwijają w związku z potrzebą stałego dostosowania oprogramowania do nowych warunków i potrzeb.

Wreszcie piąta grupa jest związana ze sferą badawczo-rozwojową B+R. Proces przenoszenia badań naukowych poza granice dynamicznie rośnie. Badania są realizowane w filiach korporacji lub zlecane innym instytutom w danym kraju. Dotyczą zarówno sfery bezpośrednio związanej z informatyką, jak i badań w różnych gałęziach przemysłu. Offshoring nie tylko pozwala na szybsze osiąganie wyników ale znacznie zmniejsza koszty innowacji.

4. Globalizacja rynku pracy specjalistów sektora IT

Rewolucja informacyjna i otwarcie gospodarek wielu krajów rozwijających się z dobrze rozwiniętym sektorze informacyjnym, jak Indie, Chiny, Rosja czy kraje Europy Środkowej i Wschodniej, spowodowały znaczny wzrost globalnej podaży specjalistów w sektorze usług informacyjnych. Dzięki globalizacji wyższego wykształcenia, duża grupa inżynierów i informatyków oraz ekonomistów w krajach rozwijających się kończy studia o zbliżonych programach nauczania uzyskując w ten sposób zbliżone kwalifikacje w zakresie standardów obsługi globalnego biznesu. Znikają bariery edukacyjne i różnice w kwalifikacjach, a pozostają ogromne różnice w płacach specjalistów.

4.1. Globalizacja wyższego wykształcenia i podaż specjalistów sektora IT

W ostatnich dekadach miał miejsce przyspieszony proces globalizacji wyższego wykształcenia i dynamiczny wzrost liczby studentów i absolwentów w wielu krajach. Wskazuje się na cztery główne przyczyny tego zjawiska:

• demokratyzacja wykształcenia,

• powstanie gospodarki opartej na wiedzy,

• otwarcie uniwersytetów i możliwości podejmowania studiów za granicą,

• wzrost konkurencji między uczelniami o środki i programy nauczania.

Wiele uczelni wyższych działa na globalnym rynku i stara się pozyskać utalentowanych studentów. Na amerykańskich uniwersytetach znacznie zwiększył się udział studentów z innych krajów, na niektórych uczelniach stanowią powyżej 50% ogółu studentów. W London School of Economics około 75% studentów jest z zagranicy - głównie z krajów Azji. W 2002 roku około 1,9 mln studentów studiowało poza granicami kraju. Wcześniej wielu z nich, pozostawało tam jako tzw. drenaż mózgów, obecnie duża grupa może liczyć na dobrą pracę po powrocie do krajów ojczystych.

Równocześnie w wielu krajach rozwijających się dynamicznie rozwijało się szkolnictwo wyższe, zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym. Uniwersytety w tych krajach niejednokrotnie realizują programy nauczania zbliżone do tych, jakie obowiązują w krajach wysoko rozwiniętych; językiem wykładowym jest język angielski, a kadra nauczająca składa się zarówno z osób z zagranicy, jak i wykształconych za granicą własnych profesorów. Na uniwersytecie w Pekinie przeszło 1/3 profesorów uzyskało doktoraty na amerykańskich uczelniach. Wiele uniwersytetów z państw rozwijających się prowadzi badania naukowe na najwyższym światowym poziomie i współpracuje z najlepszymi na świecie uczelniami.

Największy postęp w kształceniu specjalistów w sektorze usług informacyjnych dokonał się w Chinach i Indiach. Liczba absolwentów studiów inżynierskich i nauk ścisłych w tych krajach w ostatnich 10 latach wzrosła trzykrotnie (obecnie rocznie wynosi około 1,2 mln) i jest równa liczbie absolwentów USA, Unii Europejskiej i Japonii razem wziętych. Pod względem absolwentów uczelni technicznych Chiny przewyższają zarówno USA, jak i Indie. Liczba doktorów z nauk ścisłych w Chinach jest większa niż na uniwersytetach amerykańskich. Ambicją Chin było zbudowanie uniwersytetów należących do czołówki światowej. Od kilku lat Uniwersytet w Szanghaju corocznie publikuje listę 500 najlepszych uczelni na świecie (Academic Ranking of World Universities). Listę w 2006 roku otwierają Harvard i Cambridge, ale z roku na rok - oprócz uniwersytetów z USA i Europy - rośnie liczba uniwersytetów z Azji.

W Indiach liczba absolwentów uczelni wyższych wynosi około 2 mln rocznie, z czego 100 tys. to specjaliści sektora IT. Istnieją tam elitarne szkoły jak Indian Institute of Science (IIS) czy Indian Institute of Technology (IIT), które kształcą specjalistów w języku angielskim na światowym poziomie. W 2004 roku na 180 tys. kandydatów do siedmiu IIT dostało się 3,5 tys. osób. Uczelnie te mają szeroko rozbudowane programy wymiany studentów i profesorów z najlepszymi uczelniami na świecie, jak również współpracują z wielkimi korporacjami w dziedzinie badań naukowych.

Podaż specjalistów w wielu krajach rozwijających się, którzy mogą być zaangażowani w offshoringu usług stale rośnie. Nie wszyscy absolwenci uczelni posiadają wystarczające kwalifikacje, aby podjąć tę pracę, ale w zależności od kraju, może to być grupa około15-25%, absolwentów. Wg badań McKinsey Institute, zapotrzebowanie na specjalistów z krajów rozwijających się w sektorze IT (tylko w USA i Wielkiej Brytanii) wzrośnie z 170 tys. w 2003 roku do 700 tys. w 2015 roku. Obecnie Indie, Chiny, Brazylia, Polska, Czechy, Węgry, czy Meksyk i Rosja mają nadwyżki specjalistów IT, a płace są tam kilkakrotnie niższe niż w krajach wysoko rozwiniętych. Kraje to mogą stać się atrakcyjnym miejscem lokalizacji offshoringu usług informacyjnych. Wysoka podaż specjalistów sektora IT w krajach rozwijających się ma duży wpływ na globalne rynki pracy umysłowej oraz na płace w sektorze IT.

4.2. Globalizacja rynku pracy specjalistów sektora IT

Offshoring usług IT oznacza przenoszenie miejsc pracy wysokokwalifikowanej z krajów o wyższych kosztach do państw o niższych kosztach pracy. Delokalizacja miejsc pracy w sektorze usług IT mogła do 2004 roku dotyczyć około 1 mln osób. W związku z offshoringiem usług IT, wg szacunków Forrester Research, w 2002 roku w Stanach Zjednoczonych do 2015 roku utraconych zostanie około 3,3 mln miejsc pracy. Najwięcej, bo prawie połowę, stanowią prace biurowe, obsługa komputerów (473 tys.) oraz obsługa biznesu (348 tys.), zarządzanie (348 tys.), sprzedaż elektroniczna (226 tys.), następnie usługi architektoniczne (184 tys.) i usługi prawnicze (75 tys.). Szacuje się też, że amerykańskie instytucje badawcze mogą stracić około 75 tys. miejsc pracy, które zostaną przeniesione do krajów rozwijających się. Gartner Research szacuje, że w najbliższym czasie w USA 1 na 10 miejsc pracy w usługach będzie podlegało offshoringowi.

Badania McKinsey Institute wskazują, że maksymalne zasoby globalnego resourcingu w sektorach powiązanych ze sferą IT mogą wynosić 18,3 mln specjalistów. Oznacza to, że około 18 mln miejsc pracy może być wykonanych przez ludzi mieszkających gdziekolwiek na świecie. Teoretycznie 11% miejsc pracy w sektorze usług sfery informacyjnej może zostać przeniesionych poza granice państw macierzystych. W 2003 roku w krajach rozwijających się około 565 tys. miejsc pracy wiązało się z offshoringiem w różnych sektorach usług informacyjnych; do 2008 roku liczba ta ma się podwoić.

W Stanach Zjednoczonych toczy się gorąca dyskusja nad wpływem offshoringu usług na rynek pracy. Wielu uważa, że przenoszenie usług IT oznacza utratę dobrze płatnych miejsc pracy i prowadzi do wzrostu bezrobocia wśród wysoko wykształconych specjalistów. Offshoring ich zdaniem oznacza eksport amerykańskich miejsc pracy. Szczególnie po 2000 roku, kiedy nastąpiło załamanie na rynku firm sektora IT i upadek wielu firm spowodował utratę pracy programistów i innych specjalistów, podniosły się głosy o konieczności ochrony krajowego rynku pracy w tym sektorze. Wcześniej wiele korporacji amerykańskich stosowało outsourcing usług i nie wzbudzało to takich emocji.

W związku z tym, że nowa faza globalizacji dotyka osoby wysoko wykształcone, zajmujące dobrze płatne miejsca pracy, w krajach bogatych pojawiły się oskarżenia, że korporacje amerykańskie wykorzystują globalizację dla zwiększenia zysków kosztem krajowych zasobów wysoko kwalifikowanych pracowników. Nasiliły się protesty i demonstracje pracowników sektora informacyjnego, domagających się od rządu działań dla ochrony rynku pracy. Ostatecznie zostały wprowadzone pewne ograniczenia w stosowaniu outsourcingu i nowe regulacje zarówno na szczeblu federalnym, jak i stanowym. Prezydent G.W Bush podpisał w styczniu 2004 roku prawo zabraniające niektórym agencjom rządowym zlecania usług za granicą. Określone zostały preferencje wykorzystania pracowników w kraju, a także minimalny wkład krajowy dla kontraktów pracy zagranicą. Wprowadzono pewne utrudnienia w udzielanie wiz dla zagranicznych specjalistów w firmach IT. Dodatkowe ograniczenia i restrykcje dla offshoringu przyjęło 36 stanów, w których zabroniono korzystania z środków publicznych dla tworzenia za granicą call centers, centrów gromadzenia danych finansowych, medycznych i innych danych osobowych przekazywanych zagranicę przez sektor prywatny. Jednym z argumentów za ograniczeniem outsourcingu była obawa, że państwo może utracić kontrolę nad wrażliwymi z punktu bezpieczeństwa sprawami i tajemnicy prywatnej.

Względy społeczne i polityczne spowodowały wprowadzenie pewnych regulacji, które miały ograniczyć przenoszenie usług IT ze Stanów Zjednoczonych, jednak nie wydaje się, aby przedsiębiorstwa, które czerpią z tego tytułu duże korzyści chciały zmniejszyć swoje zaangażowanie zagranicą. D.W. Drezner uważa, że protekcjonizm może przynieść szkody i twierdzi, że dzięki outsourcingowi firmy amerykańskie mogą oszczędzić środki na bardziej zyskowną działalność, a kwalifikowana siła robocza może być wykorzystana w bardziej konkurencyjnych działaniach i jeszcze lepiej płatnej pracy.

Powstanie globalnego rynku specjalistów w sektorze usług IT ma bardzo duży wpływ na warunki konkurencji i płace w tym sektorze. Badania wskazują, że w ostatnich latach płace w USA w tym sektorze nie rosną, a nawet spadają, natomiast w wielu krajach rozwijających się płace szybko rosną.

5. Lokalizacja offshoringu usług IT w krajach rozwijających się

Offshoring usług sfery IT prowadzi do nowego międzynarodowego podziału pracy. Wiele krajów rozwijających osiągnęło w tej dziedzinie korzyści komparatywne. Mają dobrze rozwinięty sektor IT - zarówno dzięki inwestycjom zagranicznym, jak i wysokiej pozycji krajowych firm sektora informacyjnego. Aby świadczyć usługi IT wystarczą niewielkie kapitały: potrzebny jest dobry komputer, dostęp do szybkiego internetu oraz odpowiednie kwalifikacje, znajomość systemów oprogramowania i międzynarodowych standardów obsługi biznesu. Wybór lokalizacji offshoringu zależy przede wszystkim od kosztów pracy, jakości kapitału ludzkiego i dostępu do odpowiedniej liczby specjalistów, poziomu infrastruktury telekomunikacyjnej, ale także od otoczenia biznesu, cen na rynku nieruchomości.

Najwięksi dostawcy usług IT na rynki globalne znajdują się w grupie krajów azjatyckich, Europy Środkowo- Wschodniej oraz niektórych krajów Ameryki Łacińskiej. Z badań A.T. Kearney przeprowadzonych w 2004 i 2005 roku wynikało, że najbardziej atrakcyjnymi miejscami dla outsourcingu usług biznesowych, pod względem trzech czynników jak koszty, otoczenie biznesu i kwalifikacje ludzi, są Indie, Brazylia, Meksyk Filipiny, Irlandia, Węgry, Czechy i Chiny i Rosja, Polska. W 2005 roku na Indie przypadało 65% globalnego rynku offshoringu usług IT i 46% offshoringu usług biznesowych BPO.

5.1. Indie jako lider w offshoringu usług IT

Indie są najbardziej atrakcyjnym miejscem lokalizacji offshoringu usług sektora IT dla bardzo wielu firm, głównie z USA. Przewyższają inne kraje pod względem kosztów, dostępności specjalistów, znajomości języka angielskiego, infrastruktury informacyjnej i doświadczenia w sektorze IT. Kraj ten ma jeden z najlepiej rozwiniętych w świecie sektorów usług IT i jest liczącą się w świecie potęgą informatyczną. Rewolucja informatyczna dotarła tam stosunkowo szybko. Pierwsze parki technologiczne, w których zgromadzono firmy państwowe i prywatne zajmujące się oprogramowaniem, powstały już w 1990 roku w Bangaluru, Pune, Bhubaneshwar. Na początku lat dziewięćdziesiątych Indie odpowiedziały na rosnący popyt na offshoring usług IT ze strony wielkich światowych korporacji i otworzyły swój rynek na inwestycje zagraniczne skierowane do tego sektora gospodarki. Poza filiami korporacji transnarodowych powstały krajowe firmy nastawione na eksport różnego rodzaju usług IT. Czynnikiem przyciągającym inwestorów do sektora usług IT była duża dostępność i wysoki poziom wykształcenia specjalistów powiązanych z sektorem IT. Okazało się, że mogli oni świadczyć te usługi szybciej, taniej a nawet lepiej niż w krajach wysoko rozwiniętych.

Dynamiczny rozwój outsourcingu usług IT w Indiach rozpoczął, kiedy takie firmy jak American Express, British Airways, Swissair przeniosły tam swoje operacje związane z obsługą klientów. Położenie światłowodów między USA i Indiami stworzyło nowe możliwości świadczenia usług IT i włączenie krajowych przedsiębiorstw w globalne sieci obsługi klientów i biznesu. Firmy zagraniczne przeniosły do Indii początkowo usługi związane z obsługą klienta (głównie call center). Następnie przenosiły bardziej skomplikowane usług biznesowe, np. rachunkowość, usługi biurowe i administracyjne. Ostatnio zaś przenoszone są najbardziej zaawansowane formy outsourcingu usług informacyjnych w postaci ośrodków badawczo-rozwojowych oraz usług architektonicznych, medycznych, usług inżynieryjnych, reklama i marketing.

Bardzo pomocne w rozwoju indyjskiego sektora usług IT okazało się doświadczenie specjalistów, którzy wcześniej emigrowali (wielu z nich pracowało w Dolinie Krzemowej w USA i innych instytutach badawczych wielkich amerykańskich korporacji). Od lat siedemdziesiątych absolwenci wyższych szkół inżynieryjnych stanowili jedną z głównych grup imigrantów do USA tzw. brain drain.W 2000 roku w USA mieszkało 837 tys. osób powyżej 25 lat pochodzących z Indii, z tego 80% miało ukończone studia wyższe. Między innymi dzięki ich doświadczeniu firmy indyjskie doskonale wykorzystały koniunkturę na świecie w związku z rokiem 2000 i potrzebą przestawienia starego oprogramowania (Y2). Wiele światowych firm zlecało im część zadań z tym związanych. Zdobyte wtedy kontakty bardzo szybko pozwoliły na zajęcie znaczącej pozycji i zwiększenie udziału na globalnym rynku usług biznesowych. Wraz z rosnącą siłą krajowych przedsiębiorstw, niektóre zagraniczne firmy stawały się mniej konkurencyjne i decydowały się na ich sprzedaż lokalnym firmom.

Powstały silne indyjskie przedsiębiorstwa, które wkrótce stały się globalnymi dostawcami usług IT. Do największych należą: Tata Consulting Services, Infosys, Wipro Spectramind, EXL Service, OneSource, WNS. Przedsiębiorstwa te są zrzeszone w organizacji NASSCOM, która odgrywa bardzo ważną rolę w rozwijaniu międzynarodowych kontaktów i pozyskiwaniu odbiorców usług IT.

W sektorze offshoringu usług IT w 2002 roku pracowało w Indiach 245 tys. osób (najwięcej - 95 tys. w centrach kontaktowych). W 2003 roku ich liczba wzrosła do 360 tys., a w następnym roku o kolejne 100 tys. osób, z tego 70% pracowało w usługach na rzecz klientów w USA. Przewiduje się, że do 2012 roku liczba osób pracujących w tym sektorze może przekroczyć 3,5 mln osób.

Eksport usług biznesowych rósł w latach 1995-2000 w Indiach średnio rocznie o 43%, w Izraelu o 28%, a w Brazylii o 20%. Dochody Indii z eksportu usług IT wzrosły z około 0,5 mld USD w 1992 do 17 mld USD w 2004 r. Eksport tych usług w ogólnym eksporcie Indii wzrósł z 3% w 1996 roku do 21% w 2003 roku. W 2003 roku wartość eksportu usług związanych z obsługą klienta przekroczyła 6,2 mld USD, co stanowiło około 9% światowego rynku. Usługi związane z obsługą biznesu osiągnęły wartość 2,3 mld USD i stanowiły 2,3% światowego rynku.

W ostatnich trzech latach eksport oprogramowania podwoił się. W latach 2005-2006 Indie miały nadwyżkę w handlu usługami IT w wysokości 22 mld USD, co stanowiło 1/6 ich całego eksportu. Badania przeprowadzone w 2005 roku przez NASSCON i McKinsey wskazują na duży potencjał dalszego wzrostu eksportu usług sektora IT. Do 2010 roku powinien rosnąć średniorocznie o około 25% i wtedy jego wielkość może przekroczyć 60 mld USD, co będzie stanowiło około ¼ ogólnego eksportu kraju. Obecnie Indie dostarczają oprogramowanie do 90 krajów. Około 2/3 największych korporacji z listy Fortune przeniosło tam niektóre usługi IT i stworzyło swoje centra finansowe lub centra badawcze.

Indie są niekwestionowanym liderem offshoringu usług IT i pierwszym krajem rozwijającym się, który stał się głównym miejscem ich lokalizacji. Doświadczenia tego kraju świadczą o tym, że kraje słabiej rozwinięte mogą wykorzystać szansę jaką daje obecna faza globalizacji i odnieść duże korzyści z tego tytułu.

5.2. Europa Środkowa i Wschodnia jako nearshoring dla Europy Zachodniej

Europa Środkowa i Wschodnia ma bardzo duży potencjał w świadczeniu usług IT na globalne rynki. Potencjał ten jest na razie tylko w niewielkim stopniu wykorzystywany, ale szacuje się, że w najbliższej przyszłości firmy z UE będą w większym stopniu niż dotychczas korzystały z outsourcingu usług IT i ich naturalnymi dostawcami będą kraje Środkowej i Wschodniej Europy. Bliskość geograficzna, ekonomiczne powiązania, kulturowe więzi dają tym krajom przewagę jako miejsce lokalizacji usług IT dla Europy Zachodniej (nearshoring). Firmy te mogą w nowych krajach Unii Europejskiej znaleźć wiele osób mówiących po niemiecku czy francusku, co ułatwia porozumienie, a ich płace są nadal mniejsze od 40-60%.

Import usług IT z nowych krajów Unii do UE w latach 1992-2004 rósł średnio rocznie o 13%. Wg badań McKinsey Global Institute, udział krajów Europy Środkowej i Wschodniej na globalnym rynku offshoringu usług informacyjnych (IT i BPO) wynosił w 2003 roku zaledwie około 1%. Badania wskazują, ze w latach 2005-2008 w tym regionie wskutek offshoringu usług IT trzykrotnie wzrośnie ilości miejsc pracy (ok. 130 tys.), a przy wysokim tempie wzrostu gospodarczego w 2010 roku może dotyczyć przeszło 400 tys. osób. Dynamiczny rozwój szkolnictwa wyższego i powstanie wielu ośrodków akademickich pozwala zapewnić na najbliższe lata odpowiednią liczbę specjalistów powstających centrach usługowych.

Niektóre kraje Europy Środkowej i Wschodniej (głównie Czechy, Węgry czy Polska) stały się już dla wielu korporacji atrakcyjnym miejscem lokalizacji centrów obsługi klienta i biznesu. Wg A.T Kearney najbardziej atrakcyjne warunki dla outsourcingu usług oferuje rząd Czech, wprowadzając szereg bodźców dla centrów usług biznesowych i technologicznych. Na Węgrzech natomiast stworzono specjalistyczne studia i programy z językiem angielskim nastawione na świadczenie usług obsługi klienta i biznesu.

Polska ma wiele atutów aby zajmować znaczące miejsce wśród miejsc lokalizacji offshoringu usług sfery IT. W ostatnich latach dynamicznie napływał kapitał zagraniczny i powstało kilkadziesiąt centrów usługowych, które świadczą usługi dla światowych korporacji - zarówno amerykańskich jak i europejskich. Utworzono także około 40 centrów badawczych. Zapowiadane są nowe inwestycje w najbliższych latach.

Większość centrów usługowych w krajach Środkowej i Wschodniej Europy powstało jako zagraniczne filie korporacji. Mimo, że w regionie jest szereg lokalnych dostawców usług IT, to ich pozycja na globalnych rynkach jest niewielka. Jeszcze nie udało się stworzyć firm o globalnym zasięgu podobnych to tych z Indii.

5.3. Inne kraje i regiony

Chiny i Filipiny są wśród krajów azjatyckich najbardziej atrakcyjnymi miejscami lokalizacji outsourcingu IT. Chiny mogą wkrótce stać się głównym konkurentem dla Indii, gdyż wiele korporacji amerykańskich przenosi tam swoje centra oprogramowania i ośrodki badawczo rozwojowe. Nastawione są raczej na wykorzystanie potencjału naukowego i specjalistów nauk ścisłych tego kraju, niż o proste usługi biznesowe.

Kraje Ameryki Łacińskiej (głównie Brazylia, Meksyk, Chile, Argentyna) już teraz są atrakcyjnym miejscem dla outsourcingu usług firm amerykańskich. O ich atrakcyjności decydują relatywnie niskie płace, bliskość geograficzna USA, rozwinięta sieć telekomunikacyjna, kwalifikacje siły roboczej. Meksyk ma duży potencjał ze względu na członkostwo w NAFTA, niskie koszty pracy oraz szybko rosnącą liczbę absolwentów wyższych uczelni. Jednak słabo rozwinięta infrastruktura informacyjna i niedostosowanie kwalifikacji do potrzeb oraz słaba znajomość języka angielskiego brak doświadczeń pracy w korporacjach transnarodowych, ogranicza możliwości zwiększenia offshoringu usług.

Brazylia wg różnych rankingów oceniana jest bardzo wysoko jako miejsce lokalizacji centrów usługowych Jej pozycja na globalnym rynku offshoringu usług wynika z relatywnie dobrze rozwiniętej infrastruktury telekomunikacyjnej i obfitości wysoko kwalifikowanych specjalistów w zakresie informatyki, inżynierów i finansistów. Korporacje amerykańskie są szczególnie zainteresowane przenoszeniem do Brazylii projektów badawczych i rozwojowych celu przyspieszenia innowacji w przemyśle samochodowym i elektromaszynowym. W filiach badawczych korporacji pracuje ponad 400 tys. specjalistów, stąd też pochodzi coraz więcej innowacji. W latach 2001-2003 powstało tam 220 patentów - z tego 30% w przemyśle środków transportu, 28% w przemyśle chemicznym i około 10% w przemyśle produkcji komputerów. Polityka rządu wspiera rozwój sektora offshoringu usług i zaawansowanych technologii przez system bodźców i ulg podatkowych.

Inne kraje jak Kostaryka, Argentyna, czy Chile odgrywają coraz większą rolę w świadczeniu usług informacyjnych na globalne rynki. Pod względem liczby call centers liderem w regionie jest mała Kostaryka. Liczba osób zatrudnionych w tych usługach podwoiła się w tym kraju w ciągu trzech lat. Argentyna i Chile także zajmują wysoką pozycje w światowych rankingach lokalizacji inwestycji zagranicznych w sektorze usług IT. Nie tylko korporacje amerykańskie, ale niektóre firmy z Hiszpanii mają zamiar przenieść tam usługi biznesowe. Przewiduje się, że w najbliższym czasie oba kraje znacznie zwiększą dochody z eksportu usług informacyjnych.

6. Offshoring usług a handel międzynarodowy

Offshoring prowadzi do wzrostu przepływów zagranicznych inwestycji bezpośrednich i wzrostu wymiany handlowej. Mówi się nawet o zdecydowanym przesunięciu w charakterze globalnych przepływów. Dzisiaj w wielu krajach dominuje napływ inwestycji zagranicznych głównie do sektora usług w związku z rozwojem centrów usługowych. Stopień globalizacji usług jest nadal ograniczony i dostęp do różnego rodzaju świadczeń nadal utrudniony w wielu krajach. Handel usługami w Rundzie Urugwajskiej został potraktowany bardzo marginalnie. Globalizacja, wzrost outsourcingu i offshoringu stanowią poważne wyzwanie dla światowych regulacji w handlu. W porozumieniu GATS brakuje zarówno odpowiednich metod klasyfikacji usług informacyjnych jak i określania zasad ich pochodzenia i czy charakteru działań protekcjonistycznych.

W obecnej rundzie negocjacji WTO (runda z Doha) porozumienie GATS powinno być znacznie poszerzone i uwzględniać nowe usługi informacyjne. Ich udział w handlu światowym będzie dynamicznie rósł. Zarówno tradycyjne usługi jak i nowoczesne usługi IT odgrywają coraz większą rolę w rozwoju gospodarczym krajów jak i handlu światowym. Na razie tylko niewielka część usług wytworzonych w poszczególnych krajach stanowi przedmiot wymiany międzynarodowej, ale oczekuje się, że dalszy postęp w technologii telekomunikacyjnej pozwoli na dynamiczny wzrost handlu - zarówno usługami tradycyjnymi, jak i usługami informacyjnymi.

Wśród ekonomistów toczy się dyskusja czy offshoring usług IT można traktować jako wymianę handlową w tradycyjnym ujęciu teorii handlu. Teoria D. Ricardo zakłada bowiem, że wszyscy odnoszą korzyści z handlu dzięki specjalizacji w produkcji, w której mają korzyści komparatywne. Zgodnie z teorią, kraje wysoko rozwinięte powinny specjalizować się w dziedzinach kapitałochłonnych, w których potrzebna jest wysoko kwalifikowana siła robocza. Z kolei państwa słabo rozwinięte - w dziedzinach pracochłonnych o niskich kwalifikacjach siły roboczej. Tymczasem offshoring usług IT pokazuje, że kraje wysoko rozwinięte, które powinny mieć w dziedzinie usług informacyjnych przewagi komparatywne, tracą je na rzecz krajów rozwijających.

Znany specjalista z zakresu handlu międzynarodowego J. Bhagwati, uważa, że przesunięcia w handlu spowodowane outsourcingiem usług z krajów bogatych i eksport tych usług z krajów biednych są korzystne zarówno dla jednych, jak drugich. Twierdzi, że wobec outsourcingu usług jako zjawiska stosunkowo nowego i dynamicznie się rozwijającego, ale nadal jednak o ograniczonym zasięgu, powstało wiele niesłusznych obaw. Przenoszenie miejsc pracy wysoko kwalifikowanej jest naturalną konsekwencją zmian w globalnej gospodarce pod wpływem rewolucji ICT i budowania gospodarki opartej na wiedzy w wielu krajach świata. Handel usługami informacyjnymi, jest tego wyrazem.

Inny wybitny ekonomista P. Samuelson ma jednak co tego pewne wątpliwości. Uważa, że outsourcing i przenoszenie najbardziej zaawansowanych usług do biednych krajów nie musi przynosić wszystkim korzyści z handlu. Samuelson twierdzi, że w dłuższej perspektywie Stany Zjednoczone mogą na tej wymianie stracić, gdyż zostaną pozbawione możliwości osiągania korzyści z eksportu tych usług. Zdaniem tego autora, wolny handel w większości przypadków pozwala na to, że zmiana technologiczna za granicą przynosi korzyści obu stronom. Jednak czasem wzrost wydajności w jednym kraju może przynosić tylko jemu korzyści podczas gdy inny kraj ponosi stratę, bo zmniejsza to korzyści jakie mógłby osiągać w handlu, w tym handlu usługami informacyjnymi.

Z kolei M. Grossman sądzi, że w erze globalizacji mamy do czynienia z nowym modelem wymiany, w którym konkurencja międzynarodowa nie dotyczy tylko poziomu przemysłu czy firm ale konkretnego zadania np. gromadzenia i przetwarzania danych i przebiega poprzez całe sektory gospodarki. Zdolność wymiany międzynarodowej w ramach konkretnego zadania, podlega zmianom w zależności od konkurencji globalnej. Offshoring usług IT wymaga zatem nowego podejścia w teorii handlu.

Także R. Freeman twierdzi, że tradycyjna teoria handlu wymaga modyfikacji, zmieniła się bowiem zasadniczo sytuacja w strukturze handlu (wewnątrzgałęziowym) oraz na rynkach pracy i w dostępie do zaawansowanej technologii. W związku ze znacznym wzrostem poziomu wykształcenia w krajach rozwijających się, wiele z nich może dzisiaj produkować towary i usługi bardzo zaawansowane technologicznie i osiągać przewagi konkurencyjne na globalnych rynkach. Kraje bogate utraciły monopol na produkty high-tech i know-how, a kraje biedne na produkty o niskiej technologii. Napływ zaawansowanych technologii do takich państw, jak Chiny i Indie, pozwolił im osiągnąć korzyści komparatywne m.in. w sektorach technologii informacyjnej.

Zarysowana powyżej dyskusja ta świadczy o tym, jak bardzo globalizacja zmieniła charakter wymiany międzynarodowej oraz tradycyjny podział między krajami bogatymi i biednymi co do specjalizacji w handlu - w tym usługami informacyjnymi.

7. Zakończenie

Nowa faza globalizacji związana z sektorem usług informacyjnych przyczynia się do wzrostu wydajności pracy i poprawy efektywności przedsiębiorstw. Stwarza również nowe możliwości rozwoju dla wielu nowych krajów. Dzięki specjalizacji w świadczeniu usług IT i usług biznesowych na globalne rynki, niektóre kraje słabiej rozwinięte osiągnęły znaczne korzyści: powstały nowe miejsca dobrze płatnej pracy, wzrósł napływ inwestycji zagranicznych, rosną dochody z eksportu oraz rozwija się krajowy sektor informatycznego, co prowadzi do przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego. Wiele krajów, włączając się w tę nową fazę globalizacji, znacznie zwiększyło swoje perspektywy rozwojowe w najbliższych latach.

Outsourcing i offshoring usług przyczynia się do wzrostu międzynarodowej wymiany i kształtuje nowy międzynarodowy podział pracy; pozwala na wykorzystanie globalnych zasobów i zdolności wytwórczych w sektorze informacyjnym i prowadzi do pogłębienia integracji między firmami na świecie i wzrostu globalnych współzależności.

Literatura

A NASSCOM & McKinsey Study. India Strategy Summit 2005, NASSCOM, McKinsey 2005.

A survey of higher education, „The Economist” z 10.IX.2005.

A Survey of Outsourcing, „The Economist” z 11.XI.2004.

Amiti M., Wei S., Fear of service outsourcing: Is It justified?, „Economic Policy” 2005, April.

Andras P., Helpman E., Global Sourcing, „Journal of Political Economy” 2004, No. 31.

Arora A., Gambardella A., The Globalization of Software Industry-Perspectives and Opportunities for Developed and Developing Countries, National Bureau of Economic Research, „NBER Working Papers” 10538, 2004 (May).

Bhagwati J., Muddles over Outsourcing, „Journal of Economic Perspectives” 2004, Fall.

Blinder A., Offshoring: the Next Industrial Revolution?, „Foreign Affairs” 2006 March/April.

Corbett M.F., The Outsourcing Revolution, Dearborn 2004.

Drezner D.W., The outsourcing Bogeyman, „Foreign Affairs” 2004, May-June.

Economic Focus, „The Economist” z 20.I.2007.

Farrell D., Smarter offshoring, „Harvard Business Review” 2006, No. 6 (June).

Grossman M., The Rise of Offshoring, Federal Reserve Kansas City, Jackson Hole, August 2006.

Hufbauer G.,Warren T., The Globalization of Services, Institute of International Economics, „Working Paper” 1999.

Liberska B. (red.), Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, PWE, Warszawa 2002.

Liberska B., Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, PWE, Warszawa 2002.

Liberska B., Globalny rynek outsourcingu nowoczesnych usług, PAN, „Studia Ekonomiczne” 2005, nr 3.

Liberska B., Migracja wysoko kwalifikowanej siły roboczej z krajów rozwijających się do krajów rozwiniętych. Brain Drain, PWE, Warszawa 1977.

Liberska B., Szanse Polski w offshoringu nowoczesnych usług, Przyszłość Świat-Europa-Polska nr 2/2005, PAN, Komitet Polska 2000Plus.

Making Offshore Decisions, Kearney A.T. 2004.

Mann C.M., Globalization of IT Services and White Collar Jobs. Next Wave of Productivity Growth, Institute of International Economics, „Working Papers” 2003, December.

Mattoo A., Wunsch S., Pre-emping Protectionism in Services The GATS and Outsourcing, World Bank, 2004 (January).

Outsourcing in Eastern Europe, „The Economist” z 3.XII.2005.

Samuelson P., Where Ricardo and Mill Rebut and Confirm Arguments of Mainstream Economists Supporting Globalization, „Journal of Economic Perspectives” 2004, Summer.

Stiglitz J., Making globalization work, New York 2006.

Survey of World Economy, „The Economist” z 16.IX.2006.

The 2004 Outsourcing World Summit.

The Emerging Global Labor Market, McKinsey Global Institute 2005.

The overlooking potential for outsourcing in Eastern Europe, McKinsey Quarterly, December 2006.

Trocki M., Outsourcing, PWE, Warszawa 2001.

World Investment Report 2004.The Shift Towards Services, UNCTAD, New York, Geneva 2004.

World Investment Report. Transnational Corporations and Internationalization of R&D, UNCTAD, New York, Geneva 2005.

Zorska A., Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania, PWE, Warszawa 2007.

Zorska A., Outsourcing i przenoszenie usług na świecie, „Gospodarka Narodowa” 2007, nr 1-2.

Usługi o wysokiej zawartości technologii ICT. W tym przypadku chodzi głównie o usługi IT, usługi biznesowe BPO, usługi w sferze badawczej i rozwojowej B+R.

W statystyce międzynarodowej sektor usług IT występuje w dwóch grupach usług. Pierwsza obejmuje usługi informacyjno-komputerowe i podobne, np. rozwój oprogramowania, przetwarzanie danych, przechowywanie informacji i systemy zarządzania i infrastruktura, sieć internetowa, strony www i aplikacje programów. Druga grupa to usługi związane z procesami biznesowym (BPO). Jednak w praktyce obie te grupy się przenikają i trudno je oddzielić

B. Liberska, Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, PWE, Warszawa 2002, s. 38-53 oraz A. Zorska, Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania, PWE, Warszawa 2007.

M.F. Corbett, The Outsourcing Revolution, Dearborn 2004, s.55.

Korzyści z global sourcing business model przedstawiają: P. Andras, E. Helpman, Global Sourcing, „Journal of Political Economy” 2004, No. 31, s. 552-580.

M.F. Corbett, The Outsourcing Revolution, op. cit., s. 40-46.

The 2004 Outsourcing World Summit.

M.F. Corbett, The Outsourcing Revolution, op. cit.

M. Amiti, S. Wei, Fear of service outsourcing: Is It justified?, „Economic Policy” 2005, April, s. 320-322.

D.W. Drezner, The outsourcing Bogeyman, „Foreign Affairs” 2004, May-June, s. 24.

A Survey of Outsourcing, „The Economist” z 11.XI.2004, s. 15

Zdaniem specjalistów, umiejętna reorganizacja produkcji i administracji w przedsiębiorstwach przez wykorzystanie dużej różnicy cen materiałów i usług na świecie mogłaby obniżyć ich koszty działalności aż o 50-70%.

A. Zorska, Outsourcing i przenoszenie usług na świecie, „Gospodarka Narodowa” 2007, nr 1-2, s. 33-57.

A. Arora, A. Gambardella, The Globalization of Software Industry-Perspectives and Opportunities for Developed and Developing Countries, National Bureau of Economic Research, „NBER Working Papers” 10538, 2004 (May).

A survey of higher education, „The Economist” z 10.IX.2005.

Survey of World Economy, „The Economist” z 16.IX.2006, s. 16.

The Emerging Global Labor Market, McKinsey Global Institute, 2005

„The Economist” z 13.XI.2004.

D.W. Drezner, The outsourcing Bogeyman, op. cit., s. 22-34.

W latach 1992-1997 do Indii napływało rocznie około 1,6 mld USD, a latach 2000-2003 około 3,5 mld USD. Ogółem w 2003 roku inwestycje zagraniczne wynosiły 30,8 mld USD.

Obecnie średnia roczna płaca informatyka w USA wynosi 60-80 tys. USD, a w Indiach dziesięciokrotnie mniej (6-8 tys. USD).

B. Liberska, Migracja wysoko kwalifikowanej siły roboczej z krajów rozwijających się do krajów rozwiniętych. Brain Drain, PWE, Warszawa 1977.

A. Arora, A. Gambardella, The Globalization of Software Industry-Perspectives and Opportunities for Developed and Developing Countries, op. cit.

A NASSCOM & McKinsey Study. India Strategy Summit 2005, NASSCOM, McKinsey 2005.

„Financial Times” z 20.VII.2004.

Outsourcing in Eastern Europe, „The Economist” z 3.XII.2005.

W latach 2000-2004 płace najszybciej rosły na Węgrzech o 15% rocznie, w Czechach i Słowacji o około 11%, a w Polsce o 3%.

Podczas gdy udział Indii przeszło 12%, Irlandii - 8,6%, a innych krajów azjatyckich około 4%. Zob. The overlooking potential for outsourcing in Eastern Europe, McKinsey Quarterly, December 2006.

Ibidem.

Szerzej o szansach Polski w offshoringu usług zob. B. Liberska, Szanse Polski w offshoringu nowoczesnych usług, Przyszłość Świat-Europa-Polska nr 2/2005, PAN, Komitet Polska 2000Plus, s.114-117.

A. Mattoo, S. Wunsch, Pre-emping Protectionism in Services The GATS and Outsourcing, World Bank, 2004 (January).

World Investment Report 2004.The Shift Towards Services, UNCTAD, New York, Geneva 2004.

Economic Focus, „The Economist” z 20.I.2007, s. 90.

J. Bhagwati, Muddles over Outsourcing, „Journal of Economic Perspectives” 2004, Fall, s. 93-114.

P. Samuelson, Where Ricardo and Mill Rebut and Confirm Arguments of Mainstream Economists Supporting Globalization, „Journal of Economic Perspectives” 2004, Summer, s. 135-146.

M. Grossman, The Rise of Offshoring, Federal Reserve Kansas City, Jackson Hole, August 2006.

A Survey of the world economy, op. cit., s. 16.

1

---