Prezes rady ministrów
Dwoma najważniejszymi aktami prawnymi określającymi pozycję ustrojową, kompetencje i uprawnienia Prezesa Rady Minstrów są:
Konstytucja− Rzeczpospolitej Polskiej
Ustawa „o Radzie Ministrów” z dnia 8 sierpnia 1996− r.
W składzie rządu szczególną pozycję zajmuje premier, jego rola staje się widoczna już w momencie tworzenia rządu. To właśnie desygnowany przez Prezydenta premier podejmuje działania na rzecz sformowania Rady Ministrów, a obejmują one rozmowy koalicyjne w poszukiwaniu większości parlamentarnej, przygotowywanie działania rządu, kompletowanie jego składu. To premier wygłasza w Sejmie expos, w którym przedstawia program działania Rady Ministrów, ubiega się o udzielenie rządowi wotum zaufania. To premier ma wyłączne prawo występowania do Prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian w składzie rządu, obejmujących powołanie i odwołanie jego członków. Wszystko to świadczy dobitnie o tym, że premier nie jest primus inter pares (pierwszy wśród równych), ale stanowi czynnik niezwykle ważny dla powstania, istnienia i funkcjonowania Rady Ministrów.
Rolę premiera wyraźnie podkreśla Konstytucja RP w art. 148:
Prezes Rady Ministrów:
1) reprezentuje Radę Ministrów,
2) kieruje pracami Rady Ministrów,
3) wydaje rozporządzenia,
4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,
5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,
6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,
7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.
Artykuł ten opisuje jego pozycję prawną i rolę ustrojową, stwierdzając, iż kieruje on pracami rządu, a także koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów. Sformułowanie to jest bardzo ważne, brzmi bowiem niemal identycznie jak w przypadku art. 146 ust. 4 pkt 3 Konstytucji, wskazując na kierownicze, koordynacyjne i kontrolne uprawnienia rządu w stosunku do wszystkich organów administracji rządowej. Artykuł 148 ogranicza te uprawnienia premiera tylko do członków Rady Ministrów, ale to przecież premier w swej bieżącej działalności spełnia te zadania, co nie wyklucza działań rządu, gdyby zaistniała potrzeba tego rodzaju.
W toku przeprowadzonej w 1996 r. reformy centrum administracyjnego przyjęta została ustawa o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów, która znacznie zwiększyła rolę premiera ( ustawą z 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów nazwa tego aktu prawnego uległa zmianie, bowiem tytuł ustawy otrzymał brzmienia „o Radzie Ministrów”). Najważniejsze z jego nowych uprawnień w tej dziedzinie to prawo ustalania w drodze rozporządzenia szczegółowego zakresu działania ministra.
Ustalone w ten sposób kompetencje ministrów obowiązują jednak tylko w okresie istnienia dawnej Rady Ministrów, tracą bowiem moc z chwilą powołania nowego gabinetu, a w danym dziale administracji (resorcie) ze zmianą na stanowisku ministra. Uchwalona zaś 4 września 1997 r. ustawa o działach administracji rządowej zwiększyła uprawnienia premiera, dając mu decydujący głos w sprawie liczby członków Rady Ministrów.
Konstytucja utrzymuje te uprawnienia premiera wobec ministrów. W świetle art. 149 ministrowie kierują działami administracji rządowej lub „wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów”. Jest to dowód silnego oddziaływania premiera na ministrów, co mieści się w ramach „określenia sposobu wykonywania polityki rządu.
Kierowanie pracami rządu obejmuje zwoływanie posiedzeń, a także przewodniczenie obradom, co daje premierowi możliwość skutecznego oddziaływania na tok prac i na treść podejmowanych uchwał.
Konstytucja przyznaje premierowi prawo wydawania aktów prawnych w postaci rozporządzeń na podstawie ustaw i w celu ich wykonywania. Tak, więc świetle Konstytucji mamy do czynienia z premierem, który jest nie tylko pierwszym z ministrów, ale jest reprezentantem rządu na zewnątrz i przewodniczącym organu wyposażonym w kompetencje zwierzchnie w stosunku do członków Rady Ministrów i to przede wszystkim w kompetencje kierownicze, koordynacyjne i kontrolne. Świadczy to o silnej pozycji premiera, a dodatkowe elementy określenia jego sytuacji prawnej zawiera art. 148 pkt 7. W świetle tego przepisu premier służbowym zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej, a na podstawie art. 153 ust. 2 jest też zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.
W związku z pozycją i kompetencjami premiera podległe są mu takie organy jak m.in.:
Szef Agencji Bezpieczeństwa− Wewnętrznego i Szef Agencji Wywiadu
Polski Komitet Normalizacyjny−
Szef− Służby Cywilnej
Prezes Głównego Urzędu Statystycznego−
Prezes Urzędu− Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Polska Akademia Nauk−
Rządowe Centrum− Studiów Strategicznych
Premier jako organ pełniący nadzór nad samorządem terytorialnym może wkraczać w działalność samorządu w przypadkach określonych ustawami. Ma prawo np. żądania informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania decyzyjnych jednostek samorządu (rad gminy, rad powiatu, sejmików wojewódzkich), niezbędnych do wykonywania przysługujących mu uprawnień nadzorczych, czyli zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania rozstrzygnięcia organu samorządowego, do którego rozstrzygnięcia prawnie jest wymagane. Te uprawnienia powodują, że organy samorządowe zobowiązane są zobowiązane do przedkładania swoich uchwał do kontroli.
Premier może orzekać o nieważności decyzji organów samorządowych w przypadku uznania przez niego o ich niezgodności z prawem ( istnieje możliwość odwołania się od tej decyzji do Naczelnego Sądu Administracyjnego). W takim wypadku może wstrzymać wykonywanie uchwały do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia. Od tego uprawnienia istnieje wyjątek w sytuacji, gdy premier uznaje nieważność po okresie dłuższym niż 1 rok od daty podjęcia uchwały lub, gdy uchwała jest aktem prawa miejscowego. W razie powtarzającego się naruszenia przez organ Konstytucji lub ustaw, Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może go rozwiązać. Wówczas Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza wówczas osobę, która do czasu wyborów nowych organów powiatu pełni funkcję tego organu.
Prezes Rady Ministrów (i tylko on) winien w konstytucyjnie przewidzianych sytuacjach (np.: po wybraniu nowego Sejmu, nie uchwaleniu przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów) złożyć na ręce Prezydenta. Prezes RM może złożyć na ręce Prezydenta swoja własną rezygnację (art. 162 ust. 2 pkt 3 Konstytucji RP), jednakże biorąc pod uwagę, że zawsze byt Rządu wiąże się z osobą Prezesa RM oznacza to również dymisję całej Rady Ministrów. Podobna sytuacja zachodzi w przypadku tzw. konstruktywnego wotum nieufności (art. 158 ust. 1 Konstytucji RP) udzielanego Radzie Ministrów. Jeśli takie wotum nieufności zostanie uchwalone w stosunku do Prezesa RM oznacza to dymisję również dla Rady Ministrów.
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej - mówi artykuł 10 Konstytucji RP. Władzę ustawodawczą stanowi Parlament - Sejm i Senat. Organ ten jest organem przedstawicielskim, czyli wykonującym wolę narodu, dlatego organy władzy wykonawczej - Rada Ministrów i Prezes RM jako jej przewodniczący i organ zwierzchni mają ogromne znaczenie dla ustroju państwa. To Prezes RM przy zgodzie Parlamentu ukierunkowuje politykę wewnętrzną jak i zewnętrzną RP, dlatego też nie można przecenić roli, jaką odgrywa Prezes Rady Ministrów.
3. Rada Ministrów
W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów jako przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Wobec zniesienia komisji i komitetów w aktualnym składzie Rady Ministrów znajdują się tylko dwa organy takiej kategorii, to jest Przewodniczący powołanego z dnia 12.02.1991 r. komitetu Badań Naukowych, jako naczelnego organu administracji państwowej oraz Przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych ma raczej charakter normalnego ministerstwa.
Pozycja ministrów jako naczelnych organów administracji rządowej bywa niejednolita, mimo że konstytucje nie dawały tej niejednolitości jakichkolwiek podstaw, a aktualna Konstytucja ustala nawet, że minister kieruje określonym działem administracji rządowej. Tymczasem praktyka sejmowa ostatnich czasów bardzo się rozbudowała. W wyniku tej praktyki wykształciło się pięć kategorii ministrów, z których w praktyce korzystano stosownie do potrzeb rządu, a prawdopodobnie także polityką personalną:
♣ Ministrów, o których mowa w konstytucjach, to jest ministrów kierujących określonymi działami administracji państwowej;
Ministrów w składzie Rady♣ Ministrów;
Ministrów członków Rady ministrów♣
Ministrów- kierowników♣ urzędów centralnych
Żaden z ministrów w określonych powyżej pkt. Nie sprawował swoich funkcji w ramach powołanego w drodze ustawy urzędu ministra. Zresztą obydwa ostatnie uregulowania konstytucyjne zgubiły regulację, w myśl której urząd ministra tworzy się w drodze ustawy. Ministrowie ci, jako naczelne organy administracji rządowej, działali więc w sytuacji braku urzędów ministrów, a co za tym idzie- braku sformułowanych dla nich w porządku prawnym kompetencji. Aktualnie brak jest ustrojowych i konstytucyjnych podstaw dla aż takiej różnorodności ministrów. Nowe uregulowania w ustawie z dnia 8 sierpnia 1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów poszło w innym kierunku; z jednej strony minister może pełnić inne funkcje, z drugiej strony inny podmiot może pełnić funkcje ministra.
Kompetencje Rady Ministrów określone SA w Konstytucji i w opisanej przed chwilą ustawie z dnia 8 sierpnia 1996 r. oraz w poszczególnych aktach normatywnych.
Kompetencje rządu formułowane przez Konstytucje zgodnie z którą Rada Ministrów w szczególności:
• Zapewnia wykonanie ustaw
• Wydaje rozporządzenia
• Koordynuje i kontroluje pracę organów administracji rządowej
• Chroni interesy Skarbu Państwa
• Uchwala projekt budżetu państwa
• Kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu państwa oraz porządek publiczny
• Zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa
• Sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi
• Zawiera i wypowiada inne umowy międzynarodowe
• Sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej
• Określa organizację i tryb swojej pracy
Nowym rozwiązaniem konstytucyjnym jest przyznanie Radzie Ministrów domniemania kompetencji polegającego na upoważnieniu jej do rozstrzygania wszystkich spraw z zakresu polityki państwa, nie zastrzeżonych dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.
Niemniej podstawową i po raz pierwszy obowiązującą regulacją systemową jest cytowana już ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. Ustawa ta normuje sytuację Rady Ministrów w miarę kompletnie i kompleksowo w obrębie trzech funkcji obejmujących:
• Organizowanie
• Działania merytoryczne
• Decydowanie
Rada Ministrów działa w myśl ustanowionego przez siebie regulaminu. Decyduje o drodze uzgodnienia, a subsydiarnie w drodze głosowania większością głosów. Posiedzenia Rady obsługiwane są przez sekretarza.
Organy wewnętrzne i pomocnicze Rady Ministrów:
• Stałe komitety rady ministrów jako organy pomocnicze i opiniodawcze: Ekonomiczny, Rozwoju regionalnego, Społeczno polityczny, Spraw obronnych
Również Prezes Rady ministrów może z inicjatywy własnej lub z inicjatywy Rady Ministrów tworzyć:
• Komitety do rozpatrywania określonej sprawy
• Rady i zespoły, jako organy pomocnicze lub opiniodawczo-doradcze
• Komisje wspólne
4. Prezes Rady Ministrów
Konstytucyjna regulacja pozycji i kompetencji Prezesa Rady Ministrów jest w miarę pełna, choć dotyczy to raczej pozycji niż kompetencji. Zgodnie z art. 148 Prezes kieruje pracami Rady Ministrów, reprezentuję Radę Ministrów, koordynuje i kontroluje pracę członków rządu, jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej oraz wydaje rozporządzenia na podstawie udzielonych szczegółowych upoważnień w ustawach, zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach. Uzupełnienie tej regulacji ma miejsce w licznych ustawach szczególnych oraz innych aktach normatywnych.
Kompetencje Prezesa Rady Ministrów mieszczą się w pięciu zasadniczych grupach:
• Kompetencje z zakresu zwierzchności osobowej: Prezes Rady Ministrów między innymi wnioskuje powołanie i odwołanie członków Rady Ministrów, powołuje sekretarzy stanu i podsekretarzy stanu, centralne organy administracji państwowej, wojewodów, także członków niektórych organów doradczych
• Kompetencji z zakresu zwierzchności służbowej: m.in. ustala zakres działania wicepremierów, kieruje organizuje pracę Rady Ministrów, koordynuje i kontroluje prace ministrów, organizuje i kieruje pracą komitetów doradczych, których jest przewodniczącym, a także może przewodniczyć nawet temu komitetowi, którego nie jest członkiem, udziela upoważnienia do reprezentowania Rządu w Sejmie sekretarzowi i podsekretarzowi stanu, nadzoruje terenowe organy rządowej administracji ogólnej. Realizuje te zwierzchność przez wydawanie zarządzeń wewnętrznych, wytycznych, poleceń służbowych, nadawanie statutów, podejmowanie innych czynności o charakterze wewnętrznym.
• Kompetencje z zakresu nadzoru nad podmiotami niepodporządkowanymi ( samodzielnymi, zdecentralizowanymi) podejmuje czynności nadzorcze przewidziane ustawami ( np. może zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny).
• Kompetencje normotwórcze, tu Prezes Rady Ministrów wydaje rozporządzenia (w stanie wojennym zarządzenia porządkowe), a także nie stanowiące powszechnych norm prawa zarządzania.
• Kompetencje organizacyjno-porządkowe, tu Prezes Rady Ministrów może np. tworzyć rady i zespoły jako organy pomocnicze lub opiniodawczo-doradcze.
5.Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Kancelaria Prezesa rady Ministrów zapewnia obsługę:
• Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów
• Wiceprezesów Rady Ministrów
• Stałych komitetów RM
• Kolegium do spraw Służb Specjalnych
• Pełnomocników Rządu
• Organów pomocniczych i opiniodawczo-doradczych Rady i Prezesa
• Komisji wspólnych
Kancelarią kieruje Szef Kancelarii powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów. W Kancelarii funkcjonują sekretarze i podsekretarze stanu powoływani i odwoływani przez Prezesa. Do zadań, które z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów realizuje Kancelaria należy w szczególności:
• Kontrola realizacji zadań wskazanych przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów oraz przedstawienie wniosków z przeprowadzonych kontroli i przekładanie propozycji doskonalenia metod kontroli
• Wydawanie Dziennika Ustaw RP i Dziennika Urzędowego RP „Monitor Polski”
• Koordynacja realizacji polityki kadrowej w administracji rządowej
• Obsługa spraw kadrowych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe w administracji rządowej
• Koordynacja współdziałania Rady Ministrów i Prezesa rady Ministrów z Sejmem RP, Senatem RP, Prezydentem RP, i innymi organami państwowymi
• Obsługa informacyjna oraz prasowa Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz wewnętrznych organów pomocniczych i opiniodawczo-doradczych Rady Ministrów
• Koordynacja działalności kontrolnej Prezesa rady Ministrów wobec organów administracji rządowej
• Wykonywanie zadań z zakresu obronności i bezpieczeństwa państwa
Statut w drodze rozporządzenia nadaje Kancelarii Prezes Rady Ministrów
6.Ministrowie
Aby wzmocnić pozycję premiera wobec ministra sformułowano postanowienia w myśl których minister jest powoływany dla kierowania określonym działem administracji rządowej lub dla wypełniania zadań wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów.
Przy ministrze może funkcjonować powołany przez Radę ministrów komitet doradczy.
Minister zajmuje jednocześnie dwie pozycje :
• Jest członkiem kolegialnego organu administracji rządowej zwanym Radą Ministrów ( gdzie w sytuacji określonej ustawą konstytucyjna może pełnić funkcję wicepremiera lub premiera)
• Jest organem kierującym określonym działem administracji państwowej zwanym resortem
W zakresie pierwszej pozycji poddany jest kierownictwu, koordynacji i kontroli Prezesa Rady Ministrów. W zakresie drugiej pozycji poddany jest koordynacji, kontroli i zwierzchnictwu służbowemu Prezesa Rady Ministrów. Zakresie drugiej pozycji poddany jest koordynacji, kontroli i zwierzchnictwu służbowemu Prezesa RM.
Urząd ministra tworzony jest drogą ustawy, choć wymóg nie jest dziś sformułowany w unormowaniach konstytucyjnych, zgodnie z którymi jedynie zakres działania ministra kierującego dziełem administracji rządowej określa się ustawą. Konstytucja nie określa ani nazw, ani liczby ministrów.
Minister powoływany jest bądź łącznie z całą Radą Ministrów, bądź osobno. Konstytucja nie reguluje sytuacji pośredniej i nie odpowiada na pytanie: indywidualne powołanie ilu ministrów zmusza do powołania całej Rady Ministrów. Sposoby odwołania ministra reguluje również Konstytucja.
Zadania i kompetencje ministra określone są:
• w akcie o powołaniu urzędu ministra
• w akcie określającym szczegółowy zakres działania ministra
• w innych ustawach i niższych aktach normatywnych
Całość funkcji ministra można w najogólniejszym ujęciu rozdzielić na:
• funkcje prawotwórcze ( gdzie minister wydaje rozporządzenia i zarządzenia)
• funkcje polegające na wydawaniu decyzji administracyjnych
• funkcje kierowania resortem nie obejmujące działalności prawotwórczej i decyzyjnej
• funkcje szczególne wynikające ze specjalnego statusu ministra w określonej sferze
7. Centralne organy administracji państwowej
Konstytucja nie reguluje sytuacji centralnych organów administracji rządowej, a nawet nie widać w jej postanowieniach, iż takie organy istnieją. Tymczasem wyróżnia, choć nie kwalifikuje, dwie nowe kategorie organów centralnych:
1) centralne organy państwowe
2) centralne konstytucyjne organy państwa
Żadne z nich nie są centralnymi organami administracji państwowej oznacza to, że dotychczasowe ustalenia doktryny w tym względzie pozostają nienaruszone. Zwłaszcza, że zostały potwierdzone w zasadzie przez postanowienia ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów.
Centralne organy administracji nie wchodzą w skład Rządu, poza wyjątkami określonymi w ustawach. Na przykład z mocy prawa wchodzi w skład Rządu członek Komitetu Obrony Kraju- Minister Obrony Narodowej. Nie są też organami terenowymi, ponieważ ich właściwość miejscowa rozciąga się na obszar całego kraju.
Centralne organy administracji państwowej są tworzone w drodze aktów rangi ustawy, wyjątkowo aktem niższego rzędu. Tworzenie i znoszenie jest procesem ciągłym, toteż lista tych organów nie jest stała. Ich tworzenie nie ma bezpośrednich podstaw w Konstytucji. Dzisiaj natomiast ma podstawy w cytowanej ustawie z 1996 r. o Radzie Ministrów.
Organy te noszą nazwy sugerujące kolegialny skład tych organów, jednak zazwyczaj są organami monokratycznymi. Jeśli nazwa zawiera określenie urząd, mamy do czynienia z organem jednoosobowym (np. Wyższy Urząd Górniczy). Jest nim szef urzędu zwany prezesem lub dyrektorem; cały zaś urząd jest zespołem osób, danych mu d o pomocy w wykonywaniu zadań.
Jeśli organ nosi nazwę komitetu czy komisji, mamy do czynienia z organem kolegialnym. Przysługujące mu funkcje jednoosobowe pełni najczęściej jego przewodniczący.
Centralne organy powoływane są najczęściej przez Prezesa Rady Ministrów, ale np. członkowie Komitetu Obrony Kraju powoływani są przez Prezydenta. KOK'u nie możemy zaliczyć do rzędu tych organów administracji, z którym znajduje się Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów i ministrowie. Konstytucja w żadnym kontekście nie wspomina o istnieniu Komitetu Obrony Kraju, co oznacza, że KOK należy klasyfikować jako centralny organ administracji państwowej. Znaczną część zadań KOK wykonuje w zgodności z ustaleniami Rady Ministrów i w tym obszarze jest organem podległym. Komitet wydaje wytyczne i zalecenia oraz podejmuje uchwały.
Organami zwierzchnimi centralnych organów są: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie; im tez przysługują uprawnienia nadzorcze. Minister do którego należy sprawowanie nadzoru nad określonym urzędem centralnym, przedstawia sprawy dotyczące tego urzędu na posiedzeniu Rady Ministrów. Minister ten :
• składa Prezesowi Rady Ministrów wniosek o nadanie urzędowi centralnemu statutu
• składa Prezesowi Rady Ministrów wniosek o powołanie odwołanie kierownika urzędu centralnego
• powołuje zastępców kierownika urzędu centralnego
• wykonuje w stosunku do urzędu centralnego funkcje kontrolne
Kierownik urzędu centralnego to nic innego jak centralny organ administracji. Układ kompetencji tych organów podobny jest do układu kompetencji organów naczelnych, z tym że w sferze normotwórczej wydają one jedynie zarządzenia.
Centralne organy administracji są organami zwierzchnimi terytorialnych organów administracji, wraz z którymi tworzą tzw. Quasi-resorty. Organy w terenie to zazwyczaj organy rządowej administracji specjalnej ( np. urzędy celne), lub też terenowe organy rządowej administracji ogólnej. Niektóre z tych organów nie maja odpowiedników wśród organów terenowych.
Tak samo jak organy naczelne organy centralne mogą mieć swoje organy opiniodawczo-doradcze.
Oto aktualny wykaz centralnych organów:
A. Podległych Radzie Ministrów:
Komitet Obrony Kraju
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Radę Ministrów tworzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz inne osoby, których członkostwo wynika z ustaw szczególnych. W przypadku niepowołania wiceprezesa Rady Ministrów jego obowiązki może pełnić jeden z ministrów. Rada Ministrów działa kolegialnie.
Prezes Rady Ministrów, potocznie nazywany premierem, nie jest tylko przewodniczącym kolegium ministrów — pierwszym wśród równych, lecz kierownikiem praG rządu oraz koordynatorem i kontrolerem pracy poszczególnych ministrów. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień Prezes Rady Ministrów wydaje rozporządzenia. Jest ponadto zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej.
W drodze rozporządzenia Rada Ministrów może tworzyć komitety Rady Ministrów jako jej organy opiniodawczo-doradcze, a zarazem koordynujące działalność ministrów w określonych dziedzinach. Komitetom takim z reguły przewodniczą wiceprezesi Rady Ministrów, a w ich skład wchodzą wskazani w rozporządzeniu ministrowie. Od jesieni 1993 r. istnieją dwa takie komitety: Komitet Ekonomiczny i Komitet Spoleczno-Polityczny. W 1994 powołano ponadto Komitet Spraw Obronnych. Organem doradczym Prezesa Rady Ministrów w zakresie polityki prawa jest Rada Legislacyjna, złożona z wybitnych prawników.
Ministrowie są nie tylko członkami Rady Ministrów, lecz także szefami resortów, czyli kierownikami określonych działów administracji państwowej. Kierownictwo to sprawują przy pomocy sekretarzy i podsekretarzy stanu, powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień ministrowie wydają rozporządzenia i zarządzenia. Na wniosek Prezesa Rady Ministrów rozporządzenie lub zarządzenie ministra może zostać uchylone przez Radę Ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być także powołani ministrowie do wypełniania zadań wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów. Organizację i tryb pracy Rady Ministrów określa ustawa z 1996 r.
Powoływanie rządu
Główna rola vi procesie powoływania rządu przypada na przemian Prezydentowi i Sejmowi. Procedura ta stwarza niewątpliwie większości parlamentarnej pełne możliwości powołania odpowiadającego jej rządu. Inicjatywa wychodzi od Prezydenta, który powołuje rząd w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji Rady Ministrów. Powołania rządu dokonuje się w następujący sposób: Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek powołuje Radę Ministrów w składzie zaproponowanym przez Prezesa Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów powinien w ciągu 14 dni od powołania rządu przedstawić Sejmowi program działania rządu i zwrócić się o udzielenie mu wotum zaufania, które Sejm może wyrazić bezwzględną większością głosów. Jeżeli Sejm nie uchwali wotum zaufania dla rządu powołanego przez Prezydenta, może w ciągu następnych 21 dni taką samą większością sam wybrać rząd. Gdy i ta próba się nie powiedzie, inicjatywa wraca do Prezydenta, który w ciągu kolejnych 14 dni powołuje nowy rząd. Aby ten rząd się utrzymał, wystarcza udzielenie mu zaufania przez Sejm zwykłą większością. Gdy Sejm i tym razem zaufania odmówi, może sam wybrać rząd identyczną większością. Gdyby jednak czterokrotnie podejmowane próby (dwie Prezydenta, dwie Sejmu) nie zakończyły się powodzeniem, Prezydent Rzeczypospolitej zostaje postawiony przed dylematem: rozwiązać parlament czy powołać na okres 6 miesięcy rząd przejściowy, opierający się wyłącznie na autorytecie Prezydenta. Powołanie rządu przejściowego jest jednak rozwiązaniem tymczasowym. Jego sens polega na stworzeniu parlamentowi
0 stronnictwom politycznym szansy ukształtowania koalicji większościowej, zdolnej wyłonić rząd. Rząd tymczasowy może zostać przekształcony w rząd parlamentarny przez wyrażenie mu wotum zaufania przez Sejm. Może także zostać zastąpiony przez rząd parlamentarny w wyniku zastosowania konstruktywnego wotum nieufności. Jeżeli w ciągu wspomnianych 6 miesięcy nie zostanie wykorzystana żadna z tych możliwości, Prezydent jest zobowiązany rozwiązać obie izby parlamen
tu i zarządzić nowe wybory. Powstanie takiej sytuacji oznacza bowiem, że stronnictwa reprezentowane w Sejmie okazały się całkowicie niezdolne do ukształtowania większości potrzebnej do powołania rządu. Taki parlament w systemie parlamentarnym traci rację bytu i powinien być rozwiązany m.in. w tym celu, aby nowe wybory stworzyły możliwość wyjścia z impasu politycznego. Po wyborach cała procedura powoływania rządu zaczyna się od początku.
Odpowiedzialność rządu
Polityczna odpowiedzialność rządu przed parlamentem należy do istotnych cech systemu parlamentarnego. Sposób realizacji tej zasady może być natomiast różnorodny. W Polsce Prezes Rady Ministrów składa na ręce Prezydenta Rzeczypospolitej dymisję rządu w wypadku: ukonstytuowania się nowo wybranego Sejmu, rezygnacji postanowionej przez Radę Ministrów lub swojej własnej, nieudzielenia przez Sejm wotum zaufania Radzie Ministrów oraz uchwalenia przez Sejm wotum nieufności. W pierwszych trzech wypadkach Prezydent jest zobowiązany dymisję przyjąć i odwołać Radę Ministrów.
Formą pociągnięcia rządu do odpowiedzialności politycznej przez Sejm jest wyrażenie rządowi wotum nieufności. Z takim wnioskiem może wystąpić co najmniej 46 posłów, tj. 1/10 składu Sejmu. Wniosek ten może być poddany pod głosowanie w Sejmie dopiero po 7 dniach od daty jego zgłoszenia. Rozwiązywanie to zmierza do zapewnienia warunków podjęcia tej ważnej politycznie decyzji bez emocji, na podstawie rzeczowej argumentacji. Wyrażenie wotum nieufności następuje bezwzględną większością głosów. W razie odrzucenia wniosku powtórny wniosek w tej sprawie może być zgłoszony dopiero po upływie 3 miesięcy od daty poprzedniego głosowania, chyba że z takim wnioskiem wystąpi co najmniej 115 posłów, tj. czwarta część ich ogólnej liczby. Obecnie w Polsce są znane dwa rodzaje wotum nieufności: zwyczajne i konstruktywne. Zwyczajne wotum nieufności ma charakter wyłącznie negatywny: bezpośrednio zmierza jedynie do obalenia dotychczasowego rządu. Jednakże jego zastosowanie niekoniecznie musi doprowadzić do obalenia rządu. Decyzja polityczna bowiem została oddana w ręce samego Prezydenta, który może dymisję rządu przyjąć i odwołać go lub jej nie przyjąć i i rozwiązać Sejm. Konstruktywne wotum nieufności, znane również w niektórych krajach zachodnioeuropejskich, polega na jednoczesnym (w drodze jednej uchwały) wyrażeniu dotychczasowemu rządowi wotum nieufności i wyborze nowego Prezesa Rady Ministrów, obarczonego misją utworzenia rządu. Rozwiązanie to ma m.in. tę zaletę, iż zapobiega formowaniu się jedynie negatywnych koalicji, niezdolnych do powołania nowego rządu. Poszczególni ministrowie ponoszą również odpowiedzialność indywidualną. Tryb, w jakim sieją egzekwuje, jest taki sam, jak tryb odpowiedzialności całego rządu. Zanegowany przez Sejm minister ma obowiązek podać się do dymisji, a Prezydent jest zobowiązany dymisję przyjąć. Za szczególny rodzaj odpowiedzialności politycznej ministrów można również uznać zmiany w składzie Rady Ministrów dokonywane przez Prezydenta na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
W 1982 r. została ustanowiona, wzorem konstytucji międzywojennych, instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej, m.in. osób zasiadających w rządzie oraz kierowników urzędów centralnych, za naruszenie konstytucji i ustaw. W sprawach tych orzeka powoływany przez Sejm Trybunał Stanu. Może on orzekać także o odpowiedzialności karnej za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem przez osoby pociągnięte do odpowiedzialności konstytucyjnej. Prawo pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej przysługuje wyłącznie Sejmowi. Za czyny nie stanowiące przestępstwa, a naruszające konstytucję i ustawy, Trybunał Stanu może orzec złożenie z urzędu, utratę praw wyborczych, zakaz zajmowania stanowisk w aparacie państwowym i organizacjach społecznych oraz utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych. Może także poprzestać na stwierdzeniu winy, bez wymierzania kary. Za czyny wypełniające znamiona przestępstwa Trybunał Stanu wymierza kary przewidziane w ustawach karnych.
Skład i kompetencje rady ministrów
Rada Ministrów jako drugi obok Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej organ państwa w zakresie władzy wykonawczej wyodrębniony organizacyjnie funkcjonalnie i kompetencyjnie. W art.146 ust 2 Ustawy Zasadniczej z kwietnia 1997 roku zawarto zasadę domniemania właściwości Rady Ministrów w dziedzinie polityki państwa. Jeśli powstaje wątpliwość w gestii jakiego organu leży dane zadanie, a postanowienia prawne dotyczące organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego go nie obejmują, należy ono jednoznacznie do Rady Ministrów. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej, kieruje całością administracji a także decyduje we wszystkich sprawach, których konstytucja i ustawy nie zastrzegają dla Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, samorządu lub innego organu administracji państwa. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności:
- zapewnia wykonanie ustaw
- wydaje rozporządzenia
- kontroluje i koordynuje pracę organów administracji rządowej
- chroni interesy Skarbu Państwa
- uchwala projekt budżetu państwa
- kieruje wykonaniem budżetu oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
- zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
- zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
- zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określ corocznie liczbę obywateli powoływanej do czynnej służby wojskowej,
- określa organizację i tryb swojej pracy.
Prawem powoływania Rady Ministrów dysponuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który rozpoczyna proces tworzenia rządu od desygnowania Prezesa Rady Ministrów - zostaje nim polityk reprezentujący najliczniejszą partię polityczną w Sejmie lub przedstawiciel koalicji. Premier szefem rządu zostaje, gdy utworzy rząd. Skład Rady Ministrów proponuje premier Prezydentowi przy współpracy Sejmu. W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub od dnia przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent powołuje tak wybrany rząd i odbiera od nich przysięgę i wręcza nominacje. Prezes Rady Ministrów w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej polskiej przedstawia sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nie powołania Rady Ministrów lub nie udzielenia jej wotum zaufania, Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminu określonego w ustawach wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz wybranych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej polskiej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od nich przysięgę. W razie nie powołania rządu z inicjatywy Sejmu Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów przez Prezydenta udziela jej wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nie udzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza nowe wybory.
Prezes Rady ministrów, wiceprezesi i ministrowie składają wobec Prezydenta Rzeczypospolitej następująca przysięgę:
„Obejmując urząd Prezesa Rady Ministrów (wiceprezesa, ministra) uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji i innym prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem.”
Przysięga może być złożona z dodatkiem zdania: „Tak mi dopomóż Bóg”. Przysięga jest jednoznaczna z objęciem urzędu.
Zmian w składzie Rady Ministrów dokonuje Prezydent powołując i odwołując jej członków, ale czyni to wyłącznie na wniosek premiera.
W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes rady ministrów (czyli premier), wiceprezesi (wicepremierzy), ministrowie resortowi, ministrowie „bez teki”, przewodniczący komitetów określonych w ustawach (np.: Komitet Integracji Europejskiej, Komitet Badań Naukowych) oraz Prezes Najwyższej Izby Kontroli.
Ministrów można podzielić na takich, którzy kierują danym działem ministerstwa - resortem, oraz takich, którzy sprawują określone funkcje określone przez Prezesa rady Ministrów - są to tzw. ministrowie zadaniowi.
Prezes Rady Ministrów, pierwszy minister, primus inter pares, do jego kompetencji zaliczyć można:
1. tworzy rząd, powołuje ministrów, występuje z exspse i z wnioskiem o wotum zaufania do Sejmu
2. ma prawo ustalenia w drodze rozporządzeń szczegółowego zakresu działań ministra
3. zwołuje posiedzenia i im przewodniczy, z wyjątkiem Rady Gabinetowej
4. jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej i zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej
5. powołuje sekretarzy i podsekretarzy satnu na wniosek ministra
6. może uchylić rozporządzenia i zarządzenia ministrów
7. jest centralnym, samodzielnym organem administracji rządowej
Rada Ministrów odpowiada politycznie przed Sejmem, a realizacji tej odpowiedzialności służą takie instytucje jak wotum zaufania i wotum nieufności. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Trybunałem Stanu odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenia konstytucji i ustaw.
.Rada ministrów podlega odpowiedzialności:
• politycznej - gdy między polityką realizowaną przez Radę Ministrów a postulowaną przez większość parlamentarną występuje widoczna rozbieżność, gdy większość ta nie aprobuje polityki rządu. Rada Ministrów powołuje się do dymisji lub parlament wyraża jej wotum nieufności.
• Konstytucyjnej - ma charakter prawnokarny, za naruszenie przez członek Rady Ministrów konstytucji lub ustaw - tzw. delikt konstytucyjny. Skutkiem jest postawienie w stan oskarżenia przed Trybunał Stanu, który decyduje o winie i karze. Odpowiedzialność ta ma zawsze indywidualny charakter.
Wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może zgłosić prezydent lub conajmniej 115 posłów. Wniosek składany jest do sejmu a rozpatruje go Sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej.
Prezes Rady Ministrów reprezentuje radę, kieruje jej pracami, wydaje rozporządzenia, zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonania, koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach. Jest także zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.
Członkowie Rady Ministrów nie mogą prowadzić działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi. Konstytucja z 1997 roku nie wprowadza wyraźnego zakazu łączenia stanowiska członka Rady Ministrów z innymi funkcjami publicznymi. Jednakże na mocy ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jego członkowie nie mogą piastować innych funkcji(analogicznie Trybunał Stanu, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK). Gdyby te osoby zostały powołane w skład Rady Ministrów muszą zrzec się dotychczas sprawowanych funkcji.
Powoływanie rządu jest w różnych państwach regulowane w różny sposób. W systemie parlamentarno - gabinetowym należy ono do prezydenta, który najpierw desygnuje premiera, a na jego wniosek powołuje członków gabinetu.
W systemie kanclerskim szef rządu (kanclerz) jest powoływany przez parlament na wniosek prezydenta.
W latach 1952 - 1989 w Polsce powoływanie rządu i jego członków należało do Sejmu.
Podstawą istnienia rządu musi być poparcie większości w Sejmie tak w momencie tworzenie jak i w okresie jego funkcjonowania. Brak tego poparcia zmusza rząd do złożenia dymisji.
Konstytucyjnie Rada Ministrów powołuje się do dymisji w przypadku:
- rezygnacji przez Radę Ministrów lub jej Prezesa z dalszego pełnienia funkcji,
- nie udzielenia przez Sejm wotum zaufania,
- odmowy udzielenia przez Sejm absolutorium,
- wyrażenia rządowi wotum nieufności.
Rada Ministrów stanowi centralny organ administracji publicznej. Jej funkcje administracyjne polegają na uzgadnianiu działalności administracyjnej ministrów, rozpatrywaniu sprawozdań poszczególnych ministrów, zatwierdzaniu statutów organizacyjnych ministerstw. Uprawnienie administracyjne realizuje Rada Ministrów przez wydawanie zarządzeń, podejmowanie uchwał, wydawanie innych aktów administracyjnych. W Radzie Ministrów istniał Komitet Ekonomiczny, który składał się z ministrów stojących na czele resortów gospodarczych - opracowywał on program gospodarczy działalności rządu.
W II Rzeczypospolitej istniał proces stopniowego wzrostu samodzielnych uprawnień administracyjnych Prezesa Rady Ministrów. Na mocy poszczególnych ustaw uzyskał on uprawnienia do sprawowania ogólnego kierownictwa i nadzoru w sprawach personalnych całej administracji. Wzrastały tez jego uprawnienia w stosunku do działalności administracyjnej ministrów. Powiększył się zakres działania Prezydium Rady Ministrów; organu pomocniczego premiera i Rady Ministrów.
Ministrowie byli z jednej strony członkami kolegialnymi Rady Ministrów, z drugiej zaś kierownikami wyodrębnionej administracji państwowej.
Ministra zastępował podsekretarz stanu (wiceminister). Aparatem pomocniczym ministra, umożliwiającym mu kierowanie resortem było ministerstwo.
Urzędnicy ministerstwa nie posiadali samodzielnej władzy lecz sprawowali ją z upoważnienia ministra, w granicach określonych przepisami organizacyjnymi i poleceniami ministrów.
Jednolite zasady organizacji ministerstw ustaliła Rada Ministrów dopiero w 1926 roku. Zmierzały one do wzmocnienia samodzielności i odpowiedzialności urzędników ministerialnych.
Ministerstwo dzieliło się na departamenty. Ich liczbę i kompetencje określały statuty organizacyjne ministerstw, określone przez Radę Ministrów.
W 1932 roku istniały następujące resorty: Spraw Wewnętrznych, Spraw Zagranicznych, Sprawiedliwości, Spraw Wojskowych, Skarbu, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Rolnictwa i Reform Rolnych, Przemysłu i Handlu, Komunikacji, Opieki Społecznej, Poczty i Telegrafów.
Wprowadzenie w Konstytucji Marcowej zasady przewidujących, że każdy urzędnik musi podlegać ministrowi, który za jego działalność odpowiada przed Sejmem, spowodowało podporządkowanie ich ministrom. Należały do nich: Główny Urząd Statystyczny, Dyrekcja Monopoli Państwowych, Główny Urząd Miar, Główny Inspektor Pracy, Państwowy Instytut Geologiczny.
Rada Ministrów, czyli naczelny organ wykonawczy i zarządzający władzy państwowej są to organy najwyższe, stojące na czele państwa - jest to naczelny organ administracji państwowej. Organ ten podporządkowany jest Sejmowi i Radzie Państwa.
Kompetencje Rady Ministrów są różnorodne, dotyczą wszystkich dziedzin życia politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego państwa:
1) kompetencje związane ściśle z działalnością Sejmu:
- inicjatywa ustawodawcza,
- składanie sprawozdań ze swej działalności przed Sejmem,
2) Kompetencje kierowniczo - koordynacyjne:
- koordynuje działalność ministrów i innych podległych sobie organów oraz nadaje kierunek ich pracy,
- uchwala roczne narodowe plany społeczno - gospodarcze,
- czuwa nad wykonaniem budżetu państwa, ma prawo wnoszenia projektów ustaw: budżetowej, o prowizorium budżetowym, o zaciąganiu długu publicznego czy o zmianie budżetu,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił zbrojnych,
- kieruje pracą terenowych organów administracji państwowej,
- posiada prawo do uchylania rozporządzeń i zarządzeń wydawanych przez naczelne organy administracji specjalnej
3) kompetencje o charakterze wykonawczym w stosunku do aktów naczelnych organów władzy państwowej:
- podejmowanie wszelkich kroków zmierzających do wykonania ustaw i uchwał Sejmu - posiada prawo do wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm,
W świetle ustawy o działach administracji rządowej z 04 września 1997 roku premier przesądza o tym czy minister otrzyma jeden dział administracji rządowej, dwa czy trzy. To premier przesadza o liczbie resortów, o liczbie ministrów resortowych i ministrów zadaniowych. Konstytucja nie określa liczbowego składu Rady Ministrów. W praktyce liczba ta waha się od 25 (rząd Hanny Suchockiej) do 15 (gabinet Leszka Millera).
W skład gabinetu współczesnego rzadu Marka Belki wchodzi 17 członków wraz z premierem. W skład kancelarii prezesa Rady Ministrów wchodzą:
- minister zdrowia - Marek Balicki
- minister spraw zagranicznych - Włodzimierz Cimoszewicz
- szef kancelarii premiera - Sławomir Cytrynki
- minister kultury - Waldemar Dąbrowski
- minister finansów - Mirosław Grodnicki
- minister środowiska - Jerzy Swatom
- minister polityki społecznej - Krzysztof Pater
- minister edukacji narodowej i sportu - Mirosław Sawicki
- minister nauki i informatyzacji - Michał Kleiber
- minister infrastruktury - Krzysztof Opawski
- wiceprezes Rady Ministrów i minister gospodarki i pracy - Jerzy Hauser
- wiceprezes rady Ministrów i szef komitetu społeczno - politycznego - Izabela Jurga - Nowacka
- minister spraw wewnętrznych i administracji - Ryszard Kalisz
- minister obrony narodowej - Jerzy Szmajdziński
- minister sprawiedliwości - Andrzej Kalwas
- minister skarbu państwa - Jacek Socha
- minister rolnictwa i rozwoju wsi - Wojciech Olejniczak
Bibliografia:
„Prawo konstytucyjne” Feliks Siemieński
„Historia ustroju prawa polskiego” Juliusz Bandach
Bogusław Leśnodorski Michał Pietrzak
„Polskie prawo konstytucyjne” Red. Wiesław Skrzydło
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku
Prezes Rady Ministrów (potocznie premier) jest szefem rządu w ustroju politycznym Polski. Zwyczajowo Prezes Rady Ministrów nazywany jest premierem. W Polsce występuje w podwójnej roli, jako przewodniczący Rady Ministrów oraz jako odrębny organ administracji.
reprezentuje Radę Ministrów
kieruje jej pracami
zwołuje posiedzenia
ustala porządek obrad
przewodniczy posiedzeniom
kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów
ponosi odpowiedzialność polityczną
decyduje o składzie Rady Ministrów
koordynuje i kontroluje pracę ministrów i pozostałych członków Rady
zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów
wydaje rozporządzenia
sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym
posiada kompetencje generalne - do jego zadań należy wszystko to co nie jest zastrzeżone dla innych organów (tzw. domniemanie kompetencji)
jest podstawowym łącznikiem administracji rządowej
dokonuje obsady personalnej szeregu organów administracji rządowej
nadzoruje organy centralne i terytorialne administracji rządowej
nadzoruje samorząd w granicach określonych w konstytucji i ustawach
Obsługę urzędu Prezesa Rady Ministrów zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Prezesowi Rady Ministrów podlega Rządowe Centrum Legislacji oraz wiele innych jednostek organizacyjnych.
Osoba desygnowana postanowieniem Prezydenta RP na Prezesa Rady Ministrów jest prezydenckim kandydatem do objęcia urzędu Prezesa Rady Ministrów. Desygnowany premier nie posiada żadnych uprawnień z wyjątkiem politycznego przywileju do sformowania własnego gabinetu, którego skład przedstawia Prezydentowi RP. Prezydent RP nie ma uprawnienia do ingerencji w skład osobowy proponowanej Rady Ministrów i przepisami Konstytucji jest zobligowany do jej powołania (postanowienie Prezydenta RP publikowane w Monitorze Polskim wchodzące w życie z dniem podpisania) i odebrania od jej wszystkich członków, w tym od Prezesa Rady Ministrów, przysięgi.
Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów przejmują obowiązki z chwilą złożenia przysięgi wobec Prezydenta RP niezależnie od udzielonego jej wotum zaufania przez Sejm.
Brzmienie przysięgi ustala art. 151 Konstytucji: "Obejmując urząd Prezesa Rady Ministrów (Wiceprezesa, ministrów) uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji i innym prawom RP, a dobro ojczyzny i pomyślność obywateli będą zawsze dla mnie najwyższym nakazem."
Przysięga może być zakończona słowami:
"Tak mi dopomóż Bóg."
Prezydent ma konstytucyjny obowiązek desygnowania premiera w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu lub w ciągu 14 dni od przyjęcia dymisji ustępującego gabinetu.
Prezes Rady Ministrów w ciągu 14 dni od złożenia przysięgi przedstawia w Sejmie expose celem uzyskania wotum zaufania.
Zgodnie z zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji przysługuje mu ochrona funkcjonariuszy BOR-u oraz większość przywilejów zastrzeżonych dla tego urzędu.
Prezes Rady Ministrów może sprawować jednocześnie funkcję szefa resortu i przewodniczącego komitetu, a także może być posłem na Sejm RP lub senatorem albo w ogóle nie być parlamentarzystą. Nie może natomiast sprawować urzędu Prezydenta RP oraz innych wysokich urzędów państwowych (np. Prezes NBP). Może zdarzyć się dymisja Prezesa lub/i Rady Ministrów z powodu nie uchwalenia przez Sejm wotum zaufania lub rezygnacji. Wtedy Rada Ministrów nadal sprawuje swoją władzę do czasu powołania nowej. Zazwyczaj jest to proces trudny do przeprowadzenia przed wygaśnięciem kadencji Sejmu, gdyż na straży stabilnych rządów stoi Konstytucja.