Pisownia nie z rzeczownikami

Nie z rzeczownikami piszemy łącznie, niezależnie od tego, czy jest to wyraz zleksykalizowany (niepokój, nieszczęście, niedotrzymanie), czy też doraźnie utworzony (niekorektor, nieksiążka).

Wyjątki są natomiast dwa:

1. gdy nie jest wyraźnym przeciwstawieniem, piszemy je osobno, np. nie korektor, ale redaktor;

2. gdy człon drugi w przeciwstawieniach logicznych pisze się wielką literą, poprawny jest zapis z łącznikiem, np. nie-Polak, nie-Europejczyk itp.

 Pisownia nie z przymiotnikami

Nie z przymiotnikami piszemy łącznie, np. niedrogi, niebrzydki, nieciekawy.

Ale wyjątki od tej zasady są trzy:

1. gdy nie jest wyraźnym przeciwstawieniem, piszemy je osobno, np. nie brzydki, ale ładny;

2. gdy człon drugi w przeciwstawieniach logicznych pisze się wielką literą, poprawny jest zapis z łącznikiem, np. nie-Szekspirowski (dramat) itp.

3. gdy nie łączy się z przymiotnikiem w stopniu wyższym i najwyższym, piszemy je osobno, np. nie gorszy, nie najlepszy (uwaga na to słowo, bo Word nie podkreśla pisowni *nienajlepszy jako błędnej).

 Pisownia nie z imiesłowami

Imiesłowy dzielą się na przysłówkowe (na -ąc, -łszy i -wszy) i przymiotnikowe (na -ący, -ny, -ty).

Z imiesłowami przysłówkowymi nie piszemy zawsze osobno (nie widząc, nie czytając, nie ujrzawszy,nie przeczytawszy).

Z imiesłowami przymiotnikowymi nie piszemy łącznie (niebędący, nieoceniony, nieumyty), jednak zasada ta ma „dopiero” 14 lat (9 grudnia 1997 r. wprowadzona została tą uchwałą RJP) i nadal dopuszczalna jest pisownia rozdzielna, gdy imiesłów jest użyty w znaczeniu czasownikowym (zobacz wpis poświęcony pisowni nie z imiesłowami przymiotnikowymi).

 Pisownia nie z przysłówkami

Przysłówki mogą być utworzone albo od przymiotników, albo w inny sposób.

1. Przysłówki utworzone od przymiotników

W stopniu równym nie piszemy łącznie, np. nietrudno, niełatwo, niemile (bo to przysłówki utworzone od przymiotników nietrudny, niełatwy, niemiły).

W stopniu wyższym i najwyższym obowiązuje już jednak pisownia rozdzielna, np. nie lepiej, nie najlepiej.

2. Pozostałe przysłówki

Nieco inaczej rzecz się ma z przysłówkami nieutworzonymi od przymiotników - wówczas obowiązuje pisownia rozdzielna, np. nie bardzo, nie całkiem, nie tylko, nie wszędzie, nie tutaj itp.

 Pisownia nie z czasownikami

Nie z czasownikami i wyrazami mającymi znaczenie czasownikowe (brak, można, potrzeba, wiadomo,warto, wolno) piszemy osobno, np. nie śpię, nie lubię, nie można, nie wiadomo itp.

Wyjątkiem jest pisownia nielicznych czasowników utworzonych od rzeczowników z przedrostkowymnie, np. niepokoić (od: niepokój), niewolić (od: niewola), a także czasowniki niedomagać,niedowidzieć oraz nienawidzić. 

Pisownia nie z liczebnikami, zaimkami i wyrażeniami przyimkowymi

Zasadniczo nie z powyższymi częściami mowy piszemy osobno, np.:

• z liczebnikami: nie pierwszy, nie jeden, ale dwóch (ale: niejeden, w znaczeniu „wielu”);

• z zaimkami: nie my, nie każdy, nie swój, nie nasze (ale m.in.: nieco, niejaki, niektórzy);

• z wyrażeniami przyimkowymi: nie dla nas, nie z nim, nie w szkole, nie za długo (ale:niezadługo, w znaczeniu „wkrótce”).

WIELKIE I MAŁE LITERY Zasady użycia w tekstach wielkich i małych liter mają charakter konwencjonalny. Opierają się na czterech kryteriach: 
1. składniowym, 
2. znaczeniowym, 
3. graficznym,
4. uczuciowym i grzecznościowym.
UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW SKŁADNIOWYCH 
Wielką literę stosuje się na początku każdego wypowiedzenia rozpoczynającego tekst oraz na początku każdego wypowiedzenia następującego po kropce.

UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW ZNACZENIOWYCH 
Wielką literą piszemy (wybór):
- Imiona i nazwiska ludzi
- Imiona własne zwierząt i drzew
- Imiona własne bogów oraz jednostkowych istot mitologicznych
- Przydomki, pseudonimy i przezwiska ludzi
- Imiona własne ludzi użyte w znaczeniu przenośnym 
- Nazwy mieszkańców części świata (Afrykanin, Amerykanka, Australijczyk, Azjata, Europejczyk)
- Nazwy mieszkańców krajów (Polka (= obywatelka Polski), Szwajcar (= obywatel Szwajcarii), Rosjanin, Słowak, Argentyńczyk, Greczynka, Babilończyk (= obywatel państwa), Meksykanin (= obywatel państwa), Rzymianin (= obywatel państwa), Czeszka, Boliwijka)
- Nazwy członków narodów, ras i szczepów
- Nazwy mieszkańców terenów geograficznych (Kurp, Bawarczyk, Ślązaczka, Kaszub (a. Kaszuba), Katalonka, Pomorzanin, Krakowianka (= mieszkanka Krakowskiego), Łowiczanin (= mieszkaniec Łowickiego), Kociewianka (a. Kociewiaczka)
- Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych
- Tytuły czasopism i cykli wydawniczych oraz nazwy wydawnictw seryjnych
- Pierwszy wyraz w jedno- i wielowyrazowych tytułach
- Nazwy gwiazd, planet i konstelacji
- Jednowyrazowe i wielowyrazowe nazwy własne państw, regionów 
- Jednowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe
- Wielowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe
- Nazwy indywidualne (jednostkowe) urzędów, władz 
- Nazwy orderów i odznaczeń.

UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW UCZUCIOWYCH I GRZECZNOŚCIOWYCH
Wyrazy i wyrażenia Ojczyzna, Kraj, Orzeł Biały, Naród, Państwo, Rząd itp. ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku także możemy pisać wielką literą. Z tego samego powodu wielką literą możemy pisać nazwy wydarzeń dziejowych: Powstanie Warszawskie, Unia Lubelska, Powstanie Styczniowe, Wiosna Ludów.

Spróbujmy udowodnić, że jedno z dopełnień (uczniów) jest dopełnieniem bliższym.

Uczniowie byli przygotowywani przez doświadczonych nauczycieli przedmiotów ścisłych do egzaminów maturalnych.
Strona czynna została zastąpiona stroną bierną.

• związki składniowe
- związek główny:
nauczyciele (co robili? ) przygotowywali - związek zgody,
- związki poboczne:
nauczyciele (czego? ) przedmiotów                              - związek rządu
przedmiotów (jakich? ) ścisłych                                   - związek zgody
przygotowywali (jak? ) cierpliwie                                  - związek przynależności
przygotowywali (kogo? ) uczniów                                - związek rządu
przygotowywali (do czego? ) do egzaminów                 - związek rządu
uczniów (jakich? ) swoich                                           - związek zgody

Poznaliśmy już szczegółowo wszystkie części zdania i funkcje, jakie mogą pełnić. Spróbujmy uporządkować naszą wiedzę i sprawdzić ją na konkretnych przykładach.

W dużym, ciemnym lesie rosły wyjątkowo smaczne grzyby.

Matka mojego najlepszego kolegi z klasy jest bardzo cenioną nauczycielką.

Połączenia wyrazów w zdaniu nazywamy zespołami składniowymi. W nich wyrazy łączą się znaczeniowo i gramatycznie.

• jeśli w zdaniu oba wyrazy są jednakowo ważne (mogą być połączone przyimkiem z lub spójnikiem), to wtedy to połączenie nazywamy szeregiem, a wyrazy pozostają w stosunku współrzędnym;
Dziewczyna z chłopakiem.                   Deszczowy i wietrzny.
Przystojny, ale niewychowany.            Jutro rano wyjeżdżam.

• jeśli jeden z wyrazów jest nadrzędny, a drugi w stosunku do niego podrzędny, to takie połączenie nazwiemy związkiem; wyrazy połączone są w stosunku podrzędnym (związek zgody, związek rządu, związek przynależności);

• możemy wyróżnić dwa typy związków składniowych:
- związek główny - utworzony przez podmiot i orzeczenie:Kasia <- napisała
- związki poboczne - to związki między pozostałymi elementami zdania w grupie podmiotu i orzeczenia:
napisała <- list
list <- długi
list <- do wujka

Przydatne hasło?

Czasowniki:

• dokonane nazywają czynność (lub stan), która zakończyła się w przeszłości lub zakończy się w przyszłości: zrobić, uszczęśliwić, pouczyć, wyjechać, wpisać, przeżyć;

Ojciec Tadka kupił nowy samochód.
Dzięki troskliwej opiece w szpitalu pacjent wyzdrowiał.
Na koncercie w Sopocie wystąpią same gwiazdy.
Wkrótce zapiszemy się na kurs prawa jazdy.

Czasowniki dokonane nie mają czasu teraźniejszego.

• niedokonane wskazują na trwanie, przebieg czynności, nie informują nas o jej zakończeniu: 
opalać się, jeść, stać, gryźć, budować, śpiewać;

Policjant mówił coś do zatrzymanego kierowcy.
Zawsze robisz wokół siebie niepotrzebne zamieszanie.
Niektórzy podróżują z maleńkimi dziećmi, a nawet zwierzakami.
Czekała na telefon od chłopaka przez cały wieczór.

Czasowniki niedokonane występują w trzech czasach. Ale zwróć uwagę na formy czasu przyszłego.

	czas przyszły złożony	czas przyszły prosty
liczba pojedyncza	1. będę czekał (czekać)	1. zaczekam
		2. będziesz czekał (czekać)	2. zaczekasz
		3. będzie czekał (czekać) będzie czekała (czekać) będzie czekało (czekać)	3. zaczeka zaczeka zaczeka
	liczba mnoga	1. będziemy czekali (czekać)	1. zaczekamy
		2. będziecie czekali (czekać)	2. zaczekacie
		3. będą czekali (czekać) będą czekały (czekać)	3. zaczekają zaczekają
	czasowniki niedokonane	czasowniki dokonane
Środek stylistyczny (poetycki)	Objaśnienie	Przykład
Epitet	Określa cechę przedmiotu, najczęściej jest to przymiotnik	Czerwoneserce;
Porównanie	Porównanie ze sobą pewnych zjawisk, aby uwidocznić ich cechy. Zestawienie to odbywa się przy pomocy zaimków: jak, na kształt, jakby.	Dumny jak paw;
Anafora	Powtórzenie tego samego wyrazu/wyrazów na początku zdań, wersów.	„Jak moje oczy topią się - mdleją, Jak myśli rzucają ze dna, Jak iskry sypią, jak łzami leją..."
Epifora	Powtarzanie tego samego wyrazu/wyrazów na końcu zdań, wersów.	„I niebo jak biała Niagara, I droga jak biała Niagara, I pamięć jak biała Niagara O Tobie jak biała Niagara.”
Uosobienie	Nadanie cech ludzkich zwierzętom, zjawiskom, rzeczom, roślinom.	"Kiedy wół był ministrem i rządził rozsądnie,szły, prawda, rzeczy z wolna, ale szły porządnie."
Ożywienie (animizacja)	Nadanie cech istot żywych przedmiotom, zjawiskom, roślinom.	Chmura goni chmurę
Apostrofa	Zwrot do osoby, bóstwa, zjawiska, które najczęściej występuje na początku utworu.	"Litwo! Ojczyzno moja!"
Onomatopeja (dźwiękonaśladownictwo)	Naśladowanie za pomocą środków językowych zjawisk dźwiękowych (głosów i odgłosów) z otaczającej rzeczywistości.	Hau, hau; Szelest.
Metafora (przenośnia)	Wyrażenie, które poprzez nietypowe połączenie wyrazów uzyskuje nowe znaczenie.	Las rąk; Morze łez.
Pytanie retoryczne	Pytanie niewymagające odpowiedzi.	„Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą?”
Oksymoron	Zestawienie ze sobą wyrazów o  przeciwstawnym znaczeniu, wzajemnie wykluczającym się.	Gorący lód; Blask

---