Wykład 1.

Ochrona roślin:

+ entomologia stosowana - nauka o szkodnikach

+ fitopatologia - nauka o chorobach

+ metody i środki

+ herbologia - nauka o chwastach

Metody w ochronie roślin dzielimy na:

+ metody zapobiegawcze - profilaktyczne (kwarantanny, metody agrotechniczne, metody hodowlane);

+ metody bezpośredniego zwalczania ( m. chemiczna, fizyczna, biologiczna, mechaniczna);

Ochrona roślin w Polsce:

1. Międzynarodowa konwencja ochrony roślin sporządzona w Rzymie dnia 6.12.1951r., zlokalizowany tekst wszedł w życie 4.04.1991r., przyjęto w Warszawie dnia 18.05.1995r.

EPPO - Europejska i śródziemnomorska Organizacja Ochrony roślin.

2. Ustawa o ochronie roślin z 18.12.2003r.,(Dz.u.nr. II, poz. 94, 2004).

Organizmy kwarantannowe - organizmy szczególnie groźne, dotychczas nie wyst. na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub których występowanie nie jest szeroko rozpowszechnione.

Organizmy niekwarantannowe - organizmy szkodliwe, szeroko rozpowszechnione.

3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 26.03.2004 w sprawie zapobiegania wprowadzeniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannych.(Dz.U.nr.61, poz.571,2004)

4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 5.03.2002r., w sprawie szczegółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie środków ochrony roślin dla obrotu i stosowania (Dz.U.Nr.24, poz.250,2002) oraz zmiana tego rozporządzenia z 13.01.2004r.

5. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 16.04.2004r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości chemicznych, środków ochrony roślin, które mogą znajdować się w środkach spożywczych lub na ich powierzchni (Dz.U.nr.85, poz.801,2004)

6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 30.04.2004r., w sprawie maksymalnych poziomów zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych, które mogą znajdować się w żywności, w składnikach żywności, dozwolonych substancjach dodatkowych, substancjach pomagających w przetwarzaniu.

7. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 15.11.2001r., w sprawie przeprowadzenia badań opryskiwaczy (Dz.U.nr.137, poz.1544,2001r).

8. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 24.06.2002r., w sprawie BHP przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych.

Wykład 2

Formy użytkowe preparatów:

WP - proszek do sporządzania (mieszaniny) zawiesiny wodnej;

Forma użytkowa w postaci proszku do stosowania jako zawiesina do dyspersji w wodzie.

DP - proszek do opylania

GP - proszek do rozpylania. Bardzo delikatny proszek do pneumatycznego stosowania w szklarni.

GR - granule, produkt stały, gotowy do stosowania;

SU - zawiesina ultraniskoobjętościowa (ULV), zawiesina gotowa do stosowania aparaturą ulv

UL- ciecz ultraniskoobjętościowa (ULV), jednorodna ciecz gotowa do stosowania;

DS - proszek do suchego zaprawiania nasion, proszek do stosowania w stanie suchym bezpośrenio na nasiona;

ES - emulsje do zaprawiania nasion, trwała emulsja do stosowania bezpośrednio na nasiona lub po rozcieńczeniu;

FS - płynny koncentrat do zaprawiania nasion, trwała zawiesina do stosowania bezpośrednio na nasiona lub po rozcieńczeniu;

IS - roztwór do zaprawiania nasion, roztwór do stosowania bezpośrednio na nasiona lub po rozcieńczeniu;

SS - proszek rozpuszczalny, proszek do rozpuszczania w wodzie do zaprawiania przed zastosowaniem nasion;

WS - proszek do sporządzania zawiesiny wodnej, służacy do zaprawiania. Proszek do sporządzania zawiesiny o wysokim stężeniu w formie papki służący do zaprawiania nasion;

EC - koncentrat do spożądzania emulsji wodnej. Płynna jednorodna forma użytkowa do stosowania jako emulsja rozcieńczona wodą;

SC - koncentrat w postaci stężonej zawiesiny;

SG - granule rozpuszczalne w wodzie. Stosowane w postaci roztworu SBC w wodzie, mogące zawierać również nierozpuszczalne składniki obojętne;

SL - koncentrat rozpuszczalny. Płynna jednorodna forma do stosowania jako roztwór SBC po rozcieńczeniu z wodą;

SP - proszek rozpuszczalny w wodzie;

TB - tabletki (forma użytkowa stała w postaci tabletek rozpuszczalnych w wodzie);

WG - granule do sporządzania zawiesiny wodnej.

Sposoby stosowania preparatów

1)Opylanie - zabieg przy pomocy opylaczy. Około 15-30kg preparatu /ha wyższe dawki dla szkodników

2)Opryskiwanie - najbardziej rozpowszechnione i ekonomiczne. Zużycie wody 300-600 L/ha. Także opryskiwanie pasowe. Opryskiwanie ultraniskoobjętościowe Ø kropli poniżej 50 µm

Opryskiwanie

a) grubokropliste - krople poniżej 100µm, zajmują mniej niż 5% objętości wagowej kropel

b) średniokropliste - krople poniżej 100µm, zajmują 5-10% objętości wagowej

c) drobnokropliste - krople poniżej 100µm, zajmują ponad 10% objętości wagowej wszystkich wytworzonych kropel

3) Zaprawianie nasion - służą do tego zaprawiarki

Wyróżniamy:

- zaprawianie na sucho

- zaprawianie na półsucho

- zaprawianie na mokro

Inkrustowanie - odmiana zaprawiania polegająca na uprzednim zwilżeniu nasion wodą

Zaprawiamy by ustrzec się przed :

- patogenami glebowymi (zasiedlają najpłytsze warstwy gleby np. Pythium , Phytophora)

- głęboko zasiedlającymi się w glebie patogenami

- patogenami znajdującymi się na powierzchni nasiona oraz w zarodku nasiona np. Septaria, Askochyta

- ochrona materiału do rozmnażania wegetatywnego (cebule, bulwy, kłącza)

- ochrona młodych siewek

Zaprawianie na sucho - najbardziej niebezpieczna dla wykonującego zabieg

Zaprawianie na półsucho - stosujemy np. 1 część zaprawy + 3 części wody wykonujemy papkę w której zaprawiamy nasiona

Zaprawianie na mokro - kąpiel partii nasion w zawiesinie zaprawy w określonym czasie

4) Rozsiewanie - stosowane najczęściej w przypadku granulatów przy użyciu specjalnych siewników

5) Podlewanie - najczęściej stosuje się wodne roztwory fungicydów lub insektycydów (najczęściej systemicznych) - u materiału rozmnożeniowego

6) Aerozolowanie (zamgławianie) - wytworzenie w powietrzu aerozolu (mgieł) z kropelek cieczy (najczęściej oleiste) nie większej niż 50µm. Stosuje się za pomocą specjalnych aerozoli w pomieszczeniach zamkniętych.

Przy zamgławianiu ciecz rozbija się na krople 5-30µm, powstaje mgła, która unosi się przez wiele godzin i umożliwia dokładny i długotrwały kontakt z rośliną w uprawach pod osłonami. Mgła zachowuje się jak gaz.

Obniżona skuteczność zabiegów opryskiwania może wynikać z:

- powstania biotypów odpornych na preparaty

Zalety zamgławiania:

- unikanie nadmiernego spływania szkodliwej cieczy do gleby

- sucha aplikacja nie powoduje nadmiernego nawilżenia roślin

- wyeliminowanie ryzyka powstanie plam na liściach

- skrócenie czasu zabiegu o 90%

- krótki czas kontaktu z truciznami, więc większe bezpieczeństwo dla człowieka

- często urządzenia zamgławiające mogą pracować bez pośredniego nadzoru

Wyróżniamy:

- wytwornice mgły gorącej (silnik spalinowy, odrzutowopulsacyjny) spaliny podgrzewają i rozbijają ciecz roboczą

- wytwornice mgły zimnej (rozbicie cieczy silnym strumieniem stężonego powietrza)

▫ brak nagromadzenia gazów spalinowych, brak gorących spalin szkodliwych dla np.pyretrym

7) Gazowanie - wprowadzenie do pomieszczenia szczelnie zamkniętego substancji czynnej w postaci gazów lub par by przenikały do najmniejszych szczelin budynku lub materiału roślinnego. Istotna temperatura i wilgotność.

8) Sublimowanie - przeprowadza się ciało stałe bezpośrednio w stan gazowy

9) Przynęcanie - wykładanie zatrutych przynęt w miejscach żerowania szkodników

ĆWICZENIE 3 19.X.2006

Siarkol ekstra 80WP

1) 80% siarki

2) 4 klasa toksyczności

3) powierzchniowy

4) profilaktyczny

5) mączniak prawdziwy

6) może działać fitotoksycznie

Tiowol K 500 SC

1) siarka 470g + 30g karbendazynu

2) 3 klasa toksyczności

3) układowy

4) profilaktyczny i leczniczy

5) mączniak prawdziwy

6) może działać fitotoksycznie

Tiowol 800 SC

1) 4 klasa toksyczności

6) mączniak prawdziwy

WYKŁAD 3 23.X.2006

26.III.2004 Dz. U. nr 61,poz.571,2004

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa Rozwoju Wsi w sprawie wprowadzenia i rozpowszechniania organów kwarantannowych

I Wykaz organizmów kwarantannowych

W tym organizmy kwarantannowe, których wprowadzenie do stref chronionych i przemieszczaniu wewnątrz tych stref jest zabronione, wraz z określeniem stref chronionych, których to dotyczy

Podział wykazu:

▫ Część A - Dział 1 - Dział 2

▫ Część B

Część A

- organy kwarantannowe, których wprowadzenie oraz rozprzestrzenianie na terytorium wspólnoty jest zabronione

Dział 1

- organy kwarantannowe, których występowanie jest znane na terytorium wspólnoty

▫ owady, roztocza, nicienie - 27 pozycji = 61 gatunków

▫ bakterie - 1 gatunek

▫ grzyby - 17 gatunków

▫ wirusy i wirusopodobne - 6 pozycji = 34 czynniki chorobotwórcze

▫ rośliny pasożytnicze - 1 rodzaj

Arceuthobium spp (nieeuropejskie)

→ nieeuropejskie jemioły karłowate

→ rodzaj Viscaceae

→ występowanie w pd-wsch Chiny, Pakistan, zach. część USA, Kanada,

Meksyk

→ pasożyty roślin szpilkowatych (Bies, Picea, Tsuga)

→ powodują masowe zasychanie drzew

→ są bardzo małych rozmiarów

Jemioły europejskie są roznoszone przez ptaki

→ jemioły nieeuropejskie (ich owoce dojrzewając wystrzelają, i tam

gdzie dostanie się nasionko kiełkuje)

→ Bies, Picea, Tsuga, Pseudotsuga, Larix, Pinus

Dział 2

- organy kwarantannowe, których występowanie jest znane na terytorium wspólnoty

▫ owady, roztocza, nicienie - 9 gatunków

▫ bakterie - 2 gatunki

▫ grzyby - 2 gatunki

▫ wirusy i wirusopodobne - 3 czynniki chorobotwórcze

Część B

- organy kwarantannowe, których wprowadzenie do stref chronionych oraz przemieszcanie wewnątrz tych stref na terytorium wspólnoty jest zabronione

▫ owady, roztocza, nicienie - 4 gatunki

▫ wirusy i wirusopodobne - 2 czynniki chorobotwórcze

II Wykaz organów kwarantannowych

W tym organizmy, których wprowadzenie do stref chronionych i przemieszczanie wewnątrz tych stref jest zabronione, jeżeli organy te występują na określonych roślinach, produktach roślinnych lub przedmiotach, wraz z określeniem stref chronionych których to dotyczy

Podział wykazu:

▫ Część A - Dział 1 -Dział 2

▫ Część B

Część A

-organy kwarantannowe których wprowadzenie i przemieszczanie na terytorium UE jest zabronione, jeśli występują na określonych roślinach, produktach roślinnych lub przedmiotach

Dział 1

- organizmy kwarantannowe, których występowanie nie jest znane na terytorium wspólnoty

▫ owady, roztocza, nicienie - 32 gatunki

▫ bakterie - 5 gatunków

▫ grzyby - 16 gatunków

▫ wirusy i wirusopodobne - 15 czynników chorobotwórczych

Dział 2

- organizmy kwarantannowe, których występowanie jest znane na terytorium wspólnoty

▫ owady, roztocza, nicienie - 9 gatunków

▫ bakterie - 11 gatunków

▫ grzyby - 12 gatunków

▫ wirusy i wirusopodobne - 16 czynników chorobotwórcze

Część B

- organizmy kwarantannowe, których wprowadzanie oraz przemieszczanie w strefach chronionych jest zabronione, jeśli występują one na określonych roślinach, produktach roślinnych lub przedmiotach

▫ owady, roztocza, nicienie - 10 pozycji = 12 gatunków

▫ bakterie - 2 gatunki

▫ grzyby - 3 gatunki

▫ wirusy i wirusopodobne - 1 czynnik chorobotwórczy

III Wykaz roślin produktów roślinnych lub przedmiotów pochodzących z państw trzecich, których wprowadzanie na terytorium RP jest zabronione

Podział wykazu:

▫ Część A

▫ Część B

Część A

- rośliny, produkty roślinne, lub przedmioty pochodzące z państw trzecich ,których wprowadzanie na terytorium RP jest zabronione. Wykaz ten obejmuje 19 pozycji roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów, przez które mogą się przenosić obiekty kwarantannowe

1. Rośliny z rodzajów: Bies, Cedrus, Chamaecyparis, Juniperus, Larix, Picea, Pinus, Pseudotsuga, Tsuga i inne niż owoce i nasiona - Państwa nieeuropejskie

2. Rośliny z rodzajów: Castanea oraz Quercus z liśćmi, inne niż owoce i nasiona

6. Odseparowana kora roślinna z rodzaju Quercus inne niż Quercus suber

9.1 Rośliny z rodzajów Photirua przeznaczone do sadzenia inne niż rośliny w stanie spoczynku pozbawione liści, kwiatów, owoców

10. Bulwy Solanum tuberosum, ziemniaki sadzeniaki

15. Rośliny z rodzaju Vitis inne niż owoce - państwa trzecie inne niż Szwajcaria

Część B

- rośliny pochodzące z państw trzecich, których wprowadzanie do stref chronionych jest zabronione. Wykaz ten obejmuje 2 pozycje dotyczące roślin oraz żywego pyłku kwiatowego przeznaczonego do zapylania wielu rodzajów z rodziny Rosaceae, innych niż owoce i nasiona, które mogą być nosicielami bakterii - Ervlima amylovora

IV Wymagania specjalne, które powinny spełniać rośliny, produkty roślinne lub przedmioty wprowadzane lub przemieszczone na terytorium Polski

- pochodzące spoza Polski lub wspólnoty - 54 pozycje

- pochodzące z terytorium RP lub wspólnoty - 31 pozycji

- wprowadzane lub przemieszczane w strefach chronionych - 31 pozycji

V Wykaz stref chronionych

Dla 25 organizmów szkodliwych (kwarantannowych)

Anthonornus gromdis - strefa chroniona Grecja, Hiszpania

- to kwieciak bawełnica

Bemisia tabaci - mączlik ostroskrzydły

- strefa chroniona : Portugalia, Finlandia, Szwecja, Irlandia

Cephalcia lariciphila - osnuja modrzewiowa

- strefa chroniona: Irlandia, Wielka Brytania

Daluktosphaira vitifoliae - Cypr

Globodera pallida - mątwik ziemniaczany

- strefa chronina: Łotwa, Słowenia, Słowacja

Gonipterus scutellatus - Grecja, Portugalia

Ips - korniki

Stonka - Hiszpania, Cypr, Finlandia

Miniarka afrykaneczka - Gromada, Kalaga, Irlandia

Wielgad olbrzymi - Grecja, Irlandia, Szwecja

WYKŁAD 4 30.X.2006

TOKSYKOLOGIA ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN

LD₅₀ (dawka letalna - dosis letalis)

- to ilość substancji aktywnej zawartej w preparacie, która po dodaniu najczęściej przez usta powoduje śmierć najmniej 50% badanej populacji

Badania wykonuje się na myszach, szczurach, chomikach czy królikach

LD₅₀ wyrażamy dla stałocieplnych w mg/kg masy ciała, a dla pszczół w µg/sztukę

I Zasady klasyfikacji środków ochrony roślin w zakresie toksyczności dla ludzi

Określenie toksyczności	Toksyczność Ostra doustna LD50	Toksyczność ostra skórna LD50	Toksyczność ostra inhalacyjna LD50 mg/l
Bardzo toksyczne T+	≤ 25mg/kg	≤50	0,25 aerozol ≤0,50gazy,pary
Toksyczne T	25<LD50≤200	50≤LD50≤400	0,25<LD50≤1aerozol 0,50<LD50≤2gazy
Szkodliwe X n	200<LD50≤2000	400<LD50≤2000	1<LD50≤5 2<LD50≤20
pozostałe	>2000	>2000	>5 >20

II Dla pszczół

Określenie toksyczności	Toksyczność Kontaktowa środka	Toksyczność Żołądkowa środka	Aktywność Gazowa środka
Bardzo toksyczne	<0,6	<1,5	występuje
toksyczne	0,6-3,0	1,5-6,0	możliwe
szkodliwe	3,0-15,0	6,0-10,0	brak
pozostałe	>15,0	>10,0	brak

III Dla organizmów wodnych (ryby, glony)

LD₅₀ - stężenie środka w wodzie powodujące śmierć 50% populacji

IC₅₀ - stężenie środka w wodzie powodujące zahamowanie wzrostu i szybkości wzrostu 50% populacji

EC₅₀ - stężenie środka w wodzie powodujące spadek rozmnażania u 50% populacji

Badania środków ochrony roślin

→ od 2003r. zakaz sprzedaży w UE kosmetyków, których składniki testowane były na zwierzętach

→ wyjątek: testy, których nie udało się zastąpić innymi metodami

Badania bezpieczeństwa środków ochrony roślin trwa około 2 lata i wymaga użycia 10 tys. Zwierząt kilku gatunków (np. w 2002 w UE -10,7 mln zwierząt)

Cykl badań obejmuje:

- sprawdzenie czy substancja przenika przez skórę

- czy może być wchłonięta przez oddychanie

-czy pozostaje na roślinach stwarzając niebezpieczeństwo dostania się do układu pokarmowego

Oceniamy:

- czas ekspozycji na badaną substancję

- przypuszczalnie wchłonięta ilość

- rozmieszczenie w narządach i tkankach

Przed wprowadzeniem nowej substancji badania są prowadzone w następującej kolejności:

a) In vitro na szalkach Petriego

b) na zwierzętach nie będących ssakami

c) na ssakach

1953 - W. Russel i R. Burch stworzyli zasadę 3R

Reduction - zmniejszenie

Refinement - doskonalenie

Replacement - zastąpienie

Okres karencji - okres, który musi upłynąć od opryskania danym preparatem do bezpiecznego zbioru. Wyrażamy go w dniach. Zależy od gatunku, temperatury, wielkości spożycia, grupy osób do której ma trafić

Okres prewencji

a) dla stałocieplnych

- okres jaki musi upłynąć od opryskania do bezpiecznego kontaktu z chronioną rośliną i wejścia na chronioną plantację

- wyrażamy w godzinach / dniach

b) dla pszczół

- okres jaki musi upłynąć od oprysku do bezpiecznego kontaktu pszczoły z chronioną rośliną i przelotu nad inną plantacją

WYKŁAD 5 06.XI.2006

Metoda profilaktyczna/zapobiegawcza

Zabiegi uprawowo-higieniczne to zwykłe czynności uprawowe i pielęgnacyjne zapewniające roślinom optymalne warunki wzrostu i rozwoju, plonowania.

1. Wybór stanowiska

→ uregulowane stosunki wodne i powietrzne w glebie

→ nieprawidłowa proporcja O₂ do H₂O w glebie prowadzi do występowania zgnilizn, zarazy ziemniaka

→ na glebach kwaśnych rozwijają się grzyby, na zasadowych bakterie

→ esparceta siewna - rośliny gleb zasadowych, łubiny - rośliny gleb kwaśnych

→ wpływ klimatu (Kotlina Sandomierska)

Dolny Śląsk - najcieplejsze rejony Polski

→ ukształtowanie terenu (nie sadzić roślin na stokach pn)

Cięższe powietrze jest zimne, ciepłe powietrze jest lżejsze wiec unosi się wyżej

2. Wybór płodozmianu

Odpowiednie zmianowanie (nie uprawiamy po sobie roślin z tej samej rodziny botanicznej)

Czteropolówka

1 rok - okopowe na oborniku

2 rok - zboża jare z wsiewką roślin motylkowych

3 rok - motylkowate/krzyżowe

4 rok - zboża ozime

Szkodniki glebowe

- pędraki, sprężyki, nicienie

3. Uprawa roli

- pługiem, kultywatorem

- orka, podorywka

- na ……………… występują częściej szkodniki, bo struktura gleby jest bardzo zdegradowana

4. Nawożenie

- w nawozach organicznych oprócz kilku makroskładników występują prawie wszystkie mikroskładniki (obornik, nawozy zielone)

- w nawozach mineralnych są zazwyczaj makroskładniki

- nadmiar nawożenia powoduje zamieranie roślin

Np. nadmiar N w stosunku do P i K powoduje zwiększenie podatności roślin na choroby. Odpowiednia proporcja N : P: K powoduje zwiększenie odporności roślin na patogeny

- stosowanie nawozów zielonych ogranicza rozwój promieniowców w glebie

5. Dobór odmian

- są odmiany bardziej i mniej podatne

- burak - 100% odporności na rdzę zbożowych

- nie ma osobników całkowicie odpornych na danego patogena

6. Dobór zdrowego materiału rozmnożeniowego

- nasiona - przenoszą większość grzybów, szkodników np.wołek zbożowy, strąkowiec, bardzo rzadko wirusy

- cebulki, bulwy - mogą być źródłem infekcji nicieni, większość chorób ziemniaka przenoszą bulwy. Przy okulizacji jest problem zawirusowania

7. Siew i sadzenie roślin

→ termin

- rośliny ciepłolubne

- rośliny które można siać tak aby można było wejść w pole : fasola

- wczesny termin siewu żyta wpływa na podatność tej rośliny na pleśń

- opóźniony siew zbóż jarych powoduje występowanie mączniaka

→ odpowiednia głębokość siewu

- optymalna głębokość siewu 3-5x wielkość nasienia

→ gęstość siewu

- różna liczba roślin na m² powierzchni

- zbyt gęsty siew - rośliny wybiegnięte

Zbyt rzadki siew - rośliny intensywnie się krzewią

- optymalna gęstość

8. Zabiegi pielęgnacyjne

- kształtujemy korony w sadzie, wycinamy konary, ale po zabiegu musimy je dezynfekować bo to miejsce jest otwartym źródłem infekcji

- zwalczanie chwastów

▫ mechaniczne - opielacz, wycinając chwasty niszczymy konkurencję dla roślin

Uprawnych

▫ chemiczne - herbicydy

Wieloletnie stosowanie herbicydów w zbożach powoduje nasilenie występowania

Chorób podsuszkowych; w sadach zwiększa się występowanie mchu. Zwiększa się

powstawanie zarodników grzybów, a więc zwiększa się nasilenie chorób grzybowych

9. Sprzęt i przechowywanie plonów

10. Odpowiedni termin zbioru

- jeśli przeciągniemy zbiór to na roślinach pojawiają się grzyby saprofityczne

- opóźnianie zbioru jabłek powoduje choroby fizjologiczne

- przyspieszenie zbioru - zmniejsza plon, powoduje że pn. u ziemniaka jest zbyt cienka skórka - jest bardzo wrażliwy

- przy zbyt dużej wilgotności - przy przechowywaniu rozwijają się grzyby saprofityczne dostrzegalne organoleptycznie

11. Niszczenie resztek pozbiorowych

- spalenie resztek jest radykalną metodą ich niszczenia. Należy to robić na środku pola, nie można wypalać nieużytków, stoków, nasypów kolejowych bo niszczymy też organizmy pożyteczne

WYKŁAD 6 13.XI.2006

Metody fizyczne

1) temperatura

2) naświetlenie

1) temperatura

- Temperatura ścinania się białka + 42⁰C

- podniesienie temperatury podłoża do około 90⁰C powoduje zabicie patogenów

- aby uzyskać podwyższoną temperaturę podłoża stosujemy specjalne wytwornice pary wodnej (zaleta: giną patogeny, wada: giną też pożyteczne organizmy)

- temperatura nie może być powyżej 100⁰C

- termiczne odkażanie nasion

(temperatura tak dobrana, aby patogen wewnątrz nasienia uległ zabiciu, a zdolność kiełkowania nasienia nie ulega zmianie)

- u głowni - ziarno podgrzewamy do +52⁰C przez 10h - zabijamy patogeny, ale zdolność kiełkowania nie uległa zmianie

- każdy z wirusów powodujący choroby u roślin ma odpowiednią temperaturę

- obniżenie temperatury - powoduje obniżenie rozwoju mikroorganizmów lub hamuje

- patogeny termofilne np. strąkowiec bobowy, soczewicowy, ziarnojad brazylijski (ginie na mrozie w naszych warunkach klimatycznych)oraz strąkowiec fasolowy - może przetrwać poza magazynami nieogrzewanymi

- rano, wiosną przy bezchmurnej pogodzie występuje przymrozek

- może być zadymianie lub okrywanie aby zapobiec przymrozkowym uszkodzeniom roślin

2) Światło

- owady reagują na żółty i niebieski kolor

- można niszczyć owady ustawiając żółte ekrany np.lepowe na mączniaka szklarniowego

3) Wilgotność

- przędziorki w wysokiej wilgotności względniej powietrza słabo się rozwijają

- odpowiednia wilgotność na odmianę

- w uprawie pod osłonami jest problem z przędziorkiem Chmielowcem

Detonatory

- odstraszają niektóre szkodniki

Kontrolowana atmosfera (zmieniony stosunek O₂ : CO₂)

- utrudnia rozwój patogenów

- zawartość 60% CO₂ w danym pomieszczeniu zabija wszystkie owady

Wilgotność

- mniej niż 12% wilg. prod spoż. pozwala na ich przechowywanie

- nasiona cebuli wilgotność poniżej 6% pozwala na przechowywanie

Dodawanie do produktów obojętnych pyłów: krzemionki, talki lub trójfosforanu wapnia. Mieszanie nasion z popiołem drzewnym w ilości około 13% chroni przed szkodnikami przechowalniowymi

Metoda mechaniczna

- zbieranie ręczne np.gąsienic, szaranicy

Selekcja negatywna

- w sposób mechaniczny wykopujemy i wyrzucamy zawirusowane rośliny

- wycinanie chorych np. zrakowaciałych części rośliny

→ mechaniczną metodą walki z chwastami jest plewienie mechaniczne

→ stosowanie lepów np. na muchy,opasek lepowych np. na szrotówka kasztanowiaczka; opaski faliste na pień drzewa. Jesienią zbieramy te opaski i palimy

→ ten sposób walki mechanicznej to wszelkiego rodzaju ogrodzenia

→ gęste siatkowanie otworów w magazynie chroni przed szkodnikami z zewnątrz

→ gryzonie możemy mechanicznie zwalczać łapkami na myszy

→ odstraszanie (np. strach na wróble)

→ niszczenie żywicieli okolicznościowych lub dzikich np.dzikie trawy są żywicielami okolicznościowymi sporyszu np.berberys żywicielem pośrednim rdzy źdźbłowej

→ mechaniczne oczyszczanie lub segregacja (np.nasion zdrowych dobrze wykształconych od reszty)

→ flotacja (płyn o takiej gęstości że nasienie zdrowe tonie a nasienie uszkodzone wypływa na wierzch)

→ mechanicznie oczyszczamy jabłka, cebulę, ziemniaki

Metoda hodowlana:

- zapobiegawcza, profilaktyczna

- nie prowadzi do zatrucia środowiska

- mutacje - zmiany pojawiają się w organizmie w warunkach naturalnych

- odmiana odporna - mniej podatna na danego patogena jest otrzymywana przez hodowlę

L. Pasteur - udowodnił, że proces fermentacji jest wywoływany przez mikroorganizmy. Obalił teorię samorództwa.

G. Mendel 1865 - opublikował pracę na temat eksperymentu z groszkiem. Zaproponował zasady dziedziczenia. Opublikował 11 prac.

Miczurin i Łysenko - udowodnili, że na zmienność organizmów ma wpływ środowisko.

Według FAO ubywa nam około 1/3 plonów co roku ze względu na żer szkodników i choroby.

Mechanizmy odporność:

1. Odporność porażeniowa:

- zagrodzenie sprawcy dostępu do gospodarza, np. skrócenie czasu ekspozycji podatnych tkanek (odmiany ziemniaka wytwarzające w początku lipca dojrzałe liście - bo jest wtedy wysyp Phytophtora

- skrócenie czasu ekspozycji podatnych narządów

- forma wzrostowa jako czynnik odporności, np. fasola tyczna jest w mniejszym stopniu porażana przez antraknozę niż fasola karłowa.

2. Odporność na wnikanie:

- utrudnia lub uniemożliwia wnikanie cechy anatomicznej, np. budowa skórki - skórka pokryta kutyną, woskiem lub budowa szparek oddechowych - większe lub mniejsze, więcej lub mniej na m², tam gdzie jest ich więcej jest infekcja.

3. Odporność na rozszerzanie:

- odmiana o luźnej budowie miękiszu będzie bardziej porażana

- patogen nie może dotrzeć w głąb tkanki

- niedostateczna zawartość substancji wzrostu w tkankach, np. rozt. z gr.B utrudnia rozwój patogena wiązu

- substancje wewnątrzkomórkowe nie sprzyjające kiełkowaniu zarodników (alkaloidy i fenole) np. im więcej fenoli (ciemniejszy kolor liści rośliny) tym mniejszy stopień porażania rośliny.

Oporność - przystosowanie anatomiczne organizmu utrudniające wnikanie mikroorganizmów.

Odporność - proces w organizmie gospodarza skierowany przeciw sprawcy.

Odporność nabytą dostrzega się u roślin wieloletnich, u 1 lub 2-letnich takiej odporności nie dostrzegamy.

1. przeciwzakaźne reakcje odpornościowe (np. Synhytrium endobioticum - dopuszczone do uprawy odm.ziemniaka tylko infekują, nie pojawia się choroba);

2. antytoksyczne reakcje odpornościowe (roślina wytwarza substancje ograniczające rozwój patogenów, np. Stereum purpureum - srebrzystość liści drzew, w miejscu infekcji roślina przy pomocy substancji, które wytwarza, ogranicza rozwój patogena);

3. indukowana reakcja rośliny (roślina do pewnego poziomu koncentracji patogena nie reaguje na niego);

4. bierna immunizacja (wstrzykiwanie gotowej surowicy).

Nie można uzyskać odmiany odpornej na wszystkie patogeny.

GMO - Organizmy Genetycznie Zmodyfikowane (Transgeniczne).

Gatunek - zbiór osobników podobnych do siebie mogących się krzyżować i dających płodne potomstwo.

Pszenżyto - krzyżówka międzygatunkowa.

Pierwsze komercyjne zastosowanie organizmów genetycznie modyfikowanych wykorzystano do wyeliminowania chwastów.

Zea mays Monsonto - odporna na herbicyd gliofosad.

W Europie do 2004r. nie było pozwolenia na uprawę żadnej rośliny transgenicznej.

Soja, kukurydza, bawełna, rzepak - to rośliny których uprawia się najwięcej.

USTAWA Z DN. 18.12.2003r

Rozdział 1, przepisy ogólne:

1. ustawa reguluje sprawy:

- ochronę roślin przed organizmami szkodliwymi

- dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu oraz substancji aktywnych do stosowania w środkach ochrony roślin

- zapobiegania zagrożeniom dla człowieka, zwierząt oraz środowiska, które mogą powstać w wyniku obrotu i stosowania środków ochrony roślin

- Organizacji Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Roślina (wg.ustawy) - żywe rośliny lub ich części wraz z nasionami, w zrozumieniu botanicznym przeznaczone do siewu, a w szczególności:

- owoce z wyjątkiem głęboko zamrożonych

- warzywa z wyjątkiem głęboko zamrożonych

- bulwy, bulwocebule, cebule, kłącza, rozłogi

- kwiaty cięte

- ścięte drzewa z liśćmi

- gałęzie z liśćmi

- kultury tkankowe rośliny

- liście i żywy pyłek

- oczka, zrazy i sadzonki

Produkt roślinny - nie przetworzony lub podany wstępnemu przetworzeniu, materiał pochodzenia roślinnego ale nie roślina.

Przedmioty - inne niż rośliny i produkty roślinne, które mogą przenosić organizmy szkodliwe.

Organizm szkodliwy - zadomowiony na danym obszarze organizm szkodliwy, którego występowanie na danym obszarze zostało stwierdzone i nie zostały podjęte urzędowe działania w celu jego zwalczenia lub podjęte działania okazały się nieskuteczne przez okres 2 lat.

Paszport roślin - etykieta dołączona do roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów poświadczająca że spełniają one wymagania zawarte w ustawie.

Zwierzęta - zwierzęta należące do gatunku zwyczajowo żywionych, hodowlanych lub których mięso jest spożywane przez człowieka.

Środowisko - woda, powietrze, gleba, dziko żyjące gatunki fauny i flory oraz wszystkie powiązania z żywymi organizmami.

Płody rolne - rośliny i produkty roślinne.

Państwa członkowskie - państwa wchodzące w skład UE.

Państwa trzecie - państwa inne niż wchodzące do UE.

Środek ochrony roślin - substancje aktywne lub preparaty zawierające 1 lub więcej substancji aktywnych w postaci dostarczanej użytkownikowi, przeznaczone do:

- ochrony roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów przed organizmami szkodliwymi lub zapobieganiu występowania tych organizmów.

- wpływania na procesy życiowe roślin w inny sposób niż składnik pokarmowy w tym regulator wzrostu

- zabezpieczania produktów roślinnych

- niszczenia niepożądanych roślin

- niszczenia części roślin lub hamowania lub zapobiegania niepożądanemu wzrostowi roślin.

Pozostałości środków ochrony roślin - jedna lub większa liczba substancji aktywnych znajdujących się w roślinie lub produkcie roślinnym, jadalnych produktów zwierzęcych lub na tych roślinach, gdziekolwiek w środowisku stanowiące wynik stosowania środków ochrony roślin.

Substancje - pierwiastki chemiczne i ich związki występujące w stanie naturalnym lub wytworzone, w tym wszystkie zanieczyszczenia powstające w procesie produkcji.

Substancje aktywne - substancje aktywne lub mikroorganizmy o działaniu ogólnym lub specyficzne na organizmy szkodliwe, rośliny, części roślin lub produkty roślinne.

Preparat - mieszanina lub roztwory składające się z 2 lub większej liczby substancji z których co najmniej jedna jest substancją aktywną, do stosowania jako środek ochrony roślin.

Konfekcjonowanie środków ochrony roślin - przepakowanie z opakowań większych do mniejszych.

Wprowadzenie do obrotu - oferowanie do sprzedaży, sprzedaż lub inna forma zbycia roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów, w tym wprowadzonych na terytorium UE.

Rozdział 2

Ochrona roślin przed organizmami szkodliwymi.

Rozdział 3

Dopuszczanie środków ochrony roślin do obrotu oraz substancji aktywnej do stosowania w środkach ochrony rośli.

Rozdział 4

Obrót i stosowanie środków ochrony roślin.

Art.66

Środki ochrony roślin zaliczane do bardzo toksycznych i toksycznych dla człowieka, mogą nabywać osoby które ukończyły przeszkolenie i posiadają aktualne zaświadczenie dotyczące tego szkolenia.

Art.74

Zabiegi przy użyciu środków ochrony roślin w produkcji rolnej i leśnej mogą być wykonywane przez osoby, które ukończyły szkolenie w zakresie środków ochrony roślin i posiadają aktualne zaświadczenie dotyczące tego szkolenia.

Środki ochrony roślin na terenie otwartym stosuje się:

- sprzętem naziemnym jeżeli prędkość wiatru nie przekracza 3m/s, a miejsce stosowania środka ochrony roślin jest oddalone co najmniej o 5m od krawędzi jezdni dróg publicznych z wyłączeniem dróg gminnych i co najmniej 20m od budynków mieszkalnych, pasiek, plantacji roślin zielarskich, parków narodowych, roślin chronionych, wód powierzchniowych oraz ujęć wody.

- sprzętem agrolotniczym kiedy wilgotność powietrza jest niemniejsza niż 60% i prędkość wiatru nie przekracza 3m/s a powierzchnia upraw wynosi co najmniej 5ha i jest oddalone co najmniej 50m od obiektów wyżej wymienionych (parki, stajnie itp.). Zabrania się stosowania środków ochrony roślin zaliczanych do bardzo toksycznych, toksycznych, środków chwastobójczych i desykantów przy użyciu sprzętu agrolotniczego.

Rozdział 5

PIORIN

Rozdział 6

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy.

Rozdział 7

Zmiany w przepisach, przepisy przejściowe.

Wprowadzenie materiałów roślinnych na terytorium Polski z krajów trzecich może się odbywać tylko przez określone punkty graniczne:

- powietrzne - Warszawa

- wodne - Gdańsk, Gdynia, Szczecin, Świnoujście

- kolejowe - Braniewo, Hrubieszów, Dorohusk

- drogowe - Bobrowniki, Kuźnica białostocka, Dorohusk

Strefy chronione:

- tereny gdzie danego patogena (lub szkodnika) nie stwierdzono

- jest ich w UE 25

- w Polsce nie ma żadnej

Choroby:

- Curtobacterium flacumfaciens - bakteryjne więdnięcie fasoli - (strefa chron. Grecja, Hiszpania, Portugalia)

- Ervinia amylovora - (Hiszpania, Litwa, Finlandia)

- Glomerella gossypi - antraknoza bawełny - (Grecja)

- Zgorzel kory topoli - (Irlandia)

- Beet necrotic yellow vein virus - Rhizomania buraka - (Dania, Irlandia)

- Tomatto spotted wild virus - (Finlandia, Szwecja)

Wykaz 1

Część A

Dział 1

Ceratocystis fagacearum - zamieranie dębu

- poraża wiązki przewodzące

- występowanie Ameryka pn.

Chrysomyxa arctostaphyli - rdza igieł świerka

- występ. pn. USA, Kanada, Alaska

- rdza dwudomowa, pełnocykliczna

Gymnosporangium spp - rdza jałowca

- występ. Ameryka pn., Azja wsch. (Chiny, Japonia, Korea)

- rdza dwudomowa

Inonotus Weirii - huba korzeniowa drzew szpilkowych

- wyst. Kanada, USA, Japonia

Phoma andina - czarna zaraza ziemniaka

- wyst. Peru, Boliwia

Thecaphora solani - głownia ziemniaka

- wyst. Meksyk, Panama

Tilletia India - śnieć indyjska pszenicy

- wyst. Afganistan, Indie, Irak, Nepal, Pakistan, Meksyk, USA

Dział 2

Melampsora medusae - rdza modrzewia

- rdza dwudomowa, pełnocykliczna

- wyst. Francja, Hiszpania, Portugalia, Japonia

Synchytrium endobioticum - rak ziemniaka

- wyst. Azja, Afryka, Ameryka, Nowa Zelandia

Wykaz 2

Część A

Dział 1

Alternaria alternata - plamistość Malus, Pyrus

- wyst. Japonia, Korea

Apiosporina morbosa - czarna guzowatość sliw

- wyst. Kanada, USA

Ceratocystis coerulescens - zamieranie drzew klonu cukrowego

- wyst. Ameryka pn.

Ciborinia camelliae - zaraza kwiatów kamelii

- wyst. Ameryka pn., Japonia

Elsynoe spp - parch cytrusowych

- wyst. Wyspy Kanaryjskie, Azja, Afryka, Ameryka, Oceania

Fusarium oxysporum f.sp. albedinis - więdnięcie naczyniowe palm

- wyst. Maroko, Algieria

Puccinia pifferiana - rdza ziemniaka

Venturia nashieola - japoński parch gruszy

- wyst. Azja wsch.

Dział 2

Colletotrichum acutatum - antraknoza truskawki

Didymella ligulicola - plamistość zgorzelowa złocienia

Phialophora cinerescens - fialoforoza goździka

- wyst. Europa, Kolumbia

Phytophtora fragariae var fragariae - czerwona zgnilizna korzeni truskawki

- wyst. Kanada, Meksyk, Australia, Nowa Zelandia

Plasmopara halstedii - mączniak rzekomy słonecznika

Puccinia horiana - biała rdza złocienia

- wyst. Afryka Pd., Azja, Ameryka, Australia, Nowa Zelandia

Verticilium albo-atrum + Verticilium danliae - werticilioza (więdnięcie infekcyjne) chmielu

- wyst. USA, Nowa Zelandia, Europa

Część B

Glomerella gossypii - antraknoza bawełny

Gremmeriella abietyna - zamieranie pędów drzew iglastych

- wyst. Ameryka pn., Japonia

Hypoxylon mammatum - zgorzel osiki

WIRUS:

- namnaża się a nie rozmnaża

- działa destrukcyjnie na organizm który zasiedla

- 1892r - Iranowski 1-szy raz użył słowa wirus tzn. jad

- nie widoczne pod mikroskopem optycznym

- część nukleinowa wirusa (źródło informacji genetycznej)

Prion - białko wirulentne

- nie mają zdolności samodzielnego ruchu, są przenoszone przez wektory (najczęściej owady o aparacie kłująco-ssącym tj. pluskwiaki, równoskrzydłe, przylżeńce)

- przenoszenie wirusów może być czynne (wirus nietrwały) lub bierne (wirusy trwałe).

Wirusy = 34 czynniki chorobotwórcze

Wykaz 1

Część A

Dział 1

Elm Pohlem necrosis mycoplasm - mikoplazma nekrozy łyka wiązu

- wektor: amerykański pasiasty skoczek wiązowy

Wirusy ziemniaków oraz organizmy wirusopodobne:

Andeom potato latent tymovirus - wirus andyjski pstrości ziemniaka

Potato spindle tuber viroid - wiroid wrzecionowatości bulw ziemniaka

- wektor: mszyce, zmieniki

Nieeuropejskie izobaty wirusów ziemniaka - Wirus liściozwoju ziemniaka

Wirus plamistości pierścieniowej pomidora

- wektor: robaki obłe (węgorki, mątwiki)

Choroba Pierce'a na brzoskwini

- wektor: skoczkowate, kraskowate

Mikoplazma rozetkowatości brzoskwini

Liniowa (wstęgowa mozaika śliwy)

Kędzierzawka maliny

Wirus złotej mozaiki fasoli

Wirus zakaźnej żółtaczki sałaty

Wirusy powodują:

- rozkład chlorofilu

- nekrozy

- liściozwój

Dział 2

Fitoplazma miotlastości jabłoni

Fitoplazma chlorotycznego liściozwoju moreli

- wektor: skoczki

Fitoplazma zamierania gruszy

Część B

Wirus rizomanii buraka

Wirus brązowej plamistości pomidora

- wektor: wciornastki

Wykaz 2

Część A

Dział 1

Wirus kędzierzawki wierzchołkowej buraka

Wirus degeneracji drzew cytrusowych

Leprosis (trąd) drzew cytrusowych

Dział 2

Spiroplazma cytrusowych

- wektor: skoczki

Wirus degeneracji drzew cytrusowych

- wektor: mszyca bawełniana

BAKTERIE

Wykaz 1

Część A

Dział 1

Choroba Pierce'a na winorośli

Dział 2

Bakterioza pierścieniowa ziemniaka

Ralstonia solanacearum (śluzak)

Wykaz 2

Dział 1

Część A

Erwinia stewartii - bakteryjne więdnięcie kukurydzy

Dział 2

Bakteryjne więdnięcie lucerny (tracheobakter)

Rak bakteryjny pomidorów

Zaraza ogniowa - Erwinia amylovora

- infekuje przez znamiona słupka

Mokra zgnilizna łodyg złocienia

Czarna plamistość bakteryjna

Bakteryjna kanciasta plamistość liści truskawki

Część B

Bakteryjne więdnięcie fasoli

Zaraza ogniowa

Wirusów podlegających kwarantannie jest ok.70

Bakterii podlegających kwarantannie jest ok.20

Metoda biologiczna:

- wykorzystywanie organizmów żywych w zwalczaniu innych organizmów żywych, które są szkodliwe (zwalczanie patogenów i szkodników)

- bezpieczna dla człowieka bo czynniki chorobotwórcze nie mogą porazić człowieka

- szkodniki roślin to głownie owady, rzadziej nicienie i pajęczaki

- drapieżce lub pasożyty mogą być wykorzystywane w walce ze szkodnikami

- drapieżca prowadzi do szybkiej, nagłej śmierci ofiary, pasożyt wykańcza ofiarę powoli.

Owady jako drapieżcy:

1. rząd: Homoptera - pluskwiaki równoskrzydłe

2. rząd: Heteroptera - pluskwiaki różnoskrzydłe

- owady biegające po powierzchni wody tzw. Młodziki

a). rodz. Miridae - tasznikowate: Aksamitek, Wszędobylak

b). rodz. Antholoridae - dziubałkowate: Dziubałek gajowy - ogranicza wyst. Mszyc

3. rząd: Zażardkowate

rodz. Teritanoidae: Perillus bioculatus - Zbrojec dwuplamy - niszczy larwy stonki ziemniaczanej, drapieżca introdukowany, gatunek ciepłolubny, wymarza w zimie.

4. rząd: Neoropteroideae - Siatkoskrzydłe:

rodz. Chrysopidaeae: Złotooki

5. rząd: Coleoptera - przeobrażenie zupełne

rodz. Biegaczowate - Tęcznik liszkarz - odżywia się gąsienicami

rodz. Kusakowate

Omarlicowate

Biedronkowate

- postać larwalna przeważnie jest drapieżna

- niszczą skutecznie mszyce, czerwce

- rośnie tylko larwa biedronki, owad dorosły nie.

6. rząd: Dietera - Muchówki / Dwuskrzydłe

- aparat gębowy kłująco-ssący

- larwy są drapieżnikami

rodz. Syrphidae - Bzygowate

- drapieżna larwa

- dorosła postać żywi się nektarem

- żywią się owadami żyjącymi kolonijnie

7. Hymenoptera - Błonkoskrzydłe

Rośliniarki

Owadziarki

Żądłówki

-szerszenie

- mrówki - (nie mają skrzydeł i żądła). Mrówka najpierw nadgryza ofiarę, potem wpuszcza jad, tzw. wojsko sanitarne przyrody

8. Modliszki

Ważki - larwy żyją w wodzie i są drapieżne

Gromada: Pająki - Pajęczaki

- mają 4 pary odnóży

- tkają sieci aby złapać ofiarę

Phytoserinus persymilis - Dobroczynek szklarniowy

- wysysa soki z pajęczaków roślinożernych, głównie przędziorków

- jest bardzo niewielkich rozmiarów

DRAPIEŻNIKI

Ptaki owadożerne / śpiewające

- dzięcioł

- sikorka

- muchołówki

- drozdy

- szpaki

- wróblowate

Ptaki drapieżne - zjadają gryzonie

- jastrzębie

- sowy

- bocian - ¾ zawartości jego żołądka to gryzonie

Ssaki:

- lis - zjada głównie gryzonie

- dziki

- wilki

- jeż - skutecznie łapie myszy

- nietoperz

- kret - owadożerny, zjada dżdżownice, w warunkach naturalnych jest pożyteczny, w ogródkach szkodliwy

- żaba (płaz) - szczególnie ropucha

PASOŻYTY

- powodują śmierć ofiary po pewnym czasie (czas potrzebny do pełnego rozwoju pasożyta w ciele ofiary). Potem następuje śmierć żywiciela.

Rząd: Błonkoskrzydłe

Podrząd: Owadziarki

- pasożytnictwo wewnętrzne (w ciele owada rozwija się larwa)

Rząd: Dietera

- pasożytnictwo zewnętrzne (jajo na powierzchni ciała żywiciela, larwa wgryza się w żywiciela)

Poliembrionia - z 1 zapłodnionego jaja rozwija się kilkadziesiąt jaj larw / owadów dorosłych (wyst. u błonkówek)

Błonkoskrzydłe owadziarki:

- pasożyty jaj: Kruszynek

- pasożyty larw: Baryłkarz

- pasożyty poczwarek: Gąsienicznik

- pasożyty imago: Męczelkowate

Który rodzaj pasożytnictwa jest najkorzystniejszy?

- niszczenie jaj

Rodzina: Gąsienicznikowate: Wimpla

Rodzina: Męczelkowate: Baryłkarz bieliniak

Rodzina: Mszycarzowate

Rodzina: Tybelkowate - pasożyty mszyc

Rodzina: Bleskotki: Kruszynek, Aphelinus mali - pasożyt bawełnicy korówki (Osiec korówkowy), Eucarsia formosa (Obrotnica szklarniowa) - rozmnażana na skalę handlową, do zwalczania szkodników w szklarniach.

Nicienie - Nematoda

- węgorki

- mątwiki

Pasożyty fakultatywne i obligatoryjne - zjadają jeden gatunek lub wszystko co popadnie.

Np. stonka ziemniaczana, guniak czerwczyk

Rodzina: Rączycowate - muchy składające jaja na powierzchni ciała żywiciela, wylęgająca larwa wgryza się w ciało ofiary i pod skórką jest tylko aparat gębowy.

2

---