WYKŁAD 1- 4.10.2011
HISTORIA PSYCHOLOGII RELIGII
Obecnie jest ona bardziej interdyscyplinarna: psychologia+religioznawstwo
WUNDT: pierwsze laboratorium psychologiczne, twórca „Psychologii Narodów” (pierwszy podręcznik do psychologii, jeden tom całkowicie poświęcony religii).
Psychologia nie zajmuje się religią za bardzo gdyż:
Trudno to ująć w badaniach. Głównym obiektem poszukiwań była centralna jednostka sterująca, czyli to co uniwersalne dla każdego człowieka na ziemi
Psychologia była długo częścią filozofii, jak się w końcu oderwała, to chciała być naukowa. Zajmowanie się religią przeczyło by temu.
Psychologowie podzielili się na 2 grupy: odrzucający religię jako własny system przekonań i takich którzy tego nie zrobili
Z punktu widzenia religioznawstwa: mało jest psychologów o wiedzy religioznawczej (albo jungowcy, albo freudowscy)
Ośrodki psychologii religii: Skandynawia (Szwecja i Finlandia), Holandia, Belgia, USA, Polska.
Psychologia religii: wiedza psychologiczna by poznać religijność i religię (religia to obiekt badań)
Psychologia pastoralna: wiedza psychologiczna zastosowana do konkretnego wyznania, tradycji religijnej (z punktu widzenia wyznania oczywiście).
PSYCHOLOGIA GŁÓWNEGO NURTU:
- redukcjonizm: religijność badana tylko w jakimś wybranym aspekcie
- religia to „niebezpieczny temat”: powiązana z teologią i filozofią
- badała postawy indywidualne wobec religii
- brak znajomości różnych tradycji religijnych
- religijność długo postrzegana w kontekście psychopatologii: religia nie jest czymś co może pomóc, nie jest budująca
RELIGIOZNAWSTWO:
- zna wiele tradycji religijnych
- ograniczona wiedza psychologiczna
- religia jako naturalny przedmiot badań, różnorodnie definiowany: wiara i tradycja; rytuały; doświadczenia religijne
INSTYTUCJONALNE KONSEKWENCJE PODWÓJNEJ IDENTYCZNOŚCI:
- czasopisma, towarzystwa naukowe:
AAR: American Academy of Religion - religioznawcze z sekcją psychologiczną
EAPR: European Associcion Psychology of Religion - specjalność psychologia Religi z punktu widzenia psychologii
KULTURA JAKO SPOSÓB NA PODZIAŁY INTERDYSCYPLINARNE:
- podejście emiczne vs etyczne (emic vs etic) w badaniach nad religijnością (czyli że albo jest się „uczestniczącym obserwatorem”, albo po prostu badaczem badającym bez zaangażowania)
- imperializm kulturowy (coś w stylu europocentryzmu, nasza kultura super a inne są albo głupie albo zacofane)
Perspektywy badawcze:
- psychologia międzykulturowa: pokazuje to co najbardziej podobne, nie pokazuje tego co różne (podejście etic)
- psychologia kulturowa: do zrozumienia religii w danym społeczeństwie trzeba interpretacji przez dominujące wartości, badacz poznaje kulture i tradycję (podejście emic)
- podejście indygeniczne: człowiek urodzony w danej kulturze jest jedynym ekspertem umiejącym opisać swoja kulturę w sposób adekwatny.
WYKŁAD 2- 11.10.2011
Tutaj był film o duchach, a później dyskusja, więc notatek niewiele, tytuł wykładu to: „Duchowość i religijność w dyskursie społecznym”.
W kontekście filmu pojawiła się definicja eksperymentu: muszą być wyraźnie wyodrębnione zmienne i powtórzenie go da te same wyniki. Co oczywiście w kontekście „łowców duchów” mówi nam, że ich eksperymenty są guzik warte.
Pojawiło się rozróżnienie między religijnością a duchowością (chyba na tablicy pisała to jak ludzie z Sali rozumieją oba pojęcia):
Religijność: wiara jest narzucona, wierzy się w skuteczność obrzędów, trzeba wypełniać nakazy religijne
Duchowość: przeżycia wewnętrzne, poszukiwanie własnego ja, poczucie jedności ze światem (ja i natura to różne przejawy tego samego)
WYKŁAD 3 -18.10.2011
Notaki ze slajdów o duchowości. Wyswietlała się lista z cechami przeróżnymi, mam te, które zdążyłam zanotować (były po angielsku):
Cechy pozytywne duchowości: Zainteresowanie, pożądanie, nadzieja, pragnienie, potrzeba, potencjał
Negatywne: bankructwo, konflikt, kryzys, degeneracja, deprywacja, dezorientacja, stres, wątpliwość, cierpienie, pustka, problem, próżnia
To czego poszukujemy w duchowości: cel, aspiracje, wybawienie, rozwój, ewolucja, wzrost, podróż, postęp, poszukiwanie, odkrywanie, przedsięwzięcie
Jakim celom służy duchowość: połączenie, wypełnić przeznaczenie, osiągnąć doskonałość, kontakt, podstawy, odpowiedź na pytania, wartości, coś cennego, oczyszczenie, zakorzenienie
Środki i cele:
ludzie: autorytet, opieka, społeczność, kierownik duchowy, przyjaciele, przewodnik, interwencja, lider, mistrz, nauczyciel
zasoby: przekonania/wierzenie, kontekst, kierunek, dyscyplina, dyskurs, język, ścieżka, praktyka, system, techniki, tradycje, pisma
Cel tego co chcemy osiągnąć dzięki duchowości: przebudzenie świadomości, zyski świadomości, oświecenie, dary, wiedza, wejrzenie w siebie, powtórne narodziny, radość, zdrowie, dojrzałość
Pułapki (jak duchowość może wpłynąć patologicznie): autorytaryzm, szarlatanizm, duma, patologia, materializm, izolacja, porażka, narcyzm, nieautentyczność, eksploatacja, fałszywi prorocy.
To wszystko odnosiło się do jakiegoś badania, w którym pokazywali ludziom zdjęcia, które miały dokopac się do doświadczeń
Poczucie świadomości opisywali jako tu i teraz, flow, zgranie się, skupienie
Potem był opis badań dzieci brytyjskich i polskich, jakiego języka używały do opisu doświadczeń i pojęć religijnych: brytyjkie uzywały języka niereligijnego (sci-fi, technologia, gry), polskie: język religijny i s-f (Gwiezdne Wojny i moc ;) )
TECHNIKI NADSTYMUACJI I DEPRYWACJI SENSORYCZNEJ W RÓŻNYCH RELIGIACH I KONTEKSTACH KULTUROWYCH JAKO SPOSÓB UZYSKIWANIA DOŚWIADCZEŃ RELIGIJNYCH I ODMIENNYCH STANÓW ŚWIADOMOŚCI
Doświadczenie religijne jest zawsze wywołane przez coś religijnego i zwasze z religią związane.
Odmienne stany świadomości: nie ma założenia, że będzie religijny, może być wywołany przy uzyciu różnych technik:
- skrajne doświadczenia (strach)
- skrajne wyczerpanie
- hipnoza/stany transowe
- muzyka
- grzyby halucynogenne
- komory deprywacyjne
- praktyki umysłowe/medytacje
Nadstymulacja:
- grzyby, sporysz, alkohol itp.
- taniec transowy i muzyka
- silne emocje (wywoływane specjalnie)
- techno party
- spektakle muzyczno wizualne
- samookaleczenie
Deprywacja:
- komory ciszy/deprywacyjne
-medytacja i praktyki oddechowe
- posty/głodówki
Dodatkowo: dopalacze, imprezy sportowe, rytuały New Age, medytacje w ramach nowych ruchów religijnych (to wymieniała sala na wykładzie)
Wargacki na opisanie tych uczuć wywoływanych prze pewne techniki zaproponował „effervescence” czyli „musowanie”
Praktyki tego typu w religiach mają też głębsze znaczenie: np. taniec derwisza symbolizuje krążenie planet wokół słońca i krążenie duszy wokół Boga
OKRESY BADAŃ
- do 20-lecia międzywojennego: opcja „szkła powiększającego”, dzięki doświadczeniu religijnemu dowiadujemy się o ludzkiej religijności
- l. 60 XXw: zainteresowano się duchowością, bo pojawiły się nowe ruchy religijne i doświadczenia mistyczne stały się popularne, a normalna religia zaczęła tracić na znaczeniu
NURTY BADAWCZE:
Teoretyczny: jakie są wymiary i koncepcje teoretyczne n.t doświadczeń religijnych (struktura mózgu, funkcjonowanie poznawcze, kognitywistyka)
W ramach tego nurtu doświadczenie religijne było też postrzegane jako forma percepcji „Świętości” R. Otto
Empiryczny: jak przeżyć doświadczenie religijne
Pojawia się pojęcie schematu (Boga, reguły interpretacynej wydarzeń), żałoba mediowana przez kulturę (Egipt: bardzo teatralna, Bali: spokojna), chrzest a próba zabójstwa, możliwości uzdrowienia
WYKŁAD 4 -25. 10. 2011
Film „Tabu a narkotyki” - w filmie pokazano historie ludzi, którzy mieli problemy w życiu, a po odwiedzinach u czarownika/szamana się zaczęło im się układać
U lekarza, który wpadł w depresję i wszystko zaczęło mu się sypać, bo potrącił chrzesniaka (czy kogoś tam) po wizycie nad świętym jeziorem w swiętym miejscu z innymi ludźmi, pod opieką szamana i uczniów, ulzyło mu. Prawdopodobnie był w stanie stresu pourazowego, a rytuał pomógł w tym żeby objawy się cofnęły.
Drugi był piekarz, któremu interes się posypał, bo ludzie gadali, że jego piekarnia jest nawiedzona. Poszedł do szamana, zanurzył się w jeziorze (oczyszczenie przez ofiarowanie) i przeniósł się do rzeczywistości transcendentnej, gdzie duchy mu powiedziały, żeby się przebranżowił.
W obu przypadkach brali jakieś narkotyki, a żeby narkotyk zadziałał, musi zajść redukcjonizm poznawczy, za którym stoi stan sugestii, w który osoby same się wprowadzają.
U piekarza narkotyk skonsolidował ślady pamięciowe i pomógł znaleźć zdrowe rozwiązanie problemu.
Kiedy narkotyki są legalne i ich spożywanie odbywa się pod czyimś przewodnictwem, mamy do czynienia z ekspansją świadomości.
Kiedy narkotyki są nielegalne, zażywane jednostkowo, jako mechanizm ucieczkowy, mamy do czynienia z zawężeniem świadomości.
WYKŁAD 5 - 8.11.2011
Dalej omawiamy film z poprzedniego wykładu.
U tamtych panów zaszła zmiana koherencji: bezradność została zastąpiona zdolnością działania.
Jako opozycja byli przedstawieni kolesie, którzy brali extasy na imprezach albo w domu. Podkreślali, że to usuwa ograniczenia, ułatwia otworzenie się na świat i bycie towarzyskim i inne spojrzenie na rzeczywistość. ALE! Exstasy nie daje systemu znaczeń, bo nie ma przewodnika. Zachodzi też de automatyzacja procesu poznawczego (widzimy świat takim jaki jest)
Później był film o rytuale dhikr, muzułmański, siedzieli sobie w Sali, śpiewali i się gibali do rytmu (wszystko stopniowo przyspieszało i było co raz głośniejsze) - polegało to na recytacji 99 świętych imion Allaha, w rytmie oddechu, dodane ruchy ciała.
Taki rytuał daje poczcie przynależności do grupy i pomaga budować tożsamość.
WYKŁAD 6 - 15.11.2011
TEORIA ROLI- Hjalmar SUNDEN- role taking vs role adopting
Trudna sytuacja rodzi pytanie o sensie, jak zachować spójność. Sunden: próbujemy dotrzeć do systemu odniesienia sformułowanego w naszej religii (u nas Hiob na przykład) W praktyce wygląda to tak: mamy religijny system odniesienia (historia o Hiobie i jak Bóg go pokarał), my przyjmujemy rolę postaci z mitu (identyfikujemy się z Hiobem), i oczekujemy, że nasza interakcja z Bogiem przebiegnie tak jak w micie, a to co się dzieje jest zgodne ze schematem działania Boga.
Kiedy tradycja religijna jest dla nas żywa i ją znamy, wtedy przyjmujemy rolę postaci z mitu (role ta king) i oczekujemy, że Bóg zachowa się wobec nas tak jak wobec tej postaci (role adopting). Dalszy rozwój sytuacji to przejaw Boga w naszym życiu.
PODSTAWY DOŚWIADCZEŃ RELIGIJNYCH
Orientacje religijne - GORDON ALLPORT l.50
-eksperyment Allporta jak religijność oddziałuje na ludzkie życie: wyszło, że ludzie religijni nie są wcale lepsi (moralnie) od niereligijnych. To prowokuje do kolejnych badań: czym się różnią „szlachetni religijni” od „nieszlachetnych religijnych”?
- to prowadzi do koncepcji dwóch religijności: wewnętrznej (coś osobistego, kształtuje nasze życie) i zewnętrznej (cos na zewnątrz, zasób społeczny). Szlachetni religijni mieli religijność wewnętrzną, więc kierowali się nią na co dzień, a nieszlachetni mieli zewnętrzną, więc byli religijni bo „tak trzeba” (tak ja to interpretuje, ale wydaje się to logiczne xD)
Orientacja poszukująca - BASTON
- tej orientacji nie da się podciągnąć pod klasyfikację Allporta
- formułuje pytanie o sens, cel, pytania ostateczne
po angielsku te trzy orientacje to: extrinsic, intrinsic i quest orientation
Wrodzony charakter doświadczeń religijnych (czy wszyscy są predysponowani do doświadczeń religijnych?)
badania Oxford sir Alistair Hardy Research Center
Hardy był biologiem i uważał, że wszystkie biologiczne właściwości organizmu muszą mieć jakiś cel, jeśli doświadczenia religijne powtarzają się we wszystkich religiach to muszą być po coś!
Aberdeen University - David HAY „szara strefa doświadczenia religijnego” (eksperyment Ascha):
W prasie angielskiej pojawił się apel, żeby ludzie opisali swoje doświadczenia religijne i okazało się, że są bardzo popularne. Wynikły z tego pytania: dlaczego tak mało o tym się mówi i jak zbadać czy są wrodzone? Potem z ludźmi przeprowadzono wywiady i powstał termin „szara strefa”: mówi się o tym niechętnie, obawa przed ostracyzmem, śmiesznością itp., z powodu silnej presji społecznej (eksperyment Ascha dowiódł, że jak inni ludzie mówią, że coś jest prawdą, a badany widzi, że to kłamstwo, to i tak powie tak jak inni, żeby się nie zbłaźnić).
Badania nad dziecmi: założenie: dzieci mają mały trening społeczny, więc łatwiej się przyznają do doświadczenia religijnego.
Pogłębiony wywiad pokazał, że u każdego jest coś jak doświadczenie relacyjne: bez względu na tło dzieciaki miały wrażliwość na poczucie relacji między sobą a kosmosem. Ta świadomość relacyjna może być kontynuowana w dorosłym życiu
WNIOSKI:
- doświadczenie religijne da się wyjaśnić biologicznie: posiadanie świadomości relacyjnej ułatwia kontakt z grupą społeczną
Doświadczenie religijne a doświadczenie mistyczne
- religijne obejmuje jedną tradycję
- mistyczne to kontakt z Absolutem (jest międzyreligijne)
- czyli: zakotwiczenie w systemie znaczeń vs charakter ponadwyznaniowy
KRYTERIA DOŚWIADCZEŃ MISTYCZNYCH WEDŁUG JAMESA
Niewyrażalność (język metafor)
Noetyczny charakter ( czyi poznawczy, nowa wiedza o świecie, nowy wgląd w rzeczywistość)
Przejściowość (nie można w tym stanie być zawsze)
Pasywność (nie można go wywołać tylko się przydarza)
NARZĘDZIA DO POMIARU MISTYCYZMU:
- skala mistycyzmu Hooda
-skala lęku Szymołona
- skala doświadczenia Głaza
NADSTYMULACJA
- środki psychotropowe, substancje enteogeniczne: psylobicyna (w. Phanke)
-tańce ekstatyczne
- rytuały zagrażające zdrowiu i życiu
- sporty zagrażające życiu (near Heath experience)
Jeszcze coś było o Richardzie Hutch'u ale nie zdążyłam dopisać co
WYKŁAD 7-22.11.2011
ROLA RELIGII W ADAPTACJI KULTUROWEJ IMIGRANTÓW: KLATKA CZY MOST?
MODELE LINEARNE:
Gordon (1964 r.): model jednowymiarowy: religijność migrantów powinna dostosować się do religii gospodarzy
Tseng (2001): model kulturowego przystosowania: fluktuacja religijności migrantów na przestrzeni 20 lat (dopiero po 20 latach od wyjazdu ludzie się przystosowują)
MODELE WIELOWYMIAROWE:
BERRY (1974, 1980): dwuwymiarowy model procesu akulturacji: religijność to element wyboru relacji do kultury własnej i kultury kraju przyjmującego
Bourhis i inni (1997): religijność imigrantów ulega zmianie, ale też religijność kraju przyjmującego przekształca się w różnym stopniu na skutek tego kontaktu. Religijność migrantów zmienia się w miarę tego jak zmienia się religijność społeczności przyjmującej
MODEL RELATYWNEJ AKULTURACJI (Navas, 2005):
- sfery życia (upodabnianie pewnych sfer życia do kultury dominującej)
- centra vs peryferia (peryferia łatwiej zmienić niż centra, chodzi o to, że te wartości, które są nam bardzo bliskie to centrum, te dalsze to peryferia)
- deklaratywna i rzeczywista akulturacja (co deklarujemy, że chielibyśmy zrobić, a co naprawdę robimy)
- społeczeństwo przyjmujące w różnym stopniu akceptuje fakt, że imigranci zachowują swoje dziedzictwo kulturowe lub przyjmuja nową kulturę
- reakcja społeczeństwa przyjmującego:
Integracja - wybór religijny (obie kultury są równouprawnione, więc imigrant ma wybór)
Asymilacja - presja na zmianę religijności
Segregacja - presja na zachowanie status quo (oddzielenie od reszty, światy równoległe)
Wykluczenie/indywidualizm: odrzucenie przynależności etnicznej i oparcie się na tym kim się jest jako osoba (indywidualizm), prywatyzacja religii, zachowanie status quo (wykluczenie, tak np. robią mnisi albo asceci)
- reakcja imigrantów:
Integracja - wybór religijny
Asymilacja (most) - konwersja na religię przyjmujących
Separacja (klatka) - zamykają się w swojej religii
Marginalizacja - bezdomność (ani swoja ani druga religia)
Anomia/indywidualizm - zupełne odrzucenie (dekonwersja)/konwersja
SKUTKI MIGRACJI DLA RELIGIJNOŚCI JEDNOSTKOWEJ:
- negatywny wpływ migracji na religię (Mol, 1976) - Polacy w Belgii, Holendrzy w Nowej Zelandii
- pozytywny wpływ na religijność:
a) zakreslenie granicy w systemie zmiany kulturowej i potencjalnej dezintegracji jednostkowej
b) zapewnienie ciągłości: zbudowanie w oparciu o religię poczucie trwałości i ciągłości narodowej (Sanktuarium Maryjne w Melbourne, ludzie tam mieli normalny kult maryjny jak w Polsce)
c) unieważnienie teraźniejszości (Pargament, 1997): religia pozwala łatwiej przetrwać trudności pokazując, że są chwilowe (Żydzi w Oświęcimiu)
Przykłady roli religii w procesie adaptacji:
- most: imigranci z Kazachstanu w Polsce, uchodźcy z Bośni po konwersji na katolicyzm
- klatka: uchodźcy z Bośni tuż po przyjeździe, studenci z krajów muzułmańskich, Polacy w Wielkiej Brytanii po II wojnie
- anomia/indywidualizm: Polska Wspólnota Buddyjska w Wlk. Brytanii, konwersja katoliczek z Polski na islam
- transnarodowość: tożsamość konfigurowana w relacji do więcej niż jednego państwa (moja religijność łączy się z krajem pochodzenia, ale jest dla niej miejsce też w tym kraju)
CZYNNIKI TRAUMATOGENNE W SYTUACJI MIGRACJI:
- zmiana kraju pochodzenia -> konieczność dostosowania się do nowego miejsca zamieszkania i pracy -> efekt: zaburzenia zdolności do autotransformacji
Migracje jako doświadczenie traumatyczne
- zmiana statusu społecznego i otoczenia kulturowego
- ograniczone kompetencje cywilizacyjne
- zerwanie bezpośredniej relacji z otoczeniem kraju pochodzenia
TRAUMA: zakłócenie dotychczasowego ładu, ambiwalencja między starymi normami a nowymi potrzebami
RÓŻNICE WRAŻLIWOŚCI NA TRAUMĘ KULTUROWĄ:
- grupy centralne i peryferyjne:
W grupach centralnych o wrażliwości często decydują zasoby finansowe i intelektualne
- grupy różnią się między sobą:
Dostępem do puli wzorców interpretacyjnych umożliwiających definiowanie zmiany jako traumy, a więc ta zmiana może być:
- traumą
-korzyścią
-nie mieć znaczenia
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA REAKCJĘ MIGRANTÓW NA ZMIANĘ:
- kapitał społeczno kulturowy, wykształcenie: umożliwiają dostrzeżenie i wyrażenie traumy
- sieć kontaktów społecznych (religia- możliwość kreowania nowej wspólnoty „Home to home”)
- zasoby finansowe
- otwartość umysłowa, brak etnocentryzmu
SPOSOBY ADAPTACJI TRAUMY:
- innowacja (poszukiwanie miejsca wyrazu religijności w parafii obcojęzycznej)
- bunt (sprzeciw wobec powszechnej religijności, np.: wszyscy Anglicy to poganie)
- rytualizm (w Anglii np.: ucieczka w rytualizm zachowań, które nie ulegają zmianie)
- wycofanie się (odejście od kościoła, bo się w nim nie mogę odnaleźć)