HARRINGTON, KLUCZ DO BIBLII
Rozdział I - Formacja Ewangelii synoptycznych
Gr. - euaggelion (we wczesnym chrzesc. znaczyło dobrą nowinę o zbawieniu, a nie księgę)
Łac. - evangelium
W ST - Ewangelia to dobra nowina o przyszłym zbawieniu
W NT - Ewangelia to dobra nowina o zbawieniu, które się już dokonało
Ewangelia może być:
- dobrą nowiną głoszoną, przez Jezusa
- apostolską proklamacją o Chrystusie i zbawieniu
I tu i tu chodzi o jego czyny i słowa.
Ewangelia - głoszona, a nie pisana. Ewangelista - kaznodzieja.
II w po chr. - euaggelion oznacza pisemną relację o życiu i nauce Jezusa (chociaż spełniała tą samą rolę co słowo mówione - potrzeby misjonarskie, rozbudzenie i umocnienie wiary, ewangelista nadal jest kaznodzieją. Ewangelista troszczy się wiec o tło historyczne i szczegóły biograficzne, Ewangelia - recytacja historycznej opowieści o męce, śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa i relacja o jego działalności.)
Osoba Jezusa -prezentacja jego słów i czynów jest teologiczna (a nie np. biograficzna)
Słowa i czyny Jezusa (powiedzenia - Logia)
Ewangeliści notują generalnie te same powiedzenia (często w innych formach), ale np. u Marka jest ich mniej niż u MT i ŁK. Nie jest możliwe zapisanie dokładnie słów Jezusa jakie wyszły z jego ust (aramejski, Ew. po grecku). Różnice są normalne i nieznaczne, chociaż ważne.
Przypowieści - opracowane przez Kościół i apostołów, zaadaptowane. Mają dwojaki kontekst - oryginalny w działalności Jezusa i późniejszy, w życiu Kościoła.
Opowieści
Piotrowe linie życia Jezusa - uschematyzowane (podstawa pierwszych 3 ew.)(potem uproszczony):
1. Chrzest w Judei.
2. Działalność W Galilei.
3. Podróż z Galilei do Jerozolimy.
4. W Jerozolimie: męka, śmierć i zmartwychwstanie.
Moment centralny - śmierć i zmartwychwstanie.
Wspomnienie o Janie Chrzcicielu - torował drogę Jezusowi, gdy ten się pojawił Jan zakończył swoje zadanie. Jan zainicjował publiczną działalność Jezusa.
Konwencjonalne ramy opowieści - etapy.
Nie ważna chronologia, biografia i historia aż tak bardzo.
a. życzliwe przyjm. Przez lud
b. entuzjazm przygasł
c. opozycja ze strony klas rządzących
d. usunął się z Galilei - utworzył małą grupkę uczniów
e. bezwarunkowe poparcie swojej grupy (wyznanie wiary piotra w Cezarei filipowej - punkt zwrotny)
f. męka w Jerozolimie
g. triumf - moc zmartwychwstania
Tradycja apostolska - nauczanie.
Wybór apostołów:
a. mieli być ciągle przy nim by mógł ich uformowac i napełnić swym duchem
b. chciał uczynic z nich współpracowników w tworzeniu królestwa bożego na ziemi c.przygotowanie do tego - wysyłanie ich by głosili nauke, wypedzali zle duchy i uzdrawiali chorych
d. byli przedłużeniem osoby Jezusa, ktokolwiek ich przyjal, przyjal tez jego
e. po zmartwychwstaniu - mieli glosic dobra nowinę na calym swiecie, bo widzieli zmartwychwstałego Pana.
f. apostołowie byli swiadkami napełnionymi duchem świętym - wokół nich miał się zorganizowac przyszły kościoł, oni uformowali tradycje ewangeliczną.
g. za życia Jezusa nie oczekiwali jego zmartwychwstania, nie byli swiadomi swojej roli, nie rozumieli Go do końca.
h. przezycie zmartwychwstania - stało się podstawą ich wiary i formowania tradycji ewangelicznej. Uznali, ze ukochany mistrz jest synem bozym. Duch swiety - pomaga im zrozumiec cały sens przesłania Jezusa.
Krytyka form ewangelii synoptycznych
Niemcy 1919-1922 Teoria dwóch źródeł: Ew. Marka jest najwczesniejsza, a dwie pozostałe są zależne od niej i od zbioru powiedzeć Jezusa „Q”. Te dwa źródła późne, na etapie rozwiniętej tradycji, do wcześniejszych nie dało się dotrzeć.
Formgeschichtliche Methode (form critisism)- cofniecie się do tradycji ustnej, by odkryc strukture pierwotnej tradycji ewangelicznej.
1. Ew. synopt. są mozaikami roznych fragmentow, ewang. Są kompilatorami, nie autorami (tylko opowiesc o męce jest spójna). Ew. - literatura popularna.
Obecnie - uważa się ewangelistow zarówno za autorów jak i kompilatorow, nawet bardziej za autorow, bo tylko struktura jest sztuczna, a opowieści Jezusa są autentyczne.
2. elementy ewangelii są wytworem gmin chrzesc I pokolenia (mit Chrystusa - dzieło Pawła, wg którego gmina tworzyla opowieści na uzytek praktycznych wymogów kultu, w efekcie w Ew. niewiele wątków prawdziwych i historycznych).
Obecnie - wspólnota nie jest twórcza, to jednostka cos tworzy.
3. pierwotnie tradycja obecna była w formie równych ustnych elementow, które można sklasyfikowac na podstawie ich form. Material rozpada się na 2 grupy: logia (powiedzenia Jezusa) i teksty narracyjne (opowieści o Jezusie).
Obecnie - trzeba określić sytuacje życiową, z której się wyłoniły, wazniejsza niż klasyfikacja jest rozpatrywanie form na tle potrzeb gminy pierwotnej.
4. ewangelie są dzielami osobistymi ewangelistow którzy dobrali, ułożyli i zinterpretowali material. Pierwsi głosiciele chrzesc. pomogli w ukształt. Tradycji, zachodzil rozwoj tradycji - trzeba poszukiwac sytuacji życiowej. Wspolnota nie stworzyla ewangelii, ale jej potrzeby wpłynęły na jej kształtowanie.
Przedsynoptyczne jednostki literackie
3 środowiska, w których formowała się tradycja ewangeliczna:
a. kult
b. misja
c. katecheza
a. Liturgia - kult
celebracja eucharystii - łamanie chleba
różnice u MT/MR a ŁK/PW w formułach ustanowienia eucharystii mają swe źródło w liturgii
MT i MR - formuła z Palestyny
ŁK i PW - z Antiochii
b. Misje
kerygmat - misyjne kazanie do żydów i pogan. Obwieszczenie Pana ukrzyżowanego, zmartwychwstałego i mającego przyjść, Jezusa który połączył ludzi z Bogiem. Ważne są cuda Jezusa, jego rola jako cierpiącego sługi + wspomnienie starć z faryzeuszami.
Najwczesniejsza synteza kerygmatu - list do Koryntian 15, 3-5
c. Didache - katecheza
Didache - katechetyczne kazanie dla chrześcijan. Zawiera tresc kerygmatu, ale też dalsze wskazówki jak wskazania moralne, doktryny sakramentów, dodatkowe epizody z życia Jezusa. Kazanie na górze - klasyczny przykład Didache.
Fakt i interpretacja w tradycji
Ewangelista przedstawia wydarzenia tak jak on i jego wspólnota widzieli je oczyma wiary.
Teologia ewangelistów - interpretacja nie jednostkowa, ale całej gminy chrześcijan.
Powinniśmy obecnie starac się interpretowac ewangelie tak jak chcieli tego ewangeliści, ale utrudnia to przepasc historyczna i kulturowa, uzywanie jezyka aluzyjnego (wtajemniczony zrozumie to co ma zrozumiec, nie wtajemniczony ma tylko banalną opowiesc np. w nakarmieniu 5 tysiecznej rzeszy, wjeździe do Jerozolimy).
Główne zainteresowanie ewangelistów- sens, a nie historycznośc slów i czynów Jezusa. Wyolbrzymienia i przeinaczenia - nie fałsz, ale uwypuklenie sensu.
3 etapy: Jezus Chrystus, Kościół, ewangeliści - gdy uwzględnimy wszystkie 3, możemy naprawdę zrozumiec Ewangelie.
Demitologizacja Ewangelii (Bultmann)
Dla Bultmanna gł zadanie teologii - demitologizacja posłannictwa NT.
Mit - sposób myślenia, w którym to co boskie, przedstawia się jako ludzkie. Przeciwieństwo nauki.
Twierdził, że mitologiczny jezyk NT trzeba przełożyć na współczesny (na terminy filozofii egzystencjalnej.
Bultmann chciał udowodnic współczesnym religijną wartość NT.
Demitologizacja - metoda hermeneutyczna, egzystencjalna interpretacja, usiłująca wyjawić intencje mitu. Mit należy przełożyć na wypowiedz o sensie ludzkiej egzystencji.
Harrington kontruje - mit jest integralna czescia ludzkiej mowy i mysli i nie da się całkowicie zastąpić logiką.
Ewangeliści
Krytyka redakcji - zwraca uwage na wkład autorski w ewangelie ewangelistów. Byli oryginalnymi teologami, mogą uchodzic za autorów w pełnym znaczeniu słowa. Krytyka redakcji oznacza badania nad pracą redaktorską ewangelistów.
Problem jedności literackiej - czy dany fragment napisał jeden autor? Czy jest spójny? Jeśli nie, prawdopodobnie działał redaktor. Domniemuje się jednak literacką jedność - obala się ją tylko w świetle dowodów przeciwnych. Naturalne jest, że u 1 autora wystepują pewne niezgodności. Autorzy NT - pisali by wywołać uczuciową reakcje u czytelników. NP. U Jana w opowieści o uzdrowieniu syna urzednika, gdy redaktor wprowadza podwójne prośby, stwierdzenia itp. W sposobie przeróbki oryginału widzimy mentalność redaktora, to co chciał podkreślić.
Różne płaszczyzny redaktorskie (zwłaszcza w opowieściach o męce, które ewoluowały).
Krytyka form - szukałą typowej, wspólnotowej sytuacji życiowej. Pozwala dostrzec wspólnotę zakrzepłą w waznych momentach jej historii.
Krytyka redakcji - zajmuje się postawami specyficznej jednostki. Sytuacja życiowa jest sytuacja typową tylko dla specyficznej jednostki. Pozwala dostrzec adaptacje wspólnoty do nowej sytuacji.
Problem Synoptyczny
Pierwsze 3 ewangelie są blisko spokrewnione.
Uporządkowany tekst (opowieści z 3 ew, można zestawic w kolumnach, rozne wersje tych samych wydarzen) - synopsis (jednoczesne spojrzenie) Ew. od XVIII w nazywane synoptycznymi.
Istnieją rozbieżności w waznych kwestiach, a zgodność w szczegółach - Concordia discors.
Zgodności (w 3 ew.) - nie mogą być przypadkowe
-czesciowe zgodności we fragmentach ogolnie nie zgodnych
Różnice - struktura opowieści ta sama, zmieniaja się szczegóły.
Wyjaśnianie relacji miedzy 3 ewangeliami - problem synoptyczny
Teoria dwóch źródeł
Marek jest najwczesniejszą Ewangelią, potem Mateusz i Łukasz niezależnie od siebie.
By wyjaśnić zgodność mateusza/Łukasza z Markiem - zaklada się istnienie dokumentu tylko z powiedzeniami i mowami - dok. Q.
Dokumenty podstawowe
Dokument A - poch. Palestyńskie, prosty, konkretny.
Dokument B - reinterpretacja A dokonana w środ. Pogansko-chrzescijanskim. Bardzo podobne do A.
Dokument C - niezależne tradycje, bardzo stare, palestyńskie pochodzenie, wywarło duzy wpływ na Jana i proto Łukasza (tradycja niezależna od Mateusza/Łukasza)
Dokument Q - cały materiał wspólny Mateuszowi i Łukaszowi.
Dokumenty pośrednie
Pośredni MK (MK-i) - wykorz. 3 dokumenty abc, głównie jednak korzenie w b
Pośredni MT (MT-i)- gł. Źr. W a i Q, nie zdradza znajomości B i c, nie ulega wpływom MK
Te dwa powyżej z tradycji judeochrześcijańskiej.
Proto-Łk - wykorzystał wszystkie dokumenty, jego gł. Źr. Jest MT-i
Ewangelia Marka
Prawie ta sama forma co Mk-i, nawiązuje do Mt-i oraz Proto-Łk, wpływ teologii i słownictwa Pawła, zawiera słowa redaktora. 2 stadia:
- Mk-i wpłynęło na Mt i Łk
-końcowe Mk ukszt. Pod wpływem Mt i Łk
Ewangelia Mateusza
Mt powstał wtedy gdy Mt-i został zastąpiony przez Mk-i w partiach w których te dwa są paralelne, redaktor dodał też swoje.
Ewangelia Łukasza
wyrosła z rewizji proto-Łk w świetle Mk-i, struktura i formy zaadaptowane przez redaktora Łk. Należy przyjąć, że sam Łukasz jest twórcą swojej Ewangelii.
Ewangelia Jana
Gdy Jan przedstawia te same wydarzenia co synoptycy sięga do ich źródeł, siega do B i C, gł. Źr. To proto-Łk, koncowe stadium - wpływ Mt.
Rozdział II - Ewangelia Św. Marka
Przeznaczenie - etnochrześcijanie, nie żydzi. Świadczy o tym tłumaczenie zwyczajów żydowskich i wyrażeń aramejskich, stosowanie latynizmów.
Data powastania - ok. 65 r. n.e. w Rzymie.
Najwczesniejsza z Ewangelii.
Forma - Prosta, popularna greka, arameizmy.
Schematyzacja - wtłączanie opowieści, zwłaszcza o cudach w jeden schemat np. uciszenie burzy, egzorcyzm, wjazd do Jerozolimy. „Jezus rozkazał: Milcz, a oni zlekli się bardzo i pytali jeden drugiego kim wlassciwie on jest” itp./
Podwójne wyrażenia - przejaw własnego stylu ewangelisty (wg Neiryncka - zbadał 3 kategorie podwójnych zwrotów)
- wskazywanie czasu lub miejsca(z nastaniem wieczora, gdy slonce zaszło) - schemat publiczne nauczanie+poufne wyjaśnianie uczniom w domu
-podwójne pytania i antytetyczne paralelizmy - pytanie teoretyczne uzupełnione pytaniem praktycznym. Paralelizm antytetyczny - cecha stylu Jezusa.
-oratio obliqua + oratio recta - tendencja do wypowiedzi o nauczycielskiej działalności Chrystusa i uzupełnianie jej mową niezależną.
Ewangelia Marka:
- długo uchodziła za skróconą wersję Mateusza, dzisiaj to odrzucone - Marek jest bliższy źródła.
- najkrótsza, tylko 3 mowy Jezusa (nauczanie w przypowieściach, mowa o wspólnocie, mowa eschatologiczna)
- Marek bogatszy w szczegóły i bardziej obrazowy niż reszta
Skład
Składa się z 2 dopełniających się części.
1. dotyczy tożsamości Jezusa (Kim jest Jezus?)
3 partie, każda zaczynająca się streszczeniem działalności Jezusa, opowieścią na temat uczniów i kończąca się przyjęciem jakiejs postawy wobec Jezusa. (Jezus i rzesze, Jezus i jego krewni, Jezus, uczniowie i poganie)
Konkluzja i przejście tematyczne (wyznanie piotra, pierwsza zapowiedź męki, skarcenie piotra)
2. dotyczy mesjanistycznego przeznaczenia Jezusa, objawienie cierpień Jezusa
(droga syna człowieczego wytyczona przez 3 zapowiedzi jego losu i 3 pouczenia o doli uczniów, Jezus w Jerozolimie, męka i zmartwychwstanie).
Cel Ewangelii
Nie wszyscy uznają mesjasza w Jezusie. Fragment kiedy uczniowie ogłaszają Gpo Mesjaszem - oś dzieła Marka, punkt szczytowy 1 części. 2 połowa dostarcza odpowiedzi na pytanie kim jest Jezus, ale uczniowie tego nie pojmują (Marek czyni wiele by podkreślić ślepote uczniów). Uznanie Jezusa za mesjasza w cezarei filipowej wyznacza punkt zwrotny - przejście od ślepoty do blednego rozumienia. Chrystologia Marka - mesjanizm. Rozmowa z uczniami o tym, za kogo uważają Chrystusa - za zwiastun mesjasza (nie rozumieli sensu jego czynów i nauki), Piotr zaczął pojmować (1 etap jego oswiecenia, dopiero zmartwychwstanie otworzy im w pełni oczy). Wyznanie Piotra - wyznanie wiary chrześcijan („ty jestes Chrystus”). Jezus prosi by nie ujawniali jego mesjanistycznej tożsamości, bo wciąż nie rozumieja do konca jego osoby - mówi o swym przeznaczeniu cierpienia i śmierci. Wtedy Piotr osmiela sie robic mu wyrzuty, nie uchwycił znaczenia mesjanstwa. Starał się go sprowadzic do roli mesjasza politycznego. (Piotr gra rolę szatana, jak na pustyni u mateusza). Ten fragment mówi o historycznej sytuacji kościoła, dla którego Marek pisze. Piotr reprezentuje omylnych wiernych. Ważne jest to co rozumieją przez słowa „Ty jestes Mesjaszem” i jak to wpływa na ich zycie. Nie mogą mieć zmartwychwstałego Pana bez cierpiącego Mesjasza i nie mogą być uczniami nie krocząc jego drogą cierpienia.
Tajemnica mesjanistyczna
Jezus dokłada staran by ukryc swój mesjański charakter, nakazuje milczenie w tej kwestii, wyruszał w tajemne podróże, potajemnie nauczał uczniów. Motyw tajemnicy - w 1 czesci ewangelii. Motyw niepojętności uczniów spaja dwie czesci. Brak zrozumienia wśród uczniów dominuje do konca. Przeciwstawienie uczniów i innych o zatwardziałych sercach. Przegodni widzowie jego cudów ich nie zrozumieli dlatego mają zachować milczenie. Jezus mówi o obowiązku milczenia przez uczniów aż do czasu jego zmartwychwstania - granica tajemnicy, potem mają głosci jego chwałe, tożsamość i nature.
Rozdział III - Ewangelia Św. Mateusza
Przeznaczenie - greckojęzyczni judeochrześcijanie
Data powstania - ok. 80 - 90 r. n.e.
Autor - Nieznany, prawdopodobnie w jakiejś części Mateusz (wersji aramejskiej?)
Język - grecki
Mateusz zajmuje się głównie losem Izraela i problemem Prawa, które należy interpretowa zgodnie z zasadami wyższego prawa miłości.
Plan
7 części (28 rozdziałów)
1. Opowieśc o dzieciństwie Jezusa (prolog)
2. Objawienie się królestwa
-wstepne przejawienie się (rozdz. 3-4)
-kazanie na górze (do wielu uczniów) (a)
3. Zbawcze posłannictwo Jezusa
-10 cudów
-mowa misyjna (do Dwunastu) (b)
4. Ukryte królestwo
-opozycja i rozłam
-przypowiesci o królestwie (do ludu) (c)
5. Rozwój królestwa
-formowanie uczniów
-mowa o wspólnocie (do Dwunastu) (b)
6. W stronę męki
-rosnąca opozycja judaizmu
-wydanie sądu (do wielu uczniów) (a) (rozdz. 23-25)
7. Męka i zmartwychwstanie (epilog)
5 środkowych rozdziałów, miedzy którymi istnieje ścisła więź, ma 2 czesci - czesc narracyjną i mowę, każda z mów ma krótkie wprowadzenie i każda kończy się formułą „I stało się, gdy Jezus zakończył wszystkie te nauki…” Opowieści - rozwój wydarzeń, Mowy - ilustrują mesjanistycznego pojęcia królestwa niebieskiego.
Struktura
Partie a i a, b i b korespondują ze sobą.
Budowa koncentryczna - uwydatnienie intencji ewangelisty, by odpowiadające sobie elementy rzucały na siebie nawzajem światło.
Powiązanie tytułu „Syna Abrahama” (z prologu) z nakazem z epilogu, by apostołowie nauczali wszystkie narody - podkreślenie powszechności zbawienia (główna ide ewangelisty) - dla Mateusza Izrael miał kiedys uprzywilejowaną pozycję, którą z czasem utracił, jego miejsce zostało zajęte przez pogan.
Mateusz podzielił historię zbawienia na 2 okresy (okres Izraela i okres pogan). Głoszący słowo - pewna jedność.
Jan Chrzciciel - prototyp Jezusa, mówią to samo do tych samych słuchaczy, podobne opisy śmierci. Upodabnia apostołów do Jezusa - mają głosić to co on głosił.
Kazanie na górze - Mt przedstawia Jezusa jako Mesjasza w słowie, potem część narracyjna 0 przedstawia Jezusa jako Mesjasza w czynie (cuda). Cel wtrącenia rozdziału o apostołach między teksty o Mesjaszu - konieczność wspólnoty (jedyne autentyczne oddanie się Jezusowi).
Środowisko Mateusza
Przeświadczenie, że istnieje 1 lud Boży w obu Testamentach (prawdziwy Izrael), a wiec nie stary i nowy Izrael, ale fałszywy (Izrael osądzony-przypowiesc o przewrotnych dzierżawcach) i prawdziwy lud. Mateusz akcentuje zbiorową odpowiedzialność Żydówka odtrącenie i śmierć Jezusa. Żydzi nie są już ludem bożym, ale rasą. Mesjasz Izraela staje się Mesjaszem pogan (np. żołnierzy rzymskich).
Rozbieżnośc w zasięgu misji Jezusa: raz, że dla Izraela, raz, że dla wszystkich. Uniwersalna misja - czesc paruzji, Jezus zawęził za swego zycia swoja misje do Izraela, bo wiedział ze bozy akt mocy sprowadzi pogan do królestwa bozego.
Kościół u Mateusza - Eklezja
Trudne rozróżnienie wspólnota - Kościół, u Mt zlewają się w jedno (rozdz. 18 - reguła wspólnotowa)
Kościół Mateusza - socjologiczna rzeczywistość ześrodkowana na Bogu z Jezusem jako swoim wzorcem. Kościół to rodzina dzieci Ojca, Jezus jest obecny pośród Kościoła (obecny w misjonarzach, we wszystkich potrzebujących. Prześladowania uczniów - bo reprezentują Jezusa i idą drogą jego cierpienia.
Epizod uciszenia burzy - obraz życia i ludzi Kościoła, wspólnota to statek miotany przez fale, „Panie, ratuj” - modlitwa i wyraz uczniostwa. Ludzie małej wiary - kościół, ludzie zdumieni - dowiadujący się o dobrej nowinie, ludzie i on doświadczyli tylko fałszywych prorokow i SA malej wiary. W Kościele są zarówno dobni i źli, jest to ciało wysoce zróżnicowane pod każdym względem.
Eklezja u Mateusza - wspolnota mesjanistyczna jako odrebna od starotestamentowej.
O przynależności decyduje: spełnienie woli Boga, osiągniecie większej sprawiedliwości, obranie odpowiedniej drogi zycia.
Kościół mateusza - ujmowany w perspektywie przyszłego sądu (persp. Eschatologiczna). 7 przypowiesci o królestwie bożym łączy motywy eklezjalne i eschatologiczne. Jezus rządzi Kościołem, a z kościoła światem.
Kościół jest wstepną fazą i szkołą przygotowującą i reprezentujacą przyszłe królestwo.
Kazanie na górze
Ewangelia - kerygmat, Didache, kodeks moralny. Kerygmat - uznanie Jezusa i jego żądań, podstawa wiary, Didache - reguły i nakazy postepowania chrześcijańskiego trybu zycia.
Kazanie - klasyczny przykład Didache - zbiór powiedzeń Jezusa dla celów chrześcijańskiej formacji. Jezus wykracza poza Prawo, bo jego nauka adresowana jest do ludzi już wybawionych od mocy szatana. Kazanie na górze - ukazuje wymogi Jezusa dużo wieksze niz wymogi Prawa. Prawo stawia żądania, ale nie daje środków do ich spełnienia, pozostawia człowieka samemu sobie. Ewangelia stawia człowieka wobec daru Bożego (zbawienie przez Jezusa) i żąda by człowiek uczynił ten dar jedynym fundamentem swego życia.
Wielkie polecenie
Streszczenie całego Mateusza, zapewnienie, że zmartwychwstały Jezus żyje wśród chrześcijan. Fragment ten łączy się z proroctwem Daniela i obrazem Syna człowieczego. Jądro wypowiedzi - nakaz misyjny, wszechwładza Jezusa, uniwersalne przeznaczenie Ewangelii, wybitna rola uczniów (nie zostało to wygłoszone przez Jezusa, ale ułożone przez Kościół)
Rozdział IV - Ewangelia Św. Łukasza
Autor: Łukasz, towarzysz Pawła (autor również Dziejów Apostolskich)
Przeznaczenie - etnochrześcijanie (pomijanie spraw żydowskich)
Data - ok. 80 r. n.e.
Plan
Prolog
1. Od wydarzenia w świątyni do końca działalności Jezusa w Galilei.
-Opowieść o dzieciństwie Jezusa
-Przygotowanie do działalności Jezusa
-Działalność w Galilei
2. Podróż z Galilei do Jerozolimy.
3. Ostatnie dni cierpiącego i zmartwychwstałego Chrystusa w Jerozolimie.
-Działalność w Jerozolimie
-Męka
-Po zmartwychwstaniu
Zmiana orientacji ustalonej przez Marka i Mateusza - na początku długa opowieść o dzieciństwie, rownowąca również długą opowieść o zmartwychwstaniu - ewangelia jest wyważona, wmontowane powiedzenia Jezusa nie występujące u Marka i Mateusza.
Łukasz
Cel - ustalenie zdrowego stanu nauki katechetycznej, ocena wagi źródeł, dbałość o dane historyczne (daty, herod jako tetrarcha a nie król, jezioro genezaret, a nie morze galilejskie). Jednak jego ewangelia nie jest ani historią naukową ani biografią Jezusa.
Łukasz pozostał wierny ogólnemu planowi Marka, kerygmatyczny i teologiczny charakter intencji. Okres po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu ma wartość jako brzemienny w okoliczności zbawcze, a nie jako krótki antrakt przed paruzją. Dla Łukasza Chrystus był spełnieniem wszystkich obietnic. Wszystko co przed Chrystusem - przygotowanie, potem wypełnienie w Chrystusie, ostatecznie - uniwersalne zbawienie - stanowi to jeden Boży plan zbawienia świata.
Cel
Łukasz - chrześć. II pokolenia, pisze po upadku Jerozolimy, nawrócony z pogaństwa, nie kłopocze się związkiem chrześć. Z judaizmem, dla niego zerwanie z judaizmem to już fakt dokonany. Jego Chrystus to Chrystus zmartwychwstały, nie oczekuje rychłego powrotu Pana. Chrystus jest w gminie chrześcijańskiej - obecny czas jest czasem wypełnienia. Historia zbawienia dzieli się na 2 okresy:
-Okres Izraela (ST)
-Okres Chrystusa i jego Kościoła (zaczyna się od Chrytusa i trwa do teraz)
Ewangelia opowiada o posłannictwie Jezusa i zbawczym wydarzeniu jego śmierci i zmartwychwstania. Chociaż został odrzucony przez lud Izraela, przyniósł zbawienie nowemu Izraelowi, pokute i przebaczenie grzechow trzeba glosic w jego imie wszystkim narodom.
Uniwersalizm
Łukasz - ewangelista dla wszystkich ludzi. „ma być głoszona pokuta i odpuszczenie grzechów wszystkim narodom, począwszy od Jeruzalem” - ostatnie polecenie Jezusa. Przypowieść o miłosiernym samarytaninie - Łukasz podkreśla tym uniwersalizm swojej Ewangelii - wszelkie odmiennosci nikną wobec wymogów miłości.
Zbawca
Dla Łukasza Jezus był po prostu zbawcą ludzi. Uwypuklenie łaskawości, przebaczenia grzechów, niesienia dobrej nowiny ubogim, głoszenie wolności więźniom itp.
Fragment o jawnogrzesznicy - wyraźny obraz Jezusa w oczach Łukasza. Ojcze odpuść im, bo nie wiedzą co czynią” - tylko Łk to utrwalił w Ewangelii.
Ewangelia Łukasza - Ewangelia wielkiego przebaczenia.
Łukasz zwraca też szczególną uwagę na kobiety (w tym czasie degradacja roli kobiety). Wprowadza takie postaci kobiece jak: Elżbieta, matka Jana, Anna prorokini, wdowa z Nain, grzesznica, kobiety z galilei (Maria Magdalena, Joanna, Zuzanna, siostry z Betanii Maria i Marta, niewiasty z Jerozolimy płaczące nad Jezusem w jego drodze na kalwarię. 2 charakterystyczne przypowieści z kobietami: o zagubionej drachmie i o niesprawiedliwym sędzim. Żywa jest także osoba Maryi w opowieściach o dzieciństwie Jezusa.
Bogaci i ubodzy
Jezus Łukasza - szlachetny, ale bez miękkości czy wyrozumiałości - wezwanie do całkowitego wyrzeczenia się wszystkiego, co się posiada, niebezpieczeństwo bogactw. Łukasz bardzo kategoryczny pod tym względem. (przypowieśc o nierozumnym bogaczu - prawdziwe bogactwo uzyskuje się w oczach bożych, a nie przez doczesne bogactwa, nikt nie może służyć Bogu i mamonie). Jezusa odwiedzili po urodzeniu pasterze (A nie magowie jak u Mateusza), Łukasz wywyższa dobrowolne ubóstwo. „Ufności nie należy pokładać w bogactwie lecz w Bogu”. Łukasz akcentuje totalny charakter wyrzeczenia się - wyrzec należy się wszystkiego. Łukasz zalicza też żonę do dobytków tego świata, od których trzeba się oderwać. Łukasz podkresla też rolę służenia wspólnocie.
Modlitwa, radość, pokój.
Ewangelia Łukasza - Ewangelia modlitwy. Łukasz mówi o modlitwie Jezusa w 8 okolicznościach (poza rozmnożeniem chleba, w Getsemani i Kafarnaum po uzdrowieniu chorych). 1. przy chrzcie 2. na pustyni 3. przed wyborem apostołów 4. przed wyznaniem Piotra 5. za Piotra 6. przy przemienieniu 7. na krzyżu za swych oprawców 8. oddanie własnego życia w ręce ojca też było modlitwą. Jezus zalecał często modlitwę swoim uczniom.
Motyw radości:
-Przyjście zbawcy - wywołało nastrój radości.
-zapowiedź narodzin Jana zawiera obietnice radości
-anioł kaze Maryi radowac się
-narodzenie Jezusa
-czyny Jezusa - rzesze radowały się
-zacheusz przyjął Jezusa rozradowany
-uxzniowie cieszyli się z wjazdu do Jerozolimy
-przypowiesc o zaginionej owcy - bog cieszy się z jej znalezienia
Motyw pokoju:
-pokój wieńczy radość
-dar pokoju dał zmartwychwstały Chrystus
Zarówno pokój jak i radość są owocem modlitwy.
Rozdział V - Dzieje Apostolskie
Ciąg dalszy Ewangelii św. Łukasza, autorstwa Łukasza, 80 r n.e.
Dzieje i ewangelia skomponowane na zasadzie równoległości. Dzieje też dzielą się na 2 części: 1. Piotr pełni rolę wiodącą, czesc ta zwraca się ku Jerozolimie 2. Paweł pełni rolę wiodącą, czesc ta zwraca się ku Rzymowi. Kompozycja jest niejednolita.
W Dziejach Łukasz chce pokazać triumfalny pochód ewangelii przez cały świat. Zajmuje się przede wszystkim przejsciem dobrej nowiny od żydów do pogan oraz rozwojem misji wśród pogan. Dzieje opisują więc powszechne szerzenie się religii chrześcijańskiej jako zapoczątkowanej i utrzymywanej mocą ducha świętego. Działalność misyjna zrodziła się z prześladowania (Jezus na drodze Szawła, męczeństwo Szczepana).
Paweł z prześladowcy zmienił się w apostoła, pod jego przewodnictwem misja dotarła do Azji i Europy. Cierpienia Pawła, jego proces i uwięzienie miały charakter opatrznościowy. W Rzymie Paweł przemawiał najpierw do Żydów, potem do pogan gdy żydzi odrzucili ewangelię. Z osiągnięciem celu kończy się księga. W Dziejach Pawła Łukasz kreśli dzieje postępującego rozwoju Kościoła.
Plan
Wprowadzenie
1. a. kościół w Jerozolimie
b. pierwsze misje
c. Barnaba i Paweł
2. Misja Pawła
d. więzień Chrystusowy
Epilog
Źródła
I czesc dziejów
Obecnie mówi się o róznych tradycjach, różnej dokumentacji na której opierał się Łukasz.
3 główne źródła (pod ręką Łukasza uległy przeróbce, ciezko oddzielic redakcje od źródeł)
1. tradycje palestyńskie 2. tradycje Pawłowe 3. tradycje antiocheńskie
II część dziejów
Łukasz uciekał się do pamiętników, notatek. Materiał źródłowy pochodził od samego Łukasza.
Mowy
Integralna część ksiegi, pełnią ważną rolę w uwypukleniu opisywanych wydarzeń, każdy etap rozwoju Kościoła jest zaznaczony towarzyszącą mu mową, mowy uwydatniają sens misji Pawła.
Historyczność
Łukasz wbrew pozorom nie próbował opisać historii początków chrześcijaństwa. Dzieje nie są historią eklezjastyczną. Księga ukazuje nam jak duch swiety kontynuował dzieło zaczęte przez Jezusa, kierował apostołami w ich działaniu misyjnym. Dzieje w swojej historyczności są jednak wiarygodne. Łukasz sba o szczegóły geograficzne. Dzieje pozostaja jednak najważniejszym dokumentem historii pierwotnego Kościoła, przedstawiają też wczesną teologię i posłannictwo Kościoła pierwotnego.
Doktryna
Kerygmat
Łukasz imituje styl Septuaginty, w innych fragmentach widać podłoże aramejskie. Mowy przypisywane Piotrowi pochodzą od aramejskojęzycznego Kościoła w Jerozolimie, przedstawiaja pierwotny kerygmat tego kościoła. (kerygmat jerozolimski)
1. Czas wypełnienia
2. Wypełnienie nastapiło zgodnie z wolą i planem bożym, dzieki Jezusowi, pochodzącemu od Dawida.
3. Mocą zmartwychwstania Jezus został wyniesiony na prawicę Boga jako mesjanistyczna głowa nowego Izraela.
4. Duch święty w Kościele jest oznaką obecnej władzy Chrystusa.
5. Zapowiedź powrotu Chrystusa.
6. Kerygmat kończy się wezwaniem do skruchy, propozycją odpuszczenia grzechów, wzięcia ducha swiętego i obietnicą zbawienia.
Mowa Piotra w dziejach różni się od innych mów, bo nie ześrodkowuje się na historycznych faktach dotyczących Jezusa. Mowa wobec Korneliusza reprezentuje formę kerygmatu stosowaną przez Kościół w najwcześniejszych próbach zbliżenia się do szerszego grona.
Duch Święty
Łukasz w swojej Ewangelii bardziej niż inni podkreśla działanie Ducha Św w działalności Jezusa. Według Dziejów pierwotna gmina chrześcijańska żyła nieustannie pod działaniem Ducha Św.
Dzieje Apostolskie = Ewangelia Ducha Świętego
-Chrzest w Duchu Św. Podczas Pięćdziesiątnicy - początek czasów Kościoła.
-Mówienie językami to znak Ducha Św, dostępny dla wszystkich, którzy uwierzą w Chrystusa, nie tylko dla uczniów.
-Posiadanie Ducha należy do wewnętrznego wyposażenia każdego chrześcijanina.
-Działalność Ducha jest różnorodna.
*charyzmaty (mówienie językami, prorokowanie)
*pokrzepiciel i przewodnik misjonarzy chrześcijańskich
*świadectwo apostołów - dzieło Ducha (wskazuje im drogę, nakazuje)
*kaznodzieje i gminy mogą liczyć na wsparcie Ducha
Dzieje niewiele mówią o sposobie wylania i przyjęcia Ducha.
Chrzest zakłada i postuluje wiarę, wiara okazuje się autentyczna tylko dzieki darowi Ducha. Boże dar Ducha czyni z człowieka chrześcijanina.
Rozdział VI - Listy Pawłowe
Tradycyjny zbiór pism Pawła, nie wszystkie muszą być dziełem Pawła (np. list do Hebrajczyków na pewno nie jest jego)
Epistolarne pisma starożytne:
1. List sensu stricte - pisane ze szczególnej okazji dla szczególnej osoby/grupy
2. Listy epistoły - rozprawy utrzymane w formie listu, skierowane do szerokiego kręgu
Listy Pawła - listy sensu stricte, listy oficjalne (z wyjątkiem listu do Filemona), adresat - jedna gmina lub mała grupa Kościołów. Listy zajmują się różnymi aspektami działalności misyjnej (pouczaniem, upominaniem wiernych, likwidowaniem nieporozumień w kościołach, demaskowaniem fałszywych nauczycieli). Paweł przemawia w nich za pomoca autorytetu.
Język i styl
Zdradza wykształcenie greckie, które zdobył w Tarsie - widac to w stosowaniu przez niego diatryby - wykładów doktrynalnych/moralnych w formie dialogu, w stosowaniu pojęć stoickich (pleroma). Paweł był faryzeuszem, mówiącym po aramejsku - dziedzictwo żydowskie widoczne. Inspiracje z języka Septuaginty. Styl odznacza się miłością Chrystusa i namiętnym pragnieniem głoszenia ewangelii.
Pierwszy List do Tesaloniczan
Paweł odwiedził Tesalonikę podczas II wyprawy misyjnej ok. 50 r. n.e. z Sylasem, przebywał tam 2-3 miesięcy. Najpierw zwrócili się do Żydów, pozyskali wieli bogobojnych i kobiet, zdenerwowani Żydzi podburzyli tłum przeciwko Pawłowi i Sylabowi, uciekli do Berei. Kościół w Tesalonice składał się glównie z pogan.
Z Berei Paweł pojechał do Aten, Sylab I Tymoteusz zostali w Berei, mieli do niego dołączyć. Gdy przybyli wysłał Tymoteusza znowu do Tesaloniki (martwił się o tamtejszy Kościół), gdy ten wrócił z dobrymi wieściami (do Koryntu gdzie był Paweł), Paweł dał wyraz swej uldze w liście, ale zwrócił też uwagę na niedociągnięcia i wydał instrukcje.
Treść (str. 449)
I - opisanie wydarzeń poprzedzających napisanie listu
II - Paweł nawołuje wiernych do praktykowania moralności chrześcijańskiej, zachowania czystości i braterskiej miłości, dbanie o własne sprawy i pracę, zapewnia że zmarli bracia trwaja w łączności z Panem, udziela porad na temat życia wspólnotowego.
Plan
1. Adres
2. Wstępne dziękczynienie
3. Apostoł i tesaloniczanie
-nauka i zachowanie Pawła
-reakcja wiernych
-jego troski
-jego modlitwa za nich
4. Pouczenia i napomnienia.
-czystosc i milosc blizniego
-zywi i umarli w dniu paruzji
-czujnoc wobec nadejścia dnia pańskiego
-rozne zalecenia
-koncowa modlitwa
5. Zakończenie
Drugi List do Tesaloniczan
Sprostowanie błędnych poglądów na paruzję - niektórzy Tesaloniczanie przestali pracować, bo wierzyli w bliską paruzję i nie widzieli sensu.
Plan
1. Adres
2. Wstępne dziękczynienie
3. -odpłata Boża
-modlitwa za wiernych
-paruzja i jej znaki (przed paruzją musi się pojawic odstępstwo i człowiek grzechu czyli antychryst, którego Jezus zwycięży)
-zachęta do wtrwałości
-przestroga przed bezczynnością
4. Zakończenie
List do Galatów
Odwiedził ich w trakcie II i III wyprawy, list napisał ok. 57 r. n.e.
Cel - obalenie poglądów „żydujących” mówiących o konieczności zachowania Prawa Mojżeszowego np. obrzezania i uzasadnienie Ewangelii Pawłowej.
Paweł dowodzi, że Prawo jest instytucją tymczasową, i że z przyjściem Chrystusa jego rola się skończyła. Żydujący odwoływali się do Piotra i Jakuba, atakowali autorytet Pawła, bo nawrócił się już po zmartwychwstaniu Chrystusa i nie był zdecydowany jeśli chodzi o swój stosunek do zwyczajów żydowskich (w jednym miejscu przystosowywał się do nich, w innych je zwalczał). Paweł w Liście podkreśla swój autorytet, chce ich nakłonić do podejmowania własnych decyzji w sprawach wiary zamiast przestrzegania 613 nakazów Tory.
Uroczysty Adres - akcentuje boskie pochodzenie apostolatu Pawła i zbawczą moc ofiary Chrystusa.
List ten nie zawiera dziękczynienia, co świadczy o wzburzeniu apostoła - od razu przechodzi do napomnienia.
Potem twierdzi, że swą Ewangelie (doktryna usprawiedliwienia bez uczynków Prawa, lecz samą wiarą) otrzymał przez bezpośrednie objawienie i została ona uznana przez Kościół jerozolimski. Prawo - stary sposób życia, jest niepotrzebne gdy teraz mają wiarę w Chrystusa.
I List do Koryntian
Paweł odwiedził Korynt po raz pierwszy w trakcie swojej II wyprawy, założył tam Kościół i został przez 18 miesięcy (50 -52 r n.e.) Zaczął głosić Ewangelie jak zawsze w synagodze, w dzień szabatu. Żydzi go odtrącili, wiec udał się do domu bogobojnego poganina Justusa, wielu Koryntian potem nawróciło się i ochrzciło (głównie ubodzy poganie, ale też Żydzi).
Gdy Paweł w Efezie (54-57) Koryntianie:
-rywalizujące partie w Kościele korynckim (rozstrzygane przez pogańskie trybunały)
-osoby kwestionujące jego autorytet
-zgorszenia w Kościele
-list od Koryntian zawierał: sprawy dotyczące małżeństwa i dziewictwa, spożycia pokarmów ofiarowanych bożkom, charyzmatów
-nieporządki przy celebrowaniu Eucharystii
-wątpliwości dotyczące zmartwychwstania zmarłych
List Pawła:
1. Adres - podkreślenie roli Pawła jako apostoła i powołanie Koryntian
2. Dziękczynienie - dot. Bogactw jakie neofici dostali od Boga w Chrystusie
3. O partiach w Kościele korynckim - Chrystus niepodzielny. Neofici musza odwrócić się od mądrości ludzkiej, która prowadziła do konfliktów i uświadomić sobie, ze stanowią wszyscy jedność w Chrystusie.
4. Kazirodztwo - zakazuje stosunków mężczyzny ze swoją macochą, winnych trzeba wykluczyć ze wspólnoty. Ostrzega przed przestawaniem w rozpustnikami.
5. Gorszące jest też stawanie przed trybunałami pogańskimi, procesowanie się przynosi wstyd, chrześcijaństwo rezygnując z Prawa nie zakłada rozwiązłości, cudzołóstwo jest profanacją ciała.
6. Paweł odpowiada na problemy gminy. Podkreśla zalety małżeństwa i celibatu, zacheca do pozostania przy sposobie życia, który Pan każdemu wyznaczył. Sprawa spożywania pokarmu ofiarowanego bożkom - niektórzy sądzili, że skoro Bożkowie nie istnieją to pokarmy te są czyste. Paweł mówi, że tylko to co służy budowaniu i przynosi pożytek jest zgodne z wolnością chrześcijańską, wolność działania jest ograniczona miłością bliźniego.
7. Pouczenie dotyczące liturgicznych zebrań gminy.
8. Sprawa charyzmatów czyli darów duchowych udzielonych członkom wspólnoty - wszystkie pochodzą od Ducha Św. Np. miłość bliźniego przewyższa dar mówienia językami. Słynny hymn o agape - braterskiej życzliwości, miłości samoofiarującej się, która dąży do dobra innych, jej źródłem jest Bóg - miłość chrześcijańska powinna się wzorować na miłości Boga i Jego Syna.
9. Pouczenie o zmartwychwstaniu zmarłych - gwarancją zmartwychwstania wiernych jest zmartwychwstanie Chrystusa. Potępia praktykę przyjmowania chrztu za zmarłych krewnych. Zmartwychwstanie spowoduje dogłębne przeobrażenie ciała na wzór ziarna - sadzi się ciało fizyczne, a rośnie ciało duchowe.
10. Dziękczynienie - zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią.
11. Wskazówki, plany, polecenia informacje, wezwanie do wiary i miłości, pozdrowienie.
List ten daje jasne pojecie o życiu gminy pierwotnej i jej problemach, pozwala lepiej poznać samego Pawła.
II List do Koryntian
Koryntianie zlekceważyli przedstawiciela Pawła - surowy list, dotyczący kogoś kto dopuścił się obrazy, bolesne wydarzenie, fałszywy apostoł, list był skuteczny, ulga Pawła wyrażona jest w II liście z 57 roku (4 list po prekanonicznym, niezrachowanym, Pierwszym i surowym).
1. Adres
2. Dziękczynienie
3. Tłumaczenie poprzedniego zachowania wobec Koryntian, odrzuca zarzut dwulicowości, po ostatnich strasznych wydarzeniach nadal niepokoi się o gminę - dziekuje Bogu za dobre wieści od Tytusa z Koryntu.
4. Godności i wymogi misji apostolskiej - jest sługą Nowego Przymierza (które jest lepsze od Starego), jego rola jako apostoła polega na głoszeniu Jezusa jako Pana. Apostołowie - gliniane naczynia, działa w nich boska moc. Paweł chciałby, aby Koryntianie się nim chlubili, szczyci się cierpieniami jakie przeszedł w służbie Chrystusa, błaga aby wierni nie przyjmowali na próżno łaski bożej.
5. Napomnienie, by nie wiązać się z niewierzącymi. Paweł pisze, że jest spokojny i zadowolony z dobrych wieści od Tytusa.
6. Zbiórka na rzecz Kościoła jerozolimskiego - jedność Kościoła jest sprawą zasadniczą, zbiórka oznaczała coś więcej niż tylko miłosierny uczynek.Wzór do naśladowania - Kościoły Macedonii, które mimo swego ubóstwa, pomogły braciom z Jerozolimy, Koryntianie naśladując Chrystusa powinni ofiarować wszystko co im zbywa. (rozdział ten i nastepny mógł być pierwotnie skierowany do innego niż koryncki kościoła np. kościoła Achai)
7. Nacisk na hojność, dawanie jałmużny - kwestia wewnętrznej postawy, wazne by dar ofiarowywac nieprzymuszenie, nie jest wazna suma, szczodry dawca otrzyma duchowe błogosławieństwa.
8. Zakończenie - osobista apologia w polemicznym tonie. Tytus dostarczył mu złych wiadomości z Koryntu. Przeciwnicy zarzucali mu słabość i tchórzliwość, Paweł odpiera ataki. Samoobrona Pawła, odpiera zarzuty o „szaleństwo”.
9. Wezwanie do życia w jedności i miłości,
List do Rzymian
Piotr po raz pierwszy w Rzymie ok. 50-60 roku, Kościół rzymski nie jest dziełem jego misji.
Główna doktryna Listu: nie obrzezanie i Prawo, lecz wiara bez uczynków Prawa przynosi zbawienie. Kościół rzymski składał się w większości z chrześcijan nie - Żydów.
List miał przygotowac grunt pod wizytę Pawła, chciał by rzymianie znali główne zasady jego Ewangelii (podkreślanie wartości prawdy o zbawieniu przez wiarę w Chrystusa). W Liście do Rzymian Paweł wykłada zbawienie boże, darowane przez głoszenie Ewangelii najpierw Żydom, potem poganom.
List został napisany w Koryncie, na przełomie 57/58 roku.
1. Uroczysty adres - Paweł przedstawia się jako sługa Chrystusa, apostoł z powołania.
2. Dziękczynienie - uznanie dobrej sławy Kościoła rzymskiego, chęć głoszenia tam słowa bożego.
3. Zbawienie przez wiarę, ale także manifestacja gniewu bożego na Żydów (za stawianie się w roli sędziów innych ludzi) i pogan (za bałwochwalstwo - uznanie stworzenia, a nie Stwórcy). Wszyscy muszą stanąć przed sądem bożym. Żydom do zbawienia nie wystraczy jedynie fakt przynależenia do narodu wybranego. Prawo - rodzi swiadomość grzechu.
4. Poza Ewangelią, wszystko w świecie jest grzechem i odpłatą za grzech, człowiek usprawiedliwiony przez wiarę, a nie przez Prawo. Paweł przeciwstawia sobie dwa porządki: wiarę czyli poddanie się usprawiedliwiającej działalności bożej i daremne dążenie do osiągnięcia łaski przez uczynki (przykład Abrahama). Abraham w tradycji żydowskiej - wzór usprawiedliwienia przez uczynki, Paweł dowodzi, że kluczowa była wiara Abrahama, był on pierwszym z wierzących (nieistotny fakt obrzezania). Ludzie zostają usprawiedliwieni mocą swobodnej decyzji Boga. Chrześcijanin usprawiedliwiony przez wiarę, znajduje w miłości Boga i darze ducha św. Gwarancje zbawienia.
5. Centralna część listu. Paweł wykazuje, że Chrystus naprawił grzech Adama. Prawo nie było w stanie usunąć grzechu, ale dało ludziom większą swiadomość grzechu.
6. Paweł pokazuje jak chrzest powoduje śmierć i odnowienie - ochrzczona osoba zostaje pogrzebana w wodzie i umiera dla grzechu, ale wynurzając się z wody zmartwychwstaje, by uczestniczyc w nowym zyciu w Chrystusie, żyje teraz w Duchu. Grzech może jednak znowu zawładnąć ciałem.
6. Uwolnienie od grzechu - wyzwolenie z niewoli. Usprawiedliwienie - służba Bogu i dobrowolny dar życia wiecznego w Chrystusie. Chrześcijanin jest wolny od grzechu i od Prawa (przez chrzest).
7. Rola Prawa - jest dobre i święte, ale nie usprawiedliwia ludzi, nie zapobiega grzechowi.
8. Moralne wymogi życia chrześcijańskiego. Chrześcijanin składa bogu w ofierze siebie samego. Charyzmatów trzeba używać właściwie. Najważniejsze miłość braterska i miłość nieprzyjaciół. Chrześcijanie powinni też być posłuszni państwu, bo władza świecka pochodzi od Boga (jeśli ma na względzie dobro ogółu). Miłość bliźniego: wypełnienie Prawa.
9. „Mocni” - mogą osądzać rzeczy w świetle wolności chrześcijańskiej, „słabi” - chrzesciujanie o mało oświeconej wierze, stosuje się do Prawa. We wspólnocie jest miejsce i dla słabych i dla mocnych.
10. Pobudki napisania listu do rzymian, prosi ich o modlitwę, przestroga przed wichrzycielami.
Listy więziennie - pisane w więzieniu (58-60r w Cezarei i 61-63 w Rzymie)
1. Do Filipian
2. Do Kolosan
3. Do Filemona
4. Do Efezjan
1. List do Filipian.
Odwiedził Filippi po raz pierwszy w 50 roku z Sylasem, Tymoteuszem i Łukaszem, podczas swojej II wyprawy. Kościół filippijski składał się głównie w pogan, mało żydów, nie było tam synagogi. Po raz drugi odwiedził ich podczas III wyprawy, a w tym czasie opiekował się nimi Łukasz, po raz trzeci w drodze do Koryntu. Kościół w Filippi był szczególnie drogi sercu Pawła.
Sprawa integralności
Nagła zmiana tonu na pocz. rozdziału 3 i 4 (kwestionowanie jedności - list jest wg hipotezy zbiorem listów Pawła do Filipian). Rozróżniono 3 listy (A,B,C - A najwcześniejszy, daty i rozmiary B i C nieustalone)
List A - na końcu, podziękowanie dla Filipian za szczodrość.
List C - odmienna sytuacja niż w A i B, gdzie generalnie jest dobrze, w C jest wzmianka o jakis nieprawidłowościach w Kościele, stosunek do przeciwników w C jest ostrzejszy niż w B (bo ma do czynienia z innymi przeciwnikami).
Kiedy fuzja tych listów? - kwestia domysłu.
Miejsce powstania - więzienie w Efezie (Rzymie lub Cezarei)
Data - 56 - 57
Plan
1. Położenie Pawła
2. Napomnienie
3. Pomocnicy apostoła
4. Droga chrześcijańskiego zbawienia
5. Pokój w Kościele
6. Pawłowe uznanie za otrzymane dary
2. List do Kolosan.
Paweł ich nigdy nie odwiedził, Ewangelie głosił tam Epafras, uczeń Pawła. Do Kościoła w Kolosach należeli głównie poganie, a żydzi próbowali zdusić jego rozwój.
Autorstwo Pawła poddawane w wątpliwość - w Lisćie nie występują ulubione słowa Pawła, rózni się stylem, inna chrystologia, dotycząca kosmicznej supremacji Chrystusa jako Głowy Kościoła oraz Bożego planu zbawienia przedst. Jako misterium.
Jeśli list jest autorstwa Pawła to powstał w Efezie ok. 54-57 r. lub w Rzymie 61 - 63, ale bardziej prawdopodobne, że napisał go uczeń.
Pseudonimowość (przypisywanie jakiegoś utworu przez autora komuś innemu, uczeń ogłaszał swoje dzieło pod imieniem swojego mistrza - praktyka popularna w czasach nowotestamentowych)
Plan
1. Apostoł dziękuje Bogu za wiarę, nadzieję i miłość wyznawców i za rozwój gminy, modli się za nich, by zyskali pełne poznanie, które będzie sprzyjało ich dalszym postępom i wytrwałości, która pozyska im uczestnictwo w dziedzictwie świętych (święci jako aniołowie, z którymi wybrani się połączą w blasku). Bóg uwolnił ludzi od ciemności i przeniósł do królestwa światłości, królestwa Syna, w którym jest odkupienie. Chrystus ma prymat w porządku stworzenia i zbawienia. Kolosalnie - kiedys wrogowie boga zostali z nim pojednani przez Syna, dlatego teraz muszą trwać mocno w wierze.
2. Paweł - więzień cierpi za swoich neofitów.
3. Posiadając Chrystusa, neofici powinni żyć w Nim, a nie słuchać ludzkiej Mądrości. Jedyną Głową ludzi i aniołów jest Chrystus, bo w nim objawia się Bóg. Moce anielskie stojące za Prawem są teraz podległe Chrystusowi. Stosowane przez żydów praktyki kultowe nadają zbyt wielką wagę żywiołom świata materialnego, a przez to kierującym nimi mocom niebieskim. W Chrystusie chrześcijanie umarli dla duchów żywiołów i są wolni od ludzkich nakazów i doktryn. Ich życie w Chrystusie, choć realne, jest ukryte, stanie się jawne w chwili paruzji.
4. Moralna część listu - Kolosalnie muszą unikać pogańskich zwyczajów, praktykować cnoty chrześcijańskie, czynić wszystko w imię Jezusa, powinien panować pokój.
5. Pouczenia dotyczące życia rodzinnego - a także stosunków pan niewolnik.
6. Paweł prosi o modlitwę i uprzejme postępowanie wobec niechrześcijan.
Powód napisania listu: niebezpieczne błędy grożące zniszczeniem gminy w Kolosach - ruch synkretyczny w duchu żydowsko - gnostyckim proponujący obrzędy kalendarzowe, obrzezanie (żydowskie obyczaje), kult aniołów.
3. List do Filemona.
Filemon - Kolosanin nawrócony przez Pawła, jego niewolnik Onezym uciekł i ukradł trochę dobytku Filemona i dotarł do Pawła w więzieniu, gdzie ten go nawrócił i wysłał do Filemona z listem dla niego.
1. Pozdrowienie- dowiadujemy się, ze dom Filemona był miejscem zgromadzen chrześcijańskich, Paweł wychwala jego miłość i wiarę.
2. Paweł odwołuje się do miłości Filemona w sprawie Onezyma, którego ukochał jak własnego syna i tylko poczucie sprawiedliwości kazało mu go odesłać do jego pana, prosi Filemona by ten pozwolił mu wrócić, bo stracił on niewolnika po to, by pozyskać brata (aluzja, ze niewolnika wypadałoby uwolnić). Paweł odwołuje się do swojej przyjaźni z Filemonem, który wiele mu zawdzięcza.
Krótki list, charakter prywatny.
Paweł przedstawia w tym liście fundamentalną postawę Kościoła wobec niewolnictwa - niewolnika - chrześcijanina powinno się uważać za brata (zniesienie niewolnictwa było społecznie niemożliwe).
4. List do Efezjan. Ok. 90 r n.e.
Prawdopodobnie pseudonimowi - świadczy o tym jego bezosobowy charakter.
XVIII/XIX w - podważanie Pawiowego autorstwa listu. Przeciw autorstwu Pawła przemawia rozwinięta teologia, inne słownictwo, literackie pokrewieństwo z listem do Kolosan (list do Efezjan naśladowcza adaptacją). W liście do Kolosa 4 główne idee - cierpienia Pawła, jego powołanie, objawienie Bożej tajemnicy, treść tej tajemnicy. List do Efezjan zawiera te same idee.
Temat prawdy (obecny też w literaturze qumrańskiej) - chartka. Zaleta wspólnoty i jej członków, pojawia się tez w liście do Efezjan i czyni go jedynym w swoim rodzaju wśród listów Pawłowych (autor listu do Efezjan znał pisma esseńczyków - musiał należeć w pewnym okresie do sekty)
1. Temat Bożego planu zbawienia w 6 etapach: wybór, usynowienie, odkupienie, objawienie, powołanie żydów, powołanie pogan.
a. wybór - akt miłości bożej, zobowiązuje ludzi do nieskalanego i świętego życia.
b. przez Chrystusa wybrani stali się synami Boga - synostwo bierze początek w dobroci boga
c. odkupienie - osiąga się przez krew umiłowanego Syna przelaną na krzyżu
d. objawienie - misterium powszechnego zwierzchnictwa Jezusa
e. powołanie pogan do uczestnictwa w zbawieniu- zarezerwowanym wczesniej dla Izraela
2. Realizacja bożego planu, który to plan jest mądry, skuteczny, potężny. Kościół jest ciałem Chrystusa, bo obejmuje wszystkich zbawionych, którzy są z nim złączeni. Poganie i Żydzi zostali przez miłość bożą przywróceni do życia i pojednani w Chrystusie - uczestnictwo w zmartwychwstaniu Chrystusa - eschatologia dokonana, charakterystyczna dla listu do Efezjan.
3. Pojednanie żydów i pogan miedzy sobą i z bogiem. Chrystus zburzył rozdzielający mur wrogości, Prawo które oddalało zydów od pogan, zastępując je uniwersalnym porządkiem łaski. Teraz oba ludy są zjednoczone w Kościele.
4. Powołanie i misja Pawła, objawienie mu tajemnicy - ma głosić Słowo poganom, bo są dziedzicami razem z judeochrześcijanami.
5. Moralna część listu. Apel o jedność, herezje trzeba zwalczać przez unie z Chrystusem, żąda się od neofitów by zrezygnowali z danwego życia i prowadzili nowe, w Chrystusie. Indywidualne nakazy dotyczące miłości bliźniego. Reguły współżycia społecznego, kontaktów z niewierzącymi i życia liturgicznego. Zasady życia rodzinnego - stosunek Chrystusa i kościoła jako związek małżeński - archetyp - żona musi być poddana swojemu mężowi, mężowie powinni kochać swoje żony na sposób Chrystusowy, w ten sposób poddanie żony jest z nadwyżką kompensowane przez miłość męża. Mężowie powinni miłować swe żony jak własne ciała, tak jak Chrystus miłuje kościol czyli swoje ciało (z ksiegi rodzaju). W związku małżeńskim pierwszych rodziców widzi się typ związku Chrystusa z kościołem. Adam - trwa wiernie przy swej żonie, jak Chrystus przy swym kościele.
Zbroja duchowa używana przeciw diabłu - modlitwa.
Doktryna
Wiodące tematy: kosmiczny wymiar chrystusowego zbawienia, kościół, boża tajemnica. (poruszane też w liscie do kolosa w następujący sposób):
Kosmiczne zwierzchnictwo Chrystusa: Chrystus jest głową kościoła, ale też głową wszelkiego stworzenia - pleroma - podstawa powszechnego zwierzchnictwa Chrystusa jest w jego boskiej preegzystencji jako obrazu Ojca. Celem ostatecznym bożego planu jest złączenie na nowo wszechświata w Chrystusie jako jedynej Głowie.
Kościół - list do kolosa odróżnia kościół od jego Głowy. Kościoł jest ciałem Chrystusa bo składa się z chrześcijan, ktyorych ciala są zjednoczone przez chrzest z fizycznym cialem zmartwychwstałego Chrystusa i otrzymuja od niego nowe Zycie ducha.
Boża tajemnica (misterium) - ponowne zjednoczenie zydow i pogan i ich zbawienie - odrzucenie ewangelii przez zydow było konieczne by stala się ona dostepna dla pogan, ale ostatecznie Izrael powroci do owczarni. Poganie i zydzi osiągnęli to samo zbawienie i stanowia to samo ciało, ich połączenie dokonuje się w jednym człowieku, jednym Ciele, jednym Duchu. Ciało Chrystusa rozrasta się do wielkiego ciała kościoła. Uwypuklenie rozdziału Głowy i Ciała i ich związek kościół jako oblubienica Chrystusa). Kościoł jest ciałem, ale i pełnią (pleroma) Chrystusa. Kościół obejmuje w jakis sposob poza chrzescijanami wszystkie sily nowego stworzenia. Nacisk na potrzebe nadprzyrodzonej mądrości, która jest konieczna do osiągnięcia prawdziwego poznania bozego planu.
Listy Pasterskie
2 listy do Tymoteusza.
Do Tytusa.
(w kolejności 1TM, Tytus, 2TM)
Dotyczą zalet i obowiązków tych, którzy zarządzają ludem chrześcijańskim. Powiązane przedmiotem zainteresowania, treścią, stylem i słownictwem, dlatego rozpatrywane jako grupa. Skierowane do 2 najwierniejszych uczniów Pawła, dotyczą organizacji, konsolidacji i kierownictwa Kościołów. Paweł poleca zarządzać Kościołami (hierarchiczna organizacja Kościołów), powołać nadzorców, starszych oraz diakonów. Pierwszym obowiązkiem przywódców jest nauczanie doktryny moralnej - modlitwa, dobre uczynki, stosunki życia rodzinnego. Kwestia charyzmatów zeszła na dalszy plan, brak napiecia eschatologicznego i kwestii paruzji. Najniebezpieczniejsze grozi od wewnątrz, ze strony głoszących fałszywe poglądy chrześcijan (żydów? magów?)- pozujących na ludzi religijnych, zdobywających łatwo zwłaszcza posłuch u kobiet. Są oni chełpliwymi polemistami, roztrząsającymi jałowe problemy, śa też interesowni i sprzedajni, widzą w religii zysk.
Listy sa prawdopodobnie nie autentycznie Pawłowe. Autor listów chyba nie mógł być bliskim uczniem Pawła, mógł być z II lub III pokolenia (100r)
- bledy dotyczące organizacji kościoła
-bledy stylistyczne i inne słownictwo - wzorce hellenistyczne
-bledy dotyczące „fałszywych chrześcijan”
Pierwszy list do Tymoteusza
Paweł jako apostoł Jezusa Chrystusa, z rozkazu Boga, Zbawcy naszego. Tytuł zbawca w odniesieniu do Boga jest czesty w ST i nie pojaia się poza listami pasterskimi w żadnych dziełach Pawła.
Tymoteuszowi zaleca się zostanie w Efezie by zwalczać fałszywe nauki. Czyli mity i genealogie żydowskie oparte na ST. Tymoteusza ma wpajac miłość bliźniego, czystość sumienia i szczera wiarę. Paweł wyklina dwóch rozbitych w wierze: m.in. Hymenajosa.
Polecenia w sprawie uregulowania nabożeństwa wspólnoty. Należy modlić się za królów i wszystkich zwierzchników. Obiektem wiary jest Jeden Bóg I jeden pośrednik czyli Chrystus. We wspólnotach modlitwy wygłaszać mogą tylko mężczyźni. Kobiety mają być skromne, pełnić dobre uczynki i być poslusznymi mężom, ich powołaniem jest macierzyństwo.
Urząd episkopom - biskupa jest szczytnym zadaniem wymagającym szczególnych zalet, tak jak i od diakonów. Pod nieobecność Pawła kontrole nad domem bożym sprawuje Tymoteusz. Jego zadaniem jest dawanie dobrego przykładu, będzie udzielał pouczeń, pilnował czytania i komentowania Pisma, musi rozważnie postępować z wiernymi, nie być apodyktyczny.
Temat prawdy i tajemnicy - tajemnica wiary jest Chrystus.
Trzy kategorie wdów:
-te, które pozostają pod opieką swoich rodzin,
-prawdziwe wdowy czyli istotnie uzależnione
-te któremają oficjalną pozycje i oddają specjalne posługi w kościołach
Prezbiterów należy traktować z czcią.
Pouczenia dla niewolników i Panów - chrześcijańscy niewolnicy wiini są szacunek swym pogańskim panom.
List do Tytusa
Misja Pawła - doprowadzenie wybranych poprzez wiarę do życia wiecznego przez nauczanie.
Przypomnienie, że Tytusa został na Krecie by organizować Kościół - ustanawiać starszych. Głównym zadaniem biskupa jest: głoszenie i obrona zdrowej nauki. Żydujący - fałszywi nauczyciele skłócali wspólnoty, trzeba ich powstrzymać.
Napomnienia do Tytusa: głoszenie zdrowej nauki, uczenie chrześcijan ich obowiązków, wyróżnia się 5 grup:starców, starsze kobiety, młode kobiety, młodzieńców, niewolników. Choć ludzie żyją w tym świecie, ich oczy powinny być skierowane ku paruzji.
Chrześcijanie mają podporządkować się władzy świeckiej, być łagodnymi i uprzejmymi.
II list do Tymoteusza
Adres - Paweł dziękuje Bogu za wiarę Tymoteusza.
Wzywa Tymoteusza do rozpalenia na nowo w sobie daru Bożego, łaski uświęcenia i aby znosił swe cierpienia (tak jak Paweł) za Ewangelie pogodnie i nie wstydził się ich, bo są darem Chrystusa. Tymoteusz ma przekazywac zdrową tradycje wiary, przekazaną mu przez Pawła, dźwigać brzemię Ewangelii.
Troska z powodu niebezpieczeństw jakie niosą ze sobą fałszywi nauczyciele (ale odnosic się do nich łagodnie) i ich nauka. Tymoteusz ma przypominac wiernym co to znaczy być chrześcijaninem i zaniechać jałowych dysput, musi dawac przykład. Wymienia się 2 fałszywych nauczycieli: Hymenajosa i Filetowa, którzy głosili, że zmartwychwstanie już nastąpiło (w duchowy sposób). Kościół - podtrzymuje realnośc nauki, stoi na mocnych fundamentach, jako budowla zawiera naczynia czyste i nieczyste czyli fałszywych nauczycieli.
Podkreślanie natchnionego charakteru pisma sw. I korzysi płynących z jego czytania.
Wymóg bezwzględnej lojalności ucznia - ma głosic tym żarliweij ewangelie im bardziej ludzie się będą od niej odwracac.
6. Paweł mówi o swojje bliskiej śmierci w wiezieniu, o wierności swemu posłannictwu. Demas go opuścił, ale jest z nim Łukasz, Paweł prosi o przybycie Tymoteusza i Marka, o przywiezienie ksiegi i pergaminów z Triady, ostrzega przezd Aleksandrem, czuje się samotny bo na ostatnim sądzie nikt go nie bronił.
List do Hebrajczyków
Różni się od innych listów NT, bo nie ma adresu z imionami autora i odbiorców. Stan duchowy odbiorców, czyhające na nich niebezpieczeństwa i wartość ich dobrych uczynków są znane autorowi. List odznacza się powagą, autor nazywa go „upomnieniem”, dlatego czasem uważany jest za homilię w formie listu, albo pół homilię, pół list. List pisany jest do wspólnoty chrześcijańskiej, która popadła w zniechęcenie i gnuśność, wzywa się ich do trwania w Słowie Bożym, nie mogą dac się omamic ani ulec znużeniu, muszą mieć radosną pewność zbawienia i nadzieję, muszą zawsze utrzymac wiarę czyli akceptacje Słowa, Zaufanie Opatrzności i niezłomna wierność Bożej woli.
List nie jest dziełem Pawła. Prawdopodobnie powstał w Italii, ok. 80-90 roku.
List jest połączeniem wykładu doktrynalnego i napomnienia.
Plan
Wprowadzenie
Imię wyższe od aniołów (doktryna)
Jezus wierny (napomnienie)
Jezus współczujący arcykapłan (Doktryna)
Wstępne napomnienie (napomnienie)
Jezus, arcykapłan według porządku Melchizedeka (doktryna)
Dosięgnął wypełnienia (doktryna)
Przyczyna wewnętrznego zbawienia (doktryna)
Końcowenapomnienie (napomnienie)
Wiara przodków ( doktryna)
Niezbędna wytrwałość (napomnienie)
5. Pokojowe owoce sprawiedliwości (napomnienie)
Zakończenie, końcowe pozdrowienie.
Część 3 - centralna jest najwazniejsza częścią listu, w niej centralna jest partia B, w niej centralny jest podział 9,1-10 + 9,11-14, a pierwsze słowo 9,11 jest samym centrum listu, jest to słowo Chrystus - list chrystocentryczny - doktryna w nim wyłożona jest chrystologią.
Motyw ofiary - żydowskie obrzędy ustępują miejsca ofierze Chrystusa. Chrystologia listu nie ma by6ć ponadczasowa, jest objawieniem pewnego wydarzenia, Chrystus ukazał się i stał się doskonałością przez ofiarę samego siebie. Stara liturgia ograniczała się do swiata doczesnego (obrazowego), a ofiara Chrystusa dosięgnęła samego nieba, jest jedyna, oznacza koniec wieków, po niej nastąpi jedynie paruzja -
perspektywa eschatologiczna
Temat eklezjalny - przymierza. Stare obrzędy należa do starego zanikającego przymierza, owocem wiary w Chrystusa jest ustanowienie nowego, lepszego przymierza.
W cześci centralnej następujący układ tematów:
c Eschatologia (o niebieskiej chwale Chrystusa)
b Eklezjologia (przedstawia Jezusa jako wiernego i miłosiernego arcykapłana)
a Ofiara
A
B Eklezjologia
C Eschatologia
Choć 1 temat dominuje w każdej części, to w każdej są obecne wszystkie 3.
Autor listu rozróżnia dwie fazy historii zbawienia. Ofiara Chrystusa zapoczątkowała 2 fazę, sytuuje się pod koniec wieków, potwierdza słabość starego prawa. Porównanie 2 faz prowadzi do identyfikacji 3 rodzajów stosunków, które zachodza w obrebie ofiary i przymierza: podobieństwa, różnicy i wyższości.
ofiara przypomina stare ofiary
różnice miedzy ofiarą ST a NT
ofiara Chrystusa jest wyższa, doskonalsza. NT jest wyższy od ST bo tylko NT ma dostep do ostatecznych rzeczywistości.
I połowa listu dotyczy bardziej chrytusa, a II chrześcijan.
Parenesis i wykład - wykazuje, że zbawienie chrześcijańskie nie jest tylko sprawą wiedzy, ale wymaga też nawrócenia, dlatego apostoł ma nie tylko głosić tajemnicy Chrystusa, ale też zachęcać swych słuchaczy do głębszego zaangażowania.
Rozdział VII - Listy powszechne (katolickie)
7 listów: Jakuba, I i II Piotra, I, II i III Jana, Judy. Duże różnice między nimi. Słowo katolikos oznacza ogólną naturę tych pism - są skierowane do chrześcijan w ogóle, a nie do poszczególnych Kościołów. II i III list Jana skierowane do poszcz. Kościołów, ale złączone z I, uznane za apendyksy.
1. List Św. Jakuba
Jakub - przywódca judeochrześcijańskiej grupy w Jerozolimie, apostoł Chrystusa. Nic dziwnego wiec, że zna tresc ewangelii synoptycznych. Widoczny jest też wpływ ST. Ale grecki styl? - może pseudonimowi? Pochodzi z ostatniej dekady I w. List skierowany do środowiska zróżnicowanego społecznie (bogaci, szanowani, oszukujący robotników, ubodzy, pasterze) - ich złe zachowanie wywołuje zgrzyty: gniew, zazdrość, szemranie, złorzeczenie. Ubodzy mogą się zbuntować lub ulec pożądaniu dóbr ziemskich. Sympatia Jakuba - po stronie cierpiących i ubogich, pisał dla nich. Przeciwstawia się niesprawiedliwości społecznej, sądzi że ubóstwo ma wartość religijną, podnosci ubogich do rangoi przyjaciol boga - ananim.
Jakub pisze do nowego ludu bożego, rozproszonego po świecie. Ciężkie doświadczenia powinny być źródłem radości, bo sa sprawdzianem wiary. Bogaci zastanwiaja się tylko nad tym, jak nie utracic swoich bogactw, a ubodzy to maja z głowy i mogą troszczyc się o duchowe rzeczy. Pokusa nie pochodzi od Boga, kto ulega nie może winic Go za to, ale swoją pożądliwość. Najweikszym darem boga dla ludzi jest odrodzenie przez Ewangelie. Trzeba chętnie słuchać, być powściągliwym w mowie, odrzucic złość i przyjąć słowo Pana. Ewangelia jest Prawem wolności, którego słucha się z radością. Prawdziwa religijność objawia się w złużeniu biednym i zachowaniu siebie nieskazitelnym od wpływów świata.
Autor boleje nad lekceważeniem biednych i faworyzowaniem bogatych, szczególnie na zgromadzeniach liturgicznych. To biedni są prawdziwie bogaci - chrześcijanami musi rządzić prawo miłości bliźniego - miłosierny dostąpi miłosierdzia. Dla Jakuba wiara jest zbiorem wierzeń, credo. Wyznanie chrześć. Jest niczym, jeśli nie zyjemy zgodnie z nim. Jakub dowodzi, że Abraham osiągnął zbawienie dzięki dobrym uczynkom ( a nie przez wiarę jak u Pawła). Ważne jest powściąganie języka - jedynie dojrzały chrześcijanin jest do tego zdolny. Prawdziwa mądrość i wiara znajdują wyra w uczynkach. Zazdrośc i ambicja - prowadzą do zdrady prawdy. Mądrość boża jest czysta, miłosierna, zgodna. Konflikty biorą się z niepohamowanych żądz i namiętności, nawet modlitwa może płynąć ze złych pobudek. Przyjaźń ze światem jest cudzołóstwem wobec boga. Jakub potępia zbytnią pewność siebie, a także gromadzenie bogactw. List kończy ie przestrogą przed przysieganiem, zaleca się modlitwę, polecenie namaszczenia chorych, publicznego wyznania grzechów. Człowiek który sprowadzi błądzącego brata na dobrę drogę wybawi jego i swoją duszę.
2. I List Św. Piotra
Cel: umacnianie odbiorców w wierze, słowo zachęty, oparcie parenezy na doktrynie. Wzywa ludzi do pogodnego przyjmowania cierpień, do nienagannego życia wzorem Chrystusa.
List jest pseudonimowi, napisany za czasów Domicjana.
W Adresie wymienia się piotra jako autora listu. Pisze on do nowej, rozsianej po swiecie diaspory chrześcijańskiej. Formuła trynitarza: ludzie powołani prez ojca, uświęceni w Duchu do posłuszeństwa wobec Chrystusa i zbawienia przez niego.
Bóg zrodził chrześcijan na nowo przez chrzest do niebieskiego dziedzictwa, które uzyskuje się przez wiarę. Wiara i nadzieja są źródłem chrześć. Radości, której obiektem jest Chrystus, ta wiara stanowi gwarancję zbawienia. Dar zbawienia został ujawniony chrześcijanom przez głoszenie Ewangelii.
Wiara chrześcijańska stawia żądania świętości, miłości i ścisłej więzi z Chrystusem. Bóg jest także sędzią i muszą prowadzic zgodne z jego przykazaniami zycie. Musza zbliżyc się do Chrystusa by zostac wbudowanymi w jak zywe kamienie w duchową swiątynię założoną na Nim, by oddawać cześc Bogu i stac się nowym Izraelem.
Chrześcijanie mają życ w harmonii z wszystkimi ludźmi, również poganami, podporzadkowa się cesarzowi, ale bac się Boga, niewolnicy mają szanować panów. Niewolnicy znoszący niesłuszną kare są drodzy w oczach Boga.
Żony mają być poddane swoim męzom, właszcza tym niewierzącym, bo mogą być zdobyci dla wiary przez postepowanie żony. Żony nie powinny zwracac uwagi na zewnętrzne ozdoby, ale na wewnętrzne piekno (jak kobiety z ST np. Sara) Mężowie mają być troskliwi i łagodni, darzyc je szacunkiem, bo są równi duchowo.
W obliczu prześladowania chrześcijanie, którzy gorliwie czynią dobrze nie poniosą żadnej szkody, cierpienie jest błogosławieństwem, mają bronic swej wiary łagodnie, nie zniżać się do poziomu przeciwników. Chrzest uratuje ludzi, jak arka Noego.
Bliskość paruzji. Motyw cnoty i miłości zakrywającej grzechy, znajdującej wyraz w gościnności.
Przywództwo w Kościele nie powinno być drogą do korzyści czy władzy.
Młodszych zacheca się do sluchania starszych, do pokory, do czujności.
3. List św. Judy
Sprzeciwia się fałszywej nauce, nie wiadomo o jaką herezje chodzi, prawdopodobnie pierwotny gnostycyzm (antynomiom - prawo moralne nie obowiązuje chrześcijan wyzwolonych przez łaskę). Juda karci ich za niemoralność, postepują według żądzy i bezbożnych pragnień, oddają się rozpuście, nauczają dla zysku, odwołują się do łaski Boga.
Autor: Juda „brat Pana”, nie naywa siebie apostołem. Prawdopodobnie pseudonimowi, powstały ok. 8-90 r lub później.
Fałszywi nauczyciele są niemoralnymi bluźniercami, odrzucają zwierzchność Pana, bluźnią przeciw aniołom. Ich obecność plami wspólnote, wspólny kultowy posiłek - Eucharystię. Wierni powinni trwać przy nauce apostołów, ale patrzec miłosiernym okiem na tych któ®zy poddali się herezji i starac się ich uratować.
4. II List Św. Piotra.
Pismo w celu umocnienia w wierze, przeciwstawiając się fałszywym nauczycielom - (antymonizm), którzy posunęli się dalej niż w liście do Judy i drwią z paruzji, wypierają się Pana, ignorują oczekiwanie sądu, odrzucają porządek moralny. List kładzie nacisk na oczekiwanie paruzji, pismo naucza o zwierzchności Jezusa i zachęca do moralnego życia.
Autor nazywa siebie Szymonem Piotrem, ale jest pewne że nie jest to on. List powstał ok. 120 roku.
1.Życzenie wzrastania w poznaniu Pana.
2. Przypomnienie o cudownych darach otrzymanych z bożym powołaniem i o obietnicach Boga. Swą mocą dał nadzieję, poznanie siebie samego i wejście do królestwa. W dowód wdzięczności muszą oni żyć cnotliwie.
Ostrzeżenie przed błędami gnostyckimi - ich interpretacja Pisma jest arbitralna, a tylko sam Bóg może objawić sens swego Pisma.
3. Znowu o niemoralności fałszywych nauczycieli i karze jaka ich spotka.
4. O nadziei na paruzje.
Rozdział VIII - Pisma św. Jana
Czwarta Ewangelia
Autor: wg głównego nurtu tradycji: Ew. w podeszłym wieku napisał w Efezie Jan apostoł. Ale istnieje zarys powstawania ewangelii stopniowo, w 5 etapach - Raymond E. Brown.
Istnienie zbioru tradycyjnego materiału odnoszącego się do słów i czynów Jezusa, niezależnego od tradycji synoptycznej, choć podobnego.
Rozwój materiału wg wzorców Janowych (kilka dziesięcioleci) poprzez ustne nauczanie, pod koniec tego etapu ukszt. Się formy pisane. Etap ten jest dziełem więcej niż 1 człowieka (prawdopodobnie ścisle połączona szkoła - za większość matyerialu odpowiedzialny jej główny nauczyciel)
Organizacja materiału w tekst Ewangelii - pierwsza redakcja dokonana przez gł. Nauczyciela - wg Browna jest on „ewangelistą”.
Wtórna redakcja dokonana przez ewangelistę - adaptacja Ew. do różnych celów, włączenie nowego materiału.
Końcowa redakcja - dokonana nie przez ewangeliste, raczej przez redaktora (przyjaciela,ucznia). Zachowanie całego tekstu janowego z etapu 2. Efez 90-100r.
Jan użył faktów historycznych i topograficznych by rozwinąć myśl teologiczną, nie dążył do historycznej (w nowożytnym znaczeniu) prezentacji faktów - teologiczne mowy Jezusa zamiast obrazowych przypowieści u innych synoptyków. Wyższy styl,
Jezus Jana - zwiastun objawienia, nie podobnego do objawienia u synoptyków. U Jana Jezus objawia stale i wyłącznie siebie samego. Przemawia ziemski Jezus, choć zawsze świadomy swego bliskiego wywyższenia. Jezus jest świadomy swego boskiego pochodzenia. Ma świadomość swojej jedności z Ojcem, która nie urywa się na ziemi, ale znajduje inny wyraz Słowie wcielonym. Czwarta Ewangelia - całkowicie zdominowana przez wizję wiary.
Stosunek Jana do synoptyków
Duża zależność literacka
Tradycja janowa ma charakter niezależny, nie zajmuje stanowiska wobec tych samych spraw poruszanych u synoptyków. Własny styl narracji i wypowiedzi.
Zakłada u czytelnikow znajomość spraw z ewangelii synoptycznych
Mniej faktów niż u synoptyków, ale sa inne info dodatkowe
Ew. Jana zdradza w słowach i czynach Jezusa wiele sladów dawnej tradycji
Specjalny cel teologiczny Jana jest podstawą różnic z synoptykami. Cel ten to nakreślenie majestatycznej postaci, eschatologicznego zwiastuna objawienia i zbawienia, odsłoniecie chwaly Logosu żyjącego pośród nas na ziemi. Jezus Chrystus jest nadal obecny w swojej wspólnocie, poprzez głoszenie, Cze ść i sakramenty, jest Christus praesens.
Plan
Prolog - wczesny hymn chrześcijański mający służyć jako wstep do opowieści o drodze życiowej wcielonego słowa.
Ksiega znaków - publiczna działalność Jezusa, w trakcie której przez znaki i słowa ukazuje się ludowi jako objawienie swego ojca, by zostać odrzuconym.
Pierwsze dni objawienia Chrystusa
Różne reakcje na działalność Jezusa w różnych częściach Palestyny
Jezus i główne świeta żydowskie
- Szabat - Jezus dokonuje czynów jakie może dokonać tylko bóg
- Pascha - Jezus daje chleb (manne Exodusu)
-Swięto namiotów - Jezus zastepuje obrzedy wody i światłości
-poświecenie świątyni - Jezus mesjasz jest poswiecony zamiast ołtarza świątynnego
Zakończenie relacji o publicznej działalności
Jezus postepuje ku godzinie śmierci i chwały
- Ludzie skazuja Jezusa na śmierć
- sceny przygotowujące do paschy i śmierci
Zakończenie: podsumowanie dzialanosci Jezusa
3. Ksiega chwały - Tym którzy go uznają Jezus okazuje swa chwale powracajc do ojca w godzinie swego ukrzyżowania, zmartwychwstania i wniebowstąpienia. Udziela Ducha życia.
a. Ostatnia wieczerza
-posiłek
-mowa pożegnalna
*odejście Jezusa i przyszłość uczniów
*życie uczniów i ich starcie ze światem po odejściu Jezusa
*końcowa modlitwa Jezusa
b. Opowieść o męce
-pojmanie i przesłuchanie Jezusa
-proces Jezusa przed Piłatem
-stracenie Jezusa na krzyżu i złożenie do grobu
c. Jezus zmartwychwstały
-przy grobie
-gdzie zbierali się uczniowie
Zakończenie: wyrażenie celu autora
4. Epilog
Szereg ukazań się zmartwychwstałego Jezusa w Galilei
a. zmartwychwstały Jezus ukazuje się uczniom nad morzem Tyberiadzkim
b. Zm. Jezus rozmawia z Piotrem
c. Drugie zakończenie
Charakterystyczne cechy tradycji Janowej
Element dramatyczny np. w opowieści o Samarytance, uzdrowieniu ślepego, wskrzeszeniu Łazarza. Przejawia się w nacisku kładzionym na znaki (cuda Jezusa, dokonywane na oczach uczniów. Jan skupia się na nich samych w sobie, ale na ich znaczeniu, symbolice (przywrócenie wzroku ślepemu: znak duchowego światła, którego może udzielić Jezus. Mowa - komentarz do znaku. Cel znaków - uwydatnienie głębszego wymiaru czynów, objawienie chwały słowa wcielonego.
Różnica miedzy Janem a synoptykami - w mowach. Mowy u Jana mają indywidualny charakter, nie zachodni, Jan daje świadectwo, zarecza, krązy wokół centralnego punktu. Dwie wielkie mowy paraboliczne - o dobrym pasterzu i owczarni i krzewie winnym i latorośli. Najpierw jest przypowieśc a potem Janowe rozwinięcie - metoda koncentrycznego myślenia z postepami w nowych kręgach.
Czeste używanie podwójnych, dwuznacznych wyrażeń - najpierw są rozumiane przez uczniów, a potem wyjaśnia je Jezus w głębszy, duchowy sposób np. świątynia, nie jako gmach, ale świątynia Jego ciała.
Aramejskie zabarwienie Janowej Ewangelii.
Działalność Jana Chrzciciela pełniej omówiona niż u synoptyków, mocniej podkreślona jej istotność w roli prekursora, jest przyjacielem Jezusa, który rozpoznał w nim Mesjasza.
Opowieść o męce momentami odbiega od tradycji synoptycznej.
Teologia
- Cel: uwydatnienie wiary w osobę Chrystusa i jego zbawczą moc. Jego zadaniem jest udowodnić, że Jezus z Nazaretu jest Mesjaszem, Zbawcą, żyjącym w Kościele.
- Podział świata na światłość - ciemność, życie - śmierć (dualizm jest czescią składową historii zbawienia) Walka ta rozgrywa się wewnątrz człowieka, nie jest kosmiczna. W Chrystusie zachodzi spotkanie człowieka z Bogiem. Jan podkreśla i człowieczeństwo o boskośc zbawcy.
- akcentowanie przyjścia ducha św. Jako dopełnienia obecności Chrystusa
- utożsamienie Jezusa z twórczym Słowem Bożym - Logosem, objawicielem Boga. Idea Słowa jest soteriologiczna. Objawienie udzielone przez Słowo daje poznanie Boga, odnajdujemy je w życiu Chrystusa. Słowo stanowi objawienie bożej miłości (która jest istotą uczniostwa). Wcielenie - początek, musi znaleźć wypełnienie w dziele uwielbienia Ojca. Godzina Męki stanowi jedną faze uwielbienia, drugą fazą jest Jego zmartwychwstanie.
-Jan uwydatnił w opowieści o męce element uwielbienia
- „Znaki” Jezusa są komunikowaniem się Boga z ludźmi
- Janowy Jezus preegzystował
- Wiara pełni najważniejszą rolę w teologii Janowej („wierzyć w” - aktywnie się angażować, wiara nakierowana na osobę Jezusa. Wierzyć w Jezusa znaczy związać się z nim osobista unią, aby otrzymac od niego życie wieczne, to dużo więcej niż tylko mu ufać.) Jan rzutuje wiarę w okres działalności Jezusa na ziemii, dzieki temu może opisać początki i rozwój wiary. Jezus wymaga wiary, jako jedynek rzeczy koniecznej do zbawienia. Wiara musi się urzeczywistnic w miłości.
Wiara: „przychodzenie do Jezusa”, „ Słuchanie”, „trwanie”, „Widzenie”.
Wiedza przechodzi w wiarę i wiara powinna przerosnąć w wiedzę.
- Duch (u Jana Paraklet) jako boska siła, która kontynuuje działalność Jezusa, jest uwiecznieniem obecności Jezusa pośród wyznawców, zasada życia chrześcijan. Paraklet objawia myśli Chrystusa (zyjemy według słów Jezusa ujawnionych przez Kościół oświecony Duchem). Paraklet - osobista obecność Jezusa w chrześcijaninie, jak długo Jezus jest u ojca.
- sakramenty - dzieła Jezusa uwiecznione w Kościele.
24